B I U L E T Y N I N F O R M A C Y J N Y CENTRUM ORGANIZACYJNO-KOORDYNACYJNE DO SPRAW TRANSPLANTACJI POLTRANSPLANT 02-001 WARSZAWA, AL. JEROZOLIMSKIE 87 www.poltransplant.org.pl CENTRALA tel. (+48) 22 621 22 40, (+48) 22 621 49 50 SEKRETARIAT tel. (+48) 22 622 58 06, fax (+48) 22 622 32 43 e-mail: transpl@poltransplant.org.pl; sekretariat@poltransplant.pl KOORDYNATOR tel. (+48) 22 622 88 78, fax (+48) 22 627 07 49 e-mail: koordynator@poltransplant.pl CENTRALNY REJESTR NIESPOKREWNIONYCH DAWCÓW SZPIKU I KRWI PÊPOWINOWEJ tel. (+48) 22 627 07 48, fax (+48) 22 621 72 82 e-mail: rejestr@poltransplant.pl; rejestr@szpik.info KRAJOWA LISTA OSÓB OCZEKUJ CYCH NA PRZESZCZEPIENIE tel. (+48) 22 626 80 27, (+48) 22 626 80 28, fax (+48) 22 626 80 29 e-mail: klo@poltransplant.pl Rok 2011 by³ dla Poltransplantu rokiem wyj¹tkowym. Po 17 latach od utworzenia i kierowania t¹ jednostk¹ Pan Profesor Janusz Wa³aszewski przesta³ pe³niæ funkcjê Dyrektora Poltransplantu. Pan Profesor tworzy³ Poltransplant od pocz¹tku, jeszcze wtedy gdy (przed 1996 rokiem) jego siedziba by³a ograniczona do pokoju lekarskiego Kliniki Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Szpitala Dzieci¹tka Jezus. Te i inne ciekawe wydarzenia towarzysz¹ce tworzeniu Poltransplantu, a w szczególnoœci wk³ad Pana Profesora, by³y przypomniane na specjalnym spotkaniu zorganizowanym w czasie X Kongresu Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego w Ossie (plakat zapraszaj¹cy na to spotkanie przedrukowujemy na str 3). Zas³ugi Pana Profesora Janusza Wa³aszewskiego dla polskiej transplantologii, dla wdro enia koordynacji pobierania narz¹dów w Polsce i w koñcu dla utworzenia i wieloletniego kierowania Poltransplantem by³y na tej uroczystej sesji podkreœlone przez kolejnych mówców, a na koniec Pan Profesor otrzyma³ gor¹c¹ owacjê od zebranych w Ossie transplantologów. Profesor Janusz Wa³aszewski pozostawi³ wysoko zawieszon¹ poprzeczkê dla Zespo³u Poltransplantu i dla swojego nastêpcy. Drug¹ przyczyn¹ dla której rok 2011 by³ wyj¹tkowy by³o wdro enie Programu Wieloletniego na lata 2011 2020 Narodowy Program Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej. Program ten zak³ada realizacjê szeregu zadañ inwestycyjnych i nie inwestycyjnych zwi¹zanych z transplantologi¹. Poltransplant wspó³realizuje znacz¹c¹ czêœæ NR 1 (20) KWIECIEÑ 2012 ISSN 1428-0825 K. MADEJ SPIS TREŒCI 1. Wstêp R. Danielewicz... 1 2. Pozwolenia na czynnoœci polegaj¹ce na pobieraniu i przeszczepianiu komórek tkanek i narz¹dów... 4 3. Nowe zasady dystrybucji i alokacji narz¹dów... 6 4. Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów w Polsce w 2011 r. K. Antoszkiewicz, J. Czerwiñski... 20 5. Krajowa lista oczekuj¹cych na przeszczepienie D. Lewandowska, M. Hermanowicz, J. Przygoda, I. Podobiñska, J. Marcinkowska, J. Czerwiñski... 34 6. Krajowy Rejestr Przeszczepieñ A. Pszenny, J. Czerwiñski... 45 7. Liczba osób yj¹cych po przeszczepieniu nerki w Polsce B. Rutkowski... 48 8. Dzia³alnoœæ Centralnego Rejestru Sprzeciwów P. Malanowski, J. Marcinkowska... 49 9. Dzia³alnoœæ Rejestru ywych dawców J. Marcinkowska, P. Malanowski... 53 10. Rejestr przeszczepieñ komórek krwiotwórczych szpiku i krwi obwodowej oraz krwi pêpowinowej A. Pietrzykowska... 55 11. Centralny Rejestr Niespokrewnionych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej M. Dudkiewicz, K. Nestorowicz, A. êczycka, J. alikowska-ho³oweñko... 59 12. Dobór niespokrewnionych dawców szpiku M. Dudkiewicz, L. Perenc, J. alikowska-ho³oweñko... 64 13. Wywóz i przywóz na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ludzkich komórek krwiotwórczych i narz¹dów w 2011 roku T. Danek, J. alikowska-ho³oweñko... 69 14. Istotne reakcje i zdarzenia niepo ¹dane w przeszczepianiu narz¹dów J. Czerwiñski, R. Danielewicz... 70 15. Aspekty organizacyjne pobrania narz¹dów w szpitalu dawcy M. Trujnara... 75 16. Podyplomowe Studia Koordynatorów Transplantacyjnych WUM 2007 2011 J. Czerwiñski, W. Rowiñski, A. Jakubowska-Winecka, T. Kubik, R. Becler, P. Malanowski... 78 17. Sieæ szpitalnych koordynatorów transplantacyjnych w Polsce w 2011 r. J. Czerwiñski, W. Kochut, T. Danek... 80 18. Szkolenie osób, których czynnoœci bezpoœrednio wp³ywaj¹ na jakoœæ komórek, tkanek lub narz¹dów oraz bezpieczeñstwo dawców i biorców A. Pszenny... 85 19. Partnerstwo dla Transplantacji W. Rowiñski... 86 20. Dzia³alnoœæ szkoleniowo-promocyjna Poltransplantu A. Pszenny, K. Nestorowicz, J. Marcinkowska... 90 21. Program Wieloletni na lata 2011 2020 Narodowy Program Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej... 92 22. Conference & Workshop on Human Transplants Identification and Monitoring... 95 23. Kalendarium 2012... 100 Redaktor Naczelny: Jaros³aw Czerwiñski Redakcja: Piotr Malanowski Wydawca: Poltransplant
zadañ Programu w ramach przeprowadzonych przez Ministerstwo Zdrowia konkursów. Warto wymieniæ wœród tych zadañ rozbudowê rejestrów transplantacyjnych (zarówno pod wzglêdem informatycznym jak i w aspekcie rekrutacji i badania HLA potencjalnych dawców szpiku), tworzenie sieci koordynatorów transplantacyjnych, szkolenia dla koordynatorów (dok³adniejszy opis tych dzia³añ znajduje siê na stronie 92). Bêd¹c wspó³wykonawc¹ i jednostk¹ finansuj¹c¹ i rozliczaj¹c¹ w 2011 roku powy sze programy Poltransplant uczestniczy³ w realizacji oko³o 25% bud etu ca³ego Programu i ok. 59% bud etu Programu przeznaczonego na wydatki pozainwestycyjne. Trzeci¹ przyczyn¹, dla której rok 2011 by³ dla Poltransplantu wyj¹tkowy by³o przekroczenie kolejnych barier i uzyskanie rekordowych wyników je eli chodzi o liczbê rzeczywistych dawców narz¹dów i liczbê narz¹dów przeszczepionych w jednym roku w Polsce. W 2011 r. zg³oszono do Poltransplantu 732 zmar³ych potencjalnych dawców narz¹dów (dla porównania 655 w 2010 r.), spoœród których 553 sta³o siê dawcami rzeczywistymi (509 w 2010 r.), a 541 dawcami wykorzystanymi (497 w 2010 r.). Liczba chorych, którzy otrzymali przeszczepy narz¹dów w 2011 r. wynios³a 1464 (1347 w 2010 r.). Jest to zatem 8-mio procentowy wzrost. Dodatkowo 40 chorych otrzyma³o przeszczep nerki od ywego dawcy, a 18 dzieci przeszczep fragmentu w¹troby od dawców rodzinnych. Razem daje to liczbê 1514 narz¹dów przeszczepionych od dawców zmar³ych i ywych. WskaŸnik zmar³ych dawców narz¹dów na milion mieszkañców wyniós³ w 2011 r. 14,5 (dla porównania w roku 2010 by³o 13,3 zmar³ych dawców na milion mieszkañców). Dok³adne statystki dotycz¹ce donacji w Polsce znajdziecie Pañstwo na str. 22. Wœród istotnych zmian, jakie zasz³y w ubieg³ym roku nale y tak e odnotowaæ przekazanie danych potencjalnych dawców szpiku do Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pêpowinowej przez wszystkie (z wyj¹tkiem jednego) Oœrodki Dawców Szpiku dzia³aj¹ce w Polsce. To wa ny etap w tworzeniu wspólnego rejestru zw³aszcza, e w koñcu roku zosta³o wdro one nowe oprogramowanie Rejestru pozwalaj¹ce na bie ¹c¹ wspó³pracê ODS z Rejestrem. Po zakoñczeniu tych operacji w naszym rejestrze zgromadzonych jest ponad 76 tysiêcy potencjalnych dawców szpiku, co jest licz¹cym siê zasobem zg³aszanym do œwiatowych baz dawców szpiku. Stwierdzenie co do udanego roku dla polskiej transplantologii i rekordowych liczb jest wprawdzie w pe³ni uzasadnione, jednak e nie mo e ono prowadziæ do samozadowolenia naszego œrodowiska. Po pierwsze, ze wzglêdu na to e procentowo wzrost liczby identyfikowanych dawców i przeszczepianych narz¹dów nie jest zbyt wielki, a po wtóre ze wzglêdu na wci¹ du y dystans, jaki dzieli nas od najaktywniejszych w Europie pañstw. Warto tak e pamiêtaæ, e jeszcze daleko nam do osi¹gniêcia ambitnych wskaÿników przewidzianych na kolejne lata w Narodowym Programie Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej (wzrost liczby przeszczepieñ narz¹dów od osób zmar³ych do koñca programu o co najmniej 100 % w stosunku do roku 2009). Jest jeszcze jeden powód dla którego mo emy zaliczyæ miniony rok do udanych. Dziêki dalszemu uruchomianiu programu zatrudniania koordynatorów Poltransplant móg³ podpisaæ umowy dotycz¹ce identyfikacji i wykorzystania potencjalnych zmar³ych dawców z 200 koordynatorami pobierania narz¹dów w szpitalach terenowych. Razem z koordynatorami pracuj¹cymi w oœrodkach transplantacyjnych (tzw. koordynatorzy regionalni) i z koordynatorami Poltransplantu (tzw. koordynatorzy centralni) w 2011 r. pracowa³o ju 240 koordynatorów. Dok³adne statystki w tym zakresie umieszczamy na stronie 80. Kontynuujemy wspó³pracê z innymi oœrodkami i pañstwami Unii Europejskiej w dziedzinie transplantologii w ramach programów takich jak COORENOR czy ODEQUS i podejmujemy wspó³pracê w kolejnych tzw. Joint Action (ACCORD, FOEDUS) finansowanych przez UE. Wyniki pobierania i przeszczepiania narz¹dów w Polsce w 2011 r. oraz poprawiaj¹cy siê odbiór spo³eczny transplantologii (który mo na tak e mierzyæ zwiêkszaj¹c¹ siê stale liczb¹ potencjalnych niespokrewnionych dawców szpiku i komórek krwiotwórczych zg³oszonych do Centralnego Rejestru) pozwalaj¹ na wkroczenie w kolejny rok z optymizmem. Roman Danielewicz 2
Plakat zapraszaj¹cy na spotkanie z prof. dr hab. med. Januszem Wa³aszewskim, które odby³o siê 10 czerwca 2011 r. podczas X Kongresu Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego. Przedruk za zgod¹ JM Rektora Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Prof. dr. hab. n. med. Marka Krawczyka 3
Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji POLTRANSPLANT 02-001 Warszawa, al. Jerozolimskie 87 Dyrektor: Warszawa, 2012-04-04 Prof. dr hab. med. Roman Danielewicz Sekretariat tel. (+48 22) 622 58 06 fax (+48 22) 622 32 43 e-mail: transpl@poltransplant.org.pl Szanowni Pañstwo Adresaci Dyrektorzy podmiotów leczniczych pobieraj¹cych, przechowuj¹cych i przeszczepiaj¹cych komórki, tkanki i narz¹dy. Przypomnienie Dotyczy sk³adania wniosków do Ministra Zdrowia o udzielanie pozwoleñ na czynnoœci polegaj¹ce na pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narz¹dów Wiêkszoœæ obowi¹zuj¹cych obecnie pozwoleñ zosta³a wydana w 2007 r. na okres 5 lat i ich wa noœæ mija w grudniu bie ¹cego roku. Obowi¹zek ponowienia aplikacji dotyczy kilkudziesiêciu oœrodków transplantacyjnych. Procedura udzielania pozwoleñ odbywa siê zgodnie z regulacjami zawartymi w ustawie z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narz¹dów (Dz. U. Nr 169, poz. 1411, z póÿniejszymi zmianami), rozporz¹dzeniu MZ z dnia 4 grudnia 2009 r. w sprawie szczegó³owych warunków pobierania, przechowywania i przeszczepiania komórek, tkanek i narz¹dów (Dz. U. Nr 213, poz. 1656) oraz zarz¹dzeniu MZ z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego ds. Transplantacji Poltransplant (Dz. Urz. MZ Nr 9, poz. 58). Z punktu widzenia ww. przepisów istnieje 5 grup czynnoœci wymagaj¹cych pozwolenia: 1. Czynnoœci dotycz¹ce gromadzenia, przetwarzania i dystrybucji komórek i tkanek wykonywane przez banki tkanek i komórek; dla uzyskania pozwolenia na te czynnoœci w³aœciwe s¹ przepisy art. 25 i n. Ustawy, wniosek kierowany do Ministra Zdrowia przesy³any jest do Krajowego Centrum Bankowania Tkanek i Komórek. 2. Czynnoœci dotycz¹ce pobierania komórek tkanek i narz¹dów od osób ywych wykonywane przez oœrodki pobieraj¹ce i przeszczepiaj¹ce; dla uzyskania pozwolenia na te czynnoœci w³aœciwe s¹ przepisy art. 36 Ustawy, który odsy³a do art. 26 i art. 27 ust. 1 5, tj. do przepisów o bankach tkanek, wniosek kierowany do Ministra Zdrowia przesy³any jest do Poltransplantu. 3. Czynnoœci polegaj¹ce na przechowywaniu narz¹dów wykonywane przez oœrodki przeszczepiaj¹ce narz¹dy wymagaj¹ oddzielnego wymienienia w tytule wniosku; dla uzyskania pozwolenia na te czynnoœci w³aœciwe s¹ przepisy art. 36 Ustawy, który odsy³a do art. 26 i art. 27 ust. 1-5, tj. do przepisów o bankach tkanek, wniosek kierowany do Ministra Zdrowia przesy³any jest do Poltransplantu. 4
4. Czynnoœci dotycz¹ce przeszczepiania komórek, tkanek i narz¹dów wykonywane przez oœrodki przeszczepiaj¹ce; dla uzyskania pozwolenia na te czynnoœci w³aœciwe s¹ przepisy art. 36 Ustawy, który odsy³a do art. 26 i art. 27 ust. 1 5, tj. do przepisów o bankach tkanek, wniosek kierowany do Ministra Zdrowia przesy³any jest do Poltransplantu. 5. Czynnoœci dotycz¹ce testowania komórek, tkanek i narz¹dów wykonywane przez medyczne laboratoria diagnostyczne; dla uzyskania pozwolenia na te czynnoœci w³aœciwe s¹ przepisy art. 37 Ustawy, który odsy³a do art. 26 i art. 27 ust. 1 5, tj. do przepisów o bankach tkanek, wniosek kierowany do Ministra Zdrowia przesy³any jest do Krajowego Centrum Bankowania Tkanek i Komórek. Wymagane dokumenty oraz informacje o oœrodku wymienione s¹ szczegó³owo w przytoczonych wy ej przepisach. Przypomnê niektóre z nich: zakres aktywnoœci, której dotyczy wniosek (pobieranie od ywego dawcy, przeszczepianie, przechowywanie, przeszczepianie autolub alogeniczne), kopia wypisu z KRS-u, opis systemu jakoœci, informacja o pracownikach posiadaj¹cych odpowiednie uprawnienia, wskazanie osób odpowiedzialnych za przestrzeganie przepisów prawa, informowanie o istotnych zdarzeniach i reakcjach niepo ¹danych, wprowadzanie danych do rejestrów transplantacyjnych. Pobieranie narz¹dów i tkanek od zmar³ego dawcy nie wymaga odrêbnego pozwolenia Ministra Zdrowia i nie musi byæ przedmiotem wniosku. Oœrodki aplikuj¹ce o przeszczepianie narz¹dów powinny wyst¹piæ tak e o pozwolenie na ich przechowywanie. Wniosek kierowany do Ministra Zdrowia przez dyrektora podmiotu leczniczego jest przesy³any do Poltransplantu lub Krajowego Centrum Bankowania Tkanek i Narz¹dów, gdzie nastêpuje jego formalna ocena. W dalszej kolejnoœci Minister Zdrowia wyznacza kontrolê aplikuj¹cego oœrodka i pozyskuje opiniê Krajowej Rady Transplantacyjnej. Na tej podstawie Poltransplant lub Krajowe Centrum wnioskuje do Ministra Zdrowia o udzielenie lub nieudzielenie pozwolenia. Z powa aniem dr n. med. Jaros³aw Czerwiñski z-ca dyr. Poltransplantu ds. medycznych 5
Nowe zasady dystrybucji i alokacji narz¹dów Zasady alokacji nerek System alokacji nerek dla biorców z listy oczekuj¹cych dzia³a w oparciu o kryteria medyczne i jest zgodny z Rozporz¹dzeniem MZ dotycz¹cym krajowej listy osób oczekuj¹cych na przeszczepienie z 4 grudnia 2009 r., zapewnia sprawiedliwy dostêp biorców do pozyskiwanych narz¹dów z jednoczesnym spe³nieniem warunku jak najlepszego doboru dawca-biorca i uwzglêdnieniem czynników mog¹cych wp³ywaæ na wczesn¹ czynnoœæ przeszczepu oraz odleg³y wynik przeszczepienia nerki. Kwalifikacja chorych do przeszczepienia nerki Krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki jest prowadzona w systemie elektronicznym www.rejestry.net. Wpisanie potencjalnego biorcy na listê oczekuj¹cych jest warunkiem otrzymania przeszczepu. Kwalifikacja chorych do przeszczepienia nerki odbywa siê w oœrodkach kwalifikacyjnych powo³ywanych na mocy art. 16c ustawy transplantacyjnej przez dyrektorów szpitali, w których znajduj¹ siê oœrodki transplantacji nerek. Obecnie w Polsce jest zarejestrowanych 12 oœrodków zajmuj¹cych siê kwalifikowaniem chorych do przeszczepienia nerki (strona 8). Osoba kieruj¹ca zespo³em w oœrodku kwalifikacyjnym ma obowi¹zek niezw³ocznego zg³aszania do krajowej listy osób zakwalifikowanych w swoim oœrodku. Biorcy zakwalifikowani do przeszczepienia nerki przez jeden oœrodek mog¹ byæ przeszczepieni w innym oœrodku wykonuj¹cym takie procedury (alokacja nastawiona na pacjenta). Alokacja nerek pobranych od dawców zmar³ych System doboru biorcy nerki dzia³a w po³¹czeniu z obowi¹zkow¹ dystrybucj¹ surowic wszystkich pacjentów zg³oszonych do przeszczepienia nerki do wszystkich regionalnych pracowni typowania tkankowego, któr¹ od listopada 2009 r. prowadzi Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Poznaniu (w wyniku rozstrzygniêcia konkursu). Potencjalny biorca ma mo liwoœæ wyboru oœrodka przeszczepiaj¹cego. Zasady wyboru biorcy Wyboru biorcy z listy dokonuje siê wg zasad zawartych w Tabeli 1. O wyborze decyduje wiêksza liczba punktów, które uzyskuje biorca. Nastêpuj¹ce grupy biorców maj¹ pierwszeñstwo w wyborze do przeszczepienia, niezale - nie od liczby punktów: biorcy zg³oszeni w trybie pilnym (brak mo liwoœci dializowania), biorcy wysoko immunizowani (PRA 80%), biorcy z brakiem niezgodnoœci w uk³adzie HLA z dawc¹, biorcy pediatryczni nerek pobranych od dawcy, który nie ukoñczy³ 16 roku ycia, biorca w wieku > 60 lat od dawcy w wieku > 65 lat, biorca przeszczepu nerki i jednoczasowego przeszczepu innego narz¹du. W przypadku, gdy oœrodek który dokona³ pobrania nerek nie zdecyduje siê na przeszczepienie wybranemu z listy oczekuj¹cych biorcy, z powodu braku doœwiadczenia wobec tzw. trudnego biorcy (biorca po licznych operacjach, biorca do nadpêcherzowego odprowadze- 6
nia moczu, biorca wysoko immunizowany) zobowi¹zany jest przekazaæ pobran¹ nerkê do oœrodka, który zakwalifikowa³ tego biorcê do przeszczepienia. W tych przypadkach nie obowi¹zuje zwrot przeszczepów nerkowych. Dopuszcza siê wykonanie przeszczepu wyprzedzaj¹cego (u biorcy jeszcze nie dializowanego z klirensem kreatyniny <15 ml/min/1,73 m 2 ), nerki pobranej od dawcy zmar³ego tylko zgodnie z regu³ami zawartymi w Tabeli 1. W przypadku pacjentów z cukrzyc¹ jako wartoœæ graniczn¹ przy kwalifikacji przyjmuje siê klirens kreatyniny < 20 ml/min/1,73 m 2. Po przeszczepieniu zespó³ transplantacyjny: przesy³a do Poltransplantu kartê biorcy narz¹dów wg wzoru zamieszczonego na stronie Poltransplantu www.poltransplant.pl/download/karta_biorcy.pdf dokonuje odpowiedniego wpisu w www.rejestry.net w czêœci rejestr przeszczepieñ przesy³a do Poltransplantu protokó³ wyboru biorcy, a w przypadku, gdy taki protokó³ znajdzie siê w www.rejestry.net wype³nia odpowiedni formularz. Monitorowanie systemu alokacji listê osób zg³oszonych do przeszczepienia z zaznaczeniem trybu zg³oszenia (planowy, pilny) prowadzi Krajowa Lista Osób oczekuj¹cych na przeszczepienie nerki w Poltransplancie; nadzór nad prawid³owoœci¹ wyboru biorcy oraz dystrybucj¹ pobranych nerek prowadzi Zespó³ ds. Koordynacji Pobierania i Przeszczepiania Narz¹dów w Poltransplancie; po ka dym przeszczepieniu nerki obowi¹zuje jego udokumentowanie przez oœrodek, który dokona³ przeszczepienia w Krajowym Rejestrze Przeszczepieñ. Dobór biorcy nerki opiera siê na zasadzie identycznoœci grupy krwi w uk³adzie ABO z dawc¹, a w sytuacji braku biorcy z grup¹ krwi identyczn¹ na zasadzie zgodnoœci grup krwi w uk³adzie ABO Tabela 1. Parametry wyboru biorcy nerki. PARAMETR WARUNEK PUNKTACJA PRZESZCZEP OBLIGATORYJNY 1. Biorca bez dostêpu do dializ, C-M ujemny Przeszczep obligatoryjny tryb pilny 2. Brak niezgodnych HLA C-M ujemny Przeszczep obligatoryjny 3. Dawca do ukoñczenia 16 r.. Wybór biorcy zgodny Przeszczep obligatoryjny dla biorcy pediatrycznego z zasadami systemu 4. PRA 80% C-M ujemny Przeszczep obligatoryjny 5. Biorca > 60 lat od dawcy C-M ujemny Przeszczep obligatoryjny > 65 lat 6. Biorca jednoczasowego Wybór biorcy systemu Przeszczep obligatoryjny przeszczepu nerki i innego wg zasad oœrodka narz¹du transplantacyjnego PUNKTY PREFERENCYJNE Za ka dy brak niezgodnych HLA A 2 B 5 DR 10 7
PARAMETR WARUNEK PUNKTACJA PRA 50 79% 7 Biorca z ROK zespo³u 4 pobieraj¹cego ¹czny czas dializ (w latach) > 1 1 > 2 2 > 3 3 > 4 4 > 5 5 > 6 6 > 7 7 > 8 8 > 9 9 > 10 10 Biorca z cukrzycow¹ chorob¹ 3 nerek Biorca nerki po transplantacji 15 innego narz¹du Wiek biorcy <12 lat 4 gdy dawca < 35 r.. >60 lat 2 Utrata przeszczepu nerki od 10 dawcy ywego w ci¹gu miesi¹ca od transplantacji Niewydolnoœæ pozosta³ej nerki 15 u dawcy ywego nerki Czas oczekiwania od zg³oszenia do KLO Rezerwa (pacjent wezwany do 1 oœrodka transplantacyjnego) 1 pkt > 3 lat oraz za ka dy nastêpny rok oczekiwania Punktowanie potencjalnego biorcy nerki wg braku niezgodnych HLA ma przewagê nad punktacj¹ zgodnych HLA. W sytuacji, gdy dawca jest homozygot¹ w A, B, DR mo e mieæ maksymalnie tylko 3 wspólne antygeny z biorc¹ i biorca uzyskuje wówczas tylko 17 pkt. za HLA, natomiast dawca ten nie wnosi adnych niezgodnych HLA czyli za brak niezgodnoœci biorca otrzyma³by 34 pkt. W immunizacji przeszczepem znaczenie maj¹ bowiem wprowadzone niezgodnoœci HLA, a nie iloœæ zgodnych HLA. Regionalne Oœrodki Kwalifikacji Nazwa Adres Konsultant nefrolog Konsultant chirurg ROK Bia³ystok 15-540 Bia³ystok, Prof. dr hab. Dr hab. Marek Gacko urawia 14 Jolanta Ma³yszko ROK Bydgoszcz 85-094 Bydgoszcz, Prof. dr hab. Prof. dr hab. M. Sk³odowskiej-Curie 9 Jacek Manitius Zbigniew W³odarczyk ROK Gdañsk 80-211 Gdañsk, Prof. dr hab. Prof. dr hab. Dêbinki 7a Boles³aw Rutkowski Zbigniew Œledziñski 8
Nazwa Adres Konsultant nefrolog Konsultant chirurg ROK Katowice 40-027 Katowice, Prof. dr hab. Prof. dr hab. Francuska 20-24 Andrzej Wiêcek Lech Cierpka ROK Kraków 31-501 Kraków, Prof. dr hab. Dr med. Grzegorz Mocny Kopernika 15 W³adys³aw Su³owicz ROK Lublin 20-954 Lublin, Dr med. Dr med. Jacek Bicki Jaczewskiego 8 Dorota Markowska-Gosik ROK ódÿ 90-153 ódÿ, Prof. dr hab. Prof. dr hab. Kopciñskiego 22 Micha³ Nowicki Józef Matych ROK Poznañ 60-355 Poznañ, Dr hab. Dr med. Maciej G³yda Przybyszewskiego 49 Ilona Piechocka-Idasiak ROK Szczecin 70-111 Szczecin, Prof. dr hab. Prof. dr hab. Al. Powstañców Wlkp 72 Kazimierz Ciechanowski Marek Ostrowski ROK Warszawa 02-006 Warszawa, Prof. dr hab. Dr hab. Zbigniew Ga³¹zka Nowogrodzka 59 Magdalena Durlik ROK Warszawa 04-730 Warszawa, Prof. dr hab. Prof. dr hab. CZD Al. Dzieci Polskich 20 Ryszard Grenda Piotr Kaliciñski ROK Wroc³aw 50-556 Wroc³aw, Prof. dr hab. Prof. dr hab. Borowska 213 Maria Boratyñska Dariusz Patrza³ek Zasady alokacji i dystrybucji pobrañ trzustki Zasady zosta³y: opracowane podczas spotkania kierowników oœrodków przeszczepiaj¹cych trzustkê oraz koordynatorów z tych oœrodków, które odby³o siê 22 listopada 2011 r. w siedzibie Poltransplantu w Warszawie, przedstawione i zaopiniowane podczas spotkania zespo³u Krajowej Rady Transplantacyjnej ds. organizacyjnych pobierania i przeszczepiania narz¹dów i oceny jakoœci œwiadczeñ w transplantologii, które odby³o siê w siedzibie Ministerstwa Zdrowia 26 marca 2012 r. Kwalifikacja chorych do przeszczepienia trzustki Istnieje jedna krajowa, centralna lista pacjentów oczekuj¹cych na przeszczepienie trzustki oraz wysp trzustkowych (jednoczasowe przeszczepienie trzustki/wysp i nerki, przeszczepienie samej trzustki, przeszczepienie samych wysp) prowadzona w systemie elektronicznym www.rejestry.net. Wpisanie potencjalnego biorcy na listê oczekuj¹cych jest warunkiem otrzymania przeszczepu. Kwalifikacja chorych do przeszczepienia trzustki (wspólnie z nerk¹ lub samej) oraz przeszczepienia wysp (wspólnie z nerk¹ lub samych) mo e siê odbywaæ tylko w tych oœrodkach kwalifikuj¹cych, które wykonuj¹ tego rodzaju przeszczepienia (maj¹ pozwolenie Ministra Zdrowia na takie czynnoœci). Pacjenci kwalifikowani do przeszczepienia samej trzustki mog¹ byæ alternatywnie rozpatrywani jako potencjalni biorcy wysp trzustkowych, a pacjenci kwalifikowani do przeszczepienia nerki i trzustki mog¹ byæ alternatywnie kwalifikowani do wspólnego przeszczepienia nerki i wysp trzustkowych. Chorzy wyra aj¹ oddzieln¹ zgodê na alternatywne przeszczepienie, a odpowiednia adnotacja jest przypisana choremu w rejestrach w czêœci Lista Oczekuj¹cych. 9
Biorcy zakwalifikowani do jednoczasowego przeszczepienia nerki i trzustki przez jeden oœrodek mog¹ byæ przeszczepieni tak e w innym oœrodku wykonuj¹cym takie przeszczepienia (alokacja nastawiona na pacjenta, jak to jest w przypadku przeszczepieñ nerek). Natomiast biorcy zakwalifikowani do przeszczepienia samej trzustki, samych wysp oraz przeszczepienia wysp wspólnie z nerk¹ s¹ przeszczepiani w oœrodku, który zakwalifikowa³ chorego do przeszczepienia (alokacja nastawiona na oœrodek, jak to jest w przypadku w¹troby lub serca). Potencjalny biorca ma mo liwoœæ wyboru oœrodka przeszczepiaj¹cego. Dystrybucja trzustek Ka dy oœrodek maj¹cy odpowiednie pozwolenie ma równy dostêp do mo liwoœci pobrania trzustki; oferty pobrania trzustki s¹ sk³adane poszczególnym zespo³om wg zasady 1-1-1-1. Obowi¹zuje zasada pierwszeñstwa pobrañ trzustki w szpitalach afiliowanych przez oœrodek. Pierwszeñstwo pobrañ w woj. dolnoœl¹skim i opolskim ma oœrodek transplantacyjny w Katowicach. Wykorzystanie pobrania trzustki wg zasady 1-1-1-1, w szpitalu afiliowanym lub w przypadku zespo³u katowickiego tak e w województwach dolnoœl¹skim i opolskim skutkuje wykorzystaniem swojej kolejki. Obowi¹zuje zasada zwrotu innym zespo³om transplantacyjnym przeszczepów nerkowych w zwi¹zku z ich wykorzystaniem w przypadku jednoczasowego przeszczepienia trzustki i nerki. Zwrot ten ma miejsce przy nastêpnym pobraniu nerek przez zespó³, który przeszczepi³ nerkê z trzustk¹*. Alokacja trzustek System wyboru biorcy trzustki dzia³a w po³¹czeniu z obowi¹zkow¹ dystrybucj¹ surowic wszystkich pacjentów zg³oszonych do przeszczepienia trzustki/wysp trzustkowych do wszystkich regionalnych pracowni typowania tkankowego. Po przeszczepieniu zespó³ transplantacyjny: przesy³a do Poltransplantu kartê biorcy narz¹dów wg wzoru zamieszczonego na stronie Poltransplantu www.poltransplant.pl/download/karta_biorcy.pdf, dokonuje odpowiedniego wpisu w www.rejestry.net w czêœci Rejestr Przeszczepieñ, przesy³a do Poltransplantu protokó³ wyboru biorcy, a w przypadku, gdy taki protokó³ znajdzie siê w www.rejestry.net wype³nia odpowiedni formularz. Protokó³ wybory biorcy powinien uwzglêdniaæ spe³nienie nastêpuj¹cych kryteriów: pilnoœæ przeszczepienia, wykluczenie albo dopuszczenie niezgodnoœci immunologicznej miêdzy potencjalnym dawc¹, a potencjalnym biorc¹, dobór anatomiczny potencjalnego dawcy i potencjalnego biorcy, wiek potencjalnego dawcy i potencjalnego biorcy, przewidywane efekty przeszczepienia, czas oczekiwania na przeszczepienie, aktualny stan zdrowia potencjalnego biorcy. Monitorowanie systemu jakoœci oraz alokacji i dystrybucji Nadzór nad prawid³owoœci¹ wyboru biorcy oraz dystrybucj¹ pobranych trzustek prowadzi Zespó³ ds. Koordynacji Pobierania i Przeszczepiania Narz¹dów w Poltransplancie. Poltransplant raz w miesi¹cu przekazuje do oœrodków przeszczepiaj¹cych trzustki sprawozdanie z przebiegu dystrybucji ofert pobrania oraz plan zg³oszeñ na najbli sz¹ przysz³oœæ. * Zespó³ Krajowej Rady Transplantacyjnej ds. organizacyjnych pobierania i przeszczepiania narz¹dów i oceny jakoœci œwiadczeñ w transplantologii negatywnie oceni³ projekt dotycz¹cy zniesienia zasady zwrotu innym zespo³om transplantacyjnym przeszczepów nerkowych w zwi¹zku z ich wykorzystaniem w przypadku jednoczasowego przeszczepienia trzustki i nerki i podj¹³ decyzjê o utrzymaniu zasady zwrotu nerki. 10
Roczne sprawozdania z przebiegu alokacji i dystrybucji trzustki Poltransplant przedstawia podczas spotkañ kierowników oœrodków przeszczepiaj¹cych trzustkê. Zespo³y transplantacyjne przesy³aj¹ do Poltransplantu za poœrednictwem modu³u Rejestracja zdarzeñ i reakcji niepo ¹danych w www.rejestry.net raporty o istotnych zdarzeniach i reakcjach niepo ¹danych w przypadku ich wyst¹pienia podczas pobrania, przechowywania, alokacji i przeszczepienia wraz z opisem czynnoœci podjêtych dla ich wyjaœnienia i zapobiegania w przysz³oœci. Zasady alokacji i dystrybucji pobrañ w¹troby Zasady zosta³y: opracowane podczas spotkania, kierowników oœrodków przeszczepiaj¹cych w¹trobê oraz koordynatorów z tych oœrodków, które odby³o siê 8 lutego 2011 r. w siedzibie Poltransplantu w Warszawie, wprowadzone w ycie tego samego dnia, przedstawione i zaopiniowane podczas spotkania, zespo³u Krajowej Rady Transplantacyjnej ds. organizacyjnych pobierania i przeszczepiania narz¹dów i oceny jakoœci œwiadczeñ w transplantologii, które odby³o siê w siedzibie Ministerstwa Zdrowia 26 marca 2012 r,. opublikowane w Biuletynie 2012 oraz na stronie internetowej Poltransplantu. Kwalifikacja chorych do przeszczepienia w¹troby 1. Obowi¹zuj¹ 2 tryby zg³aszania biorców do przeszczepienia; pilny i planowy. 2. Wskazania do przeszczepienia w trybie pilnym: a. ostra niewydolnoœæ w¹troby w przebiegu zatrucia paracetamolem wg swoistych kryteriów King s College Hospital, b. ostra niewydolnoœæ w¹troby w przypadkach zaka eñ wirusowych wg kryteriów Clichy, c. ostra niewydolnoœæ w¹troby z innych powodów wg kryteriów King s College Hospital, d. retransplantacja w¹troby w czasie 14 dni od przeszczepienia (pierwotny brak funkcji, zakrzep naczyniowy, odrzucanie). 3. Zg³oszenia w trybie pilnym jest przesy³ane do Poltransplantu w formie papierowej faksem na karcie zg³oszenie biorcy do przeszczepienia w¹troby w trybie pilnym wzór na stronie 13. Jednoczeœnie oœrodek kwalifikuj¹cy dokonuje odpowiedniego wpisu w www.rejestry.net w czêœci krajowa lista oczekuj¹cych. 4. Weryfikacja zasadnoœci zg³oszenia w trybie pilnym nastêpuje poprzez ocenê dokumentacji zg³oszonego biorcy w www.rejestry.net (wszystkie oœrodki transplantacyjne maj¹ wgl¹d do danych biorców zg³oszonych w trybie pilnym). Weryfikacji dokonywaæ bêd¹ wyznaczeni eksperci ze wszystkich oœrodków przeszczepiaj¹cych. Lista ekspertów znajduje siê w posiadaniu Poltransplantu. Ponadto Poltransplant bêdzie odpowiedzialny za kolporta kopii kart zg³oszeñ do przeszczepienia w trybie pilnym do koordynatorów tych oœrodków oraz gromadzenie wyników opinii ekspertów. 5. Autoryzacja zasadnoœci zg³oszenia lub braku zasadnoœci bêdzie siê odbywaæ, gdy za lub przeciw bêdzie co najmniej po³owa oceniaj¹cych ekspertów. G³os oœrodka kwalifikuj¹cego liczony jest jako g³os za. 6. Zg³oszenie w trybie pilnym bêdzie wa ne dla koordynatora w Poltransplancie, tak e w okresie od zg³oszenia do pozyskania opinii ekspertów. 11
7. Oœrodek zg³aszaj¹cy bêdzie niezw³ocznie informowany o negatywnej opinii ekspertów, w tej sytuacji jest zobowi¹zany do zmiany statusu biorcy w www.rejestry.net. 8. Podobn¹ drogê bêd¹ odbywaæ odnowienia zg³oszeñ. 9. Zg³oszenia w trybie pilnym wymagaj¹ weryfikacji danych biorcy (odnowienia zg³oszenia) co 72 godziny. Dystrybucja i alokacja w¹troby 1. Obowi¹zuje zasada równej dystrybucji ofert pobrania w¹troby od zmar³ych dawców dla wszystkich oœrodków przeszczepiaj¹cych w¹trobê, czyli zg³oszenia wg systemu 1-1-1-1-1-1 2. Biorca zg³oszony do przeszczepienia w trybie pilnym ma bezwzglêdne pierwszeñstwo przy alokacji w¹troby. 3. Priorytet maj¹ biorcy z listy pediatrycznej w stosunku do wszystkich dawców, którzy nie ukoñczyli 16 r.. 4. W przypadku wspó³istnienia kilku zg³oszeñ biorców w trybie pilnym wybór oœrodka, który otrzyma ofertê pobrania nastêpuje w drodze ustaleñ prowadzonych przez Poltransplant z oœrodkami zg³aszaj¹cymi biorców w trybie pilnym. W przypadku braku porozumienia miêdzy oœrodkami, decyduje czas oczekiwania na przeszczepienie liczony od pierwszorazowego zg³oszenia potencjalnego biorcy w trybie pilnym. 5. W przypadkach przeszczepieñ planowych zespó³ transplantacyjny ma pierwszeñstwo do pobrañ w szpitalu w³asnym. Skutkuje to wykorzystaniem swojej kolejnoœci zg³oszenia. 6. Odmowa przyjêcia zg³oszenia nie skutkuje utrat¹ kolejki do nastêpnego zg³oszenia dawcy w sytuacji: a. braku wykorzystania oferty przez wszystkie oœrodki, b. rezygnacji z przeszczepienia pobranej w¹troby (udokumentowane powody medyczne). 7. Utrata kolejki w nastêpnej rundzie dystrybucji dawców w¹troby ma miejsce w sytuacjach: a. wykorzystanie dawcy do pobrania w¹troby i przeszczepienia poza kolejnoœci¹ dla biorcy w trybie pilnym, b. przeszczepienie narz¹du od dawcy pediatrycznego dla biorcy pediatrycznego, c. wykorzystanie do przeszczepu narz¹du pobranego od dawcy we w³asnym szpitalu, d. w razie innych sytuacji nie uwzglêdnionych powy ej (rezygnacja z pobrania bez istotnego uzasadnienia), brak akceptacji oferty, brak biorcy. 8. W przypadku przeszczepienia w¹troby w trybie planowym, decyzjê o wyborze biorcy z listy oœrodka przeszczepiaj¹cego podejmuje jego kierownik (osoba upowa niona) w oparciu o kryteria ogólne i priorytety: pilnoœæ przeszczepienia, wykluczenie albo dopuszczenie niezgodnoœci immunologicznej miêdzy potencjalnym dawc¹ a potencjalnym biorc¹, dobór anatomiczny potencjalnego dawcy i potencjalnego biorcy, wiek potencjalnego dawcy i potencjalnego biorcy, przewidywane efekty przeszczepienia, czas oczekiwania na przeszczepienie, aktualny stan zdrowia potencjalnego biorcy oraz inne kryteria szczegó³owe obowi¹zuj¹ce w danym oœrodku. Monitorowanie systemu alokacji 1. listê osób zg³oszonych do przeszczepienia z zaznaczeniem trybu zg³oszenia (pilny, planowy) prowadzi krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie w Poltransplancie. 12
13
2. Nadzór nad prawid³owoœci¹ wyboru biorcy oraz dystrybucj¹ pobranych w¹trób prowadzi Zespó³ ds. Koordynacji Pobierania i Przeszczepiania Narz¹dów w Poltransplancie. 3. raporty z wykorzystania ofert pobrania gromadzi Zespó³ ds. Koordynacji Pobierania i Przeszczepiania Narz¹dów w Poltransplancie. 4. Poltransplant raz w miesi¹cu przekazuje do oœrodków przeszczepiaj¹cych sprawozdanie z dystrybucji ofert pobrania oraz plan zg³oszeñ na najbli sz¹ przysz³oœæ. 5. Po przeszczepieniu zespó³ transplantacyjny: przesy³a do Poltransplantu kartê biorcy narz¹dów wg wzoru zamieszczonego na stronie Poltransplantu www.poltransplant.pl/download/kartabiorcy.pdf, dokonuje odpowiedniego wpisu w www.rejestry.net w czêœci rejestr przeszczepieñ, przesy³a do Poltransplantu protokó³ wyboru biorcy, a w przypadku, gdy taki protokó³ znajdzie siê w www.rejestry.net wype³nia odpowiedni formularz, w przypadku odst¹pienia od pobrania w jego trakcie lub odst¹pienia od przeszczepienia po pobraniu zespó³ pobieraj¹cy przesy³a w tej sprawie do Poltransplantu raport, zespó³ transplantacyjny zaanga owany w pobranie i przeszczepienie w¹troby zawiadamia Poltransplant o ka dym istotnym zdarzeniu niepo ¹danym i istotnej niepo ¹danej reakcji zaistnia³ych podczas pobrania, przechowywania, alokacji i przeszczepienia wraz z opisem czynnoœci podjêtych dla ich wyjaœnienia i zapobiegania w przysz³oœci. Zasady alokacji i dystrybucji serca Na podstawie decyzji podjêtych podczas spotkania kierowników oœrodków przeszczepiaj¹cych serce oraz koordynatorów z tych oœrodków, które odby³o siê 24 maja 2011 r. w siedzibie Poltransplantu w Warszawie oraz na podstawie nastêpczych ustaleñ zosta³y opracowane nowe zasady alokacji i dystrybucji pobrañ serca. Obowi¹zuj¹ od 1 listopada 2011 r. Zasady zosta³y zaopiniowane przez zespó³ ds. organizacyjnych pobierania i przeszczepiania narz¹dów i oceny jakoœci œwiadczeñ w transplantologii Krajowej Rady Transplantacyjnej w dniu 26 marca 2012 r. Kwalifikacja chorych do przeszczepienia serca 1. Warunkiem umieszczenia na liœcie oczekuj¹cych na przeszczepienie serca w trybie pilnym jest spe³nienie przynajmniej jednego z poni szych kryteriów medycznych i skutkuje przypisaniem biorcy odpowiedniej liczby punktów. Kryterium Punkty Mechaniczne wspomaganie kr¹ enia (5 punktów) (niezale nie od urz¹dzenia i czasu trwania) Sta³y wlew przynajmniej jednego z wymienionych leków inotropowych w dawce (µg/kg/min): dla adrenaliny 0,5 dla dobutaminy 7 (3 punkty) dla dopaminy 4 dla milrinonu 50 Oporne na leczenie zagra aj¹ce yciu arytmie (3 punkty) Ostra niewydolnoœæ serca przeszczepionego [7 punktów) (do 7 dni od przeszczepienia) 14
2. Zg³oszenia biorcy serca w trybie pilnym dokonuje siê poprzez przes³anie do Poltransplantu Karty zg³oszenia biorcy do przeszczepienia serca w trybie pilnym. Jednoczeœnie oœrodek kwalifikuj¹cy wprowadza informacjê o zg³oszeniu w trybie pilnym do www.rejestry.net. 3. Weryfikacja zasadnoœci zg³oszenia w trybie pilnym nastêpuje poprzez ocenê dokumentacji zg³oszonego biorcy przez wyznaczonych ekspertów z pozosta³ych oœrodków przeszczepiaj¹cych. Lista ekspertów jest w posiadaniu Poltransplantu. Poltransplant bêdzie odpowiedzialny za dystrybucjê kopii zg³oszeñ oraz gromadzenie wyników opinii ekspertów. 4. Autoryzacja zasadnoœci zg³oszenia bêdzie mia³a miejsce, gdy za bêdzie przynajmniej po³owa oceniaj¹cych ekspertów. G³os oœrodka kwalifikuj¹cego liczony jest jako g³os za. 5. Zg³oszenie w trybie pilnym bêdzie wa ne dla koordynatora w Poltransplancie tak e w okresie od zg³oszenia do pozyskania opinii ekspertów. 6. Oœrodek kwalifikuj¹cy bêdzie niezw³ocznie poinformowany o negatywnej opinii ekspertów, w tej sytuacji jest zobowi¹zany do zmiany statusu biorcy w www.rejestry.net. 7. Zg³oszenia w trybie pilnym wymagaj¹ aktualizacji danych biorcy (odnowienia zg³oszenia) co 7 dni. Weryfikacja ponownych zg³oszeñ odbywa siê na zasadach opisanych dla zg³oszeñ pierwszorazowych. Dystrybucja i alokacja serca 1. System dzia³a na zasadzie zg³aszania potencjalnych dawców do oœrodków przeszczepiaj¹cych serca wg schematu 1-1-1-1. 2. Pierwszeñstwo ma pacjent zg³oszony do przeszczepienia w trybie pilnym. 3. Oferta pobrania serca dla pilenego biorcy bêdzie skierowana w pierwszej kolejnoœci do zespo³u, który zakwalifikowa³ biorcê o najwy szej liczbie punktów. 4. Priorytet maj¹ biorcy z listy pediatrycznej w stosunku do dawców, którzy nie ukoñczyli 16 r.. 5. W przypadku jednakowej liczby punktów przyznanych wg kryteriów medycznych, o kolejnoœci zg³oszenia i mo liwoœci pobrania serca decyduje czas oczekiwania na przeszczepienie w trybie pilnym (licz¹c od daty pierwszego zg³oszenia w trybie pilnym). 6. Przeszczepienie serca w trybie pilnym skutkuje wykorzystaniem swojej kolejnoœci zg³oszenia. 7. W przypadku przeszczepienia serca w trybie planowym, decyzjê o wyborze biorcy z listy oœrodka przeszczepiaj¹cego podejmuje jego kierownik (osoba upowa niona) w oparciu o kryteria ogólne i priorytety: pilnoœæ przeszczepienia, wykluczenie albo dopuszczenie niezgodnoœci immunologicznej miêdzy potencjalnym dawc¹ a potencjalnym biorc¹, dobór anatomiczny potencjalnego dawcy i potencjalnego biorcy, wiek potencjalnego dawcy i potencjalnego biorcy, przewidywane efekty przeszczepienia, czas oczekiwania na przeszczepienie, aktualny stan zdrowia potencjalnego biorcy oraz inne kryteria szczegó³owe obowi¹zuj¹ce w danym oœrodku. 8. W przypadkach przeszczepieñ planowych zespó³ transplantacyjny ma pierwszeñstwo do pobrañ w szpitalach po³o onych w swoim województwie i województwach pobliskich. Wykorzystanie takiego pobrania skutkuje wykorzystaniem swojej kolejnoœci zg³oszenia. Rozmieszczenie geograficzne szpitali dawców serca i oœrodków przeszczepiaj¹cych jest nastêpuj¹ce: 15
Oœrodek Transplantacyjny Klinika Kardiochirurgii i Chirurgii Naczyniowej Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Gdañskiego Uniwersytetu Medycznego Klinika Chirurgii Serca, Naczyñ i Transplantologii Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Paw³a II Klinika Kardiochirurgii Katedry Kardiotorakochirurgii Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Klinika Kardiochirurgii i Transplantologii Instytutu Kardiologii w Warszawie Katedra i Oddzia³ Kliniczny Kardiochirurgii i Transplantologii Œl¹skiego Uniwersytetu Medycznego, SP ZOZ Œl¹skie Centrum Chorób Serca w Zabrzu Województwa, w którym oœrodek ma pierwszeñstwo pobrañ serca w trybie planowym kujawsko-pomorskie, pomorskie, zachodniopomorskie lubelskie, ³ódzkie, ma³opolskie, podkarpackie, œwiêtokrzyskie lubuskie, wielkopolskie mazowieckie, podlaskie, warmiñsko-mazurskie dolnoœl¹skie, opolskie, œl¹skie 9. W przypadku braku wykorzystania oferty przez wszystkie kolejne oœrodki (w tym rezygnacja z pobrania serca po przyjeÿdzie do oœrodka dawcy) zg³oszenie uznaje siê za nieby³e. Monitorowanie systemu alokacji 1. Listê osób zg³oszonych do przeszczepienia z zaznaczeniem trybu zg³oszenia (planowy, pilny) prowadzi krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie w Poltransplancie. 2. W przypadku odst¹pienia od pobrania w jego trakcie lub odst¹pienia od przeszczepienia po pobraniu zespó³ pobieraj¹cy przesy³a w tej sprawie do Poltransplantu raport. 3. Poltransplant raz w miesi¹cu przekazuje do oœrodków przeszczepiaj¹cych sprawozdanie z dystrybucji ofert pobrania oraz plan zg³oszeñ na najbli sz¹ przysz³oœæ. 4. Po przeszczepieniu zespó³ transplantacyjny: przesy³a do Poltransplantu kartê biorcy narz¹dów wg wzoru zamieszczonego na stronie Poltransplantu www.poltransplant.pl/download/karta_biorcy.pdf, dokonuje odpowiedniego wpisu w www.rejestry.net w czêœci rejestr przeszczepieñ, przesy³a do Poltransplantu protokó³ wyboru biorcy, a w przypadku, gdy taki protokó³ znajdzie siê w www.rejestry.net wype³nia odpowiedni formularz. 5. Zespó³ transplantacyjny zaanga owany w pobranie i przeszczepienie serca zawiadamia Poltransplant o ka dym istotnym zdarzeniu niepo ¹danym i istotnej niepo ¹danej reakcji zaistnia³ych podczas pobrania, przechowywania, alokacji i przeszczepienia wraz z opisem czynnoœci podjêtych dla ich wyjaœnienia i zapobiegania w przysz³oœci. Zasady alokacji i dystrybucji pobrañ p³uc Na podstawie decyzji podjêtych podczas spotkania kierowników oœrodków przeszczepiaj¹cych p³uca oraz koordynatorów z tych oœrodków, które odby³o siê 24 maja 2011 r. oraz nastêpczych ustaleñ opracowano nowe zasady alokacji i dystrybucji pobrañ p³uc. Obowi¹zuj¹ 16
17
od 1 listopada 2011 r. Zasady zosta³y zaopiniowane przez zespól Krajowej Rady Transplantacyjnej ds. organizacyjnych pobierania i przeszczepiania narz¹dów i oceny jakoœci œwiadczeñ w transplantologii. Kwalifikacja chorych do przeszczepienia p³uc 1. Zg³oszenia biorcy p³uc w trybie pilnym dokonuje siê poprzez przes³anie do Poltransplantu Karty zg³oszenia biorcy do przeszczepienia p³uc w trybie pilnym. Jednoczeœnie oœrodek kwalifikuj¹cy wprowadza informacjê o zg³oszeniu w trybie pilnym do www.rejestry.net. 2. Zg³oszenia w trybie pilnym wymagaj¹ aktualizacji danych biorcy (odnowienia zg³oszenia) co 7 dni. Dystrybucja i alokacja p³uc 1. System dzia³a na zasadzie zg³aszania potencjalnych dawców do oœrodków przeszczepiaj¹cych p³uca wg schematu 1-1-1-1. 2. Priorytet maj¹ biorcy z listy pediatrycznej w stosunku do dawców, którzy nie ukoñczyli 16 r.. 3. Pierwszeñstwo ma pacjent zg³oszony do przeszczepienia w trybie pilnym. 4. Przeszczepienie p³uc w trybie pilnym skutkuje wykorzystaniem swojej kolejnoœci zg³oszenia. 5. W przypadku braku wykorzystania oferty przez wszystkie kolejne oœrodki (w tym rezygnacja z pobrania p³uc po przyjeÿdzie do oœrodka dawcy) zg³oszenie uznaje siê za nieby³e. 6. W przypadku przeszczepienia p³uc w trybie planowym, decyzjê o wyborze biorcy z listy oœrodka przeszczepiaj¹cego podejmuje jego kierownik (osoba upowa niona) w oparciu o kryteria ogólne i priorytety: pilnoœæ przeszczepienia, wykluczenie albo dopuszczenie niezgodnoœci immunologicznej miêdzy potencjalnym dawc¹ a potencjalnym biorc¹, dobór anatomiczny potencjalnego dawcy i potencjalnego biorcy, wiek potencjalnego dawcy i potencjalnego biorcy, przewidywane efekty przeszczepienia, czas oczekiwania na przeszczepienie, aktualny stan zdrowia potencjalnego biorcy oraz inne kryteria szczegó³owe obowi¹zuj¹ce w danym oœrodku. Monitorowanie systemu alokacji 1. Listê osób zg³oszonych do przeszczepienia z zaznaczeniem trybu zg³oszenia (planowy, pilny) prowadzi krajowa lista osób oczekuj¹cych na przeszczepienie w Poltransplancie. 2. W przypadku odst¹pienia od pobrania w jego trakcie lub odst¹pienia od przeszczepienia po pobraniu zespó³ pobieraj¹cy przesy³a w tej sprawie do Poltransplantu raport. 3. Po przeszczepieniu zespó³ transplantacyjny: przesy³a do Poltransplantu kartê biorcy narz¹dów wg wzoru zamieszczonego na stronie Poltransplantu www.poltransplant.pl/download/karta_biorcy.pdf, dokonuje odpowiedniego wpisu w www.rejestry.net w czêœci rejestr przeszczepieñ, przesy³a do Poltransplantu protokó³ wyboru biorcy, a w przypadku, gdy taki protokó³ znajdzie siê w www.rejestry.net wype³nia odpowiedni formularz. 4. Zespó³ transplantacyjny zaanga owany w pobranie i przeszczepienie p³uc zawiadamia Poltransplant o ka dym istotnym zdarzeniu niepo ¹danym i istotnej niepo ¹danej reakcji zaistnia³ych podczas pobrania, przechowywania, alokacji i przeszczepienia wraz z opisem czynnoœci podjêtych dla ich wyjaœnienia i zapobiegania w przysz³oœci. 18
19
Pobieranie i przeszczepianie narz¹dów w Polsce w 2011 r. Zmarli dawcy narz¹dów W 2011 r. do biura koordynacji Poltransplantu w Warszawie wp³ynê³y 732 zg³oszenia potencjalnych zmar³ych dawców narz¹dów. W 553 (76%) przypadkach dosz³o do pobrania narz¹dów, w 179 przypadkach (24%) nie by³o pobrania. W 68 przypadkach (9,2%) odst¹piono od pobrania narz¹dów z powodu sprzeciwu rodziny zmar³ego, w 111 przypadkach (15,2%) do pobrania nie dosz³o z powodów medycznych. (Tabela 1). Tabela 1. Zg³oszenia zmar³ych dawców narz¹dów w latach 2006 2011. Kategoria dawcy* 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Dawcy potencjalni (potential donors) 604 466 539 548 655 732 Odst¹pienie od dalszych procedur 31 31 39 45 64 90 z przeciwwskazañ medycznych (5%) (7%) (7%) (8%) (10%) (12,3%) Brak komisyjnego rozpoznania 7 18 3 3 4 1 œmierci mózgu (1%) (4%) (1%) (0,5%) (0,6%) (0,1%) Odst¹pienie od pobrania z powodu braku 63 52 54 56 51 68 autoryzacji pobrania (sprzeciw rodziny, (10%) (11%) (10%) (10%) (8%) (9,2%) prokuratury, w³asne zastrze enie) Dawcy zakwalifikowani (eligible donors) 503 365 443 444 536 573 (83%) (78%) (82%) (81%) (82%) (78,3%) Odst¹pienie od pobrania z braku 2 3 3 2 3 1 odpowiednich biorców (0,3%) (1%) (1%) (0,5%) (0,5%) (0,2%) ZK u dawcy bez mo liwoœci pobrania 5 6 5 12 14 17 przez zespo³y transplantacyjne (1%) (1%) (1%) (3%) (3%) (3%) Stwierdzenie u dawcy patologii 0 3 8 10 10 2 dyskwalifikuj¹cej dawcê i narz¹dy (1%) (1%) (2%) (1,8%) (0,3%) Dawcy rzeczywiœci (actual donors) 496 353 427 420 509 553 (82%) (76%) (79%) (77%) (78%) (75,5%) Odst¹pienie od przeszczepienia wszystkich 6 4 5 10 12 12 pobranych narz¹dów z przeciwwskazañ (1%) (1%) (1%) (2%) (2%) (2%) medycznych Dawcy wykorzystani (utilised donors) 490 349 422 410 497 541 (81%) (75%) (78%) (75%) (76%) (74%) * Kategoryzacja i nazewnictwo dawców w oparciu o Critical Pathway for Organ Donation wg ustaleñ WHO, TTS i inn., Madryt, marzec 2010: dawca potencjalny (potential donor) osoba z wysuniêtym podejrzeniem œmierci mózgu dawca zakwalifikowany (eligible donor) osoba z rozpoznan¹ œmierci¹ mózgu, autoryzacj¹ pobrania i bez medycznych przeciwwskazañ dawca rzeczywisty (actual donor) dawca, od którego przynajmniej jeden narz¹d zosta³ pobrany celem przeszczepienia dawca wykorzystany (utilised donor) dawca, od którego przynajmniej jeden narz¹d zosta³ przeszczepiony 20
Najczêstszymi przyczynami medycznymi odst¹pienia od pobrania by³y: niewydolnoœæ, choroby nerek potencjalnego dawcy, nieodwracalne zatrzymanie kr¹ enia przed przyst¹pieniem do pobrania, uogólnione zaka enie lub nowotwór stwierdzony u dawcy oraz aktywne zaka enie wirusami typu C lub B. Najczêstsz¹ przyczynê zgonu zmar³ych dawców narz¹dów stanowi³y naczyniowe schorzenia mózgu (udar krwotoczny lub niedokrwienny (59%) i uraz czaszkowo-mózgowy (33%). (Tabela 2). Tabela 2. Zmarli dawcy narz¹dów 2006 2011; przyczyna zgonu. Przyczyna zgonu 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Choroba naczyñ 273 200 242 240 279 327 mózgowych (55%) (57%) (57%) (57%) (55%) (59%) Uraz g³owy 195 127 157 156 183 184 (39%) (36%) (37%) (37%) (36%) (33%) Inne przyczyny 28 25 28 24 47 42 (6%) (7%) (6%) (6%) (9%) (8%) Ogó³em 496 352 427 420 509 553 W 2011 r. œredni wiek zmar³ych, od których pobrano narz¹dy wyniós³ 44,5 lat (zakres: 9 miesiêcy 75 lat) (Tabela 3). Tabela 3. Zmarli dawcy narz¹dów 2006 2011; wiek. Wiek 2006 2007 2008 2009 2010 2011 496 dawców 352 dawców 427 dawców 420 dawców 509 dawców 553 dawców Zakres 6 mies. 6 mies. 1 mies. 1 mies. 2 mies. 9 mies. 76 lat 75 lat 75 lat 77 lat 81 lat 75 lat Œrednio 44,7 43 44 44,5 45 44,5 0-5 lat 4 2 7 7 3 4 (8%) (0,6%) (1,6%) (1,7%) (0,6%) (0,7%) 6-16 16 11 18 10 18 25 (3,2%) (3,1%) (4,2%) (2,4%) (3,5%) (4,5%) 17-30 73 69 69 73 89 92 (14,7%) (19,6%) (16,1%) (17,4%) (17,5%) (16,6%) 31-40 65 50 56 59 67 70 (13,1%) (14,2%) (13,1%) (14%) (13,2%) (12,7%) 41-50 136 90 105 101 111 103 (27,4%) (25,6%) (24,5%) (24%) (22%) (18,6%) 51-65 186 118 164 157 205 241 (37,5%) (33,5%) (38,4%) (37,4%) (40,3%) (43,6%) >65 16 12 8 13 16 18 (3,2%) (3,4%) (1,8%) (3,1%) (3,1%) (3,3%) 21
Wœród zmar³ych dawców narz¹dów, podobnie jak w latach poprzednich, przewa ali mê - czyÿni (60%). Tabela 4. Tabela 4. Zmarli dawcy narz¹dów w latach 2006 2011; p³eæ K:M P³eæ 2006 2007 2008 2009 2010 2011 L. kobiet (K) 171 131 171 158 196 221 L. mê czyzn (M) 325 221 256 262 313 332 %K : %M 34:66 37:63 40:60 38:62 39:61 40:60 Pobrania narz¹dów do przeszczepienia od osób zmar³ych W 2011 r. liczba rzeczywistych zmar³ych dawców wynios³a 553, co daje 14,5 dawców na 1 mln mieszkañców, niemal tyle, co w najlepszym 2004 r. kiedy wskaÿnik ten wyniós³ 14,7 dawców na 1 mln mieszkañców. Pobrania mia³y miejsce we wszystkich województwach. W województwie zachodniopomorskim i lubuskim liczba pobrañ w 2011 r. wynios³a 26 rzeczywistych zmar³ych dawców na 1 mln mieszkañców i by³a najwy sza w kraju. Na niskim poziomie kszta³towa³o siê dawstwo narz¹dów w województwach œwiêtokrzyskim, podkarpackim, lubelskim i ma³opolskim (poni ej 10 dawców na 1 mln mieszkañców), choæ widoczny jest wyraÿny wzrost aktywnoœci w porównaniu z latami poprzednimi. W województwach lubelskim i ma³opolskim wzrost ten by³ ponad dwukrotny. (Tabela 5). Tabela 5. Liczba pobrañ narz¹dów od zmar³ych w latach 2006 2011 poszczególne województwa. 2006 1 2007 2 2008 3 2009 3 2010 4 2011 5 Województwo Mieszk. 4 Dawców/1 mln Liczba Dawców/ dawców 1 mln Dolnoœl¹skie 2,9 12,5 6,5 10,6 9,7 12,8 35 12,1 Kujawsko- 2,1 13,5 12,6 11,7 13,3 14,8 28 13,3 -pomorskie Lubelskie 2,2 9,6 4,6 4,6 5,5 4,5 21 9,5 Lubuskie 1,0 7,9 8,0 8,0 9 20,0 26 26 ódzkie 2,5 11,2 7,0 9,4 10,4 19,2 44 17,6 Ma³opolskie 3,3 3,1 0,9 0,6 1,5 3,9 26 7,9 Mazowieckie 5,2 12,8 8,7 10,5 8,3 9,4 74 14,2 Opolskie 1,0 23,8 12,5 15,4 4 13,0 16 16 Podkarpackie 2,1 0,5 0,9 2,4 1,9 3,3 12 5,7 Podlaskie 1,2 20,0 7,6 7,6 15,8 17,5 19 15,8 Pomorskie 2,2 14,2 13,1 13,6 15,9 15,5 45 20,5 Œl¹skie 4,6 9,6 8,6 8,2 7,8 12,6 58 12,6 Œwiêtokrzyskie 1,3 1,6 0,8 4,7 7,8 7,7 9 6,9 Warmisko- 1,4 21,7 12,6 14,1 14,3 15,7 27 19,3 -mazurskie Wielkopolskie 3,4 24,0 16,9 25,5 24,1 26,2 69 20,3 Zachodnio- 1,7 34,3 31,9 40,8 34,7 27,6 44 26 pomorskie Polska 38,15 13,0 9,2 11,2 11,0 13,3 553 14,5 1 Ludnoœæ Polski = 38,17 mln (Rocznik Statystyczny 2006); 2 Ludnoœæ Polski = 38,13 mln (Rocznik Statystyczny 2007); 3 Ludnoœæ Polski = 38,15 mln (Rocznik Statystyczny 2008); 4 Ludnoœæ Polski = 38,15 mln (Rocznik Statystyczny 2009); 5 Ludnoœæ Polski = 38,20 mln (Rocznik Statystyczny 2010). 22
W 2011 r. pobranie narz¹dów celem przeszczepienia mia³o miejsce w 166 szpitalach w 121 miastach bior¹cych udzia³ w procesie identyfikacji zmar³ych dawców narz¹dów; (dla porównania w 2006 r. liczby te wynosi³y odpowiednio 112 i 79, w 2007 r. 107 i 74, w 2008 r. 118 i 82, w 2009 r. 106 i 85, w 2010 r. 120 i 89.) Najwiêcej, bo 21 dawców zg³oszono z Samodzielnego Publicznego Centralnego Szpitala Klinicznego WUM w Warszawie, 19 dawców zg³oszono z Wielospecjalistycznego Szpitala Miejskiego im. J. Strusia w Poznaniu. W dziewiêciu najaktywniejszych szpitalach by³o 152 dawców (27% wszystkich dawców). Od tych dawców pobrano 429 narz¹dów co stanowi³o 30% narz¹dów pozyskanych do przeszczepienia w 2011 r. (Tabela 6). Tabela 6. Szpitale, w których by³o najwiêcej pobrañ narz¹dów od zmar³ych dawców. Miasto Szpital 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Liczba pozyskanych narz¹dów Liczba Liczba oraz Liczba zmar³ych dawców zmar³ych dawców i % pobrañ wspó³czynnik liczba wielon. przeszczepionych narz¹dów/ liczba zmar³ych dawców Warszawa Samodzielny Publiczny 19 15 20 14 16 21 17 Centralny Szpital (81%) 63/3,0 Kliniczny WUM Poznañ Wielospecjalistyczny 9 3 7 10 26 19 14 Szpital Miejski (74%) 53/2,9 im. J. Strusia Gorzów Samodzielny 5 5 6 10 17 18 12 Wielkopolski Publiczny Szpital (67%) 53/2,9 Wojewódzki ódÿ Uniwersytecki Szpital Kliniczny 12 11 19 19 25 17 10 nr 1 im. Norberta (59%) 45/2,6 Barlickiego Sosnowiec Wojewódzki Szpital 23 18 14 18 21 17 10 Specjalistyczny nr 5 (59%) 51/3,0 im. Œw. Barbary Bia³ystok Uniwersytecki 23 9 9 15 20 17 11 Szpital Kliniczny (65%) 50/2,9 Szczecin Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital 39 34 39 33 19 17 9 Zespolony (53%) 44/2,6 im. M. Sk³odowskiej-Curie Opole Wojewódzkie 23 12 13 3 12 13 6 Centrum Medyczne (46%) 36/2,8 Lublin Samodzielny Publiczny 21 10 9 12 8 13 4 Szpital Kliniczny Nr 4 (31%) 34/2,6 23