HISTORIA STACJI PRZETYCZ 1912-1985 Przetycz to niewielka 3-torowa stacja położona na 40,585 km linii Tłuszcz - Ostrołęka (D29-29). Sama stacja znajduje się właściwie we wsi Stare Bosewo, położonej niedaleko Długosiodła w powiecie wyszkowskim. Pierwsze wzmianki o możliwości powstania w tych okolicach stacji sięgają końca XIX wieku. Wraz z otwarciem linii Pilawa-Ostrołęka w październiku 1897 roku zapowiedziano, gdzie w miarę potrzeb, mogą powstać nowe punkty eksploatacyjne były to m. in. Dalekie, Komarowo i Goworowo 1. Lokalizacja planowanego Komarowa odpowiada położeniu dzisiejszej stacji Przetycz. Stację oddano do użytku dopiero 1 maja 1912 roku 2. Początkowo był to punkt rozjazdowy Przytyk - dziś taki punkt określilibyśmy jako małą stację. Przytyk początkowo nie obsługiwał pasażerów z dużymi bagażami - ograniczenia te najprawdopodobniej wynikały z braku wystarczająco wysokiego peronu lub platformy. Gotowe bilety można było kupić tylko do najbliższych stacji, tj. Wyszkowa i Pasiek (sporadycznie ówcześnie używana nazwa - Różany). Ogłoszenie Zarządu kolei Nadwiślańskich o otwarciu stacji Przytyk (obecnie Przetycz) i możliwościach przewozowych. Źródło: Kurjer Warszawski, nr 96 z 1912 roku. Nazwa Przytyk, błędna i powielana w późniejszych latach, budzi wątpliwości. Ale również nazwa Przetycz dla utworzonej stacji budzi zdziwienie obiekt na linii powstał nie daleko od dużej już wówczas i największej w okolicy wsi Długosiodło, a jednak nazwa pochodzi od mniejszej wsi Przetycz, położonej 3,5 km na południe od dzisiejszej stacji. Być może powodem był istniejący w tej miejscowości już przed I wojną światową dwór, do którego należały tereny 1 Kurjer Warszawski, nr 283, 1897 r. 2 Kurjer Warszawski, nr 96, 1912 r. 1
przez które centralnie przebiegała linia kolejowa? W miejscowości tej ulokowane były też liczne letniska, które działały jeszcze w 20-leciu międzywojennym (łatwo rozpoznawalny przystanek dla letników?). Do tego wszystkiego sama stacja znajduje się na terenie wsi Bosewo Stare Wszystko wskazuje na to, że wraz z budową punktu rozjazdowego Przytyk powstała wiata peronowa i kasa biletowa. Drugi z obiektów został po kilku latach przebudowany, a wiata peronowa w latach 1915-1918 została rozebrana lub zniszczona. Okres I wojny światowej to ważny i zarazem najciekawszy czas dla okolic Starego Bosewa. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że Przytyk na niemieckiej mapie Karte des westlichen Rußlands (arkusz J30. Roshan) ukazującej okolice Różana w skali 1 : 100 000 w 1915 roku, oznaczona jest jako Ausweiche Komarow [tłumacząc z j. niemieckiego - mijanka Komarów]. Czym kierowali się niemieccy kartografowie w nadaniu takiej nazwy, jeśli tereny dzisiejszej stacji na ostatniej carskiej mapie z lat 1914-1915 nazwano Zamłyniem? Raczej nie jest to możliwe, aby okupant nawiązywał do nazewnictwa planowanych przystanków i stacji z czasów oddania linii do użytku. Czy nazwa Komarow to błąd powielony z map sprzed 1915 roku? Stacja Przetycz w latach 1912-1915. Na drugim planie widoczna wiata peronowa z nazwą stacji zapisaną w j. rosyjskim, z lewej strony budynek kasy biletowej. Fot. ze zbiorów Marii Bober. Gęsto zalesione okolice Długosiodła padły ofiarą grabieżczej polityki niemieckiego okupanta. W celu wywozu drewna na dużą skalę najprawdopodobniej w latach 1915-1917 przy stacji powstała kolej wąskotorowa. Wiele wskazuje na to, że wąskotorówka przetrwała wojnę. W Wykazie kolejek leśnych będących w zawiadywaniu i użytkowaniu Ministerstwa Rolnictwa i Dóbr Państwowych, na których wywłaszczenia, dokonane przez b. okupantów, mają być utrzymane w mocy zamieszczonym w Monitorze Polskim z 8 stycznia 1924 roku, wymieniona 2
jest linia st. Przetycz las o długości 9,50 km. Szlak tej wąskotorówki prowadził najprawdopodobniej w kierunku Długosiodła (od strony południowej) i Chorchos. Wykaz kolejek leśnych będących w zawiadywaniu i użytkowaniu Ministerstwa Rolnictwa i Dóbr Państwowych, na których wywłaszczenia, dokonane przez b. okupantów, mają być utrzymane w mocy, wśród których znajduje się linia stacja Przetycz - las. Źródło: Monitor Polski z dnia 8 stycznia 1924 roku. Warto zaznaczyć, że wąskotorówka z czasów Wielkiej Wojny nie jest jedyną w historii st. Przetycz. W połowie lat 20. ubiegłego stulecia w prasie pojawiły się ogłoszenia z ofertami dotyczącymi budowy i dzierżawy tartaków, min. w Przetyczy (stacja) 3. W tych latach przy stacji powstał jednotrakowy tartak z wąskotorówką obsługiwaną trakcją konną. Zakład ten istnieje do dnia dzisiejszego i znajduje się przy zakończeniu ulicy Tartacznej w Starym Bosewie. Wąskotorówka ta istniała prawdopodobnie do 1939 roku, a do jej budowy wykorzystano pozostałą po b. okupantach infrastrukturę. Ze wspomnień Andrzeja Milkowskiego, dyżurnego ruchu stacji Wyszków pochodzącego ze Starego Bosewa, wynika, że jeszcze w latach 70. XX wieku, część torów była wykorzystywana do połączenia tartaku z rampą stacyjną, położoną również przy ulicy Tartacznej. Z analizy map i przeprowadzonych badań, wyłania się bardzo ciekawy obraz dotyczący ww. wąskotorówek. Leśna ścieżka prowadząca z okolicy nastawni wykonawczej Pt1 stacji Przetycz do Długosiodła (wylot ulicy Spacerowej) nazywana przez lokalną społeczność kolejką jest tak naprawdę starotorzem. 3 Kurjer Warszawski, nr 269, 1923 r. 3
Dworzec z kasą biletową stacji Przetycz w latach 1919-1922. Po lewej stronie widać fragment budynku gospodarczego, który istnieje do dziś. Pocztówka ze zbiorów autora. Mało znanym epizodem, związanym z Przetyczą jest projekt budowy linii Brześć - Mława z końca lat 20. ubiegłego wieku. Linia ta miała pomóc w transporcie towarów z terenów południowo-wschodnich ówczesnej Rzeczypospolitej (dzisiejszej Ukrainy) do Gdańska. W planach nowy szlak zaczynający się w Terespolu, przecinać miał linię Czeremcha - Siedlce w Platerowie, linię Siedlce - Małkinia w Telakach oraz linię Tłuszcz - Ostrołęka w Komarowie (czyli w Przetyczy). 4 Niestety do budowy tej nigdy nie doszło. W latach 1961-1962 stacja przeszła gruntowną przebudowę. Przedłużono i podwyższono perony, zbudowano nowe nastawnie: dysponującą połączoną z kasą biletową i poczekalnią oraz wykonawczą. Dawny drewniany dworzec został rozebrany kilka lat przed przebudową stacji, w latach 1955-1960. Po obiekcie tym pozostał jedynie przykryty cienką warstwą ziemi kamienny fundament, obok której stoi mały drewniany budynek gospodarczy, w którym zlokalizowana była min. olejarnia. Budynek ten przeznaczony jest od kilku lat do rozbiórki ze względu na bardzo słaby stan techniczny (zarwany dach). Kolejne przemiany dotknęły stację w połowie lat 80. ubiegłego wieku. W ramach elektryfikacji linii Tłuszcz - Ostrołęka, na wszystkich stacjach doszło do większych lub mniejszych zmian w układzie torowym, w związku ze stawianiem słupów trakcyjnych. Taka sytuacja miała również miejsce w Przetyczy, gdzie dodatkowo podwyższono i przedłużono perony. 4 Kurjer Warszawski, nr 16, 1928 r. 4
Stacja Przetycz w latach 50. ubiegłego stulecia, widok od strony ulicy Tartacznej. Źródło: http://fotopolska.eu/785985,foto.html?o=b188123 Ausweiche Komarow [Rozjazd Komarów] na Karte des westlichen Rußlands (arkusz J30. Roshan) z 1915 roku ukazującej okolice Różana w skali 1 : 100 000. Piotr J. Kosiński ed. 05.09.2016 r. 5