Zakład Ubezpieczeń Społecznych Ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, opłacających składki wyłącznie na własne ubezpieczenia Warszawa 2011
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, opłacających składki wyłącznie na własne ubezpieczenia Warszawa 2011
Skład: Biuro Poligrafii ZUS w Warszawie. Zam. nr 1540/11 Druk: Wydział Poligrafii w Nowym Sączu. Nakł. 50 000 egz. Zam. nr 342/11
SPIS TREŚCI Wstęp...................................................... 5 I. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym................ 7 1. Rodzaje ubezpieczeń.................................... 7 2. Niektóre zbiegi tytułów ubezpieczeń....................... 7 3. Okresy podlegania ubezpieczeniom społecznym.............. 15 4. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne........ 17 5. Wysokość składek na ubezpieczenia społeczne i zasady ich finansowania................................................ 20 II. Zasady podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu................ 21 1. Okres podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu............... 21 2. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne....... 21 3. Wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne i zasady jej finansowania................................................ 22 4. Zasady opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne......... 22 III. Fundusz Pracy........................................... 26 Podstawa prawna............................................ 27 3
WSTĘP Poradnik ten jest skierowany do osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych. Zasady w nim opisane mają zastosowanie zarówno wobec osób wykonujących taką działalność jednoosobowo, jak też wspólników spółek cywilnych. W razie wątpliwości szczegółowe informacje dostępne są w poradnikach zamieszczonych na stronie internetowej www.zus.pl. Wyjaśnienia można również uzyskać w każdej terenowej jednostce organizacyjnej ZUS. 5
Rozdział I. ZASADY PODLEGANIA UBEZPIECZENIOM SPOŁECZNYM 1. Rodzaje ubezpieczeń Osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu. Natomiast ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne i objęcie nim następuje na wniosek osoby zainteresowanej. Mogą jednak występować okoliczności wyłączające obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, np. ściśle określony zbieg tytułów do ubezpieczeń bądź uprawnienie do emerytury. Jeśli przepisy przyznają osobie prowadzącej działalność możliwość przystąpienia do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, w przypadku przystąpienia do tych ubezpieczeń należy pamiętać, że obowiązkowe będzie wtedy ubezpieczenie wypadkowe. Nie będzie natomiast możliwości przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. W następnej części poradnika omówiono niektóre, najczęściej występujące, przypadki zbiegu tytułów do ubezpieczeń społecznych i ich wpływu na podleganie tym ubezpieczeniom. 2. Niektóre zbiegi tytułów ubezpieczeń Działalność gospodarcza i umowa o pracę Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą i pozostająca równocześnie w stosunku pracy obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy. Z tytułu prowadzenia działalności obejmowana jest obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, jeżeli podstawa wymiaru składek na jej ubezpieczenia 7
emerytalne i rentowe z tytułu stosunku pracy, w przeliczeniu na okres miesiąca, jest niższa od minimalnego wynagrodzenia 1. W pozostałych przypadkach, tj. gdy podstawa wymiaru składek z tytułu stosunku pracy jest równa lub wyższa od minimalnego wynagrodzenia, ubezpieczenia z tytułu prowadzenia działalności są dobrowolne. Zatrudniona na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy osoba, której przepisy prawa pracy gwarantują co najmniej minimalne wynagrodzenie tak długo, jak trwa stosunek pracy, z dodatkowego tytułu do ubezpieczeń, jakim jest prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym dobrowolnie. Także pracownik zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, który ma w umowie o pracę zagwarantowane wynagrodzenie w wysokości co najmniej równej kwocie minimalnego wynagrodzenia, do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej może przystąpić dobrowolnie. Przykład Pani Anna jest zatrudniona od 1 stycznia 2010 r. na podstawie umowy o pracę w wymiarze 1/1 etatu. Od 1 marca 2011 r. dodatkowo rozpoczęła prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej. Pani Anna podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę. Z tytułu pozarolniczej działalności ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi może być objęta dobrowolnie, na swój wniosek. Gdy osoba prowadząca pozarolniczą działalność pozostaje jednocześnie w dwóch stosunkach pracy, należy zsumować podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu stosunków pracy. Jeżeli łącznie wynoszą one przynajmniej tyle, ile wynosi minimalne wynagrodzenie, osoba prowadząca działalność podlega z tego tytułu dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym. Działalność gospodarcza i umowa zlecenia 2 Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, która jednocześnie wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia 1 W 2011 r. jest to 1386,00 zł. 2 Przedstawione w poradniku zasady dotyczące osób wykonujących umowy zlecenia mają zastosowanie także w przypadku umów agencyjnych i umów o świadczenie usług, do których zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. 8
działalności, jeżeli z tytułu wykonywania umowy zlecenia podstawa wymiaru składek jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. W takim przypadku osoba ta może być dobrowolnie, na swój wniosek, objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia. Natomiast jeżeli podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania umowy zlecenia jest równa lub wyższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, obowiązek ubezpieczeń powstaje wyłącznie z jednego tytułu tego, który powstał wcześniej. Osoba taka może jednakże, na swój wniosek, zostać objęta ubezpieczeniami również z tytułu powstałego później lub zmienić tytuł obowiązkowych ubezpieczeń. Przez obowiązującą najniższą podstawę wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność rozumie się odpowiednio: q 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę, q 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Szczegóły: patrz Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, s. 17. Przykład Pani Barbara prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą od czerwca 2005 r. Obowiązująca tę panią najniższa podstawa wymiaru składek z tytułu prowadzonej działalności nie może być niższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, tj. w 2011 r. niższa niż 2015,40 zł. Pani Barbara od 1 maja 2011 r. do 31 maja 2011 r. wykonywała również pracę na podstawie umowy zlecenia. W tym miesiącu uzyskała też przychód z umowy zlecenia w wysokości 1000 zł. Zatem podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu tej umowy w maju 2011 r. wyniosła 1000 zł. W związku z tym pani Barbara w maju 2011 r. podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej. 9
Gdy podstawę wymiaru składek z tytułu np. umowy zlecenia stanowi przychód, w miesiącach, w których nie jest dokonywana wypłata wynagrodzenia i nie powstaje przychód, osoba podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności. Ubezpieczeniom społecznym tylko z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności podlega osoba, która jednocześnie zawarła umowę zlecenia i jest studentem lub uczniem gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalnej, szkoły ponadpodstawowej, do ukończenia 26 lat. Studenci i uczniowie, do ukończenia 26 lat, nie są bowiem obejmowani ubezpieczeniami społecznymi z tytułu wykonywania umowy zlecenia ani obowiązkowo, ani dobrowolnie. Ponadto, gdy osoba prowadzi pozarolniczą działalność i jednocześnie wykonuje pracę na podstawie zawartej w ramach tej działalności umowy zlecenia, której przedmiot jest taki sam jak przedmiot działalności (tj. dla celów podatkowych czynności wykonywane w ramach umowy zlecenia są czynnościami wykonywanymi w ramach działalności gospodarczej), to podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu wyłącznie z tytułu prowadzonej działalności. Z tytułu wykonywanej umowy zlecenia nie podlega ubezpieczeniom ani obowiązkowo, ani dobrowolnie. Działalność gospodarcza, umowa o pracę i umowa zlecenia Osoba prowadząca działalność gospodarczą, która wykonuje jednocześnie pracę na podstawie umowy o pracę i umowy zlecenia zawartej z innym podmiotem niż pracodawca (i praca nie jest wykonywana na rzecz pracodawcy) i dla której podstawa wymiaru składek z tytułu umowy o pracę jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę. Drugi obowiązkowy tytuł do podlegania ubezpieczeniom jest ustalany w zależności od wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu umowy zlecenia. Jeśli podstawa ta jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, to drugim obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń jest prowadzenie działalności. Jeżeli jest inaczej, drugim tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych będzie tytuł, który powstał wcześniej. Osoba, której to do- 10
tyczy, może wówczas, na swój wniosek, zostać objęta ubezpieczeniami również z tytułu powstałego później lub zmienić tytuł obowiązkowych ubezpieczeń (który wystąpi wtedy obok obowiązkowych ubezpieczeń z tytułu umowy o pracę). Przez obowiązującą najniższą podstawę wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność rozumie się odpowiednio: q 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę, q 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Szczegóły: patrz Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, s. 17. Przykład Pani Celina z tytułu wykonywanej w 2011 r. umowy o pracę (wymiar czasu pracy 1/2 etatu) uzyskuje przychód niższy od minimalnego wynagrodzenia (tj. od 1386 zł). Prowadzi jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą. Obowiązująca panią Celinę najniższa podstawa wymiaru składek nie może być niższa od 30% minimalnego wynagrodzenia (tj. od 415,80 zł). Dodatkowo w maju 2011 r. pani Celina wykonywała pracę na podstawie umowy zlecenia zawartej z innym podmiotem niż pracodawca i niewykonywanej na jego rzecz, z tytułu której podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wynosiła 400 zł (przychód z umowy zlecenia wypłacony w maju). Pani Celina podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę i z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia mogła przystąpić do ubezpieczeń dobrowolnie, na swój wniosek. Osoba prowadząca działalność gospodarczą, która wykonuje jednocześnie pracę na podstawie umowy o pracę i umowy zlecenia zawartej z innym podmiotem niż pracodawca i niewykonywanej na jego rzecz, której podstawa wymiaru składek z tytułu umowy o pracę jest co najmniej równa minimalnemu wynagrodzeniu, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę. Z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia i prowadzenia po- 11
zarolniczej działalności gospodarczej ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega dobrowolnie, na swój wniosek. Działalność gospodarcza i zasiłek macierzyński Osoba prowadząca działalność gospodarczą, która spełnia jednocześnie warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom z tego ostatniego tytułu. Może ona dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z tytułu prowadzenia działalności. Działalność gospodarcza i urlop wychowawczy Osoba przebywająca na urlopie wychowawczym, która jednocześnie prowadzi działalność gospodarczą, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu prowadzonej działalności. Z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym nie podlega ubezpieczeniom. Działalność gospodarcza i praca nakładcza Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, która jednocześnie wykonuje pracę nakładczą, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności, jeżeli z tytułu wykonywania pracy nakładczej podstawa wymiaru składek jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Osoba ta może być dobrowolnie, na swój wniosek, objęta ubezpieczeniami również z tytułu wykonywania pracy nakładczej. Natomiast gdy podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy nakładczej jest równa lub wyższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, obowiązek ubezpieczeń powstaje wyłącznie z jednego tytułu tego, który powstał wcześniej. Osoba taka może jednakże, na swój wniosek, zostać objęta ubezpieczeniami również z tytułu powstałego później lub zmienić tytuł obowiązkowych ubezpieczeń. 12
Przez obowiązującą daną osobę najniższą podstawę wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność rozumie się odpowiednio: q 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę, q 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Szczegóły: patrz Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, s. 17. Działalność gospodarcza i pozostawanie w stosunku służbowym Osoba, która jest funkcjonariuszem Służby Celnej i prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu służby i może dobrowolnie zostać objęta ubezpieczeniami społecznymi z tytułu prowadzonej działalności. Z tym zastrzeżeniem, że jeżeli podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu stosunku służby w przeliczeniu na okres miesiąca jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, wówczas osoba podlega obowiązkowo ubezpieczeniom także z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności. Natomiast inne osoby pozostające w stosunku służby żołnierze zawodowi, funkcjonariusze Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej, Biura Ochrony Rządu spełniające jednocześnie warunki do podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, obejmowane są ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi dobrowolnie. Działalność gospodarcza i prawo do emerytury lub renty innej niż renta z tytułu niezdolności do pracy Osoba prowadząca działalność gospodarczą, która ma ustalone prawo do emerytury lub renty innej niż renta z tytułu niezdolności do pracy, może przystąpić dobrowolnie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Jeśli pozarolniczą działalność prowadzi osoba, która pozostaje w stosunku pracy i ma ustalone prawo do emerytury lub renty, to pod- 13
lega ona obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy. Z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności lub współpracy może być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, na zgłoszony wniosek, niezależnie od podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu stosunku pracy. Gdy pozarolniczą działalność prowadzi osoba z ustalonym prawem do emerytury lub renty zatrudniona jednocześnie na podstawie umowy zlecenia, obowiązkowo jest obejmowana ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu wykonywanej umowy, zaś dobrowolnie z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności. Rozstrzygając zbieg tytułów: prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej i prawo do emerytury lub renty, uwzględnia się także prawo do emerytury lub renty nabyte z tytułu zagranicznych ubezpieczeń społecznych bądź zaopatrzenia emerytalnego. 14 Działalność gospodarcza i prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą i posiadająca ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu prowadzonej działalności aż do czasu ustalenia prawa do emerytury. Przykład Pani Danuta ma ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Jednocześnie jest wspólnikiem spółki cywilnej. Do czasu ustalenia prawa do emerytury podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym obowiązkowo. Od dnia, od którego zostanie ustalone prawo do emerytury, pani Danuta może być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi dobrowolnie. Ważne Dla rozstrzygnięcia obowiązku ubezpieczeń społecznych osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą i posiadających inne tytuły do ubezpieczeń istotne jest zakwalifikowanie czynności wykonywanych przez tę osobę dla celów podatkowych. Dlatego też uznanie przez organ podatkowy, że czynności wykonywane na podstawie np. umowy o pracę są dla celów podatkowych czynnościami wykonywanymi w ramach stosunku pracy (nie są czynnościami wykonywanymi w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej) oznacza, że
osoba wykonująca tylko taką umowę powinna podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako pracownik. Podobnie jest w przypadku uznania przez organ podatkowy, że czynności wykonywane na podstawie umowy zlecenia są dla celów podatkowych działalnością wykonywaną osobiście (nie są czynnościami wykonywanymi w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej). Osoba wykonująca tylko umowę zlecenia podlega wówczas obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako zleceniobiorca. 3. Okresy podlegania ubezpieczeniom społecznym Obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe Obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu osoby prowadzące działalność podlegają od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej powoduje ustanie obowiązku ubezpieczeń społecznych z tego tytułu: q od dnia, w którym rozpoczyna się zawieszenie, q do dnia poprzedzającego dzień wznowienia wykonywania działalności. Jednak osoby, które dokonały zawieszenia wykonywania działalności, mogą w okresie zawieszenia przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych na zasadach obowiązujących osoby prowadzące działalność. Mogą to zrobić w dowolnym momencie w okresie zawieszenia działalności. Objęcie ubezpieczeniami nastąpi od dnia wskazanego we wniosku o objęcie ubezpieczeniami, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony. Osoby, które zawiesiły działalność, nie podlegają ubezpieczeniom chorobowemu i wypadkowemu. Ważne Zgłoszenia zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej lub zgłoszenie wznowienia jej wykonywania dokonuje się na podstawie przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej nie 15
w ZUS, ale we właściwych organach, którymi są wójt, burmistrz albo prezydent miasta lub Centralna Ewidencja i Informacja Działalności Gospodarczej. Ubezpieczenie chorobowe Osoby podlegające obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym mogą, na swój wniosek, zostać objęte również ubezpieczeniem chorobowym. Objęcie tym ubezpieczeniem następuje od dnia wskazanego we wniosku, ale tylko wówczas, gdy zgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostanie złożone w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń. W pozostałych przypadkach objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony. Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje: q od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tego ubezpieczenia, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony, q od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na ubezpieczenie chorobowe, jeżeli jednak za część miesiąca został pobrany zasiłek, ubezpieczenie chorobowe ustaje od dnia następnego po dniu, za który zasiłek przysługuje, q od dnia ustania tytułu podlegania temu ubezpieczeniu. W przypadku ustania ubezpieczenia chorobowego z powodu nieopłacenia w terminie należnej składki, ZUS w uzasadnionych przypadkach może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie. W tym celu należy jednak wystąpić do ZUS z wnioskiem, w którym zostaną podane przyczyny nieopłacenia składki. 16 Dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe Osoba przystępująca do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych podlega tym ubezpieczeniom od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tymi ubezpieczeniami, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony. Ubezpieczenia te ustają: q od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tych ubezpieczeń, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony, q od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie w uzasadnionych
przypadkach ZUS, na wniosek osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie, q od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom. 4. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne Ubezpieczenia emerytalne i rentowe Dla osób, które rozpoczynają wykonywanie działalności gospodarczej, w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej, podstawę wymiaru składek stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30% minimalnego wynagrodzenia (w 2011 r. kwota owa wynosi 415,80 zł). Aby opłacać składki od tak ustalonej podstawy wymiaru składek, osoby te muszą jednak spełniać następujące warunki: q nie prowadzą lub nie prowadziły pozarolniczej działalności w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności (przez pozarolniczą działalność należy rozumieć: działalność gospodarczą, działalność twórczą lub artystyczną, wolny zawód, bycie wspólnikiem jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej, prowadzenie na podstawie przepisów o systemie oświaty niepublicznej szkoły, placówki lub ich zespołu), q nie wykonują działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy, na którego rzecz przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej. Drugi z wymienionych warunków dotyczy nie tylko pierwszego dnia prowadzenia działalności, ale całego 24-miesięcznego okresu. Oznacza to, że od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności na rzecz byłego pracodawcy (także wtedy, gdy moment ten wystąpi np. po upływie kilku miesięcy od rozpoczęcia prowadzenia działalności) traci się prawo do deklarowania do podstawy wymiaru kwoty nie niższej niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Ponownie prawo to zyskuje się od dnia zaprzestania wykonywania działalności na rzecz byłego pracodawcy. Jednocześnie należy pamiętać, że przez byłego pracodawcę należy rozumieć także pracodawcę, z którym nie został rozwiązany stosunek pracy. 17
Jeśli data rozpoczęcia wykonywania działalności przypada w trakcie miesiąca, to wspomniany wyżej okres 24 miesięcy liczy się począwszy od następnego miesiąca. Tylko w przypadku rozpoczęcia działalności od 1 dnia danego miesiąca, miesiąc ten wlicza się do okresu wymienionych 24 miesięcy kalendarzowych. Przykład 1 Pani Elżbieta podjęła prowadzenie swojej pierwszej działalności gospodarczej 5 czerwca 2011 r. Działalności tej nie wykonuje na rzecz byłego pracodawcy. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne tej pani nie może być niższa od 30% minimalnego wynagrodzenia w okresie do 30 czerwca 2013 r. Przykład 2 Pan Feliks rozpoczął swoją pierwszą działalność gospodarczą 1 czerwca 2011 r. Nie wykonuje jej na rzecz byłego pracodawcy. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pana Feliksa nie może być niższa od 30% minimalnego wynagrodzenia w okresie do 31 maja 2013 r. Dla osób, które nie spełniają podanych wyżej warunków do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne od zadeklarowanej kwoty nie niższej niż 30% minimalnego wynagrodzenia albo rozpoczęły wykonywanie działalności przed 25 sierpnia 2005 r., podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (w 2011 r. 2015,40 zł). Składka w nowej wysokości obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku. Tak ustaloną podstawę wymiaru składek stosuje się do obliczania składek należnych za okres od dnia 1 stycznia danego roku. Przykład Pan Gustaw podjął prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej 15 maja 2011 r. Wcześniej do 5 maja 2006 r. włącznie prowadził pozarolniczą działalność. Przerwa w prowadzeniu działalności wyniosła 59 miesięcy kalendarzowych. 18
Od 15 maja 2011 r. podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pana Gustawa z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej nie może być niższa od 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Wskazane wyżej najniższe podstawy wymiaru składek (30% kwoty minimalnego wynagrodzenia i 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego) podlegają proporcjonalnemu zmniejszeniu za miesiąc, w którym nastąpiło objęcie ubezpieczeniami lub ich ustanie i trwały one tylko przez część miesiąca. Wówczas kwotę najniższej podstawy wymiaru składek zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom. Zasada zmniejszania najniższej podstawy wymiaru składek ma zastosowanie także w przypadku niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu osoba prowadząca działalność spełnia warunki do przyznania zasiłku. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest ograniczona w skali roku. Roczna podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy (w 2011 r. 100 770 zł). Ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Jednakże przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe nie stosuje się ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek do kwoty odpowiadającej 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy. Jeżeli zatem osoba podlegająca ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym od początku miesiąca przystąpi do ubezpieczenia chorobowego w trakcie tego miesiąca, nie zmniejsza się podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe. Podstawa wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe nie może przekraczać miesięcznie 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Kwotę tę ustala się mie- 19
sięcznie, poczynając od trzeciego miesiąca kwartału kalendarzowego, na okres 3 miesięcy, na podstawie przeciętnego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału. 5. Wysokość składek na ubezpieczenia społeczne i zasady ich finansowania Wysokość składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe ustalona została w formie stóp procentowych. Stopy procentowe na poszczególne ryzyka ubezpieczeniowe wynoszą: q na ubezpieczenie emerytalne 19,52% podstawy wymiaru, q na ubezpieczenia rentowe 6% podstawy wymiaru, q na ubezpieczenie chorobowe 2,45% podstawy wymiaru. Stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe obowiązująca przez okres roku składkowego, tj. od 1 kwietnia danego roku do dnia 31 marca roku następnego, dla osób, które prowadzą pozarolniczą działalność jednoosobowo (tzn. przez cały okres prowadzenia działalności opłacają składki wyłącznie na własne ubezpieczenia), jest ustalana w jednakowej wysokości bez względu na rodzaj wykonywanej działalności (w 2011 r. wynosi ona 1,67% podstawy wymiaru). Biorąc pod uwagę to, że wysokość tej stopy podlega zmianom, przed rozpoczęciem każdego roku składkowego należałoby potwierdzić obowiązującą jej wysokość. Informacje w tym zakresie są publikowane w serwisie internetowym www.zus.pl lub mogą być udostępniane w każdej terenowej jednostce organizacyjnej ZUS. Składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą finansują w całości z własnych środków te osoby.
Rozdział II. ZASADY PODLEGANIA UBEZPIECZENIU ZDROWOTNEMU Obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, które prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą, chyba że zawiesiły wykonywanie działalności na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. 1. Okres podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą powstaje i wygasa w terminach określonych w przepisach o ubezpieczeniach społecznych. 2. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku. Składka w nowej wysokości obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku. Przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne nie stosuje się ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek. 21