Barbara Iwańska Prawna problematyka ochrony przyrody cz. I STUDIA PODYPLOMOWE 20-21 luty 2015 r. Cz. I Unijne prawo ochrony przyrody Orzeczenia TSUE źródło baza: eurlex Orzeczenia WSA i NSA baza Lex 1
I. Dyrektywa 2009/147 z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa Poprzednia Dyrektywa 79/409/EWG Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa została kilkakrotnie znacząco zmieniona dlatego dla zapewnienia jasności i zrozumiałości została ujednolicona (konsolidacja prawa UE). 3 (1) Przedmiot ochrony 2
art. 1 dyrektywy ptasiej Dyrektywa odnosi się do ochrony wszystkich gatunków ptactwa występujących naturalnie w stanie dzikim na europejskim terytorium państw członkowskich, do którego stosuje się Traktat. Dyrektywę stosuje się do ptactwa, jego jaj, gniazd i naturalnych siedlisk. 5 (2) Cel dyrektywy 3
art. 1 i 2 dyrektywy ptasiej ochrona gatunków ptaków, gospodarowanie nimi oraz ich kontrola i ustanowienie reguł ich eksploatacji zachowanie populacji gatunków ptaków na poziomie, który odpowiada w szczególności wymogom ekologicznym, naukowym i kulturowym, mając na uwadze wymogi ekonomiczne i rekreacyjne lub w celu dostosowania populacji tych gatunków do tego poziomu C-76/08: celem dyrektywy nie jest całkowita ochrona gatunków i całkowity zakaz jakiegokolwiek wykorzystywania i eksploatacji, ale dąży ona do ochrony populacji ptasich na zadawalającym poziomie. 7 (3) Instrumenty prawne ochrona obszarowa art. 3 i 4 DP 4
Art. 3 dyrektywy ptasiej W świetle wymogów określonych w art. 2, państwa członkowskie podejmują wszelkie niezbędne środki w celu ochrony, zachowania lub przywrócenia wystarczającej różnorodności i obszaru naturalnych siedlisk wszystkich gatunków ptactwa, określonych w art. 1. a) stworzenie obszarów ochrony; b) utrzymanie i gospodarowanie, zgodnie z potrzebami ekologicznymi naturalnych siedlisk w ramach stref ochronnych i poza nimi; c) przywracanie zniszczonych biotopów; d) tworzenie biotopów 9 Art. 4 ust. 1 i 2 DP obszary specjalnej ochrony ptaków tzw. obszary ptasie - ochrona obszarów wyjątkowych dla zachowania gatunków chronionych (gatunki wymienione w załączniku I, jak i gatunki wędrowne) - wzmocniony system ochrony gatunków najbardziej zagrożonych i gatunków stanowiących wspólne dziedzictwo Wspólnoty C-535/07 ( ) art. 4 ust. 1 dyrektywy ptasiej nakłada na państwa członkowskie obowiązek sklasyfikowania jako OSO najbardziej odpowiednich obszarów pod względem liczby i powierzchni dla zachowania gatunków wymienionych w załączniku I do tej dyrektywy i że zgodnie z art. 4 ust. 2 państwa członkowskie klasyfikują również jako OSO miejsca wylęgu, pierzenia i zimowania regularnie występujących gatunków wędrownych niewymienionych w tym załączniku, jak również miejsca postoju wzdłuż ich tras migracji (zob. także wyrok w sprawie C-240/00 Komisja przeciwko Finlandii). 10 5
3.1 Klasyfikacja obszarów ptasich - procedura krajowa z obowiązkiem informacyjnym 11 Kryteria klasyfikacji OSO kryteria ornitologiczne obecność chronionych gatunków ptactwa tereny podmokłe C-418/04 Komisja przeciwko Irlandii ( ) zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy 79/409 wymaga od państw członkowskich sklasyfikowania jako OSO terytoriów odpowiadających kryteriom ornitologicznym określonym w tych przepisach (pkt 36). 12 6
Państwo Członkowskie podczas wyboru i wyznaczania granic OSO nie może zatem zwolnić się z tego obowiązku powołując się na: 13 wymogi ekonomiczne i rekreacyjne, o których mowa w art. 2 dyrektywy (C-44/95; 378/01) powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego, które mogłyby zgodnie z art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej uzasadniać plan lub przedsięwzięcie, które może w istotny sposób oddziaływać na OSO, które mogą, w miarę konieczności, obejmować względy o charakterze społecznym lub gospodarczym (C-44/95); - art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej w zakresie w jakim zmienił pierwsze zdanie art. 4 ust. 4 dyrektywy ptasiej poprzez ustanowioną w nim procedurę umożliwiającą PC, pomimo negatywnej oceny, przyjęcie planu lub przedsięwzięcia, a tym samym umożliwił powrót do decyzji klasyfikującej dany teren poprzez zmniejszenie jego powierzchni, niemniej jednak nie wprowadził żadnych zmian dotyczących wstępnego etapu klasyfikacji terenu jako obszar ptasi 14 7
Względy gospodarcze lub społeczne Wyrok TS w sprawie C-418/04 Komisja p. Irlandii ( ) granice OSO winny zostać wyznaczone w zależności do kryteriów ornitologicznych, a nie gospodarczych, Komisja zauważa, że władze irlandzkie uczyniły odwrotnie, ograniczając w wielu przypadkach OSO do nieruchomości będących własnością skarbu państwa, nie dokonując klasyfikacji, jeżeli sprzeciwiał się temu w jasny sposób interes gospodarczy(pkt 125) Wyrok w sprawie C-209/04 Komisja p. Austrii względy społeczne lub gospodarczych nie mogą być brane pod uwagę, choćby w sposób pośredni 15 istniejące uciążliwości cywilizacyjne i ograniczenia, jak i rzeczywistą jakość tych terenów nie stanowią przeszkody skoro na terenach tych (tj. nie wyznaczonych), o mniejszej powierzchni niż powierzchnia wyznaczonego SOO, występuje podobna do obserwowanej na terenie SOO liczba gniazdujących ptaków (C-209/04 Komisja p. Austrii) 16 8
istniejący w pobliżu obszar ptasi Republika Austrii nie może utrzymywać, iż dokonując klasyfikacji Bangs i Matschels jako obszarów ochrony, gdzie również występuje derkacz, zwolniła się ona od obowiązku klasyfikacji jako SOO terenów Soren i Gleggen-Köblern (C-209/04 Komisja p. Austrii) 17 przyjęcie innych środków ochronnych Art. 4 ust. 1 dyrektywy ptasiej nakłada na państwa członkowskie obowiązek klasyfikacji jako SOO obszarów najbardziej odpowiednich pod względem liczby i powierzchni ( ), z którego nie sposób się zwolnić przez przyjęcie innych środków specjalnej ochrony (C-209/04 Komisja p. Austrii) 18 9
ochronę danego terenu teren (w dużej części) na mocy dyrektywy siedliskowej w ramach obzsaru specjalnej ochorny siedlisk okoliczność że stan terenu nie uległ pogorszeniu Wyrok TS w sprawie C-535/07 Komisja p. Austrii Z jednej strony państwo członkowskie nie może bowiem uchylać się od zobowiązań ciążących na nim na mocy art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ptasiej, powołując się na przepisy inne niż ustanowione w tej dyrektywie, ponieważ dyrektywy ptasia i siedliskowa stanowią dwa odrębne uregulowania prawne ( ) Z drugiej strony okoliczność, iż stan danego terenu nie uległ pogorszeniu, nie może podważać obowiązku dokonania przez państwa członkowskie klasyfikacji terenów jako OSO (pkt 24) 19 występowanie danego gatunku w innych państwach członkowskich na licznych terenach bardziej odpowiednich pod względem ochrony tych samych gatunków C-418/04 Komisja p. Irlandii Jeżeli bowiem każde państwo członkowskie mogłoby uniknąć realizacji obowiązku wyznaczenia OSO dla zapewnienia ochrony gatunków wymienionych w załączniku I i występujących na jego terytorium z tego tylko powodu, że gatunek ten występuje w innych państwach członkowskich na licznych terenach bardziej odpowiednich pod względem ochrony tych samych gatunków, zagrożone byłoby osiągnięcie celu ustanowienia spójnej sieci OSO przewidziany w art. 4 ust. 3 dyrektywy ptasiej (pkt 61) 20 10
Podsumowanie: wyznaczanie OSO i określenie ich powierzchni 21 N. de Sadeleer na podstawie dotychczasowych orzeczeń ETS przedstawia, że określone przez dyrektywę kryteria ornitologiczne to m.in. obecność danego gatunków z załącznika I na danym terenie z jednej strony, z drugiej zaś sklasyfikowanie danego terenu, jako teren podmokły. Podnosi również, że aby sklasyfikować dany teren, jako OSO, nie musi on mieć charakteru obszaru wyjątkowego, szczególnego dla danego gatunku, właściwym kryterium jest raczej to, czy jest on obszarem wystarczająco interesującym (sufficiently interest) dla gatunków z załącznika I lub wędrownych. Jednocześnie słusznie wskazuje, że uznanie PC w zakresie klasyfikacji OSO, jest ograniczone poprzez obowiązek klasyfikacji wszystkich obszarów najbardziej odpowiednich pod względem liczby i powierzchni dla ochrony gatunków zagrożonych i wędrownych, a także przez potrzebę stworzenia spójnej sieci obszarów chronionych 22 11
Inwentarze IBA (inwentarze ostoi ptaków) traktowane są jako materiał referencyjny Sprawy: C-355/90, Komisja WE p. Hiszpanii 'Santoña Marshes ; C-3/96/Komisja p. Holandii; C-157/89 Komisja p. Włochom; C-60/05 WWF Italia; C-378/01; C-235/04; Wyrok TS w sprawie C-418/04 inwentarz, choć nie jest prawnie wiążący, może zostać wykorzystany jako punkt odniesienia umożliwiający dokonanie oceny, czy państwo członkowskie dokonało klasyfikacji jako OSO obszarów wystarczających pod względem liczby i powierzchni w rozumieniu przepisów dyrektywy ptasiej W niniejszej sprawie pozostaje bezsprzeczne, że Irlandia nie przedstawiła innych kryteriów ornitologicznych podlegających obiektywnej weryfikacji porównywalnej z kryteriami wykorzystanych przy opracowaniu IBA 2000, które mogłyby służyć za podstawę innej klasyfikacji. Irlandia nie przedstawiła również żadnego innego całościowego inwentarza krajowego opartego na naukowych metodach, który obejmowałby łącznie wszystkie tereny najbardziej odpowiednie pod względem klasyfikacji jako OSO (pkt 53). brak przedstawienia przez państwo członkowskie dowodów naukowych, mających w szczególności wykazać, że zobowiązania wynikające z art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ptasiej mogły zostać spełnione poprzez sklasyfikowanie jako OSO terenów innych niż te objęte inwentarzem i zajmujących mniejszą od tych ostatnich łączną powierzchnię, 23 3.2. Dynamiczny charakter wyznaczanych obszarów ptasich 24 12
Sprawa C-209/ (zobowiązanie w zakresie klasyfikacji OSO nie ogranicza się do momentu daty transpozycji czy odpowiednio przystąpienia państwa do UE) Z siódmego motywu dyrektywy siedliskowej można mianowicie wywnioskować, że do programu Natura 2000 należy włączyć nie tylko SOO już sklasyfikowane w tamtym okresie, lecz również kolejne które zostaną sklasyfikowane w przyszłości. W konsekwencji ustawodawca przyjął przy ogłaszaniu dyrektywy siedliskowej, że ten obowiązek sklasyfikowania nie ogranicza się do daty transpozycji dyrektywy. Poza tym treść art. 4 dyrektywy ptasiej nie wskazuje na takie ograniczenie. Nieobjęcie ochroną obszarów wyjątkowych dla zachowania gatunków chronionych wyłącznie ze względu na fakt, że zyskały taki charakter dopiero po dokonaniu transpozycji dyrektywy ptasiej, pozostawałoby również w sprzeczności z celem skutecznej ochrony ptactwa. (pkt 38-39) 25 3.3. Zniesienie/deklasyfikacja/zmniejszenie powierzchni OSO 26 13
Wyrok w sprawie C-191/05 wyłączenie obszarów stanowiących schronienie dla gatunków dzikiego ptactwa, których ochrona leżała u podstaw wyznaczenia granic tego specjalnego obszaru ochrony stanowi naruszenie dyrektywy ptasiej państwo członkowskie nie może ograniczać powierzchni OSO lub zmieniać jego granice, chyba że obszary znajdujące się poza granicami OSO nie są już obszarami najbardziej odpowiednimi pod względem ochrony gatunków dzikiego ptactwa, w rozumieniu art. 4 ust. dyrektywy ptasiej - 27 Opinia RG w sprawie C-191/05 Dla dowodu tego nie wystarczy jedynie wykazać, że dane obszary w chwili zmniejszenia nie są (już) najbardziej odpowiednie. Należy natomiast zasadniczo wykazać, że już w chwili sklasyfikowania a w konsekwencji wręcz w chwili pierwotnego zobowiązania do sklasyfikowania nie należały one do obszarów najbardziej odpowiednich. W przeciwnym wypadku państwa członkowskie mogłyby mianowicie bezkarnie uchylać się od swojego zobowiązania do zachowania obszarów w stanie, w którym będą one nadal najbardziej odpowiednie dla ochrony ptactwa. Jedynie w sytuacji, kiedy państwo członkowskie może wykazać, że utrata właściwości, do której doszło tymczasem, wynika z okoliczności obiektywnych od niego niezależnych, jak przykładowo wybuch wulkanu, zmniejszenie OSO może być uzasadnione 28 14
3.4.Podwójny system ochrony obszarów najbardziej odpowiednich pod względem liczby i powierzchni dla zachowania gatunków z załącznika I oraz obszarów wylęgu, pierzenia i zimowania oraz miejsc postoju wzdłuż tras migracji w odniesieniu do gatunków wędrownych - System ochrony obszarów, które powinny być a nie zostały sklasyfikowane jako obszary ptasie art. 4 ust. 4 DP - System ochrony sklasyfikowanych obszarów ptasich włączonych do sieci obszarów chronionych Natura 2000 (art. 6 ust.2-4 w zw. z art. 7 DS.) 29 artykuł 4 ust. 4 zdanie pierwsze dyrektywy ptasiej nakłada na państwa członkowskie obowiązek podjęcia właściwych kroków w celu uniknięcia na najbardziej odpowiednich obszarach pod względem liczby i powierzchni dla zachowania gatunków z załącznika I oraz obszarach wylęgu, pierzenia i zimowania oraz miejsc postoju wzdłuż tras migracji w odniesieniu do gatunków wędrownych powstawania zanieczyszczenia lub pogorszenia warunków naturalnych siedlisk lub jakichkolwiek zakłóceń wpływających na ptactwo, o ile będą mieć one istotne znaczenie w odniesieniu do celów tego artykułu 30 15
regulacją art. 4 ust. 4 zdanie pierwsze dyrektywy ptasiej nadal objęte są obszary, które nie zostały sklasyfikowane jako OSO, chociaż powinny były zostać tak sklasyfikowane (sprawy: C-374/98 Komisja p. Francji;C-166/97 Komisja p. Francji; C-96/98; C-388/05 Komisja p. Włochom; C-186/06) W odniesieniu do skalsyfikowanych obszarów ptasich obowiązki wynikające z art. 4 ust. 4 zdanie pierwsze dyrektywy ptasiej zostają zastąpione między innymi przez obowiązki wynikające z art. 6 ust. 2 dyrektywy siedliskowej (sprawy: C-117/00 Komisja p. Irlandii; C-186/06) 31 Przykład zastosowania art. 4 ust. 4 dyrektywy ptasiej: wyrok w sprawie C-186/06 Komisja p. Hiszpanii PC zezwoliło na realizację przedsięwzięcia nawadniania obszaru irygacyjnego kanału Segarra-Garrigues, rzeczone przedsięwzięcie w sposób istotny oddziałuje w szczególności na siedliska ptactwa stepowego, pomimo środków zapobiegających, korygujących i kompensujących, zaproponowanych w studium oddziaływania na środowisko, i pomimo dodatkowych środków przewidzianych w samej deklaracji oraz 32 16
obszary, których dotyczyło przedsięwzięcie nawadniania nie zostały sklasyfikowane jako OSO dlatego objęte były systemem ochrony określonym w art. 4 ust. 4 zdania pierwsze dyrektywy ptasiej obowiązek ochrony istnieje, zanim zostanie stwierdzone zmniejszenie liczby ptaków lub zanim zmaterializuje się zagrożenie zanikiem danego gatunku chronionego ( ) nie podważa go okoliczność, że dane przedsięwzięcie ma istotne znaczenie dla rozwoju gospodarczego i społecznego terytorium, którego ono dotyczy ( ) uprawnienie państwa członkowskiego do naruszenia w sposób istotny ww. obszarów, w żadnym razie nie może być bowiem uzasadnione względami natury ekonomicznej i społecznej 33 Z dalszych orzeczeń wynika iż: system ochrony ustanowiony w art. 4 ust. 4 zdanie pierwsze dyrektywy ptasiej jest surowszy niż w art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy siedliskowej, ponieważ na podstawie dyrektywy ptasiej jest mniej możliwości uzasadnienia ingerencji (sprawa C-44/95 Lappel Bank) 34 17
3.5. Podsumowanie: możliwe sposoby naruszenia art. 4 dyrektywy ptasiej przez PC klasyfikacja jako obszary specjalnej ochrony terenów, których liczba i łączna powierzchnia jest ewidentnie mniejsza od liczby i łącznej powierzchni terenów, które spełniają przesłanki klasyfikacji jako obszary specjalnej ochrony klasyfikacja jako obszary specjalnej ochrony terenów, na których przedstawiciele określonych gatunków nie występują w liczbie to uzasadniającej deklasyfikacja/zmniejszenie granic OSO, gdy nadal są one obszarami najbardziej odpowiednimi pod względem ochrony gatunków ptaków z załącznika I lub wędrownych Naruszenie zakazu pogarszania stanu obszarów, które powinny być a nie zostały sklasyfikowane jako obszary ptasie 35 (4) Instrumenty prawne powszechnej ochrony gatunków 18
Art. 5 powszechna ochrona gatunków poprzez zakazy: a) umyślnego zabijania lub chwytania jakimikolwiek metodami; b) umyślnego niszczenia lub uszkadzania ich gniazd i jaj lub usuwania ich gniazd; c) wybierania ich jaj dziko występujących oraz zatrzymania tych jaj, nawet gdy są puste; d) umyślnego płoszenia tych ptaków, szczególnie w okresie lęgowym i wychowu młodych, jeśli mogłoby to mieć znaczenie w odniesieniu do celów niniejszej dyrektywy; e) przetrzymywania ptactwa należącego do gatunków, na które polowanie i których chwytanie jest zabronione. Możliwe odstępstwa : art. 7: dopuszczalne polowanie na niektóre gatunki art. 9: przesłanki możliwego odstąpienia od ww. zakazów 37 Art. 6 powszechny zakaz obrotu: sprzedaży, transportu w celu sprzedaży, przetrzymywania w celu sprzedaży oraz oferowania do sprzedaży żywych lub martwych ptaków, jak również wszelkich łatwo rozpoznawalnych części lub produktów uzyskanych z tych ptaków ograniczanie wszelkich odstępstw od tego zakazu tylko do gatunków, których status biologiczny na to pozwala, mając na uwadze specyficzne warunki panujące w różnych regionach możliwe odstępstwa art. 6 ust. 2 i 3 dyrektywy (w odniesieniu do gatunków z załącznika IIIA działalność ta nie jest zabroniona, w odniesieniu do gatunków z załącznik III B może być dopuszczona pod pewnymi warunkami) art. 9 dyrektywy Sprawa C-169/89 Gourmetterie Van den Burg Zakaz importu i sprzedaży gatunków ptaków nie występujących na terytorium Państwa Członkowskiego wydającego przepisy, ale występującego w innym Państwie Członkowskim, gdzie zgodnie z prawem może być łowiony zgodnie z wymogami dyrektywy i krajowego prawa, a który nie jest ani wędrownym ani zagrożonym gatunkiem w znaczeniu dyrektywy, jest sprzeczny z dyrektywą i nie może być uzasadniony art. 36 Traktatu, ponieważ sprawa ta jest już przedmiotem harmonizacji. 38 19
Art. 7: Uwzględniając wysoki poziom populacji, rozmieszczenie geograficzne oraz wskaźnik reprodukcji w całej Wspólnocie, dopuszczalne jest polowanie na niektóre gatunki, co stanowi dopuszczalną ich eksploatację, o ile określone i przestrzegane są pewne ograniczenia i polowania takie nie zagrażają zachowaniu populacji tych gatunków na zadowalającym poziomie. obowiązek zapewnienia, że na gatunki, do których stosuje się prawo łowieckie, nie będą organizowane polowania w okresie wychowu młodych ani w czasie trwania poszczególnych faz reprodukcji. w przypadku gatunków wędrownych państwa zapewniają w szczególności, by na gatunki, do których mają zastosowanie przepisy łowieckie, nie były organizowane polowania w okresie ich reprodukcji lub ich powrotu do swoich miejsc wylęgu Odstępstwa: art. 9 dyrektywy 39 Art. 8 zakazane metody polowania, chwytania lub zabijania ptactwa wykorzystywanie wszelkich środków, sposobów lub metod wykorzystywanych do nieselektywnego lub prowadzonego na dużą skalę chwytania lub zabijania ptactwa, lub mogących spowodować lokalne zanikanie gatunków, w szczególności tych wymienionych w załączniku IV lit. a). zakaz wszelkiego polowania ze środków transportu oraz w warunkach określonych w załączniku IV lit. b) Sprawa C-339/97 Komisja p. Holandii Fakt, że pewne środki łowiectwa lub środki zabijania, które są zabronione przez Dyrektywę 79/409 w sprawie ochrony dzikich ptaków nie są znane w danym Państwie Członkowskim nie zwalnia Państwa Członkowskiego od jego obowiązku przyjęcia przepisów lub procedur administracyjnych w celu zapewnienia odpowiedniej transpozycji postanowień dyrektywy. Odstępstwa - art. 9 DP 40 20
Odstępstwo na podstawie art. 9 DP: Z uwagi na znaczenie niektórych szczególnych sytuacji wprowadzono możliwość odstępstw od zakazów określonych w art. 5-8 dyrektywy na określonych warunkach oraz z zastrzeżeniem ich monitorowania przez Komisję: brak alternatywnych rozwiązań jeden z powodów wyczerpująco opisanych w art. 9 zachowanie określonych w art. 9 ust. 2 dyrektywy warunków formalnych 41 Orzecznictwo TSUE dotyczące art. 9 dyrektywy 42 21
Zakaz rozszerzenia przesłanek uzasadniających odstępstwa od ochrony gatunkowej Sprawa C-418/05 Komisja p. Niemcom Przewidziane prawie krajowym odstępstwo od zakazów określonych w art. 5 dyrektywy w sytuacji gdy dane czynności mają miejsce w ramach normalnego użytkowania terenu dla celów rolnictwa, leśnictwa i rybactwa lub w kontekście wykorzystywania produktów uzyskanych z takich działań nie spełnia wymogów określonych w Artykule 9 dyrektywy. 43 Przesłanka braku alternatywnych rozwiązań i chwytania ptactwa w małych ilościach Sprawa C-79/03 Komisja p. Hiszpanii Pozwalając na polowanie na lep w regionie autonomicznym Walencji metodą zwaną parany, Królestwo Hiszpanii uchybiło zobowiązaniom, które na nim ciążą na mocy art. 8 ust. 1 (zakaz stosowania metod nieselektywnych) i art. 9 ust. 1 dyrektywy ptasiej (brak spełnienia przesłanki braku alternatywnego rozwiązania oraz warunku chwytania ptactwa w małych ilościach) 44 22
Cel zezwolenia sprzeczny z przesłankami z art. 9 DS Sprawa C-135/04 Komisja p. Hiszpanii (okresy polowania) Zezwalając na prowadzenie polowań a contrapasa na gołębie grzywacze na terenie prowincji Guipúzcoa, Królestwo Hiszpanii uchybiło zobowiązaniom, które na nim ciążą na mocy art. 7 ust. 4 dyrektywy ptasiej (zakaz polowań na gatunki wędrowne w okresie ich reprodukcji lub ich powrotu do miejsc wylęgu) przesłanki. nie można uznać za spełnioną w sytuacji, gdy okres polowania ustalonego w drodze wyjątku zbiega się bez potrzeby z okresami objętymi przez dyrektywę szczególną ochroną. potrzeba taka nie zachodzi w szczególności wówczas, gdy jedynym celem zezwolenia na polowanie w drodze wyjątku jest przedłużenie okresów polowania na niektóre gatunki ptaków na terenach, na których występują one w okresach polowań ustalonych zgodnie z art. 7 dyrektywy 45 II. Dyrektywa 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej 23
(1) Przedmiot ochrony różnorodność biologiczna siedliska przyrodnicze dzika fauna i flora na europejskim terytorium Państw Członkowskich, do którego stosuje się Traktat. 48 24
(2) Cel dyrektywy przyczynienie się do zapewnienia różnorodności biologicznej zachowanie lub odtworzenie, we właściwym stanie ochrony, siedlisk przyrodniczych oraz gatunków dzikiej fauny i flory ważnych dla Wspólnoty środki podejmowane zgodnie z niniejszą dyrektywą uwzględniają wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne 50 25
(3) Środki ochrony siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków 3.1. Spójna europejska sieć ekologiczna specjalnych obszarów ochrony, pod nazwą Natura 2000 obejmująca: specjalne obszary ochrony siedlisk (obszary siedliskowe) oraz obszary ptasie sklasyfikowane przez Państwa Członkowskie zgodnie z dyrektywą ptasią 52 26
specjalne obszary ochrony siedlisk (tzw. obszary siedliskowe) Przedmiot ochrony: tereny na których znajdują się typy siedlisk przyrodniczych wymienione w załączniku I i siedliska gatunków wymienione w załączniku II do dyrektywy 92/43 Cel ochrony: zachowanie tych typów siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków we właściwym stanie ochrony w ich naturalnym zasięgu lub, w stosownych przypadkach, ich odtworzenie Procedura wyznaczania : procedura krajowo-unijna - art. 4 i 5 dyrektywy siedliskowej 53 Procedura klasyfikacji i wyznaczania obszarów siedliskowych I etap opracowanie przez PC i przekazanie Komisji listy proponowanych obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty; II etap proces selekcji terenów na poziomie europejskim kończący się decyzją Komisja zatwierdzającą tereny (obszary) ważne dla Wspólnoty (TZW) kwestia dopuszczalności zaskarżenia przedmiotowej decyzji do TSUE przez właścicieli lub NGO (sprawa C-362/05) III etap wyznaczenie specjalnych obszarów ochrony siedlisk obejmujących obszary zatwierdzone decyzją Komisji Europejskiej jako obszary mające znaczenie dla Wspólnoty 54 27
Kryteria klasyfikacji obszarów siedliskowych C-226/08 ( ) wykładni art. 4 ust. 2 akapit pierwszy dyrektywy siedliskowej należy dokonać w ten sposób, iż nie zezwala państwu członkowskiemu na odmowę udzielenia zgody ze względów innych niż dotyczące ochrony przyrody na włączenie jednego lub kilku terenów do sporządzonego przez Komisję projektu wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty (pkt 33). Uwzględnianie innych niż przyrodnicze, względów mogłoby spowodować zagrożenie dla realizacji celu określonego w art. 3 ust. 1 dyrektywy siedliskowej, tj. stworzenia sieci Natura 2000 złożonej z terenów, na których znajdują się typy siedlisk przyrodniczych wymienione w załączniku I do tej dyrektywy i siedliska gatunków wymienione w jej załączniku II, która ma umożliwić ich zachowanie we właściwym stanie ochrony w ich naturalnym zasięgu lub, w stosownych przypadkach, ich odtworzenie wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne, do których wyraźnie odwołuje się art. 2 ust. 3 dyrektywy siedliskowej nie stanowi autonomicznego odstępstwa od ogólnego systemu ochrony wprowadzonego przez tę dyrektywę. 55 deklasyfikacja obszarów siedliskowych Art.11 dyr. siedliskowej: Państwa Członkowskie prowadzą nadzór nad stanem ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków, o których mowa w art. 2, ze szczególnym uwzględnieniem typów siedlisk przyrodniczych i gatunków o znaczeniu priorytetowym. Art. 9 dyr. siedliskowej: Komisja, stanowiąc zgodnie z procedurą ustanowioną w art. 21, okresowo dokonuje przeglądu przyczyniania się sieci Natura 2000 do osiągnięcia celów, określonych w art. 2 i 3. W tym kontekście może być rozważone zdeklasyfikowanie specjalnego obszaru ochrony, tam gdzie jest to uzasadnione naturalnymi zmianami stwierdzonymi w wyniku nadzoru przewidzianego w art. 11 56 28
Deklasyfikacja cd. Z art. 4 ust. 1, art. 11 i art. 9 DS. oraz orzecznictwa wynika, ze: nie każda degradacja terenu uzasadnia jego zdeklasyfikowanie uzasadnieniem jest takie pogorszenie które spowodowało nieodwracalną niezdatność tego terenu do zapewnienia ochrony siedlisk przyrodniczych i dzikiej fauny i flory lub utworzenia sieci Natura 2000 teren w sposób definitywny nie może już przyczyniać się do realizacji ww. celów pomimo poszanowania wymogów dotyczących statusu ochronnego tego terenu! 57 Deklasyfikacja cd. Argumenty uzasadniające przegląd OSO (sprawa C-301/12) Kwestie finansowe (wykorzystywanie na próżno zasobów na gospodarowanie tym terenem, który byłby nieużyteczny dla ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych) jakość sieci (utrzymanie w ramach sieci Natura 2000 terenów, które w sposób definitywny nie przyczyniają się już do realizacji wspomnianych celów, nie byłoby zgodne z wymogami jakości tej sieci). Ochrona własności (tak długo jak dany teren dzięki swoim właściwościom spełnia przesłanki, które pozwoliły na jego sklasyfikowanie, ograniczenia prawa własności są z reguły uzasadnione przez cel ochrony środowiska przyświecający tej dyrektywie) 58 29
Deklasyfikacja cd Sprawa C-301/12 Artykuł 4 ust. 1, art. 9 i 11 dyrektywy Rady 92/43/EWG ( ) należy interpretować w ten sposób: iż właściwe władze państw członkowskich są zobowiązane do zaproponowania Komisji Europejskiej zdeklasowania terenu wpisanego do wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty, jeżeli do władz tych wpłynął wniosek właściciela nieruchomości położonej na tym terenie, w którym powołuje się on na pogorszenie stanu środowiska tego terenu, pod warunkiem że wniosek ten jest oparty na okoliczności, iż pomimo poszanowania przepisów art. 6 ust. 2 4 tej dyrektywy ( ) teren ten w sposób definitywny nie może już przyczyniać się do ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory lub utworzenia sieci Natura 2000 59 3.2. Status ochrony obszarów Natura 2000 -specjalnych obszarów ochrony siedlisk -i sklasyfikowanych obszarów specjalnej ochrony ptaków 60 30
Artykuł 6 dyrektywy siedliskowej: Ust. 1: podjęcie koniecznych środków ochronnych oraz odpowiednich środków ustawowych, administracyjnych lub umownych, odpowiadających ekologicznym wymaganiom typów siedlisk przyrodniczych, wymienionych w załączniku I, lub gatunków, wymienionych w załączniku II, żyjących na tych terenach. Ust. 2: podjęcie odpowiednich działań w celu uniknięcia na specjalnych obszarach ochrony pogorszenia stanu siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków, jak również w celu uniknięcia niepokojenia gatunków, dla których zostały wyznaczone takie obszary, o ile to niepokojenie może mieć znaczenie w stosunku do celów niniejszej dyrektywy. Ust. 3. przeprowadzenie odpowiedniej oceny skutków dla danego terenu z punktu widzenia założeń jego ochrony każdego planu lub przedsięwzięcia, które nie jest bezpośrednio związane lub konieczne do zagospodarowania terenu, ale które może na nie w istotny sposób oddziaływać, zarówno oddzielnie, jak i w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami. W zależności od wyników oceny Wyrażenie zgody na plan lub przedsięwzięcie po upewnieniu się, że nie wpłynie on niekorzystnie na dany teren oraz, w stosownych przypadkach, po uzyskaniu opinii całego społeczeństwa Odmowa w przypadku oceny negatywnej. Ust. 4. odstępstwo: wyrażenie zgody na plan lub przedsięwzięcie pomimo negatywnej oceny skutków dla danego terenu o ile łącznie spełnianie są przesłanki odnoszące się do Braku rozwiązań alternatywnych powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego (przesłanka ta doznaje ograniczenia w przypadku, gdy dany teren obejmuje typ siedliska przyrodniczego i/lub jest zamieszkały przez gatunek o znaczeniu priorytetowym Zastosowanie koniecznych do zapewnienia ochrony ogólnej spójności Natury 2000 O przyjętych środkach kompensujących Państwo Członkowskie informuje Komisję Zawężenie przesłanek gdy w grę wchodzą gatunki lub siedliska priorytetowe 61 Z art. 7 dyrektywy ptasiej wynika, że status ochronny określony w art. 6 ust. 2-4 dyrektywy siedliskowej ma zastosowanie do sklasyfikowanych obszarów ptasich 62 31
Status ochrony w orzecznictwie TSUE : 63 (A) Odpowiednie środki prawne Wyrok TSUE w sprawie C-535/07 Komisja przeciwko Irlandii ochrona nie może ograniczać się do działań zmierzających do odpierania szkodliwego oddziaływania człowieka, lecz musi w zależności od sytuacji obejmować również działania pozytywne, mające na celu zachowanie lub polepszenie stanu danego terenu (pkt 154). 64 32
cd.a szczególne uregulowania dla OSO nie są konieczne Wyrok TSUE w sprawie C-535/07 Komisja przeciwko Irlandii TS uznał, iż nie tylko szczególnie określone uregulowanie wprowadzone dla każdego OSO mogą zapewnić skuteczną ochronę tego rodzaju terenu nie można bowiem wykluczyć, że wystarczający będzie status ochrony prawnej OSO związany z rezerwatem przyrody lub innym rodzajem terenu sklasyfikowanego, które już istnieją i są chronione środkami krajowymi lub regionalnymi Podobnie: Wyrok TS w sprawie C-304/05 Jeżeli gospodarowanie obszarem sklasyfikowanym jako obszar specjalnej ochrony ptaków stanowi przedmiot regulacji szeregu instrumentów prawa krajowego, do Komisji należy dostarczenie dowodu, że ramy prawne określone tymi różnorodnymi instrumentami nie są odpowiednie dla zapewnienia temu obszarowi odpowiedniego statusu ochronnego 65 (B) Odpowiedni środki ochrony kryterium cel art. 6 ust. 2-4 DS Przepisy art. 6 ust. 2 4 dyrektywy siedliskowej nakładają na państwa członkowskie szereg zobowiązań i szczególnych procedur zmierzających do zagwarantowania, jak wynika z art. 2 ust. 2 tej dyrektywy, zachowania lub w stosownym wypadku odtworzenia, we właściwym stanie ochrony, siedlisk przyrodniczych, a w szczególności specjalnych obszarów ochrony (C-258/11) 66 33
(c) Odpowiednia ocena (tzw. ocena habitatowa) - przesłanki przeprowadzenia oceny Wymóg dokonania odpowiedniej oceny skutków planu lub przedsięwzięcia jest uzależniony od przesłanki możliwego oddziaływania planu lub przedsięwzięcia na dany teren w istotny sposób, zarówno oddzielnie, jak i w połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami 67 Kryterium lokalizacji przedsięwzięcia (wyrok w sprawie C-98/03) Nie ustanawiając dla określonych przedsięwzięć realizowanych poza specjalnymi obszarami ochrony obowiązku oceny skutków dla danego terenu zgodnie z art. 6 ust. 3 i 4 dyrektywy niezależnie od tego, czy takie przedsięwzięcia mogą oddziaływać w istotny sposób na specjalny obszar ochrony ( ) Republika Federalna Niemiec uchybiła zobowiązaniom, które ciążą na niej na mocy art. 6 ust. 3 dyr. siedliskowej 68 34
Uprzednia selekcja przedsięwzięć (wyrok TS w sprawie C-538/09) ( ) z orzecznictwa Trybunału wynika, że zgodnie z art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej państwo członkowskie nie może zasadniczo zwolnić w sposób systematyczny i ogólny pewnych kategorii planów lub przedsięwzięć z obowiązku dokonania oceny ich wpływu na tereny Natura 2000 ze względu na rodzaj działalności lub poprzez wprowadzenie systemu zgłoszenia (pkt 45). ( ) nawet przedsięwzięcie na niewielką skalę może oddziaływać w istotny sposób na środowisko naturalne, jeżeli owo przedsięwzięcie jest zlokalizowane w miejscu, w którym czynniki środowiskowe takie jak fauna i flora, gleba, woda, klimat lub dziedzictwo kulturowe są czułe na najmniejszą zmianę (C-392/96 Komisja p. Irlandii). 69 Pojęcie przedsięwzięcia (wyrok w sprawie C-127/02) ( ) Działalność taka jak mechaniczne połowy sercówek, wykonywane od wielu lat, na które jednakże każdego roku wydawane jest pozwolenie na czas określony, przy czym za każdym razem dokonuje się nowej oceny kwestii, czy działalność ta może być wykonywana i, jeżeli tak, na jakiej części terenu, wchodzi w zakres pojęcia plan lub przedsięwzięcie w rozumieniu art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowe (pkt 29 oraz pkt 1 sentencji) Dyrektywa siedliskowa nie zawiera definicji pojęcia przedsięwzięcie należy uwzględnić definicję legalną tego pojęcia zawartą w dyrektywie OOŚ 70 35
Kryterium możliwego oddziaływania (wyrok TS w sprawie C-418/04 oraz w sprawie C-127/07) Ocena wymagana gdy istnieje prawdopodobieństwo lub ryzyko, iż plan lub przedsięwzięcie będą oddziaływały na dany teren w istotny sposób. Z uwagi w szczególności na zasadę ostrożności ryzyko takie ma miejsce, gdy na podstawie obiektywnych danych, a w szczególności przy uwzględnieniu charakterystyki i specyficznych uwarunkowań środowiskowych tego terenu nie można wykluczyć, że plan lub przedsięwzięcie będą oddziaływać na dany teren w istotny sposób. 71 Kryterium oddziaływania w sposób istotny (wyrok TS w sprawie C-127/07; C- 258/11 ( ) jeżeli plan lub przedsięwzięcie ( ) niesie z sobą ryzyko naruszenia założeń ochrony tego terenu, należy je wówczas uznać jako mogące oddziaływać na przedmiotowy teren w sposób istotny. Ocena tego ryzyka powinna być dokonana w szczególności w świetle charakterystyki i specyficznych uwarunkowań środowiskowych terenu, którego dotyczy plan lub przedsięwzięcie. 72 36
(D) Procedura odpowiedniej oceny (C-127/02): - dyrektywa ta nie ustanawia żadnych szczególnych metod przeprowadzania takiej oceny niemniej: - ocena skutków planu lub przedsięwzięcia dla danego terenu powinna być dokonana przed udzieleniem na nie pozwolenia - powinna brać pod uwagę skutek łączny, wynikający z kombinacji tego planu lub przedsięwzięcia z innymi planami lub przedsięwzięciami - z punktu widzenia założeń ochrony terenu, które mogą zostać ustalone (art. 3 i 4, 4 ust. 4 dyrektywy) na podstawie znaczenia tych terenów dla zachowania lub odtworzenia, we właściwym stanie ochrony siedliska przyrodniczego lub gatunku, a także do celów spójności Natury 2000 oraz na podstawie zagrożenia degradacją lub zniszczeniem, na które narażone są te tereny - powinna być dokonana w szczególności w świetle charakterystyki i specyficznych uwarunkowań środowiskowych terenu, którego dotyczy plan lub przedsięwzięcie (C-258/11 - powinna być przeprowadzona zgodnie z najlepszą wiedzą naukową w tej dziedzinie, - uwzględniać wszystkie aspekty planu lub przedsięwzięcia, mogące osobno lub w połączeniu z innymi planami i przedsięwzięciami oddziaływać z punktu widzenia założenia ochrony terenu 73 (E) Warunki wydania pozwolenia (C-127/02) - przy uwzględnieniu wniosków wynikających z oceny skutków planu lub przedsięwzięcia na dany teren, udzielenie takiego pozwolenia jedynie po upewnieniu się, że plan lub przedsięwzięcie nie wpłynie niekorzystnie na dany teren - ma to miejsce wówczas, gdy z naukowego punktu widzenia brak jest racjonalnych wątpliwości co do braku wystąpienia takich skutków - w braku pewności organy państwowe powinny odmówić udzielenia pozwolenia - mniej surowe kryterium udzielenia pozwolenia nie zapewniałyby w tak skuteczny sposób urzeczywistnienia celu ochrony tych terenów - Przesłanka pewności co do braku możliwości wystąpienia negatywnych skutków musi być spełniona w momencie wydania zezwolenia; Okoliczność, że po jego ukończeniu przedsięwzięcie nie powodowało takich skutków jest bez znaczenia dla rzeczonej oceny (C-239/04). 74 37
- brak naruszenia integralności terenu jako siedliska przyrodniczego (np. w postaci trwałej i nieodwracalnej utraty całości bądź części typu siedliska przyrodniczego o znaczeniu priorytetowym) - zachowanie właściwego stanu ochrony tego terenu, czyli zapewnienie trwałego utrzymania istotnych cech danego terenu, związanych z obecnością typu siedliska przyrodniczego, którego ochrona uzasadniła umieszczenie tego terenu w wykazie TZW w rozumieniu tej dyrektywy (C- 258/11) 75 (F) Warunki wydania pozwolenia w przypadku negatywnej oceny art. 6 ust. 4 dyrektywy - art. 6 ust.4 dyrektywy stanowiący odstępstwo winien być interpretowany zawężająco (C-239/04) - Przesłanki: brak rozwiązań alternatywnych, nadrzędny interes publiczny, środki kompensujące 76 38
- Warunkiem prawidłowego zastosowania art. 6 ust. 4 dyrektywy jest prawidłowo przeprowadzona ocena; - powinna ona zawierać całościowe, precyzyjne i ostateczne spostrzeżenia i wnioski, które pozwalają rozwiać z naukowego punktu widzenia wszelkie rozsądne wątpliwości w odniesieniu do skutków zamierzonych robót dla danego terenu chronionego (C-304/05) 77 Prawidłowa ocena cd: Wyrok w sprawie C-304/05 Nie można uznać za odpowiednią oceny ( ) sprawozdań i badań, które charakteryzują się występowaniem luk i brakiem całościowych, precyzyjnych i ostatecznych spostrzeżeń i wniosków, które mogłyby rozwiać z naukowego punktu widzenia wszelkie uzasadnione wątpliwości dotyczące skutków zamierzonych robót dla omawianego obszaru specjalnej ochrony. Spostrzeżenia i wnioski o takim charakterze są niezbędne, by właściwe władze mogły uzyskać pewność wymaganą dla podjęcia decyzji o pozwoleniu na te roboty. 78 39
Prawidłowa ocena cd. C- 304/05 cd. Prawidłowo przeprowadzona ocena i znajomość skutków planowanego działania stanowi ( ) niezbędną przesłankę zastosowania art. 6 ust. 4, ponieważ w przypadku jej braku niemożliwa jest ocena którejkolwiek z przesłanek zastosowania tego przepisu stanowiącego odstępstwo. (wyrok C-43/10) ( ) aby określić charakter ewentualnych środków kompensujących, należy dokładnie wskazać niekorzystne skutki przedsięwzięcia dla danego terenu 79 Prawidłowo przeprowadzona ocena cd. C-304/05 cd. W przypadku nieprawidłowo przeprowadzonej oceny wykazującej negatywny wpływ na obszar chroniony i wydaniu zezwolenie w trybie art. 6 ust. 4 PC narusza kilka przepisów dyrektywy: art. 6 ust. 3 dyrektywy (nie poddanie planu lub przedsięwzięcia odpowiedniej ocenie skutków Art. 6 ust. 4 (nie przestrzeganie wymogów zezwalających na realizację przedsięwzięcia pomimo negatywnej oceny skutków) art. 6 ust. 2 (nie podjęcie działań zmierzających do uniknięcia pogorszenia stanu siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków oraz niepokojenia gatunków, dla których wyznaczony został obszar specjalnej ochrony) 80 40
Prawidłowo przeprowadzona ocena cd. Wyrok TS w sprawie C- 43/10 Wykładni dyrektywy 92/43, a w szczególności jej art. 6 ust. 3 i 4, należy dokonywać w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie temu, aby na realizację projektu przekierowania wód, który nie jest konieczny dla zachowania obszaru specjalnej ochrony lub bezpośrednio z zachowaniem go związany, ale który może na ten obszar specjalnej ochrony w istotny sposób oddziaływać, wydane zostało pozwolenie, jeśli brak jest informacji lub wiarygodnych i aktualnych danych dotyczących ptactwa występującego na tym obszarze. 81 Odstępstwa z art. 6 ust.4 DS. a zrównoważony rozwój Wyrok TS w sprawie C-43/10 Dyrektywa 92/43, a w szczególności jej art. 6 ust. 4 akapit pierwszy, interpretowana w świetle celu polegającego na zrównoważonym rozwoju, ustanowionego w art. 6 WE, zezwala w odniesieniu do obszarów wchodzących w skład sieci Natura 2000 na przekształcenie naturalnego ekosystemu rzecznego w stworzony przez człowieka ekosystem rzeczny i jeziorny, o ile spełnione są przesłanki określone w tym przepisie dyrektywy. 82 41
zawężenie przesłanki nadrzędnego interesu (wyrok C-43/10 ) powody przyjęcia projektu przekierowania biegu wód, związane po pierwsze, z nawadnianiem i, po drugie, z zapotrzebowaniem na wodę pitną, mogą stanowić nadrzędny interes publiczny uzasadniający realizację przedsięwzięcia wywierającego negatywny wpływ na integralność terenów, których ono dotyczy. Jeżeli przedsięwzięcie to narusza integralność terenu mającego znaczenie dla Wspólnoty obejmującego typ siedliska przyrodniczego lub zamieszkanego przez gatunek o znaczeniu priorytetowym, jego realizacja może co do zasady być uzasadniona względami związanymi z zapotrzebowaniem na wodę pitną. W niektórych okolicznościach mogłaby być uzasadniona korzystnymi skutkami o podstawowym znaczeniu jakie nawadnianie ma dla środowiska. Natomiast nawadnianie nie należy, co do zasady, do względów odnoszących się do zdrowia ludzkiego i bezpieczeństwa publicznego, uzasadniających przedsięwzięcie takie jak projekt sporny w postępowaniu przed sądem krajowym. 83 art. 6 ust. 4 przesłanka braku rozwiązań alternatywnych (wyrok w sprawie C- 239/04 ( ) jeśli państwo członkowskie realizuje przedsięwzięcie mimo negatywnej oceny jego oddziaływania na środowisko i nie wykazując braku rozwiązań alternatywnych względem tego przedsięwzięcia, uchybia ono zobowiązaniom, które na nim ciążą na mocy art. 6 ust. 4 dyrektywy 92/43 84 42
środki kompensujące nie są tożsame ze środkami łagodzącymi (wyrok w sprawie C-521/12 ) Potrzeba odróżnienia środków ochronnych dotyczących uniknięcia lub zmniejszenia niekorzystnych skutków dla danego typu siedliska bezpośrednio spowodowanych przez projekt przedsięwzięcia (tu: trasy autostrady A2) od środków, które mają na celu późniejszą kompensację tych skutków, które nie mogą zapewnić, że przedsięwzięcie nie wpłynie niekorzystnie na dany teren w rozumieniu art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej. skuteczność środków ochronnych przewidzianych w art. 6 dyrektywy siedliskowej ma na celu uniknięcie tego, by środkami zwanymi łagodzącymi lecz odpowiadającymi w rzeczywistości środkom kompensującym właściwy organ krajowy obchodził szczególne procedury określone w tym artykule, zezwalając na podstawie art. 6 ust. 3 na przedsięwzięcia, które niekorzystnie wpływają na dany teren. 85 informowanie Komisji o środkach kompensujących (wyrok w sprawie C- 324/01) - Cel: umożliwienie Komisji rozważenia, czy środki te są wystarczające dla zapewnienia ochrony ogólnej spójności sieci Natura 2000 oraz, w zależności od okoliczności, sporządzić stosowny wniosek - Uzasadnienie: realizacja celu dyrektywy i jej efektywność W przypadku braku postanowienia w prawie krajowym, ustanawiającym stosowne szczegółowe reguły dotyczące informacji o środkach kompensujących, nie jest możliwe zapewnienie pełnej skuteczności art. 6 ust. 4 dyr. Siedliskowej. 86 43
Kontynuowanie działalności po włączeniu terenu do TZW a obowiązek oceny naturowej - wyrok TS w sprawie C-226/08 bieżące prace konserwacyjne w kanale żeglugowym estuariów, które nie są związane z zagospodarowaniem terenu lub do zagospodarowania konieczne i zostały zatwierdzone zgodnie z prawem krajowym jeszcze przed upływem terminu transpozycji dyrektywy siedliskowej, muszą, o ile są przedsięwzięciem i mogą oddziaływać na dany teren w sposób istotny, zostać poddane ocenie oddziaływania na środowisko zgodnie z tymi przepisami w przypadku ich kontynuowania po włączeniu danego terenu do wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty w rozumieniu art. 4 ust. 2 akapit trzeci tej dyrektywy. Jeżeli ze względu w szczególności na powtarzalność, charakter i wymogi wykonywania tych prac mogą one być traktowane jako jedna operacja, szczególnie gdy mają na celu utrzymanie pewnej głębokości kanału żeglugowego przy pomocy regularnych i koniecznych do tego celu prac pogłębiania, te prace konserwacyjne mogą być uznane za jedno i to samo przedsięwzięcie w rozumieniu art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej Pkt 50-52 87 Kontynuowanie działalności po objęciu terenu ochroną a stosowanie w drodze analogii art. 6 ust. 4 DS. (Wyrok w sprawie C-404/09) - hałas i wibracje powodowane przez kopalnie odkrywkowe, a także spowodowane przez te kopalnie zamknięcie korytarza Leitariegos stanowią zakłócenia TZW Alto Sil, które mają istotne znaczenie dla ochrony niedźwiedzia brunatnego (gatunek priorytetowy). - zezwolenia na kopalnie odkrywkowe zostały udzielone zanim obszar Alto Sil został objęty systemem ochrony - czy w związku z tym zakłócenia powodowanych przez te kopalnie mogą być uzasadnione poprzez zastosowanie w drodze analogii art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej, z której wynikałoby, że danemu państwu członkowskiemu nie można zarzucić naruszenia ust. 2 tego artykułu. - Hiszpania powołuje się w tym względzie na przemawiające za dalszym działaniem kopalni powody o charakterze zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego, a mianowicie bezpieczeństwo energetyczne, utrzymanie miejsc pracy i nieodwołalny charakter zezwoleń, a także na propozycje działań zmierzających do poprawy stanu siedliska niedźwiedzia brunatnego, w szczególności działań w zakresie odnowy roślinności korytarza Leitariegos. - TS: Zakłócenia nie mogą być uzasadnione tymi względami - z uwagi na to, że teren ten jest zamieszkały przez gatunek o znaczeniu priorytetowym, jedyne względy, na które można się powołać, to względy odnoszące się do zdrowia ludzkiego lub bezpieczeństwa publicznego, korzystnych skutków o podstawowym znaczeniu dla środowiska lub, po wyrażeniu opinii przez Komisję, innych powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego. 88 44
3.3. System ochrony na poszczególnych etapach klasyfikacji OSO (a) po przekazaniu Komisji listy krajowej - Obowiązek podjęcia zgodnie z przepisami prawa krajowego wszelkich środków niezbędnych dla uniknięcia ingerencji, które mogłyby poważnie zagrozić ekologicznemu charakterowi terenów (C-244/05) (b) po umieszczeniu terenu w wykazie Komisji ważnych dla Wspólnoty - - obowiązuje reżim z art. 6 ust. 2-4 DS. (art. 4 ust. 5 DS.), C-117/03 (c ) po wyznaczeniu OSO obowiązuje reżim z art. 6 DS 89 po umieszczeniu terenu w wykazie Komisji ważnych dla Wspólnoty Wyrok TS w sprawie 43/10 Obszary wymienione w krajowym wykazie terenów mających znaczenie dla Wspólnoty przekazanym Komisji na podstawie art. 4 ust. 1 akapit drugi dyrektywy siedliskowej i następnie ujęte w wykazie terenów mających znaczenie dla Wspólnoty przyjętym decyzją Komisji ( ) były objęte, po notyfikacji tej decyzji zainteresowanemu państwu członkowskiemu, zakresem ochrony przewidzianym w tej dyrektywie, jeszcze zanim wspomniana decyzja została opublikowana. W szczególności, po takiej notyfikacji, zainteresowane państwo członkowskie było również zobowiązane podjąć środki ochronne przewidziane w art. 6 ust. 2 4 tej dyrektywy. 90 45
po przekazaniu Komisji listy krajowej Wyrok w sprawie C-117/03 Draggagi - zobowiązane do podjęcia kroków będących w stanie ochronić wartość ekologiczną na poziomie krajowym tych terenów. Uzasadnienie: - osiągnięcie celów, jakimi są ochrona siedlisk przyrodniczych, a także dzikiej fauny i flory, wskazanych w motywie trzecim dyrektywy i jej art. 3 ust. 1 akapit pierwszy - dysponowanie przez Komisję wyczerpującą listą terenów, które mogą być wybrane jako specjalne obszary ochrony, ponieważ ich utworzenie ma na celu stworzenie spójnej europejskiej sieci ekologicznej. - w chwili, w której Komisja będzie podejmować swoją decyzję, tereny wyznaczone przez państwa członkowskie powinny znajdować się w stanie, na podstawie którego dokonano oceny naukowej potencjalnych terenów mających znaczenie dla Wspólnoty. 91 po przekazaniu Komisji listy krajowej Wyrok w sprawie C-244/05 - Obowiązek podjęcia zgodnie z przepisami prawa krajowego wszelkich środków niezbędnych dla uniknięcia ingerencji, które mogłyby poważnie zagrozić ekologicznemu charakterowi terenów umieszczonych w przekazanym Komisji wykazie krajowym. ingerencje, które mogłyby poważnie zagrozić ekologicznemu charakterowi terenu ma miejsce w szczególności wtedy, gdy ingerencja niesie niebezpieczeństwo bądź to istotnego zmniejszenia powierzchni terenu, bądź zniknięcia gatunków o znaczeniu priorytetowym żyjących na tym terenie, bądź też w końcu doprowadzenia do zniszczenia terenu lub zniweczenia jego cech charakterystycznych. 92 46
3.4 System wzmocnionej ochrony obszarów Natura 2000 w państwie członkowskim (bezwzględny zakaz lokalizacji niektórych przedsięwzięć na obszrach Natura 2000) 93 Wyrok w sprawie C-2/10 - wprowadzony w PC bezwzględny zakaz budowy nowych turbin wiatrowych nieprzeznaczonych do własnego użytku na obszarach należących do sieci Natura 2000. TRYBUNAŁ: Dyrektywy nie wprowadzają całkowitej harmonizacji Przepisy krajowe zmierzają do realizacji tych samych celów co dyrektywa siedliskowa. Przepisy krajowe ustanawiają bardziej restrykcyjny system niż wprowadzony w art. 6 tej dyrektywy, stanowią bardziej rygorystyczny środek ochronny w rozumieniu art. 193 TFUE ani sformułowanie, ani cel art. 193 TFUE nie przemawia za uznaniem, iż uchybienie przez państwa członkowskie ciążącemu na nich obowiązkowi notyfikowania (art. 193 TFUE) samo w sobie powoduje bezprawność tak wydanych bardziej rygorystycznych środków ochronnych 94 47
Wyrok w sprawie C-2/10 cd. - Zgodność ww. przepisów krajowych z innymi postanowieniami traktatu FUE - art. 194 - Zdaniem TS rzeczone środki krajowe nie mogą, ze względu na ograniczony zakres zastosowania, zagrozić celowi Unii, którym jest rozwój nowych i odnawialnych form energii. 95 Wyrok TS w sprawie C-2/10 cd. Zgodności uregulowań krajowych z kryteriami określonymi w dyrektywach dot. OZE, których celem jest: - wspieranie zwiększania udziału odnawialnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej (2001/77) - racjonalizacja i ograniczanie przeszkód administracyjnych, jak również zapewnienie obiektywności, przejrzystości i niedyskryminującego charakteru zasad obowiązujących w odniesieniu do OZE - przyjęcie odpowiednich środków, w celu zapewnienia obiektywności, przejrzystości, proporcjonalności i niedyskryminacyjnego charakteru zasad autoryzacji, certyfikacji i licencjonowania oraz uwzględnienia w nich charakterystyki poszczególnych technologii energii odnawialnej 96 48