Marcin Kassatti marcin@up.krakow.pl Katedra Technologii i Mediów Edukacyjnych Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN Kraków Internet a tradycyjne media audiowizualne nowe możliwości eksploracji zasobów edukacyjnych Od początku lat 90. ubiegłego wieku można zaobserwować ciągły wzrost zainteresowania Internetem jako medium. Wraz z dynamicznym rozwojem Sieci, zwiększyła się ilość udostępnianych zasobów oraz możliwości dostępu do nich. Zniesienie zakazu używania Internetu do celów komercyjnych oraz opracowanie w 1991 roku hipertekstowego standardu World Wide Web (WWW), przyczyniło się do gwałtownego wzrostu liczby serwerów w Sieci. Nieustannie zwiększa się ilość udostępnianych treści, jak również liczba użytkowników Sieci. Internet jest obecnie źródłem informacji z każdej dziedziny wiedzy, do którego dostęp mogą uzyskać praktycznie wszyscy. Strony WWW Główną i najpopularniejszą usługą funkcjonującą w sieci Internet jest WWW. Daje ona możliwość dostępu do treści prezentowanych w postaci stron internetowych. W 1989 roku Tim Berners-Lee, pracownik Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych (CERN), opracował podstawy, a w kolejnych latach rozwinął, język opisu struktury dokumentu HTML (HyperText Markup Language). Ten niezależny od systemu operacyjnego komputera język, umożliwił tworzenie w prosty sposób dokumentów przystosowanych do publikacji w Internecie. Dokumenty HTML, mogą zawierać hiperłącza do innych dokumentów, co umożliwiło łatwą nawigację pomiędzy poszczególnymi stronami WWW. W 1990 roku pod adresem: http://info.cern.ch/hypertext/www/theproject.html pojawiła się oficjalnie pierwsza strona WWW, a niedługo potem pierwsza graficzna przeglądarka internetowa: Mosaic. Później debiutują Netscape Navigator i Internet Explorer. Na przestrzeni lat zmieniała się forma udostępnianych zasobów. Od prostych stron WWW, zawierających głównie informacje w postaci tekstu, poprzez strony zawierające grafikę (1992), aż do wprowadzenia w ostatnich latach elementów multimedialnych: animacji, muzyki i filmów. Do atrakcyjnej i bardziej złożonej prezentacji treści na stronach internetowych stosuje się współcześnie zaawansowane techniki: PHP, XML, XHTML, DHTML, Flash, JavaScript itp. Zastępują one z powodzeniem wysłużony język HTML. Wzrasta popularność nowego medium, którym stał się Internet. Liczba znanych serwisów funkcjonujących w sieci zwiększyła się z 200 w 1993 roku, do ponad 100 milionów pod koniec 2006 roku. 11
Rys. 1. Liczba stron WWW Według internetowego serwisu Netcraft, od lat prowadzącego statystyki stron WWW, liczba unikalnych adresów witryn, wynosiła na początku 2009 roku ponad 230 milionów. Serwisy wyszukiwawcze Wobec zwiększającej się ilości informacji nieustannie zamieszczanych w Sieci, konieczne stało się stworzenie wydajnych narzędzi wyszukiwawczych. Nowe możliwości eksploracji zwiększających się cyfrowych zasobów oferują wyszukiwarki internetowe. Wyszukują i indeksują one na bieżąco treści udostępniane w Internecie. Wyszukiwarki są obecne od początku istnienia stron WWW. Najpopularniejsze z nich serwisy wyszukiwawcze to obecnie: Wyszukiwarka Google Serwis Yahoo! Bing (debiutująca w 2009 roku wyszukiwarka, następca Windows Live Search). Szczególnie dynamicznie rozwija się firma Google. Jej wyszukiwarka oferuje zaawansowane możliwości wyszukiwania. Ponadto zapewnia prostą, intuicyjną obsługę, ogromną bazę danych zaindeksowanych treści i największą ilość odpowiedzi na zapytania wyszukiwawcze. Google ciągle udoskonala też bieżące i wdraża kolejne, nowe usługi: Google Maps (wirtualne mapy) Aplikacja Google Earth (trójwymiarowe zdjęcia satelitarne) Google Similar Image (wyszukiwarka podobnych zdjęć) Book Search (wyszukiwarka książek) Google Translate (tłumaczenie stron WWW) Gmail (usługa e-mail) Picasa (galeria zdjęć on-line) Google Analytics (statystyki stron) 12
Chrome (własna przeglądarka WWW) Google Video oraz YouTube (filmy on-line) Google AdSense (reklamy na stronach WWW). Wielka popularność Google sprawia, że stała się ona synonimem wyszukiwarki internetowej. Nieograniczony i szybki dostęp do publikowanych w Internecie informacji oraz możliwość potencjalnej nad nimi kontroli stwarza pewne niebezpieczeństwa: dowolne filtrowanie i pozycjonowanie wyników wyszukiwania, możliwość zbierania informacji o wyszukujących i ich preferencjach, blokowanie dostępu do informacji, możliwość manipulowania treścią, blokowanie dostępu do wybranych serwisów, stosowanie praktyk monopolistycznych. Niepokojącym również jest fakt braku znajomości przez sporą grupę internautów innych, alternatywnych wyszukiwarek. Dowodzi to jednocześnie dużej funkcjonalności i uniwersalności wyszukiwarki Google. Encyklopedie i słowniki Wiele tradycyjnych wydawnictw słownikowych i encyklopedycznych ma swoje wirtualne odpowiedniki w Sieci (np. encyklopedia Britannica). Dostęp do nich jest szybszy i wygodniejszy, powstają również nowe, inne wirtualne serwisy tego typu. Popularna, powstała w 2001 roku, wielojęzyczna Wikipedia z powodzeniem zastępuje tradycyjne encyklopedie, udostępniając hasła z każdej dziedziny wiedzy. Wikipedia realizuje ideę wolnej encyklopedii, gdzie hasła są tworzone i mogą być edytowane przez jej użytkowników. Wiarygodność Wikipedii ma zapewniać system autoryzacji ważniejszych haseł. Środowisko Web 2.0 Obecne wiele serwisów internetowych jest współtworzonych przez odbiorców za pomocą udostępnionych, prostych w obsłudze narzędzi różnego rodzaju systemów CMS (Content Management System) tworzących środowisko Web 2.0. W tej technice powstają fora dyskusyjne, portale społecznościowe, galerie on-line, blogi, portale aukcyjne. Tworzone fora dyskusyjne dają możliwość wymiany doświadczeń i poglądów, a także są wygodnym narzędziem kontaktu ucznia z nauczycielem, szczególnie przydatnym w e-nauczaniu. Najpopularniejsze serwisy Web 2.0 to: Wikipedia YouTube (możliwość zamieszczania filmów) MySpace (serwis społecznościowy) Flickr (galeria zdjęć on-line) Facebook (serwis społecznościowy). 13
Trwają prace nad środowiskiem Web 3.0, w którym strony WWW będą zdolne do automatycznego rozpoznania zamiarów internauty na podstawie kontekstu przekazu danych. Ułatwi to dostęp do potrzebnych informacji. Cenzura i inne ograniczenia Również sami twórcy stron WWW mogą w pewien sposób wpłynąć na wiarygodność informacji i dostęp do publikowanych treści. Daje się zaobserwować następujące zjawiska: wprowadzanie cenzury przez serwisy internetowe, blokowanie dostępu do wybranych treści, ograniczenia geograficzne (treści dostępne tylko w wybranych krajach), ograniczenia związane z prawem autorskim, płatny dostęp do udostępnianych treści (obecnie niektóre archiwa). W przyszłości realna może stać się wizja płatnego (np. przez opłaty abonamentowe) dostępu do informacji zamieszczanych w Internecie. Biblioteki tradycyjna i biblioteki cyfrowe Współczesne biblioteki oferują obecnie dostęp do swoich katalogów także poprzez Sieć. Wykorzystuje się w tym celu interfejs OPAC WWW. OPAC (Online Public Access Catalog) jest internetową bazą danych zbiorów, będących w posiadaniu biblioteki lub grupy bibliotek (MultiOPAC). Umożliwia on wyszukiwanie, rezerwacje lub prolongatę dokumentów. Rys. 2. Przykładowy interfejs katalogu OPAC WWW Obok tradycyjnych bibliotek, dużym powodzeniem cieszą się biblioteki cyfrowe. Zasoby bibliotek cyfrowych mogą być udostępniane do pobrania częściowo lub w całości, w atrakcyjnej formie w postaci zdigitalizowanej. Publikacje występują najczęściej w postaci 14
plików PDF, jak również w nowoczesnym i wydajnym formacie DjVu, wykorzystywanym przez popularny w Polsce system dlibra. Przykładowe biblioteki cyfrowe: Polska Biblioteka Internetowa (http://www.pbi.edu.pl/) British Library (http://www.bl.uk/) Project Gutenberg (http://www.gutenberg.org/). Podsumowanie Współczesny Internet to struktura hipermedialna łącząca w sobie media tradycyjne (książka, prasa), jak i nowoczesne (telewizja, radio, telefon). Na przestrzeni lat zmieniła się forma udostępnianych zasobów i zwiększyła ich liczba. Duża dostępność Internetu (np. w multimedialnych urządzeniach przenośnych) sprawia, że jest on obecnie najczęściej wybieranym przez młodych ludzi źródłem wyszukiwania informacji. Jest wygodny, powszechny, oferuje szybki i łatwy dostęp do żądanych treści. Jest chętnie wykorzystywany jako podstawowe i często jedyne źródło informacji. Problemem jest nawyk bezmyślnego kopiowania treści ( kopiuj wklej ) jako metoda samodzielnej pracy. Pomimo to cieszy fakt możliwości łatwego dostępu do poszukiwanych informacji, jak dotąd bezpłatnie. Literatura Kowalewski W., Kolasa W. M.: Małopolska Biblioteka Cyfrowa regionalne repozytorium informacji o kulturze. Notes Wydawniczy 2008, nr 1, s. 32-36 Kolasa W. M.: Formaty hybrydowe w bibliotekach cyfrowych. [W:] Materiały konferencyjne: Ogólnopolska Konferencja Praktyczne aspekty tworzenia bibliotek cyfrowych (12 września 2008, Kraków). Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie, Kraków 2008 Strony WWW [dostęp 5.06.2009] http://info.cern.ch/ http://news.netcraft.com/archives/web_server_survey.html http://www.alexa.com/topsites/ http://www.alexa.com/topsites/countries/pl http://www.britannica.com/ http://www.bl.uk/onlinegallery/ttp/ttpbooks.html http://www.pbi.edu.pl/ http://www.lizardtech.com/ http://www.djvu.com.pl/ http://dlibra.psnc.pl/ http://mbc.malopolska.pl/ 15