Ocena jakości wody górnej Zgłowiączki ze względu na zawartość związków azotu Zygmunt Miatkowski Karolina Smarzyńska Jan Brzozowski IMUZ Falenty W-P OBw Bydgoszczy IBMER Warszawa Projekt finansowany przez Norweski Mechanizm Finansowy
MATERIAŁY I METODY Badania prowadzono na na obszarze szczególnie narażonym na na odpływ azotu ze ze źródeł rolniczych wyznaczonym w regionie Kujaw, obejmującym zlewnię górnej Zgłowiączki powyżej jez. jez. Głuszyńskiego, Badania obejmowały analizy jakości wody w 3 przekrojach hydrometrycznych, wykonanych w ramach monitoringu państwowego przez WIOŚ Włocławek: 1 --75,2 75,2 km km (powyżej Osięcin) lata lata 2000-2007 2 --67,8 67,8 km km rzeki (poniżej Osięcin) lata lata 2000-2007 3 -- 60 60 km km (powyżej jez. jez. Głuszyńskiego) lata lata 1990-2007. Badania jakości wody były były wykonywane raz raz w miesiącu.
Obszar szczególnie narażony na odpływ azotu ze źródeł rolniczych z zaznaczonymi punktami pomiarowymi WIOŚ Włocławek
CHARAKTERYSTYKA ZLEWNI Rzeka Zgłowiączka jest jest lewostronnym dopływem dolnej Wisły. Uchodzi do do Wisły we we Włocławku. Badaniami objęto odcinek górnej Zgłowiączki powyżej jeziora Głuszyńskiego, o powierzchni zlewni 125,3 km². km². W górnym odcinku rzeka Zgłowiączka ma ma charakter śródpolnego rowu bez bez wykształconej doliny. Rzeka i i jej jej dopływy pozbawione są są stref stref buforowych, grunty orne orne przylegają przeważnie bezpośrednio do do krawędzi koryta cieków. Zlewnia górnej Zgłowiączki jest jest obszarem o wysokiej jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej i i intensywnej produkcji rolnej. Dominują czarne ziemie kujawskie i i gleby płowe o dużej wartości rolniczej. Krajobraz zlewni górnej Zgłowiączki jest jest charakterystyczny dla dla terenów intensywnie użytkowanych rolniczo: ubogi, otwarty, pozbawiony zwartych kompleksów leśnych i i zadrzewień. Ze Ze względu na na zanieczyszczenie wody związkami azotu obszar zlewni górnej Zgłowiączki uznano za za obszar szczególnie narażony na na zanieczyszczenie azotanami pochodzenia rolniczego (OSN).
Zgłowiączka (odcinek górny, powyżej jeziora Głuszyńskiego)
W górnym odcinku Zgłowiączka trafnie nazywana jest Kanałem Głuszyńskim ma charakter śródpolnego rowu bez wykształconej doliny
Zgłowiączka w górnym odcinku jest pozbawiona strefy ochronnej - grunty orne przylegają do krawędzi koryta
Powierzchnia wody pokryta rzęsą - objaw eutrofizacji i małego przepływu
Koryto Zgłowiączki
Koryto Zgłowiączki
Zgłowiączka w okresie niskich stanów zanieczyszczenie ściekami
Koryto Zgłowiączki poniżej Osięcin
Zgłowiączka powyżej ujścia do jeziora Głuszyńskiego odcinek z wyraźnie wykształconą doliną
Zgłowiączka powyżej ujścia do jeziora Głuszyńskiego wpływa na rozległy obszar mokradłowy
Rozległy obszar mokradłowy stanowiący strefę buforową, przez który przepływa Zgłowiączka na długości prawie 2km powyżej ujścia do jeziora Głuszyńskiego
Aktualne źródła zanieczyszczeń Zgłowiączki Źródła punktowe głównie ścieki bytowe Źródła rozproszone: - odpływ drenarski, - zasilanie gruntowe, -spływ powierzchniowy, - opad mokry lokalnie duża koncentracja produkcji zwierzęcej, - opad suchy erozja eoliczna gleby.
Rów odwadniający dopływ Zgłowiączki zanieczyszczony ściekami z gospodarstwa rolniczego
Studnia na zbieraczu drenarskim Duża część gleb użytków rolnych ze względu na potrzeby intensywnej uprawy roślin wymaga sprawnego odwodnienia. System drenarski odprowadzając nadmiar wody z gleby przyspiesza także odpływ nie wykorzystanych przez rośliny składników nawozowych.
Rów odwadniający odprowadzający odpływ z sieci drenarskiej Wylot zbieracza drenarskiego System odwadniający jest drogą szybkiego przemieszczania się do wód powierzchniowych składników nawozowych wymywanych z gleb
Przykłady niedopuszczalnej i lekkomyślnej praktyki wykorzystanie zbieraczy drenarskich do odprowadzania ścieków z gospodarstw
Lut-2007 Lut-1990 Wrz-1990 Mar-1991 Paź-1991 Maj-1992 Gru-1992 Lip-1993 Sty-1994 Sie-1994 Mar-1995 Paź-1995 Maj-1996 Lis-1996 Cz e-1997 Sty-1998 Sie-1998 Mar-1999 Wrz-1999 Kwi-2000 Lis-2000 Cze-2001 Sty-2002 Lip-2002 Lut-2003 Wrz-2003 Kwi-2004 Lis-2004 Maj-2005 Gru-2005 Lip-2006 Wrz-2007 240 220 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 60 km 75,2 km 67,8 km data Stężenie azotanów w wodzie górnej Zgłowiączki w latach 1990-2007 (dane z WIOŚ Włocławek) mg NO3 /dcm-3
100,0 90,0 93,4 87,9 80,0 76,2 70,0 mg NO3 /d cm -3 60,0 50,0 40,0 51,7 46,6 30,0 20,0 10,0 19,5 14,5 11,1 17,3 18,2 20,6 20,8 0,0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII miesiąc Średnie miesięczne stężenie azotanów w okresie 1990-2007 (60 km)
220 240 200 220 180 200 160 180 67,8 km 140 120 100 80 km 75,2 160 140 120 100 80 60 40 r = 0,946 60 40 r = 0,828 20 20 0 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 km 60 0 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 km 60 Związek między koncentracją azotanów w przekroju na 60 km i w przekrojach na 67,8 km i 75,2 km
km 60 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 170 180 190 200 190 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 170 180 200 0 Częstotliwość % 40 35 30 25 20 15 10 5 0 km 60 25 % prób >50mg NO 3 dcm -3 mg NO 3 dcm -3 35 30 37 % prób >50mg NO 3 dcm -3 25 20 15 10 5 0 mg NO 3 /dm -3 Czestotliwość % Rozkład częstotliwości występowania stężeń azotanów w poszczególnych przedziałach (1990-2007) Rozkład częstotliwości występowania stężeń azotanów w poszczególnych przedziałach (2000-2007)
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 170 180 190 200 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 km 67,8 35 % prób >50mg NO 3 dcm -3 mg NO 3 dcm -3 Czętotliwość % 150 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 160 170 180 190 200 25 20 km 75,2 60 % prób >50mg NO 3 dcm -3 15 10 Czętotliwość % 5 0 mg NO 3 dcm -3 Rozkład częstotliwości stężeń azotanów w latach 2000-2007 w przekrojach na km 67,8 i 75,2
WNIOSKI 1. 1. Woda Woda w Zgłowiączce Zgłowiączceokresowo okresowo jest jest silnie silnie zanieczyszczona zanieczyszczona azotanami. azotanami. Średnie Średnie miesięczne miesięczne stężenie stężenie azotanów azotanów w styczniu styczniu i i lutym lutym w okresie okresie 1990-2007 1990-2007 w przekroju przekroju na na 60 60 km km wynosiło wynosiło około około 90 90 mg mg dcm dcm -3-3.. Maksymalne Maksymalne stężenia stężenia azotanów azotanów osiągały osiągały wartość wartość ok. ok. 200 200 mg mg dcm dcm -3-3,, incydentalnie incydentalnie były były nawet nawet większe. większe. 2. 2. W latach latach 1990-2007 1990-2007 stężenia stężenia azotanów azotanów nie nie przekraczające przekraczające 25 25 mg mg dcm dcm -3-3 wystąpiły wystąpiły w około około 60 60 % prób prób wody, wody, a a przekraczające przekraczające 50 50 mg mg dcm dcm -3-3 w w około około 25% 25% prób. prób. Od Od drugiej drugiej połowy połowy lat lat 90. 90. występuje występuje tendencja tendencja wzrostu wzrostu maksymalnych maksymalnych stężeń stężeń azotanów. azotanów. 3. 3. Mimo Mimo występowania występowania różnych różnych źródeł źródeł punktowych punktowych na na długości długości rzeki, rzeki, istotna istotna korelacja korelacja między między stężeniami stężeniami azotanów azotanów w badanych badanych przekrojach przekrojach wskazuje wskazuje na na dominację dominacjętych tych samych samych źródeł źródeł emisji emisji azotanów azotanów na na całym całym odcinku odcinku górnej górnej Zgłowiączki. Zgłowiączki. 4.Wyraźny 4.Wyraźny wzrost wzrost średnich średnich miesięcznych miesięcznych stężeń stężeń azotanów azotanów w wodzie wodzie górnej górnej Zgłowiączki Zgłowiączki w półroczu półroczu zimowym zimowym wiąże wiąże się się ze ze zwiększonymi zwiększonymi przepływami przepływami w rzece rzece i iwskazuje na na dominację dominację w tym tym okresie okresie azotanów azotanów pochodzących pochodzących ze ze źródeł źródeł rozproszonych. rozproszonych.