Otoczenie informacyjne jako element kszta³towania spo³eczeñstwa nowego typu. Na przyk³adzie œrodowiska akademickiego wybranych uczelni Rzeszowa Marek GwóŸdŸ Internet z ca³¹ pewnoœci¹ jest nowym forum w znaczeniu nadawanym temu s³owu w staro ytnym Rzymie (...). By³a to t³umna i chaotyczna przestrzeñ, odzwierciedlaj¹ca panuj¹c¹ kulturê, lecz tak e tworz¹ca kulturê w³asn¹. Jan Pawe³ II Zmiany demokratyczne w Polsce po 1989 roku i towarzysz¹cy im rozwój prywatnej przedsiêbiorczoœci stworzy³y warunki do powstawania niepublicznego szkolnictwa wy - szego. Okres ten zbieg³ siê w czasie z intensywnym rozwojem Internetu i wielu nowoczesnych technologii informatycznych. W po³owie lat 90. zaczê³y powstawaæ nowoczesne niepubliczne wy sze uczelnie. W spo³eczeñstwie, które od wielu lat przyzwyczajano, e tylko pañstwowe przedsiêbiorstwo jest godne zaufania, istnia³o du e ryzyko niepowodzenia dla prywatnych inicjatyw. Podczas gdy wydatki bud etowe na pañstwowe wy sze uczelnie z roku na rok kurczy³y siê, œrodki uczelni niepañstwowych w g³ównej mierze inwestowane by³y w nowoczesn¹ infrastrukturê informatyczn¹ tworz¹c specyficzne otoczenie informacyjne. Fakt ten przyczyni³ siê do ogromnego zró nicowania w cyfrowym wyposa eniu polskich szkó³, a technologie informatyczne sta³y siê magnesem przyci¹gaj¹cym studentów do prywatnych uczelni. Przyk³adem takiego zró nicowania s¹ dwie wy sze uczelnie Rzeszowa. Wy sza Szko- ³a Informatyki i Zarz¹dzania w Rzeszowie jest przedstawicielem nowoczesnych, prê nie rozwijaj¹cych us³ugi informatyczne uczelni. Zastosowanie unikatowego w skali kraju (WSIiZ jest pierwsz¹ uczelni¹, która powszechnie wprowadzi³a karty chipowe) systemu wewn¹trzuczelnianej elektronicznej legitymacji studenckiej, daje studentowi nowe mo liwoœci korzystania z us³ug informatycznych uczelni. Elektroniczna Legitymacja Studencka (ELS) umo liwia za poœrednictwem kiosków informacyjnych, znajduj¹cych siê na terenie uczelni, dostêp do danych na temat planów i toku studiów, ocen z zaliczeñ i egzaminów, p³atnoœci, osób prowadz¹cych zajêcia, itp. System gwarantuje ca³kowit¹ poufnoœæ danych o charakterze osobowym. Karta ELS jest równie elektronicznym kluczem umo liwiaj¹cym wejœcie do laboratoriów komputerowych i systemu bibliotecznego uczelni. Ca³e otoczenie informacyjne uczelni mo na podzieliæ na trzy poziomy. Pierwszy obejmuje infrastrukturê informatyczn¹, drugi aplikacje, trzeci dostêpne us³ugi. Nale y zaznaczyæ, e oferowane us³ugi nie s¹ ograniczone tylko do jednego kana³u informacyjnego. Na przyk³ad informacje o otrzymanych ocenach mo na otrzymaæ przez kioski informacyjne, 283
284 Czêœæ VII Socjologiczne spojrzenie na rozwój technologii informacyjnych www wirtualnej uczelni, system pocztowy, system informacji g³osowej lub nawet SMS (rys. 1). W przypadku Uniwersytetu Rzeszowskiego poziom zastosowanych technologii informatycznych w kana³ach komunikacyjnych jest niewielki i praktycznie aden z systemów zastosowanych w Wy szej Szkole Informatyki i Zarz¹dzania nie ma tam swojego odpowiednika. Takie zró nicowanie stanowi odpowiedni przyk³ad na udowodnienie tezy, i otoczenie informacyjne jest jednym z elementów w istotny sposób wp³ywaj¹cych na poziom stosowanych przez dane spo³ecznoœci technologii informatycznych. Rys. 1 Otoczenie informacyjne spo³ecznoœci akademickiej WSIiZ w Rzeszowie Aby udowodniæ tak postawion¹ tezê w po³owie maja 2003 roku przeprowadzono badania ankietowe na grupie studentów I roku kierunku Turystyka i Rekreacja Wy szej Szko- ³y Informatyki i Zarz¹dzania w Rzeszowie oraz studentów I roku kierunku Wychowanie Fizyczne Uniwersytetu Rzeszowskiego trybu dziennego. W badaniach uczestniczy³o ³¹cznie 122 studentów. W obu badanych grupach ankietowani stanowili oko³o 50% populacji, a iloœæ studentów I roku TiR-WSIiZ, jak i I roku WF-URZ by³a porównywalna. Udzia³ kobiet i mê czyzn by³ proporcjonalny i wynosi³ odpowiednio: TiR-WSIiZ (kobiety 60%, mê czyÿni 40%), WF-URZ (kobiety 63%, mê czyÿni 37%). Tak e miejsce sta³ego zamieszkania wœród badanych nie ró ni³o siê znacznie, wynosz¹c dla TiR-WSIiZ (wieœ i miasta do 20 tys. 39%, miasta powy ej 20 tys. 61%), a dla WF-URZ (wieœ i miasta do 20 tys. 44%, miasta powy ej 20 tys. 54%). W adnej z badanych grup przedmioty informatyczne nie stanowi³y znacz¹cego udzia³u w ca³oœci zajêæ, a charakter studiów by³
M. GwóŸdŸ Otoczenie informacyjne jako element kszta³towania... 285 daleki od przedmiotów œcis³ych. Przedstawiona charakterystyka badanych populacji stanowi podstawê wniosku, i zmienne te nie mia³y wp³ywu na ró nice w odpowiedziach ankietowanych grup. Rys. 2 Ocena potrzeby zastosowania technologii informatycznych w komunikowaniu z uczelni¹ Przy analizie zebranych danych stwierdzono, i wœród studentów TiR-WSIiZ przewa- a opinia (66% ankietowanych), e technologie informatyczne s¹ niezbêdne w szybkiej komunikacji z uczelni¹. Jednoczeœnie badani stwierdzili, e poziom tych us³ug jest odpowiedni. Chêæ zwiêkszenia mo liwoœci informatycznych wyrazi³o dodatkowo 11% ankietowanych (rys. 2). Takie wyniki œwiadcz¹, e badana populacja ma œwiadomoœæ ogromnych zalet, jakie wynikaj¹ z odpowiednio przygotowanego otoczenia informacyjnego uczelni. Blisko po³owa ankietowanych WF-URZ uwa a, e komunikacja z uczelni¹ za pomoc¹ technologii informatycznych jest niewystarczaj¹ca i powinna byæ zwiêkszona. To wyraÿny sygna³ dla w³adz URZ. Niepokoj¹cy jest jednak fakt, i ponad 1 / 3 studentów WF-URZ nie ma w tej sprawie zdania b¹dÿ nie widzi potrzeby jej stosowania. Wiêkszoœæ studentów TiR-WSIiZ (60%) jako miejsce, w którym najczêœciej korzysta z komputera i Internetu wymienia uczelniê, podczas gdy tego samego zdania jest tylko 4% ankietowanych WF-URZ (rys. 3). Niew¹tpliwe jest to spowodowane ogromn¹ dysproporcj¹ zastosowanych technologii informatycznych na obu uczelniach. Dobrym sygna³em dla w³adz WSIiZ jest informacja, e nowoczesne wyposa enie uczelni wyraÿnie wp³ywa na korzystanie z komputera i Internetu.
286 Czêœæ VII Socjologiczne spojrzenie na rozwój technologii informacyjnych Rys. 3 Gdzie studenci najczêœciej korzystaj¹ z komputera i Internetu Wœród badanych studentów TiR-WSIiZ prawie wszyscy (94%) deklaruj¹ wykorzystanie komputera i Internetu w nauce w³asnej, podczas gdy z tej formy nie korzysta ponad 1 / 3 studentów WF-URZ. Najwiêksza ró nica wœród osób stosuj¹cych komputer i Internet wystêpuje w redagowaniu prac kontrolnych. Tak¹ formê deklaruje dwukrotnie wiêcej studentów TiR-WSIiZ ni WF-URZ. Po³owa ankietowanych WF-URZ nie wykorzystuj¹cych narzêdzi informatycznych (17% ankietowanych) jako powód zaznaczy³a brak mo liwoœci (rys. 4). Rys. 4 Sposób, w jaki studenci korzystaj¹ z komputera i Internetu w nauce w³asnej ród³o: Opracowanie w³asne.
M. GwóŸdŸ Otoczenie informacyjne jako element kszta³towania... 287 Brak takich warunków na Uniwersytecie Rzeszowskim powoduje, i studenci poszukuj¹ kontaktu z komputerem w innych miejscach, co niew¹tpliwie utrudnia poznawanie coraz to nowszych mo liwoœci z dziedziny IT. W zwi¹zku z tym nale y przypuszczaæ, e, mimo i w obu grupach prawie wszyscy korzystaj¹ z komputera i Internetu, to jednak jakoœæ korzystania z us³ug, jakie oferuj¹, znacznie siê ró ni. Czêstoœæ korzystania z IT to kolejny element, który ma ogromny wp³yw na kszta³towanie umiejêtnoœci i nawyków charakterystycznych dla nowego typu spo³eczeñstwa. Fakt posiadania przez Wy sz¹ Szko³ê Informatyki i Zarz¹dzania w Rzeszowie odpowiedniej infrastruktury wyraÿnie sprzyja obcowaniu studentów z komputerem. Prawie 3 / 4 ankietowanych TiR-WSIiZ korzysta z komputera i Internetu przynajmniej kilka razy w tygodniu, podczas gdy do takiej czêstoœci przyznaje siê tylko oko³o 1 / 3 studentów WF-URZ. Wœród osób korzystaj¹cych z IT blisko 37% studentów WF-URZ robi to sporadycznie, podczas gdy w grupie TiR-WSIiZ by³o takich osób tylko oko³o 15% (rys. 5). Rys. 5 Czêstoœæ korzystania z Internetu Kszta³towanie spo³eczeñstwa informacyjnego to m.in. podnoszenie umiejêtnoœci pos³ugiwania siê nowoczesnymi narzêdziami (Daszykowska, 2002). Sam fakt posiadania nowoczesnego wyposa enia nie jest gwarancj¹ osi¹gniêcia edukacyjnego sukcesu uczelni, ale jedynie podstaw¹ do rozwiniêcia swoistego otoczenia informacyjnego (Haber, 2001). Integracja wiêkszoœci zasobów uczelni w jeden komputerowy system stwarza odpowiednie warunki tworzenia siê nawyków korzystania z cyfrowych Ÿróde³. Informacje o planach zajêæ, wynikach zaliczeñ, itp. w postaci elektronicznej ograniczaj¹ koniecznoœæ tradycyjnej komunikacji promuj¹c nowoczesne formy przekazu. Brak kontaktu z komputerem w tak przygotowanym otoczeniu sprawia, i cz³onek danej spo³ecznoœci staje siê odizolo-
288 Czêœæ VII Socjologiczne spojrzenie na rozwój technologii informacyjnych wywany od wa nych dla niego informacji (Tadeusiewicz, 2002). Jednoczeœnie osoby, które na co dzieñ pos³uguj¹ siê sieci¹ podnosz¹ swoje umiejêtnoœci informatyczne. Z czasem poznawanie nowych mo liwoœci jest dla nich naturaln¹ kolejnoœci¹ korzystania z cyfrowych us³ug. Wœród ankietowanych grup mo na zauwa yæ, e studenci uczelni o wysokim stopniu zastosowanych komputerowych technologii informacyjnych wyraÿnie zwiêkszyli swoje informatyczne umiejêtnoœci. Blisko po³owa (49%) studentów TiR-WSIiZ w ci¹gu pierwszego roku studiów znacz¹co zwiêkszy³a swoje komputerowe umiejêtnoœci. W przypadku ankietowanych WF-URZ tak¹ aktywnoœæ zadeklarowa³o a o 21% studentów mniej ni w WSIiZ (rys. 6). Rys. 6 Jak studenci oceniaj¹ swoje umiejêtnoœci informatyczne w porównaniu z okresem przed rozpoczêciem studiów Podsumowuj¹c tok przeprowadzonej analizy nale y stwierdziæ, i studenci uczelni o wysokim standardzie stosowanych narzêdzi informatycznych czêœciej korzystaj¹ z Internetu, czêœciej wykorzystuj¹ komputer w nauce w³asnej, a uczelnia jest dla nich najwa niejszym miejscem kontaktu z komputerem i Internetem. Œwiadomoœæ potrzeby stosowania nowoczesnych narzêdzi w nauczaniu w opinii studentów WSIiZ jest wiêksza ni na uczelni, gdzie takich narzêdzi jest niewiele. Postawiona na pocz¹tku badañ teza, e otoczenie informacyjne to jeden z elementów maj¹cy istotny wp³yw na poziom stosowanych przez dane spo³ecznoœci technologii informatycznych wydaje siê potwierdzaæ. Nale y jednak pamiêtaæ, e nie jest to jedyny element, który wp³ywa na poziom i szybkoœæ rozwoju spo³eczeñstwa informacyjnego. Dopiero szerokie badania uwzglêdniaj¹ce m.in. czynniki ekonomiczne, spo³eczne, polityczne, itp. mog¹ w pe³ni potwierdziæ postawion¹ tezê. Wobec szybko postêpuj¹cej cyfryzacji œwiata, zadaniem wy szej uczelni, oprócz przekazywania wiedzy, wydaje siê byæ obecnie w znacznie wiêkszym stopniu powinnoœæ
M. GwóŸdŸ Otoczenie informacyjne jako element kszta³towania... 289 kszta³towania cz³owieka kreatywnego, poszukuj¹cego informacji, wskazuj¹c mu drogê i Ÿród³a wiedzy. Nale y pamiêtaæ, e w XXI wieku Ÿród³a te w wiêkszoœci przypadków bêd¹ cyfrowe. Bibliografia [1] 0Daszykowska J. 2002: Nauczyciel w spo³eczeñstwie informacyjnym, [w:] L.H. Haber (red.): Polskie doœwiadczenia w kszta³towaniu spo³eczeñstwa informacyjnego. Dylematy cywilizacyjno-kulturowe, Wydzia³ Nauk Spo³ecznych Stosowanych AGH, Kraków. [2] 0Haber L.H. (red.) 2001: Mikrospo³ecznoœæ informacyjna: na przyk³adzie miasteczka internetowego Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, AGH Uczelniane Wydawnictwa naukowo-dydaktyczne, Kraków. [3] 0Tadeusiewicz R. 2002: Spo³ecznoœæ Internetu, Akademicka Oficyna Wydawnicza Exit, Warszawa.