W CIENIUCZEPKA BIULETYN INFORMACYJNY DOLNOŚLĄSKIEJ OKRĘGOWEJ IZBY PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH

NUMER 11 /277/ LISTOPAD 2014 www.doipip.wroc.pl W CIENIUCZEPKA BIULETYN INFORMACYJNY DOLNOŚLĄSKIEJ OKRĘGOWEJ IZBY PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH WIRUS EBOLA INFORMACJE DLA SŁUŻB MEDYCZNYCH ARTYKUŁY Z VII AKADEMII PIELĘGNIARSTWA OPINIA PRAWNA ISSN 1425-6584

2 W CIENIU CZEPKA Biuletyn informacyjny Dolnośląskiej Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu (www.doipip.wroc.pl) Wydawca: Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu. Redaguje Prezydium DORPiP: Urszula Olechowska, Leokadia Jędrzejewska, Anna Szafran, Lucyna Bogumił, Ewa Koziarz, Beata Łabowicz, Marzenna Golicka, Jolanta Kolasińska, Teresa Szerszeń redakcja techniczna, skład, korekta, i przygotowanie do druku Włodziwoj Sawicki Materiałów niezamówionych redakcja nie zwraca, w tekstach publikowanych zastrzega sobie prawo skrótów, zmian tytułów oraz poprawek stylistyczno językowych. Artykuły, listy, uwagi i inną korespondencję prosimy nadsyłać na adres redakcji: Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu, ul. Powstańców Śląskich 50, 53 333 Wrocław, fax 373 20 56, e mail: info@doipip.wroc.pl REDAKCJA NIE PONOSI ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA TREŚĆ TEKSTÓW, OGŁOSZEŃ I REKLAM DOIPiP NIE PROWADZI POŚREDNICTWA PRACY W KRAJU I ZAGRANICĄ UWAGA: Nie przyjmujemy do publikacji tekstów przekazywanych telefonicznie! Nasza okładka: http://www.shutterstock.com/, Numer zamknięto 30.10.2014 r. Do druku przygotowano 7.11.2014 r. Nakład 3500 egz. Pismo nieodpłatnie rozprowadzane wśród członków Samorządu Pielęgniarek i Położnych. Druk ABIS. Wszystkie artykuły (i nie tylko) na str. www.doipip. wroc.pl WYKAZ TELEFONÓW W SIEDZIBIE BIURA DOIPiP WE WROCŁAWIU Sekretariat... 071 333 57 02... 071 373 20 56 tel/fax Przewodnicząca... 071 333 57 03 Wiceprzewodnicząca... 071 333 57 05 Sekretarz... 071 333 57 04 Skarbnik... 071 333 57 07 Dyrektor Biura... 071 333 57 00 Ewidencja... 071 333 57 09 Rejestr praktyk... 071 333 57 07 Księgowość... 071 333 57 06 Radca prawny... 071 333 57 05 Kasa... 071 333 57 01 Biblioteka... 071 333 57 10 Okręgowy Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej... 071 364 04 44 Okręgowy Sąd Pielęgniarek i Położnych... 071 364 04 44 Dział Kształcenia... 071 333 57 08 Kierownik Działu Kształcenia... 071 364 04 35 Dział Kształcenia Oddział w Lubinie... 076 746 42 03 DOLNOŚLĄSKA OKRĘGOWA IZBA PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH we Wrocławiu, ul. Powstańców Śląskich 50, 53 333 Wrocław, e mail: info@doipip.wroc.pl tel. 71/ 333 57 02, tel/fax 71/ 373 20 56 www.doipip.wroc.pl KONTO IZBY: NUMER KONTA BANKOWEGO, na który należy przekazywać składki członkowskie: Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu, ul. Powstańców Śląskich 50, 53 333 Wrocław, Bank PEKAO SA O/Wrocław 63 1240 6670 1111 0000 5641 0435 GODZINY PRACY BIURA Dolnośląskiej Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych poniedziałek czwartek od 8 00 do 16 00 z wyjątkiem wtorków i piątków wtorek od 8 00 do 17 00 a w piątek do 15 00 DZIAŁ KSZTAŁCENIA tel./fax 71 333 57 08, tel. 71/ 364 04 35 poniedziałek czwartek od 8 00 do 16 00 z wyjątkiem wtorków i piątków wtorek od 8 00 do 17 00, a w piątek do 15 00 BIURO W LUBINIE, ul. Odrodzenia 18/2, 59-300 Lubin, tel./fax 76/746 42 03 KONTO DZIAŁU KSZTAŁCENIA Bank PEKAO SA O/Wrocław 13 1240 6670 1111 0000 5648 5055 KASA poniedziałek... 10 16 wtorek... 8 13 środa... 10 16 czwartek...8 13 piątek... NIECZYNNA BIBLIOTEKA wtorek...od 13 do 17 czwartek... od 13 do 16 piątek...od 9 do 14 OKRĘGOWY RZECZNIK ODPOWIEDZIALNOŚCI ZAWODOWEJ tel. 71/ 364 04 44, informacja o dyżurach na stronie internetowej DOIPiP w zakładce ORGANIZACJA PRACY BIURA- ORzOZ OKRĘGOWY SĄD PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH Inf.: tel. 71/ 364 04 44 lub w Sekretariacie Biura DOIPiP DYŻURY RADCY PRAWNEGO poniedziałki 14 16; środa 14 17 (mgr E. Stasiak); KASA POŻYCZKOWA PRZY DOIPIP Bank PKO BP IV Oddział Wrocław, ul. Gepperta 4 Nr: 56 1020 5242 0000 2702 0019 9224 Informacje o stanie swojego konta w Kasie Pożyczkowej można uzyskać w czasie dyżuru w środy od 15 00 do 16 30 telefonicznie lub osobiście KSIĘGOWOŚĆ IZBY NIE PROWADZI KASY POŻYCZ- KOWEJ I NIE UDZIELA INFORMACJI KONSULTANCI WOJEWÓDZCY W DZIEDZINACH: PIELĘGNIARSTWA mgr JOLANTA KOLASIŃSKA, UM Wydział Nauk o Zdrowiu, ul. Bartla 5, 51-618 Wrocław, e-mail: jolanta.kolasinska@am.wroc.pl, tel. 0-71/ 784 18 45; PIELĘGNIARSTWA ANESTEZJOLOGICZNEGO I INTENSYWNEJ OPIEKI mgr EWA PIELICHOWSKA 4 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką SP ZOZ ul. Rudolfa Weigla 5, 50-981 Wrocław email: naczelna.pielegniarka@4wsk.pl tel: 71/76-60-207, 608-309-310 PIELĘGNIARSTWA EPIDEMIOLOGICZNEGO mgr KATARZYNA SALIK Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1, ul. M. Skłodowskiej-Curie 58, 50-368 Wrocław tel. 71 327-09-30, 71/784-21-75 606 99 30 95; e-mail: kasiasalik1@wp.pl, PIELĘGNIARSTWA W GINEKOLOGII I POŁOŻNICTWIE mgr URSZULA ŻMIJEWSKA, Szpital Specjalistyczny im. A. Falkiewicza, ul. Warszawska 2, 52-114 Wrocław, tel. 0-71/342-86-31wew. 344, 604-93-94-55, 667-977-735 DZIEDZINIE PIELĘGNIARTSWA ONKOLOGICZNEGO mgr ELŻBIETA GARWACKA-CZACHOR Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu pl. Hirszfelda 12 53-413 Wrocław tel. 71/36-89-260 lub 603 38 58 98 e-mail: e.garwacka@gmail.com PIELĘGNIARSTWA PEDIATRYCZNEGO mgr DOROTA MILECKA Uniwersyteckii Szpital Kliniczny, ul. Borowska 213, 50-556 Wrocław tel. 071/733-11-90, 733-11-95, 662-232-595 PIELĘGNIARSTWA RODZINNEGO EWA CHLEBEK, ul. Władysława Łokietka, 57-100 Strzelin, e-mail: echlebek@op.pl, tel. 728-515-055

3 OD REDAKCJI Od czasu, gdy w 1976 r. w czasie epidemii w Zairze odkryty został wirus Ebola, jego istnienie wywołuje panikę. Jak zawsze lękamy się śmiertelnej choroby. Szczególnie, że nie znamy jeszcze w pełni skutecznego lekarstwa na tą jednostkę chorobową. Nazwa wirusa pochodzi od rzeki Ebola, znajdującej się w Afryce, w której wirus zbiera największe żniwo. Czarny Ląd jest najbardziej zagrożonym kontynentem, ale ludzie podróżujący w różnych celach do Afryki Środkowej są narażeni na zetknięcie się z chorobą i niebezpieczeństwo zakażenia. Problem Eboli rozprzestrzenia się powoli na cały świat. Dociera także do Polski. Temat Eboli jest dominującym wątkiem niniejszego numeru biuletynu. Pragniemy pokazać przede wszystkim, jakie działania należy podjąć w sytuacji zagrożenia wirusem, jakie badania przeprowadzić, a także przedstawić podstawowe fakty na temat gorączki krwotocznej Ebola. Warto zapoznać się także z oceną przygotowań poszczególnych jednostek i instytucji do potencjalnego zagrożenia zachorowaniem na EVD. Poprzez komunikację lotniczą, rozwiniętą turystykę oraz kontakty handlowe świat jakby się skurczył a problem przeniesienia Eboli jest realnym zagrożeniem epidemiologicznym i dlatego trzeba się do niego odpowiednio przygotować. Jednocześnie warto zaznaczyć, że materiał listopadowego biuletynu nie ogranicza się wyłącznie do problemu afrykańskiej epidemii. Kolejne artykuły wprowadzają czytelnika w świat ludzkiej psychiki tak różnie reagującej na stres, chorobę, ból... Lekturze Państwa polecamy artykuł o terapii zajęciowej i leczeniu światem w oddziałach psychiatrycznych oraz psychiatrycznych ośrodkach rehabilitacyjnych. Podobnym tematem jest depresja atakująca pacjentów onkologicznych. W numerze publikacje dla siebie znajdą także położne, którym dedykujemy materiał zatytułowany Psychoza, depresja czy baby blues?, poświęcony zaburzeniom psychicznym występującym u kobiet w okresie poporodowym. Każdy ze wspomnianych artykułów ma pomóc Państwu w doskonaleniu własnego warsztatu pracy i odnalezieniu swojego miejsca w świecie nowych wyzwań medycznych. Prócz wymienionych tematów, znajdziecie Państwo jak zawsze informacje prawne, zaproszenia do udziału w szkoleniach i konferencjach. Jak co miesiąc zachęcamy do chwili profesjonalnej lektury. Redakcja W NUMERZE: 4 Ebola informacja dla służb 10 medycznych 11 Ebola - ocena stanu przygotowania Ebola Procedura transportu 18 Psychoza, depresja, czy...? 21 Raport WHO 6 Ebola Schematy postępowania 12 Terapia zajęciowa czy...? 22 Czas pracy opinia prawna 8 Ebola definicja przypadku 14 Depresja w onkologii 24 Książki online 8 Ebola ochrona osobista 16 Zespół stresu pourazowego 24 Damy radę z... 9 Ebola diagnostyka 17 Opinia Konsultanta 26 Pamięć i serce

4 INFORMACJE EBOLA GORĄCZKA EBOLA INFORMACJA DLA LEKARZY POZ I SŁUŻB MEDYCZNYCH Informację opracował zespół ekspertów składający się z pracowników NIZP PZH i GIS pod kierownictwem prof. dr hab. Mirosława J. Wysockiego, Dyrektora NIZP-PZH przy udziale Konsultantów Krajowych: Prof. dr hab. Andrzeja Horbana (choroby zakaźne) i Dr Iwony Paradowskiej-Stankiewicz (epidemiologia). 29.08.2014 Gorączka krwotoczna Ebola (ang. EVD Ebola Virus Disease) jest chorobą wywołaną przez wirus z rodziny Filoviridae rodzaju Ebolavirus (EBOV). Epidemia EVD w Afryce Zachodniej (Gwinea, Sierra Leone, Liberia i Nigeria) wywołana jest przez gatunek Zaire ebolavirus. Informację o aktualnej liczbie przypadków EVD, krajach objętych epidemią oraz sytuacji epidemiologicznej i rekomendacjach znajdują się na stronie NIZP-PZH (www.pzh.gov.pl) i na stronie GIS (www.gis.gov.pl). Epidemiologia zakażeń wirusem Ebola: Ogniska epidemiczne EVD zaczynają się od jednej lub kilku osób zakażonych przez kontakt z rezerwuarem wirusa, a następnie zakażenia szerzą się wśród ludzi. Poprzednie ogniska EVD miały ograniczony charakter, a największe z nich odnotowano w 2000 r. w Ugandzie (425 przypadków). Obecne trwające ognisko w Afryce Zachodniej rozpoczęło się w Gwinei i jest największe pod względem liczby przypadków, obszaru jaki zajmuje oraz rozpowszechnienia wystąpienia zakażeń. Zachorowania na EVD odnotowuje się obecnie również na terenie Demokratycznej Republiki Kongo. Zachorowań tych nie wiąże się jednak z epidemią EVD w Afryce Zachodniej. Ryzyko zawleczenia gorączki Ebola do Europy, w tym Polski jest bardzo niskie. Objawy EVD. Początkowe objawy są niespecyficzne - gorączka powyżej 38,5 o C, znaczne osłabienie, bóle mięśni i stawów. Objawy początkowo przypominają inne znacznie częściej występujące choroby związane z pobytem w tropikach malaria (zwłaszcza Pl. falciparum), dur brzuszny, inwazyjna choroba meningokokowa (IchM), zapalenie płuc. W ciągu około 5 dni od pierwszych objawów może pojawić się znacznie nasilona wodnista biegunka, z wymiotami, połączona z bólami brzucha. Od 5 do 7 dnia choroby może pojawić się rozsiana wysypka grudkowo- -rumieniowa na twarzy, szyi, tułowiu i ramionach. W przebiegu choroby może dojść do krwawienia, masywnych krwotoków, niewydolności wielonarządowej i zgonu. U tych chorych ciężkie objawy pojawiają się wcześniej w trakcie choroby, a do zgonu dochodzi pomiędzy 6 a 16 dniem choroby. Śmiertelność w przebiegu zakażenia EVD w trakcie tej epidemii wynosi około 55%, ale w Gwinei sięga 75%. Leczenie objawowe u pacjentów hospitalizowanych obniża śmiertelność. Szerzenie się EVD. Okres inkubacji choroby wynosi od 2 do 21 dni. Do zakażenia może dojść w wyniku bezpośredniego kontaktu z: krwią lub innymi płynami ustrojowymi oraz wydzielinami i wydalinami żywych lub martwych osób zakażonych; lub przedmiotami skażonymi wymienionym wyżej materiałem biologicznym, a także przy bezpośrednim kontakcie ze zwłokami chorych na EVD. Mimo iż EBOV nie przenosi się drogą powietrzną, przy bliskim kontakcie (twarzą w twarz) z chorym nie można wykluczyć zakażenia drogą kropelkową. Zakaźni mogą być również mężczyźni podczas kontaktów seksualnych w okresie do 7 tygodni po ich wyleczeniu. W krajach, w których stwierdzono obecność EBOV u zwierząt (Afryka Zachodnia, Środkowa i Wschodnia) zakażenie u ludzi może być też następstwem kontaktu z żywymi lub martwymi zwierzętami (najczęściej małpy, antylopy, nietoperze), a także spożyciem ich surowego lub półsurowego mięsa jak również innych produktów bezpośrednio skażonych wydzielinami i wydalinami tych zwierząt. Środki ochrony. Podczas kontaktu z osobami podejrzanymi o zakażenie EBOV, u których wystąpiły objawy EVD, wymagane jest stosowanie środków ochrony osobistej, które zabezpieczają personel medyczny przed bezpośrednim kontaktem z płynami ustrojowymi, wydzielinami i wydalinami chorego, a w tym także stosowanie środków ochrony dróg oddechowych i oczu (Załącznik A). Należy również ograniczyć kontakt z tymi osobami do niezbędnego minimum. Uważa się, że osoby podejrzane o zakażenie EBOV, u których nie doszło jeszcze do wystąpienia żadnego z objawów choroby nie stwarzają wysokiego ryzyka zakażenia dla osób z otoczenia. EBOV jest wrażliwy na działanie środków dezynfekcyjnych zarejestrowanych dla obszaru medycznego na podstawie badań potwierdzających ich właściwości wirusobójcze. Informacja o właściwościach wirusobójczych środka dezynfekcyjnego umieszczana jest zazwyczaj na etykietach. Środki dezynfekcyjne muszą być stosowane ściśle z zaleceniami producenta. Dodatkowo można też stosować naświetlanie powierzchni światłem UV. Klasyfikacja przypadków EVD. Aktualna definicja przypadku EVD dostępna jest na stronie NIZP-PZH lub GIS. Definicja ta może podlegać aktualizacji. Każda osoba, która spełnia kryteria przypadku podejrzanego lub potwierdzonego o zakażenie EBOV i EVD powinna zostać objęta dochodzeniem epidemiologicznym. Postępowanie z osobami powracającymi z Afryki Zachodniej Ogólny Schemat postępowania w zależności od rodzaju narażenia osoby na zakażenie EBOV podano w Załączniku 1. Ze względu na ciężki przebieg zachorowań EVD konieczne jest jak najszybsze poddanie izolacji osób chorych, podejrzanych o zakażenie wirusem EBOV (osoba objawowa), a w przypadku osób zdrowych, u których doszło do narażenia na zakażenie EBOV (osoba bezobjawowa narażona na zakażenie EBOV), wskazane jest poddanie ich indywidualnej kwarantannie. Procedury przesyłania pacjentów do odbycia kwarantanny oraz miejsca odbywania kwarantanny wyznaczone są w każdym województwie i znane są zarówno Centrum Zarządzania Kryzysowego każdego województwa jak i odpowiednim Powiatowym oraz Wo-

INFORMACJE EBOLA 5 jewódzkim Stacjom Sanitarno-Epidemiologicznym. Osoba zdrowa, u której nie doszło do narażenia na zakażenie EBOV (osoba bezobjawowa bez narażenia na zakażenie EBOV), a która powróciła z kraju w którym odnotowano przypadki EVD nie wymaga kwarantanny i po pouczeniu o konieczności bacznej obserwacji stanu zdrowia i niezwłocznym poinformowaniu o wystąpieniu niepokojących objawów dyspozytora ratownictwa medycznego (tel. 999 lub 112) celem uzyskania ewentualnej pomocy medycznej, nie wymaga stosowania ograniczeń swobody przemieszczania się. W przypadku osoby z objawami, podejrzanej o EVD, która stawiła się w szpitalu/ placówce ochrony zdrowia osobiście należy ją niezwłocznie poddać izolacji. Gdy taka osoba zgłosi się telefonicznie do szpitala/ placówki medycznej należy przekierować ją bezpośrednio do dyspozytora ratownictwa medycznego i zalecić bezwzględne pozostanie w domu do czasu przyjazdu zespołu ratownictwa medycznego. W przypadku osób, u których lekarz podejrzewa zakażenie wirusem EBOV konieczne jest przeprowadzenie diagnostycznego badania laboratoryjnego celem uzyskania potwierdzenia zakażenia. Przypadek można uznać za potwierdzony, gdy u chorego stwierdzi się obecność kwasu nukleinowego EBOV. Gdy wynik badania przypadku prawdopodobnego jest negatywny badanie należy powtórzyć po 3 dniach od pierwszego badania. Negatywny wynik drugiego badania może stanowić podstawę dla lekarza chorób zakaźnych do decyzji czy pacjent nadal powinien pozostać w izolacji (do końca 21 dniowego okresu obserwacji) czy można go umieścić w indywidualnej kwarantannie szpitalnej. Ponadto lekarz niezależnie od rozpoznania innych chorób (np. malarii, dengi, itd.) powinien zdecydować o dalszym badaniu laboratoryjnym pacjenta w kierunku EBOV i częstości wykonywania takich badań (w częstości badań należy uwzględnić: poprawę stanu zdrowia pacjenta poddanego leczeniu etiologicznemu, wystąpienie dodatkowego objawu lub prowadzenie regularnego badania monitorującego). Badanie diagnostyczne w kierunku EBV. Narodowy Instytutu Zdrowia Publicznego-PZH wykonuje badania molekularne metodą RT-PCR w kierunku zakażenia wirusem Ebola. Badania wykonywane są wyłącznie na podstawie skierowania ze szpitala (Załącznik 2) przesłanego wraz z próbkami materiału klinicznego pobranymi od chorego. Koszt badania to 650 zł, wynik po 24-72 godzinach od dostarczenia próbki. Badanie może być wykonywane tylko u tych pacjentów, u których wystąpiły objawy kliniczne zgodne z przyjętą definicją gorączki Ebola, a okres od wystąpienia pierwszego z objawów wynosi 3 lub więcej dni. Przeprowadzenie badania u osoby w okresie inkubacji, u której nie wystąpiły objawy, prowadzi do uzyskania wyniku nierozstrzygającego, co oznacza, że w przypadku wyniku negatywnego nie może on stanowić podstawy do wykluczenia zakażenia wirusem Ebola. Pobranie i przesłanie materiału w kierunku EBOV. Do chwili ogłoszenia stałego dyżurowania NIZP-PZH wykonuje badania w kierunku EBOV od poniedziałku do piątku w godzinach 8:00-15:00. Przed przesłaniem materiału do badania wymagany jest kontakt telefoniczny z Zakładem Wirusologii NIZP- -PZH (tel.22-5421230). Szczegółowy opis zasad pobrania i transportu materiału do badań znajduje się na stronie www.pzh.gov.pl w zakładce EBOLA (Załącznik 3). Przesyłkę z materiałem kierować na adres: Zakład Wirusologii, Narodowy Instytutu Zdrowia Publicznego PZH, ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa, z dopiskiem Badanie EBOV lub Badanie Ebola. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH powstał w 1918 roku. Misją NIZP PZH jest ochrona zdrowia ludności poprzez działania podejmowane w obszarze zdrowia publicznego, w tym ekspertyzy, prace naukowo- -badawcze obejmujące m.in. monitoring i analizę stanu zdrowia mieszkańców Polski i jego uwarunkowań, a także prowadzenie działań w zakresie promocji zdrowia. NIZP PZH zajmuje się epidemiologią oraz problematyką zapobiegania chorobom zakaźnym i niezakaźnym, posiada rozbudowany pion diagnostyczny (akredytacja WHO, PCA), w tym laboratorium BSL 3 oraz 9 laboratoriów diagnostycznych, akredytowanych przez PCA. Instytut kształci specjalistów w zakresie zdrowia publicznego, wydaje Certyfikaty Jakości Zdrowotnej oraz Atesty Higieniczne, dbając tym samym o bezpieczeństwo żywności i przedmiotów użytku, poprawę warunków sanitarnych i higienicznych, a także bezpieczeństwo środowiska naturalnego. Instytut służy społeczeństwu rzetelną wiedzą na temat szczepień (Szczepienia.info), współpracuje z wieloma organizacjami w kraju (Ministerstwo Zdrowia, GIS) i za granicą (WHO, DG Sanco, ECDC, EFSA, Eurostat). KONTAKT (NARAŻENIE) (UZUPEŁNIENIE INFORMACJI DO SCHEMATU DLA DYSPOZYTORA PRM Z OSOBĄ CHORĄ NA EVD: 1. narażenia wysokiego ryzyka obejmują: przezskórne (np. ukłucie igłą) lub poprzez błony śluzowe narażenie na płyny ustrojowe pacjenta chorego na EVD, bezpośrednia opieka lub ekspozycja na płyny ustrojowe pacjenta chorego na EVD, bez odpowiedniej ochrony osobistej (ang. personal protective equipment PPE), personel laboratoryjny pracujący z płynami ustrojowymi pacjenta chorego na EVD bez odpowiedniej ochrony osobistej (PPE) lub bez przestrzegania odpowiednich wymogów bezpieczeństwa biologicznego, uczestniczenie w obrzędach pogrzebowych obejmujących bezpośredni kontakt ze zwłokami ludzkimi na obszarze, gdzie występują zachorowania na EVD, bez odpowiedniej ochrony osobistej (PPE). 2. narażenia niskiego ryzyka obejmują: przebywanie w gospodarstwie domowym lub inny przypadkowy kontakt 1 z pacjentem chorym na EVD, opieka nad pacjentem lub inny przypadkowy kontakt 2 nie obejmujący narażeni wysokiego ryzyka, z pacjentem chorym na EVD w placówce ochrony zdrowia w krajach, gdzie stwierdzono zachorowania na EVD 1. 3. Narażenia o nieustalonym ryzyku obejmują: Każda osoba przebywająca w ciągu ostatnich 21 dni w kraju, w którym stwierdzono zachorowania na EVD, u której nie stwierdzono zarówno narażenia o niskim ani wysokim ryzyku. 1 Przypadkowy kontakt jest definiowany jako: a) Przebywanie w odległości średnio 1 metra lub w jednym pomieszczeniu lub w placówce opieki zdrowotnej przez dłuższy czas (np. personel medyczny, członkowie rodziny) bez stosowania odpowiednich środków ochrony osobistej (PPE), lub b) Znalezienie się przez krótki czas w bliskim kontakcie (np. przez uścisk ręki) z osobą zakażoną EVD bez stosowania odpowiednich środków ochrony osobistej (PPE). 2 Definicja przypadkowego kontaktu nie obejmuje: krótkich kontaktów, takich jak przechodzenie obok pacjenta chorego na EVD lub poruszanie się po szpitalu.

6 INFORMACJE EBOLA SPOSÓB POSTĘPOWANIA DYSPOZYTORA PRM W PRZYPADKU ZGŁOSZENIA ZACHOROWANIA OSOBY, KTÓRA POWRÓCIŁA Z KRAJÓW AFRYKI ZACHODNIEJ OBJĘTYCH OGNISKIEM GORĄCZKI EBOLA Wersja z dnia 1.10.2014 r. Czy osoba dzwoniąca przebywała na terenie państw objętych ogniskiem gorączki Ebola: 1. Obecnie są to państwa: Gwinea, Sierra Leone, Liberia, Nigeria, Republika Demokratyczna Kongo Informacja o państwach gdzie występują aktualnie ogniska Ebola znajduje się pod linkiem www.gis.gov.pl w zakładce Epidemia gorączki krwotocznej w Afryce Jeśli TAK to: 1. czy była w którymkolwiek z tych krajów w ciągu ostatnich 21 dni (trzech tygodni) 1 Kiedy Pan/i wyjechał/a z kraju objętego ogniskiem Ebola (Gwinea, Sierra Leone, Liberia, Nigeria, Republika Demokratyczna Kongo) Jeżeli NIE -> rutynowy schemat postępowania dyspozytora Pogotowia Ratunkowego Jeśli TAK to: 2. czy miała bezpośredni kontakt z osobą, u której potwierdzono gorączkę krwotoczną Ebola lub osobą podejrzaną o zachorowanie na gorączkę Ebola w ciągu ostatnich 21 dni (trzech tygodni) 2 Kiedy Pan/i kontaktował/a się z osobą chorą/podejrzaną Jeżeli NIE -> rutynowy schemat postępowania dyspozytora Pogotowia Ratunkowego Jeżeli TAK to: 1. czy wystąpił u niej co najmniej jeden z następujących objawów: gorączka > 38.5 0 C, (uciążliwy, utrzymujący się, ciężki) ból głowy, bóle mięśni, wymioty, biegunka, ból brzucha, nie mające innych przyczyn krwawienia/wylewy krwi (np. podskórne, w obrębie błon śluzowych, siniaki) Jeżeli NIE-> rutynowy schemat postępowania dyspozytora Pogotowia Ratunkowego Należy przekazać informacje o zaleceniach dla osób powracających z Afryki Zachodniej dostępne są pod adresem www.gis.gov.pl Jeżeli TAK, to należy: wysłać karetkę wyposażoną w transportowe nosze izolacyjne, z personelem poinformowanym o możliwości zakażenia wirusem Ebola i skierować do szpitala zakaźnego, na konsultację ze specjalistą chorób zakaźnych chorego poinformować o konieczności pozostania w domu do czasu przyjazdu karetki i unikania bliskiego kontaktu z innymi osobami przekazać informację do stacji sanitarno-epidemiologicznej dzwoniąc na dostępny numer alarmowy Jeżeli NIE -> należy: zebrać dane do kontaktu z osobą, poprosić, żeby pozostała w domu powiadomić wojewódzki wydział zarządzania kryzysowego o konieczności objęcia osoby kwarantanną przekazać informację do stacji sanitarno-epidemiologicznej dzwoniąc na dostępny numer alarmowy

INFORMACJE EBOLA 7 Osoba powracająca z krajów Afryki Zachodniej gdzie odnotowano przypadki gorączki krwotocznej Ebola Osoba OBJAWOWA Osoba BEZOBJAWOWA -> podczas pobytu w Afryce miała kontakt z: osobą chorą lub ciałem osoby zmarłej LUB chorym/padłym zwierzęciem Osoba BEZOBJAWOWA -> podczas pobytu w Afryce NIE miała kontaktu z osobą chorą lub ciałem osoby zmarłej LUB chorym lub padłym zwierzęciem HOSPITALIZACJA KWARANTANNA DOM Osoba z gorączką i objawami nieżytu górnych dróg oddechowych Osoba z gorączką (>38.5 o C), objawami grypopodobnymi ORAZ którykolwiek z następujących objawów: wymiotami, biegunką lub krwawieniem indywidualna kwarantanna przez 21 dni ulotka informacyjna konsultacja ze specjalistą chorób zakaźnych IZOLACJA diagnostyka w kierunku zakażenia wirusem Ebola, malarią, wirusem gorączki denga itp. w przypadku wystąpienia objawów - > konsultacja ze specjalistą chorób zakaźnych brak objawów w okresie 21 dni -> koniec kwarantanny i obserwacji samodzielna obserwacja przez 21 dni wynik dodatni na Ebolę wystąpiły objawy -> zgłoszenie 999 lub 112 konsultacja ze specjalistą chorób zakaźnych brak objawów w okresie 21 dni - zdrowy -> koniec obserwacji Izolacja w szpitalu do wyzdrowienia/zgonu wyzdrowienie -> koniec izolacji i obserwacji zgon -> wytyczne odnośnie postępowania z ciałem

8 INFORMACJE EBOLA GORĄCZKA KRWOTOCZNA EBOLA DEFINICJA PRZYPADKU (ang. Ebola Virus Disease EVD) Wczesne rozpoznanie zakażenia jest kluczowym elementem zwalczania choroby. Personel medyczny powinien zwracać baczną uwagę na każdego pacjenta, który potencjalnie mógł ulec zakażeniu wirusem Ebola i w każdym przypadku przeprowadzać ocenę ryzyka zakażenia. Pacjent objęty dochodzeniem (ang. Person Under Investigation PUI) każda osoba spełniająca poniższe kryteria 1. Kryteria kliniczne: gorączka powyżej 38,5 0 C oraz jeden z dodatkowych objawów: ból głowy, ból mięśni, wymioty, biegunka, ból brzucha lub nie mające innych przyczyn krwawienia ORAZ 2. Kryteria epidemiologiczne: w ciągu 21 dni przed pojawieniem się objawów narażenie na przynajmniej jeden z poniższych czynników: kontakt z krwią, płynami ustrojowymi lub zwłokami chorego lub podejrzanego o chorobę EVD, pobyt lub podróż na terenach objętych ogniskiem EVD1 bezpośredni kontakt i dotykanie nietoperzy, gryzoni, ssaków naczelnych lub ich zwłok na terenach endemicznego występowania choroby. 1 Na dzień 27 sierpnia 2014 r. kraje, gdzie występuje gorączka krwotoczna Ebola to: Gwinea, Liberia, Sierra Leone, Lagos i Nigeria Przypadek prawdopodobny Osoba objęta dochodzeniem (PUI), która miała kontakt z pacjentem chorym na EVD zarówno przy wysokim lub niskim ryzyku narażenia. Przypadek potwierdzony Osoba, u której potwierdzono laboratoryjnie zakażenie wirusem Ebola. Kontakty z osobą chorą na EVD: 1. narażenia wysokiego ryzyka obejmują: przezskórne (np. ukłucie igłą) lub poprzez błony śluzowe narażenie na płyny ustrojowe pacjenta chorego na EVD, bezpośrednia opieka lub ekspozycja na płyny ustrojowe pacjenta chorego na EVD, bez stosowania odpowiednich środków ochrony osobistej (ang. personal protective equipment PPE), personel laboratoryjny pracujący z płynami ustrojowymi pacjenta chorego na EVD bez stosowania odpowiednich środków ochrony osobistej (PPE) lub bez przestrzegania odpowiednich wymogów bezpieczeństwa biologicznego, uczestniczenie w obrzędach pogrzebowych obejmujących bezpośredni kontakt ze zwłokami ludzkimi na obszarze, gdzie występują zachorowania na EVD, stosowania odpowiednich środków ochrony osobistej (PPE). 2. narażenia niskiego ryzyka obejmują: przebywanie w gospodarstwie domowym lub inny przypadkowy kontakt 2 z pacjentem chorym na EVD, opieka nad pacjentem lub inny przypadkowy kontakt 2 nie obejmujący narażeń wysokiego ryzyka, z pacjentem chorym na EVD w placówce ochrony zdrowia w krajach, gdzie stwierdzono zachorowania na EVD 1. 2 Przypadkowy kontakt jest definiowany jako: a) Przebywanie w odległości średnio 1 metra lub w jednym pomieszczeniu lub w placówce opieki zdrowotnej przez dłuższy czas (np. personel medyczny, członkowie rodziny) bez stosowania odpowiednich środków ochrony osobistej (PPE), lub b) Znalezienie się przez krótki czas w bliskim kontakcie (np. przez uścisk ręki) z osobą zakażoną EVD bez stosowania odpowiednich środków ochrony osobistej (PPE). Definicja przypadkowego kontaktu nie obejmuje: krótkich kontaktów, takich jak przechodzenie obok pacjenta chorego na EVD lub poruszanie się po szpitalu. 3. Narażenia o nieustalonym ryzyku obejmują: Każda osoba przebywająca w ciągu ostatnich 21 dni w kraju, w którym stwierdzono zachorowania na EVD 1, u której nie stwierdzono zarówno narażenia o niskim ani wysokim ryzyku. Wersja z dnia 29.08.2014 r. http://www.gis.gov.pl/ckfinder/userfiles/fi- les/ep/ebola/definicja%20przypadku%20e- VD%2028_08_2014.pdf ZAŁĄCZNIK A. SZCZEGÓŁOWE ZALECENIA W ZAKRESIE ŚRODKÓW OCHRONY OSOBISTEJ DO STOSOWANIA W KONTAKCIE Z PODEJRZANYMI LUB CHORYMI NA EVD I ZWŁOKAMI Rekomenduje się stosowanie przynajmniej następujących środków ochronnych: przy kontakcie z osobą bezobjawową, podejrzaną o zakażenie rękawiczki jednorazowego użytku, maseczka na twarz z filtrem klasy 3 lub klasy 2, tzw. FFP3, FFP2 (jeśli jest dostępna) lub maseczka chirurgiczna, przy kontakcie z osobą z objawami choroby nienasiąkliwy kombinezon ochrony biologicznej jednorazowego użytku z długimi rękawami, mankietami i kapturem osłaniającym włosy (lub kombinezon wielorazowego użytku z pełną osłoną na twarz jeśli zapewniona jest możliwość jego skutecznej dekontaminacji przed kolejnym użyciem), okulary/ gogle ochronne chroniące spojówkę oka przed skażeniem lub tzw. przyłbica na twarz, maska z filtrem klasy 3 lub, jeśli jest dostępna, maska wielorazowego użytku z wymiennymi filtropochłaniaczami (rodzaj filtra P3), grube rękawice tzw. gospodarcze, zabiegowe lub rękawiczki jednorazowe (wówczas po 2 na każdą dłoń), naciągnięte na mankiety kombinezonu, wysoka osłona na buty jednorazowego użytku (lub buty gumowe wielorazowego użytku jeśli zapewniona jest możliwość skutecznej ich dekontaminacji przed następnym użyciem). Używane środki ochrony powinny być sprawne technicznie, nieuszkodzone, posiadać aktualne terminy przydatności do użycia, posiadać atest lub certyfikat zgodności. Należy pamiętać, iż istotne znaczenie w zapobieganiu rozprzestrzeniania się zakażenia mają takie elementy jak m.in. właściwa higiena rąk noszenie rękawiczek nie zwalnia od właściwej higieny rąk i ścisłe przestrzeganie procedur dotyczących stosowania środków ochrony osobistej, a także dekontaminacji osób opuszczających pomieszczenie, w którym izolowany jest chory, zanim zdejmą odzież ochronną. Szersza informacja nt. środków ochrony dostępna jest pod adresem www.gis.gov.pl w zakładce Epidemia gorączki krwotocznej w Afryce lub http://www.who.int/csr/resources/who-ipc- -guidance-ebolafinal-09082014.pdf?ua=1 Rekomenduje się, aby w kontakcie ze zwłokami pacjentów zmarłych z powodu zakażenia lub podejrzenia zakażenia EBOV stosować te same środki ochrony, jak przy kontakcie z osobami chorymi lub podejrzanymi o zakażenie EBOV. Należy przestrzegać szpitalnych procedur postępowania ze zwłokami oraz przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2001 r. w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi (Dz. U. Nr 153, poz. 1783, z późn. zm.). Zwłoki powinny być pochowane w ciągu 24 godzin od chwili zgonu na najbliższym cmentarzu Wersja z dnia 29.08.2014 r. http://www.nfz-poznan.pl/getattach.php?attachid=140

INFORMACJE EBOLA 9 BADANIA DIAGNOSTYCZNE W KIERUNKU ZAKAŻENIA WIRUSEM EBOLA wersja z 13.10.2014 r. Badania diagnostyczne w kierunku zakażenia wirusem Ebola wykonywane są w NIZP-PZH wyłącznie na zlecenie lekarza sprawującego opiekę nad pacjentem. Badanie wykonywane jest metodą RT-PCR w laboratorium BSL-3. Badanie takie może być wykonywane tylko u tych pacjentów, u których wystąpiły objawy kliniczne zgodne z przyjętą definicją gorączki krwotocznej o etiologii Ebola. Wykonanie badania u osób, u których nie wystąpiły objawy daje wynik nierozstrzygający, który w przypadku wyniku negatywnego nie może stanowić podstawy do wykluczenia zakażenia wirusem Ebola. W przypadku podejrzenia wystąpienia gorączki krwotocznej należy pobrać od chorego materiał do badania laboratoryjnego i przesłać go, po wcześniejszym uzgodnieniu, do Zakładu Wirusologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH na adres: ul. Chocimska 24, 00- -791 Warszawa, w godzinach 8.00-15.00. (tel.: 22 54 21 230, faks: 22 54 21 385). W godzinach wieczornych, nocnych i w soboty oraz w niedziele materiał do badań można wysłać bez uprzedniej konsultacji telefonicznej. Pojemnik z materiałem zostanie przyjęty przez przeszkolonych pracowników ochrony w NIZP- -PZH, którzy niezwłocznie powiadomią zespół badawczy BSL-3 i odpowiednio zabezpieczą materiał do czasu przybycia zespołu. Zamiar przesłania materiału i przewidywaną godzinę jego dostarczenia do NIZP-PZH można też wcześniej zgłosić pod numer 22-5421200, co pozwoli powiadomić zespół badawczy BSL-3 z wyprzedzeniem. Pod numerem telefonu 22-5421200 nie są udzielane żadne informacje merytoryczne. Badanie będzie wykonane metodą RT-PCR w celu wykrycia materiału genetycznego wirusa Ebola. Koszt badania 1 próbki metodą RT-PCR wynosi 650 zł. Materiałem do badań mogą być próbki: 1. Krwi pobranej na skrzep 2. Surowicy 3. mocz 4. Inne materiały wymaga wcześniejszego uzgodnienia telefonicznego Uwaga: Każda próbka musi być pobrana do 2 niezależnych próbówek/naczyń. Wskazana objętość próbek wynosi: krwi na skrzep co najmniej 5 ml; moczu 10 20 ml; surowicy - 1,5-3 ml. Próbki od pacjentów z podejrzeniem zakażenia wirusem Ebola należy traktować jako potencjalnie bardzo zakaźne. Do 24 godzin próbki mogą być przechowywane w temperaturze 2-8 C. W przypadku konieczności przechowywania próbek >24 godzin należy je umieścić w temperaturze poniżej 20 C z wyjątkiem krwi pełnej, którą należy przechowywać w temperaturze 2- -8 C (nawet do 48 godzin), tak aby nie dopuścić do hemolizy krwinek Nie należy inaktywować próbek. Do każdej próbki musi zostać załączony wypełniony formularz http://www.pzh.gov.pl/page/fileadmin/user_upload/nasza_oferta/formularza_nr_po-02_06.doc W punkcie Wskazanie do wykonania badania (istotne kliniczne dane pacjenta) należy bezwzględnie podać informacje o historii podróży w ciągu ostatnich 21 dni przed wystąpieniem objawów (w szczególności zaznaczyć pobyt w krajach, w których występują zachorowania na gorączkę Ebola) oraz objawy u osoby chorej. Pobrane próbki materiału klinicznego należy odpowiednio zabezpieczyć i zapakować zgodnie z wymaganiami dotyczącymi zasad bezpieczeństwa transportu (poniżej) i jak najszybciej wysłać do Zakładu Wirusologii NIZP-PZH. W czasie transportu próbki lub ewentualnego oczekiwania na transport powinna być zapewniona temperatura 2-8 C. Zasady przygotowania i transportu próbki do badań Ze względu na potencjalnie zakaźny charakter próbek materiału klinicznego obowiązują następujące zasady pakowania próbek: Pojemniki z materiałem do analizy powinny być zapakowane zgodnie z ogólną zasadą pakowania wymaganą dla czynników biologicznych wywołujących choroby ludzi. Materiał do badania należy umieścić w pojemnikach, które powinny być: jałowe jednorazowe, z nietłukącego się tworzywa sztucznego, odporne na zgniecenie; zamykane nakrętką z dodatkową uszczelką zapobiegającą wyciekowi materiału; otwierane i zamykane w nieskomplikowany sposób; Obowiązuje zasada potrójnego opakowania (rycina 1) 1. naczynie zasadnicze zawierające szczelnie zamknięty materiał kliniczny (należy przesłać obie próbówki/naczynia zawierające tę samą próbkę), 2. wtórne opakowanie powinno być: wodoszczelne, odporne na uszkodzenia mechaniczne zabezpieczające opakowanie zasadnicze oraz w przypadku uszkodzenia opakowania zasadniczego uniemożliwiające skażenie środowiska; w przypadku materiałów płynnych pomiędzy opakowaniem zasadniczym a opakowaniem wtórnym powinien znajdować się materiał wchłaniający płyny w ilości wystarczającej do wchłonięcia całej próbki klinicznej 3. opakowanie zewnętrzne, na którym powinna znajdować się informacja umożliwiająca szybki kontakt z klientem zlecającym badanie W stosunku do poszczególnych opakowań obowiązują następujące zasady: A. Opakowanie wtórne powinno być wykonane z odpornych na zgniecenie materiałów i hermetycznie zamknięte. Dopuszcza się możliwość umieszczenia w jednym opakowaniu wtórnym kilku naczyń zasadniczych z materiałem klinicznym pod warunkiem ich jednoznacznego oznakowania. Opakowanie wtórne musi mieć wymiary umożliwiające otwarcie go w boksie laminarnym (wymaganie BHP). Przed umieszczeniem w opakowaniu transportowym powierzchnia opakowania wtórnego powinna być wyjałowiona. Dokumentacja dołączona do próbek nie może być umieszczana w opakowaniu wtórnym. B. Opakowanie transportowe w przypadku transportu materiałów w warunkach specjalnych (lód) powinno być odporne na dany czynnik. Musi być oznakowane i opisane w sposób identyfikujący klienta i umożliwiający nawiązanie z nim szybkiego kontaktu w przypadkach uszkodzenia próbek czy innych zdarzeń losowych. Dokumentację dołączoną do badań należy umieścić oddzielnie w zamkniętych kopertach i przytwierdzonych do opakowania zewnętrznego. Rycina 1. Zasada potrójnego opakowania. Zasady bezpieczeństwa transportu można znaleźć także na stronie: http://www.pzh.gov.pl/page/fileadmin/user_upload/zaklady/wirusologia/ instrukcja.pdf Każda próbka dodatnia w teście RT-PCR zostanie przesłana do laboratorium referencyjnego w celu dalszego różnicowania wirusa. Więcej informacji dotyczących zachorowań wywołanych przez wirusa Ebola znajdą Państwo na stronach WHO: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs103/en/ http://www.gis.gov.pl/ckfinder/userfiles/files/ep/ebola/13_10-badania%20diagnostyczne%20w%20kierunku%20zaka%c5%bcenia- %20wirusem%20EBOLA.pdf

10 INFORMACJE EBOLA OCENA STANU PRZYGOTOWAŃ POSZCZEGÓLNYCH JEDNOSTEK I INSTYTUCJI DO WYSTĄPIENIA POTENCJALNEGO ZAGROŻENIA ZACHOROWANIA NA EVD NOTATKA SŁUŻBOWA z dnia 17 października 2014 r. Spotkanie zostało zorganizowanego w Dolnośląskim Urzędzie Wojewódzkim przez Wojewodę Dolnośląskiego Tomasza Smolarza dla przedstawicieli jednostek służby zdrowia funkcjonujących na terenie województwa dolnośląskiego Tematem spotkania była ocena stanu przygotowań poszczególnych jednostek i instytucji do wystąpienia potencjalnego zagrożenia zachorowania na EVD. Spotkanie rozpoczął Wojewoda Dolnośląski przywitaniem gości i otwarciem spotkania. Pan Grzegorz Madej Ordynator II Oddziału Zakaźnego Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala przy ul. Koszarowej zdefiniował gorączkę krwotoczną Ebola. Przedstawił możliwe sposoby zakażenia, okres inkubacji, objawy choroby a także sposoby dezynfekcji. Wnioski: Najbardziej możliwy sposób zakażenia następuje podczas kontaktu z wydzielinami chorego (krew, ślina, wymioty, odchody). Okres inkubacji choroby trwa od 2 do 21 dni. Pacjent musi spełniać następujące kryteria: 1. W ciągu ostatnich 21 dni przyjechać z krajów Afryki objętych epidemią choroby Ebola, 2. Pacjent musiał mieć kontakt z chorym u którego zdiagnozowano gorączkę krwotoczną Ebola. Pacjent w czasie wylęgania choroby nie jest zarażający. Wirus Ebola nie jest odporny na alkohol, możliwa dezynfekcja przy użyciu spirytusu. Do tej chwili nie udowodniono aby wirus rozprzestrzeniał się droga kropelkową. Leczenie pacjenta chorego na wirus Ebola jedynie objawowe. Osoby miejsce bezpośredni kontakt z zarażonym musza zostać poddani kwarantannie na okres 21 dni. Dyrektor Wydziału Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Robert Korzeniowski omówił ścieżkę pacjent-szpital. Wnioski: Lekarz SOR, POZ, szpitalnej izby przyjęć, zespołu ratownictwa medycznego itp. do którego zgłosił się pacjent, u którego z wywiadu epidemiologicznego wynika, że przyjechał z krajów Afryki objętych epidemią, oraz towarzyszą mu objawy gorączki krwotocznej Ebola, niezwłocznie powinien skontaktować się z lekarzem koordynatorem ratownictwa medycznego pełniącym dyżur w Dolnośląskim Urzędzie Wojewódzki we Wrocławiu (tel. 71/ 340 60 99). Lekarz koordynator po stwierdzeniu potrzeby użycia komory do przewozu chorych rozpocznie procedurę uruchamianie komory BIOVAC do transportu pacjentów wysoce zagrożonych, która znajduje się w Agencji Rezerw Materiałowych w Lisowicach. Do przewozu pacjenta przy pomocy komory zostało wyznaczone Pogotowie Ratunkowe we Wrocławiu. Pacjent zostanie przetransportowany do Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala im. J. Gromkowskiego we Wrocławiu Pan Andrzej Czyrek Z-ca Dyrektora ds. lecznictwa Pogotowia Ratunkowego we Wrocławiu przedstawił procedurę Pogotowia Ratunkowego na wypadek postępowania z pacjentem u którego wystąpiło podejrzenie zachorowania na chorobę wysoce zakaźną. Wnioski: Dyspozytor medyczny przyjmujący zgłoszenie obowiązkowo musi przeprowadzić wywiad ze zgłaszającym podejrzenie zachorowanie (czy chory powrócił z obszaru objętego epidemią, jakie ma objawy, czy miał kontakt z osobami u których stwierdzono zarażenie gorączką krwotoczną ebola?). W przypadku potwierdzenia istnienia objawów wskazujących na możliwe zachorowanie na chorobę wysoce zakaźną dyspozytor powinien zadysponować zespół ratownictwa medycznego z komorą BIOVAC (po konsultacji z lekarzem koordynatorem), informując ZRM go o potencjalnym zagrożeniu biologicznym, a także zobowiązać zespół do zastosowania pakietu ochrony p/biologicznej oraz szczególnej ostrożności podczas wykonywania zadań. Pacjent zostanie przewieziony przez zespół ratownictwa medycznego do Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego im. J. Gromkowskiego we Wrocławiu. Pan Grzegorz Stoiński przedstawił procedurę Szpitalnego Oddziału Ratunkowego na wypadek postępowania z pacjentem u którego wystąpiło podejrzenie zachorowania na chorobę wysoce zakaźną. Szpital posiada Plan działania na wypadek podejrzenia u pacjenta zakażenia wirusem gorączki krwotocznej Ebola. Wnioski: W punkcie TRIAGE w SOR po uzyskaniu od pacjenta informacji,że powrócił z krajów objętych epidemią gorączki krwotocznej Ebola, oraz ma objawy wskazujące na możliwość zarażenia się chorobą lub miał kontakt z osobą chorą podejrzaną o zachorowanie na gorączkę krwotoczną Ebola następuje zatrzymanie pacjenta. Personel zobowiązany został do niezwłocznego nałożenia pakietu ochrony biologicznej. Pacjent zostanie przeprowadzony do obszaru wydzielonego w SOR izolatki. W SOR zostanie wydzielony obszar kwarantanny, oraz korytarz jako łącznik w obszarze SOR, w którym będą mogli przebywać pacjenci, którzy mogli mieć kontakt z pacjentem u którego mogło nastąpić zarażenie chorobą. TRIAGE zostanie zamknięty dla osób z zewnątrz. Szpital informuje lekarza koordynatora o potrzebie przewiezienia pacjenta z podejrzeniem zachorowania do szpitala zakaźnego. W przypadku podjęcia decyzji przez lekarza koordynatora ratownictwa medycznego o leczeniu pacjentów z kontaktu szpital wydzieli oddział odizolowany od budynku głównego, do którego przeprowadzi ewakuację chorych i wprowadzi reżim sanitarny. Pani Agnieszka Muszyńska konsultant ds. medycyny rodzinnej przedstawiła procedurę POZ na wypadek postępowania z pacjentem u którego wystąpiło podejrzenie zachorowania na chorobę wysoce zakaźną. Wnioski: Przypadek pierwszy opisuje sytuację kiedy pacjent telefonicznie informuje lekarz POZ o złym samopoczuciu i lekarz po zebraniu wywiadu epidemiologicznego ma podejrze-

nie, że u pacjenta mogło dojść do zarażenia gorączkę krwotoczną Ebola. Lekarz POZ kontaktuje się z lekarzem koordynatorem w celu ustalenia dalszego postępowania, pacjent zostaje poinformowany o konieczności pozostania w miejscu swojego pobytu. Przypadek drugi opisuje sytuacje, kiedy pacjent z podejrzenie zachorowania na chorobę wysoce zakaźną osobiście zgłasza się do POZ. Lekarz POZ kontaktuje się z lekarzem koordynatorem ratownictwa medycznego. Pacjent u którego zaistniało prawdopodobieństwo choroby i zaangażowany personel zostaje odizolowany od reszty pacjentów i personelu do czasu przyjechania wyznaczonego zespołu ratownictwa medycznego Pan Michał Rataj Dyrektor WSS im. J. Gromkowskiego omówił przygotowanie szpitala na wypadek pojawienia się pacjenta u którego nastąpiło podejrzenie pojawienia się choroby wysoce zakaźnej. Wnioski: W szpitalu został wyznaczony osobny wjazd dla zespołu ratownictwa medycznego na pokładzie którego będzie znajdował się pacjent u którego mogło dojść do zachorowania. Personel cyklicznie jest przeszkalany z procedury postępowania z pacjentem zarażonym, ze sposobu ubierania i rozbierania się z odzieży ochronnej. W szpitalu znajdują się dwa pomieszcze- INFORMACJE EBOLA 11 nia melcerowskie (wyposażone w śluzę czystą i brudną). W każdym pomieszczeniu są dwa łóżka. Szpital posiada dwa kombinezony podciśnieniowe. Pan Jacek Klacokar Dolnośląski Wojewódzki inspektor Sanitarny Poinformował, że na stronach Głównego Inspektoratu Sanitarnego i Państwowej Inspekcji Pracy na bieżąco pojawiają się informację dotyczące gorączki krwotocznej Ebola, jej objawów, możliwości zachorowania jak także sposobu zabezpieczenia personelu przed zarażeniem. Na koniec spotkania odbyła się krótka dyskusja, podczas której goście mogli zgłosić swoje uwagi. 0/! % & #'() & *'+ " #$# 0134567898:: 0/!! "! #,' -./! )'121 +' 0

12 PIELĘGNIARSTWO STRESZCZENIE WYKŁADU Z VII AKADEMII PIELĘGNIARSTWA TERAPIA ZAJĘCIOWA CZY LECZENIE ŚWIATEM? -REHABILITACJA CHORYCH PSYCHICZNIE W XXI WIEKU NA PRZYKŁADZIE DZIAŁALNOŚCI DOLNOŚLĄSKIEGO STOWARZYSZENIA AKTYWNEJ REHABILITACJI ART Czy zmieniła się psychoterapia i terapia zajęciowa??? I tak, i nie. Tak, ponieważ w latach osiemdziesiątych skarbem był kłębek wełny lub bawełnianych nici. Dzisiaj nie brak nam materiałów, choć może być mało pieniędzy na zakup modnego filcu lub ceramicznego pieca. Tak, zmieniła się terapia zajęciowa, ponieważ przy krótkich pobytach nie ma czasu na odnajdywanie talentów i ich rozwijanie. I do uwagi terapeuty mają prawo wszyscy pacjenci, nie tylko ci uzdolnieni. Tak, ponieważ dostępność obiektów kultury, takich jak np. filmy fabularne, wymusza wprowadzenie ich do psychoterapii, a jednocześnie stawia pytanie o wykorzystanie praw autorskich. Tak, ponieważ rozwój wymiany informacji i badania psychologiczne pokazały, że dla poprawy samopoczucia nie jest istotna produkcja obiektów sztuki czy rękodzieła, lecz przyjemność tworzenia, poszukiwania, ćwiczenie procesów poznawczych. Tak, ponieważ nie mamy już miejsca na zbieranie obiektów kartek, broszek, toreb, obrazków szlachetnych w intencji i słabych w wyrazie artystycznym. Terapia zajęciowa nie zmieniła się jednak w wielu celach. Jest potrzebna by podtrzymać i rozwinąć u chorych psychicznie: - sprawność manualną, - koordynację wzrokowo-ruchową, - poczucie kompetencji życiowych, - sterowność i gotowość do współpracy, - akceptację własnych ograniczeń. To wszystko jest jednak możliwe, gdy promgr Anna Jędryczka-Hamera, specjalista psycholog kliniczny Dolnośląskie Stowarzyszenie Aktywnej Rehabilitacji ART Mija właśnie 20 lat od uchwalenia Ustawy o Ochronie Zdrowia Psychicznego, która tak wiele zmieniła w życiu chorych psychicznie, ich rodzin, a także w organizacji lecznictwa psychiatrycznego. Dynamicznie zmieniła cały świat rewolucja informatyczna. Internet sprawił, że przeciętnie wykształcony człowiek potrafi znaleźć potrzebne mu informacje na każdy temat. Ludzie chorujący na zaburzenia psychiczne tak samo jak inni pacjenci mogą sami uzyskiwać informacje na temat przypisywanych im chorób, zalecanej farmakoterapii i psychoterapii. Farmakoterapia psychoz wzbogaciła się o wiele nowych leków skutecznie zmniejszających cierpienie związane z chorobami psychicznymi. W internecie można znaleźć również informacje o placówkach leczniczych, opiekuńczych i rehabilitacyjnych. Działaniami na tym polu zajmują się placówki państwowe, samorządowe, a także prywatne. Mogą to być na przykład fundacje i stowarzyszenia. Również takie, które w swoich zarządach maja osoby zdiagnozowane jako psychicznie chore. To jest właśnie efekt zmian, które przyniosła ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. Są to zmiany w większości korzystne, ponieważ urealniają koszty i wzbogacają repertuar działań służących ochronie zdrowia psychicznego. Nowe podejście uwzględniające opinie chorujących na schizofrenię, psychozę afektywną czy depresję endogenną, powoduje że profesjonaliści i pacjenci bardziej się do siebie zbliżyli. Wymieniają bardziej szczere informacje, uczestniczą w tych samych konferencjach. Jest to zdecydowanie trudniejsze niż podział na tych, co mają władzę i podwładnych podlegających leczeniu, ale daje w dłuższym okresie czasu dużo lepsze efekty. Najważniejsza jest jak najpełniejsza informacja i wzajemny szacunek. Chorzy muszą widzieć, że lekarz, pielęgniarka, psycholog, czy terapeuta rzeczywiście stara się im pomóc, a profesjonaliści powinni mieć szansę na satysfakcję z pracy. Z niektórych działań warto zrezygnować, a inne wprowadzić. Ponieważ pracę przy łóżku chorego rozpoczęłam w 1980 roku mogę przybliżyć współczesnym pracownikom ochrony zdrowia psychicznego doświadczenia związane z wprowadzaniem do leczenia chorych psychicznie oddziaływań terapeutycznych. Gdy rozpoczynałam pracę istniały już oddziały dzienne obok stacjonarnych, ale nikt nie liczył kosztów. Czas pobytu był nieograniczony. Chory człowiek mógł np. przebywać w szpitalu na oddziale stacjonarnym 6 lat ponieważ twierdził, że czeka aż odrośnie mu noga, którą stracił w wypadku. Chorych leczyło się bez pytania o zgodę, nie informując ich o rozpoznaniu ani o planie leczenia. W terapii i rehabilitacji królowała terapia zajęciowa. Psychologowie zatrudnieni na oddziałach stacjonarnych byli przez starszych kolegów informowani, że z chorymi na schizofrenię nie da się prowadzić psychoterapii, ponieważ ich osobowość się rozpadła. Człowiek, który trafił na oddział psychiatryczny, nie wiedział jak nazywa się jego choroba, jakie leki przyjmuje, ile potrwa hospitalizacja, jakie będą konsekwencje choroby, ile ona potrwa, co trzeba zrobić, żeby ograniczyć jej skutki, a nade wszystko, do kogo można się zwrócić poza szpitalem. Terapia zajęciowa to było: wyjście do ogrodu, pomoc w pracach porządkowych, wypożyczenie książek z podręcznej biblioteki, gimnastyka w świetlicy. Ambitni terapeuci zajęciowi i psychologowie organizowali 3 razy w roku zabawy taneczne, koncerty zaprzyjaźnionych szkół muzycznych, w okresie świąt spotkania kolędowe, jesienią ognisko w ogrodzie szpitalnym. Czas pobytu w oddziale to było ok. 6-8 miesięcy średnio, a i trzyletnie pobyty w szpitalu były częste. Była też hospitalizacja domowa. W takim np. oddziale VI przy ul. Kraszewskiego było 46 miejsc stacjonarnych i 20 w hospitalizacji domowej. Ta 20-tka pacjentów przychodziła 1-2 razy w tygodniu na wybrane zajęcia. Pacjenci w lepszym stanie lub z objawami rezydualnymi trafiali na oddziały dzienne. Szpital był centrum życia dla chorych psychicznie. W momencie powstania Kas Chorych w XXI w., a potem NFZ wiele się zmieniło. Resort zdrowia otrzymał sojusznika albo jak niektórzy uważają konkurenta pomoc społeczną. Powstały warsztaty terapii zajęciowej i środowiskowe domy samopomocy. Ograniczono czas leczenia w szpitalu. Opracowano w Polsce Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego.

PIELĘGNIARSTWO 13 ponowane przez terapeutę zajęciowego aktywności posiadają następujące cechy: - są atrakcyjne w formie, - formy pracy są zmienne, - oczekiwania wobec uczestników mobilizują do pracy, ale nie konfrontują z nadmiernymi trudnościami, - cele zajęć są dla uczestników jasne, a kryteria sukcesu w działaniu zaakceptowane przez większość, - terapeuta motywuje do działania i wzmacnia aktywność, a nie efekt końcowy, - w powstających pracach liczy się udział osoby niepełnosprawnej, terapeuta pomaga, ale nie ulepsza i nie dokańcza powstających obiektów Osoby chore psychicznie są bardzo często nadmiernie krytyczne wobec swojej aktywności. W depresyjnym obniżeniu nastroju odmawiają działania albo podkreślają swoją nieporadność. W maniakalnym rozpędzeniu pracują chaotycznie, nie kończą prac, bagatelizują ich znaczenie, przeszkadzają innym. Objawy ubytkowe sytuację pogarszają. Dolnośląskie Stowarzyszenie Aktywnej Rehabilitacji ART, które powstało w 2003 roku i kontynuuje działalność Wrocławskiego Ośrodka Rehabilitacji ART, który jako placówka Polskiego Towarzystwa Psychologicznego powstał w 1995 roku, ciągle poszukuje najlepszych form działań wspierających rehabilitację osób, które doświadczyły kryzysu psychotycznego. To co proponujemy osobom, które trafiły do naszych placówek, można nazwać LECZE- NIEM ŚWIATEM. Proponujemy by pustkę, która powstaje po ustąpieniu psychozy lub po utracie pracy zawodowej, a czasami nawet rodziny, wypełnić bogactwem różnorodnych aktywności, które proponuje współczesny świat. Nasi psychologowie, terapeuci a także od lat współpracujące z nami osoby chore, które są żywym przykładem pokonania takiej choroby jak schizofrenia, pomagają pokonać bariery nieufności do lekarzy, farmakoterapii, pomocy społecznej i innych instytucji. Oto co proponujemy w naszych 4 placówkach: PSYCHOEDUKACJA grupowa i indywidualna, informacje o chorobach psychicznych, jak je zdobywać, jak o chorobie mówić, jak zdobywać informacje o lekach, jak rozmawiać z lekarzem, jak wrócić do pracy, gdzie szukać pomocy. ARTETERAPIA STRUKTURALIZOWANA proponuje aktywność manualną i wykorzystanie różnych technik plastycznych do ekspresji emocji i ćwiczenia komunikacji interpersonalnej niezależnie od zdolności plastycznych. CHOREOTERAPIA niezależnie od zdolności tanecznych proponujemy wykorzystanie tańca jako środka do ekspresji emocji i poprawy sprawności ruchowej. Uczymy partnerowania, odkrywamy archetypowe znaczenie tańców z różnych stron świata, uczymy radości z grupowej ekspresji. MUZYKOTERAPIA uczymy słuchać każdego rodzaju muzyki, wymieniać się myślami i emocjami, które w czasie słuchania powstają, proponujemy wspólne muzykowanie i śpiewanie, uczymy relaksacji przy muzyce. GRUPA TRENINGOWA uczy umiejętności radzenia sobie w sytuacji trudnej, samoobserwacji zwłaszcza akceptacji własnych ograniczeń związanych z wiekiem i chorobą oraz komunikacji interpersonalnej. BIBLIOTERAPIA uczymy czytania ze zrozumieniem tekstów prasowych, prozy, poezji, tłumaczymy jak rozumieć metafory, zachęcamy do prób literackich. FILMOTERAPIA uczymy odbioru krytycznego każdego rodzaju filmów, oglądania, skupienia uwagi, odbioru znaczeń implicite i eksplicite. KULTUROTERAPIA zabieramy współpracujące z nami osoby do kin i teatrów, na wystawy, uczymy jak korzystać z kultury wysokiej bez kosztów finansowych. DRAMOTERAPIA proponujemy udział w grupie teatralnej, która przygotowuje spektakle opowiadające o problematyce choroby psychicznej i wykluczeniu społecznym, przedstawienia są pokazywane na terenie Polski i za granicą. Członkowie zespołu Euforion poznają nowe sceny, miasta, inne zespoły o podobnym charakterze, profesjonalistów teatru, placówki leczące choroby psychiczne i ośrodki opiekuńcze, otrzymują nagrody. TURYSTYKA I REKREACJA organizujemy rajdy pod ogólnym hasłem RAZEM ŁATWIEJ, wędrujemy po górach, zwiedzamy zabytki, przekraczamy granice, uczymy akceptowania zmęczenia, niewygód i przełamywania słabości, nawiązywania przyjaźni na szlaku, ciekawości świata. ORGANIZACJA IMPREZ w lokalach naszego stowarzyszenia organizujemy zabawy integracyjne i warsztaty przygotowujące i podsumowujące rajdy i wyjazdy teatru integracyjnego EUFORION. W takim spotkaniu uczestniczy niekiedy 30- -60 osób. Powstają wtedy grupy złożone z członków stowarzyszenia i ich przyjaciół, które pod opieką specjalistów zajmują się przygotowaniem dekoracji, trasy, muzyki i jedzenia. Tak właśnie rozumiemy leczenie światem. Uczymy aktywności, która integruje, pokazuje, że działając, można poprawić własną sytuację, rozwinąć kompetencje życiowe i zdobyć przyjaciół. Wiele osób trafiło do naszego stowarzyszenia, gdy koledzy z pobytu w szpitalu, którzy wcześniej już nas poznali, zaprosili je na imprezę integracyjną. Robimy zdjęcia i filmy w nadziei, że uczestnicy naszych działań zgodzą się niekiedy na użyczenie swojego wizerunku, aby pomóc tym, którzy w obawie przed światem ukrywają fakt, iż leczą się psychiatrycznie. Nasze doświadczenia i informacje zwrotne uzyskiwane od korzystających z naszych zajęć osób wskazują na to, iż obrana przez nas droga dobrze realizuje cel przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu chorych psychicznie. Czy w tego typu działaniach uczestniczą pielęgniarki? W naszym kilkuosobowym zespole profesjonalistów jest aktualnie jedna pielęgniarka. Jej sprawność zawodowa bardzo nam się przydaje. Prowadzi często psychoedukacje, a na wyjazdach daje nam poczucie bezpieczeństwa. W naszym zespole jest aktualnie 5 psychologów, pedagog i muzykoterapeuta. Staramy się współpracować z psychiatrami i pielęgniarkami psychiatrycznymi oraz środowiskowymi, ponieważ właśnie te osoby mogą informować o naszej działalności osoby chore psychicznie ich rodziny i przyjaciół. Chętnie przyjmujemy w naszych placówkach stażystów i prowadzimy szkolenia. Nasze doświadczenia pokazały, że w działających w środowisku placówkach tworzy się rodzaj wspólnoty. Od profesjonalistów w tym i pielęgniarek oczekuje się odpowiedniej wiedzy zawodowej, umiejętności interpersonalnych, tolerancji na odmienność ale również podzielenia się ze społecznością zainteresowaniami. Może to być turystyka, uprawianie działki lub czytanie książek, czy robienie sałatek. Aktualnie nasze placówki to: Środowiskowy Dom Samopomocy we Wrocławiu przy ul. Nowowiejskiej 20f dla 20 osób z decyzjami MOPS; czynny poniedziałek-piątek 7.00-15.00, Pracownia Rehabilitacyjno-Plastyczna Salon-Art we Wrocławiu przy ul. Grabiszyńskiej 89, wstęp wolny po rozmowie z dyżurnym: pon.-pt. 14.00-20.00, sob.12:00-20:00. Teatr Integracyjny Euforion, który przygotowuje jedną premierę w roku, ale w repertuarze ma 10 przedstawień opowiadających o problematyce wykluczenia społecznego, które chętnie prezentuje na przeglądach i konferencjach w kraju i za granicą. Środki na działalność pozyskiwane są z Gminy Wrocław, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego oraz Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Kontakt: e-mail: dolsar_art@interia.pl www.dolsarart.org tel. 71 784 57 37 (Pracownia SALON ART) 609 887 642, 609 361 312

14 PIELĘGNIARSTWO STRESZCZENIE WYKŁADU Z VII AKADEMII PIELĘGNIARSTWA DEPRESJA PACJENTA ONKOLOGICZNEGO mgr piel. Elżbieta Garwacka-Czachor Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu Konsultant Wojewódzki w dziedzinie pielęgniarstwa onkologicznego W Polsce, w roku 2011 z powodu nowotworów złośliwych zmarło 92 198 osób, na Dolnym Śląsku takich zgonów odnotowano 7 578. Liczba zachorowań stale rośnie i w tym samym roku dla Polski wynosiła 144 336, a dla województwa dolnośląskiego 12 323 [1,2]. Choroby nowotworowe postrzegane są jako choroby zagrażające życiu. Istotnie wpływają nie tylko na sferę fizyczną, ale także psychiczną chorych onkologicznie, nadal wywołują silny lęk przed cierpieniem i śmiercią. Problemy emocjonalne dotykają również najbliższych. Rak tym różni się od innych chorób, że myślenie o nim budzi natychmiast silne emocje. ( ) Stykając się z czymś, co wywołuje stres, skłonni jesteśmy odwracać się i robić uniki. Mamy nadzieję, że choroba nas ominie, albo że pewnego dnia przeczytamy w gazecie o wynalezieniu skutecznego lekarstwa. Unikamy po prostu stanięcia z nią twarzą w twarz [3]. Przełomem w zrozumieniu ludzkiego cierpienia, umierania, nadziei i miłości do Boga i ludzi była książka Elisabeth Kübler-Ross Rozmowy o śmierci i umieraniu (po raz pierwszy wydana w 1969 r. w USA). Profesor Jacek Łuczak w przedmowie do książki pisze:.pierwsza książka oparta na autentycznych relacjach umierających chorych, zapoczątkowała nowy, odkrywczy etap otwartego komunikowania się z beznadziejnie chorymi, pomagając zrozumieć skalę cierpień i potrzeb nie ograniczających się do pielęgnacji i wyłącznie medycznego działania lekarskiego. Uświadomiony został szerokiemu gronu pracowników służby zdrowia i czytelników cały obszar doznań, problemów i potrzeb chorych i ich rodzin dotyczących psychiki, społecznego bytu i duchowości. Możliwe stało się poznanie przeżywanych przez zagrożonych śmiercią ludzi emocji lęków, obaw przekraczających to wszystko, co było w programach nauczania studentów [4]. Doświadczenia zawodowe Elisabeth Kübler-Ross lekarz psychiatra pracująca w szpitalu w Chicago w pracy z chorymi onkologicznie pozwoliły jej na określenie pięciu etapów reakcji emocjonalnych na wiadomość o chorobie nowotworowej (sposobów radzenia sobie ze stresem): Etap I zaprzeczenie. W tym okresie pierwszą reakcją jest szok i niedowierzanie Nie, to na pewno jakaś pomyłka, to nie o mnie chodzi itp. Diagnoza przygniata, a taka reakcja obronna pozwala na udźwignięcie ciężaru choroby. Etap II gniew. W tym okresie dominują: bunt, złość i agresja skierowane na otoczenie, pretensje do Boga, losu, lekarzy, pielęgniarek, rodziny. Powstaje wiele pytań Dlaczego to musiało dotknąć właśnie mnie?, Czym zawiniłem? itd. Gniew właściwie wykorzystany może pomóc w walce z rakiem (np. zmobilizować do leczenia). Etap III targowanie się. Jest to czas negocjacji z Bogiem, losem, przeznaczeniem. Pojawia się też nadzieja. Pacjent składa obietnice Bogu, rodzinie, pracownikom medycznym i oczekuje w zamian pomocy, ten ostatni raz Etap IV depresja. Jest wynikiem lęku, bólu, niepewności, poczucia winy i żalu. Pojawiają się bezradność, zwątpienie, poczucie wielkiej straty i rozpacz, podobne emocje towarzyszą osobom bliskim opiekującym się chorymi. Chorzy tracą apetyt, cierpią na bezsenność, nie są zdolni do wypełniania dotychczasowych ról społecznych. Etap V akceptacja (nie zawsze pozytywna) zaistniałej sytuacji. Pogodzenie się z losem, z tym co nieuniknione. Chory często wycisza się, czasami wyraża określone życzenia dotyczące okresu po jego śmierci. Może też być pragnienie śmierci [4]. Stany emocjonalne osób dotkniętych nowotworem mogą przebiegać z różnym nasileniem i w innej kolejności. Mają charakter bardzo indywidualny. Zależą m.in. od stopnia zaawansowania choroby, postępu procesów nowotworowych, zastosowanych metod leczenia, własnych cech osobowych, postaw kulturowych, aktualnej sytuacji życiowej. Choroba nowotworowa, związane z nią cierpienie i zagrożenie życia są przyczyną różnych zaburzeń psychicznych (zaburzenia adaptacyjne, lękowe, depresje, zaburzenia świadomości i psychotyczne), których doznaje chory na raka. [5]. Do najczęstszych zaburzeń emocjonalnych zaliczyć należy depresję, która w sposób istotny wpływa na jakość życia chorych powodując spadek motywacji do walki z chorobą, zaburzenie komunikacji z otoczeniem, w tym z zespołem leczącym i obniża właściwości immunologiczne organizmu, co utrudnia proces leczenia [6]. Według różnych autorów częstość występowania depresji waha się - w zależności od przyjętej metody badawczej, populacji badanej, kryteriów diagnostycznych depresji itp. od kilkunastu (10,8%) do kilkudziesięciu procent (50%) [7,8]. Do kryteriów diagnostycznych depresji u pacjenta onkologicznego zaliczamy objawy pierwotne, takie jak obniżenie nastroju, utrata zdolności do cieszenia się oraz cztery dowolne objawy wtórne. Do objawów wtórnych zaliczamy: nagłe wybuchy płaczu, wzmożoną pobudliwość emocjonalną, poczucie bezużyteczności, myśli samobójcze, utratę zainteresowania życiem, trud-

PIELĘGNIARSTWO 15 ności z koncentracją uwagi, dolegliwości somatyczne z wyłączeniem objawów ściśle zależnych od choroby (tj. utraty masy ciała, jadłowstrętu, zmęczenia), beznadziejność/ bezradność [6,7]. Wykrywalność depresji u chorych dotkniętych nowotworem jest znikoma i wynosi ok. 20 %, jeszcze mniej pacjentów otrzymuje stosowną terapię [6]. Niska rozpoznawalność najczęściej spowodowana jest przypisywaniem objawów depresji jako naturalnych dla choroby podstawowej (np.: obniżenie nastroju, brak apetytu, zaburzenia snu), traktowaniem depresji jako typowej reakcji dla raka, myleniem depresji ze smutkiem oraz lękiem przed poruszaniem tego problemu z pacjentem [9]. Badania przeprowadzone w Wielkiej Brytanii wskazały na słabą zdolność, także pielęgniarek onkologicznych do wykrywania depresji i smutku u pacjentów pozostających pod ich opieką [10]. Czynnikami uzasadniającymi potrzebę i ważność rozpoznawania zaburzeń depresyjnych u pacjentów onkologicznych są: - niesienie ulgi osobie cierpiącej i poprawa jakości jej życia, - pobudzenie aktywności i motywacji chorego, - polepszenie współpracy z zespołem leczącym, rodziną, opiekunami, - poprawa wyników leczenia, - zmniejszenie ryzyka podjęcia próby samobójczej, - obniżenie kosztów leczenia (np. poprzez skrócenie hospitalizacji) [7]. Leczenie depresji obejmuje farmakoi psychoterapię. Ocenia się, że 10 25% pacjentów onkologicznych ma wskazania do zażywania środków przeciwdepresyjnych [11]. Prawidłowe zastosowanie leków daje poprawę samopoczucia pacjenta po 2-6 tygodniach, aby zapobiec nawrotom depresji należy utrzymywać terapię przez kilka kolejnych miesięcy. Niekiedy lekooporność, wystąpienie objawów psychotycznych, wysokie zagrożenie samobójstwem stosuje się elektrowstrząsy. Pełną poprawę kliniczną można uzyskać u ponad 80% właściwie leczonych chorych [8]. Pomoc psychologiczną możemy podzielić w zależności od rodzaju oddziaływań na: oddziaływania o charakterze wspierającym terapia wspierająco-ekspresywna, wspierająca oraz grupy samopomocowe, oddziaływania o charakterze psychoterapeutycznym terapia poznawczo-behawioralna, terapia ekspresywna, terapia rodzinna, adjuwantowa terapia psychologiczna, oddziaływania o charakterze edukacyjnym psychoedukacja, uczenie technik radzenia sobie ze stresem związanym z chorobą, wpływanie na mechanizmy fizjologiczne poprzez obniżenie poziomu pobudzenia wizualizacja, relaksacja, biofeedback i masaż [12]. Wśród problemów pielęgnacyjnych osób z depresją w przebiegu choroby nowotworowej na szczególną uwagę pielęgniarek zasługują: trudności w zaspakajaniu potrzeb biologicznych, trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktu, ryzyko popełnienia samobójstwa, trudności w podejmowaniu aktywności ruchowej, niewystarczająca liczba godzin snu w nocy, przeżywanie urojeń depresyjnych, przeżywanie lęku, brak poczucia wsparcia [13]. Podsumowanie Pacjenci z chorobą nowotworową podczas leczenia szpitalnego wyłączeni są z pełnienia dotychczasowych ról rodzinnych, zawodowych, społecznych i poddani przewlekłej, agresywnej terapii, której rezultaty są niepewne. Nie radzą sobie w nowej roli, w skomplikowanej sytuacji. Warto więc pamiętać, że w procesie radzenia sobie z chorobą nowotworową podstawową formą pomocy psychologicznej jest dostarczenie chorym i ich rodzinom wsparcia informacyjnego oraz prawidłowa komunikacja. Pacjenci zazwyczaj są wyczuleni na wszelkie informacje na temat ich zdrowia, a reakcje i sposób zachowania lekarzy, pielęgniarek i pozostałego personelu pamiętają długo i przywiązują do nich dużą wagę. ( ) W pamięci pozostają uśmiech i ciepło, cierpliwe, nawet jeśli krótkie, rozmowy i wyjaśnienie wątpliwości, tłumaczenie w sposób konkretny i zrozumiały przebiegu czynności. Boleśnie i źle są wspominane opryskliwość i arogancja, unikanie kontaktu z chorym, oznaki zniecierpliwienia, a także zadawanie niepotrzebnego bólu ( ) [14]. Ma to niebagatelne znaczenie w praktyce pielęgniarskiej. Nie możemy tym chorym zagwarantować skutecznych leków, ale możemy im zapewnić najlepszą opiekę. Piśmiennictwo 1. Raporty na podstawie danych Centrum Onkologii, http://epid.coi.waw.pl/krn/, dostęp 22.08.2014 r. 2. Błaszczyk J., Jagas M., Hudziec P.: Nowotwory złośliwe w woj. dolnośląskim w roku 2011. Dolnośląskie Centrum Onkologii, Wrocław 2013. 3.Lambley P.: Psychologia raka. Jak zapobiegać, jak przeżyć. Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 1995, str. 12. 4. Kübler-Ross E.: Rozmowy o śmierci i umieraniu. Wydawnictwo Madia Rodzina, Poznań 1998. 5. De Walden-Gałuszko K. (red.): Psychoonkologia. Biblioteka Psychiatrii Polskiej, Kraków 2000. 6. Majkowicz M.: Wybrane problemy psychoonkologii z uwzględnieniem zagadnień psychiatrycznych. Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2008, tom 1, nr 2, 57- -66 7. Murawiec S.: Depresja u osób z chorobą nowotworową. Rozpoznawanie i leczenie aspekty praktyczne. OncoReview 2012, vol.2,nr 3, 201-208. 8. Trzebiatowska I.A.: Zabiegi elektrowstrząsowe w leczeniu depresji w przebiegu raka trzustki opis przypadku. Psychoonkologia, Tom 10, nr 1, 32 34 http://www.psychoonkologia.viamedica.pl/ dostęp 24.08.2014. 9. Kosowicz M.: Psychoedukacja pacjenta onkologicznego. Program edukacyjny pod patronatem Polskiego Towarzystwa Hematologów i Transfuzjologów, Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej Oraz Polskiego Towarzystwa Psychoonkologicznego. 10. Mitchell AJ, Hussain N, Grainger L, Symonds P.: Identification of patient-reported distress by clinical nurse specialists in routine oncology practice: a multicentre UK study. Psychooncology. 2011 Oct;20(10):1076-83. doi: 10.1002/pon.1815. Epub 2010 Aug 4. 11. Kryszkowski W. i wsp.: Wpływ farmakoterapii przeciwdepresyjnej na przebieg choroby nowotworowej. Psychiatria Polska 2012, tom XLVI, nr 1, 85 94 12. Izdebski P. i wsp.: Psychologiczne metody pomocy chorym na raka piersi. Nowotwory Journal of Oncology, 2006, vol. 56, nr 6, 685 692 13. Blajerska D. i wsp.: Najczęstsze problemy pielęgnacyjne u osób z depresją w przebiegu choroby nowotworowej. [W] Żyć godnie do końca. Wyzwania opieki paliatywnej i hospicyjnej. Tom I. Wydawnictwo WCM, Opole 2010, 115-123. 14. Słowińska J., Ossowski R.: Rola pielęgniarki w opiece psychoonkologicznej.[w]. Nowicki A. (red.) Pielęgniarstwo onkologiczne. Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań 2009, 19-37.

16 PIELĘGNIARSTWO OPIEKA PIELĘGNIARSKA WOBEC PACJENTA HOSPITALIZOWANEGO W ODDZIALE PSYCHIATRYCZNYM Z ZESPOŁEM PTSD (ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO) mgr Ksymena Walewska- Lis specjalista w dziedzinie pielęgniarstwa psychiatrycznego i rodzinnego Pielęgniarka Oddziałowa Klinicznego Oddziału Psychiatrycznego i Leczenia Stresu Bojowego, 4 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką we Wrocławiu 1. Definicja: STRESZCZENIE WYKŁADU Z VII AKADEMII PIELĘGNIARSTWA PTSD jest odpowiedzią organizmu na nadmiernie stresujące wydarzenie wywołujące przerażenie, szok emocjonalny ( ) jest reakcją niespecyficzną, gdyż stresory różnią się rodzajem i siłą, a ludzie wystawieni na ich działanie mogą być mniej lub bardziej odporni na jej występowanie - Horowitz (1986) 2. Zdarzenia traumatyczne, które przeżyli pacjenci: - diagnoza choroby zagrażającej życiu - niespodziewana śmierć bliskiej osoby - groźne dla życia wypadki różnego typu - bycie świadkiem urazowego wydarzenia - katastrofy techniczne - klęski żywiołowe - działania wojenne, bycie zakładnikiem - przemoc fizyczna/ seksualna w dzieciństwie lub krańcowe zaniedbania opiekuńcze 3. Kryteria rozpoznania: - osoba doświadczyła, bądź była świadkiem zdarzenia traumatycznego i zareagowała strachem, bezradnością, zgrozą - osoba uporczywie przypomina sobie zdarzenia, występują natrętne reminiscencje (flashback), wspomnienia, sny, koszmary - osoba unika okoliczności, miejsc, ludzi przypominających o traumie, powiązanych z nią; występuje poczucie wyobcowania, stłumienie, pesymistyczna wizja przyszłości - u osoby występuje pobudzenie (dystonia, trudności z zasypianiem, wzmożona czujność, spadek koncentracji) nieobecne przed zdarzeniem lub niemożność przypomnienia sobie okresu ekspozycji 4. Epidemiologia: Narażenie na zdarzenie: traumatyczne (Kessler 1995): Kobiety 51% Mężczyźni 61% Populacja ogólna 3-6% KZ- syndrom -85% Weterani wojny wietnamskiej -30% Uczestnicy wielkich katastrof -57% Ofiary gwałtu -14% (Norris 1992) Wypadki drogowe -12% (Norris 1992) Policjanci -7% (Dudek, Koniarek 2000) 5. Czynniki wpływające na rozwój PTSD: Cechy stresora - Intensywność - Czas trwania - Rodzaj (stresor zadany przez człowieka > akty nadprzyrodzone ) Cechy jednostki - przed traumatyczne schematy zachowań - Płeć (Bromet 1998) kobiety : mężczyźni 2:1 - Wiek 15-24 : 25-34 2:1 - Traumatyczne doświadczenia dzieciństwa - Nadużywanie substancji psychoaktywnych - Brak oparcia społecznego - Urazy czaszki (Bryant 1998) 6. Współwystępowanie z PTSD: - Alkoholizm 73% - Depresja: 26%(Green 94) - Antyspołeczne zaburzenia osobowości 31% - OCD 27% - Fobie 18% - Schizofrenia, psychozy maniakalne, zaburzenia seksualne 7. Objawy somatyczne PTSD: Wzrost tętna, nadreaktywność na bodźce akustyczne, wzrost TSH, wyczerpanie możliwości odpornościowych, dysregulacja układu serotoninergicznego (nastrój, wybuchowość, agresja), spadek czasu snu, większa liczba przebudzeń, spadek objętości hipokampu (MRI), wzrost aktywacji ciała migdałowatego, układu limbicznego (PET), wzrost stężenia endogennych opioidów (spadek poczucia bólu). OMÓWIENIE PRZYPADKU PACJENTA 8. Przebieg postępowania leczniczego w stosunku do pacjentów: Lekarz prowadzący pacjenta w oddziale: - przeprowadza wywiad, badanie stanu psychicznego i ocenę stanu somatycznego celem ustalenie rozpoznania - zleca dodatkowe badania laboratoryjne / morf. krwi., glukoza, Aspat, Alat, GGTP, kreatynina, jonogram, TSH/ - kwalifikuje pacjenta do oceny psychologicznej UWAGA!!! Należy uwzględnić obecność innego zaburzenia psychicznego (zaburzenia psychotyczne, ciężka depresja, uzależnienie od substancji psychoaktywnych). Lekarz prowadzący ustala leczenie farmakologiczne oraz postępowanie psychoterapeutyczne, Leczenie farmakologiczne zaburzenia stresowego pourazowego winno trwać przynajmniej rok. Zawsze należy dołączyć oddziaływania psychoterapeutyczne z zastosowaniem treningu relaksacyjnego, oddychania, myślenia pozytywnego, asertywności. Zalecana jest psychoterapia poznawcza. U wszystkich pacjentów niezbędna jest psychoedukacja. 9. Działania terapeutyczne i tryb postępowania pielęgniarki w kształtowaniu u hospitalizowanego pacjenta postawy sprzyjającej redukowaniu objawów choroby Zasady postępowania pielęgniarskiego w opiece nad pacjentem z zespołem stresu pourazowego (PTSD-post-traumatic stress disorder.): wywiad, obserwacja, rozmowa z pacjentem i/lub jego rodziną jako źródło niezbędnych informacji o pacjencie WARUNKI: zaufanie, zrozumienie, zainteresowanie, empatia, techniki aktywnego słuchania, dialog, Rozmowa z pacjentem Cel: 1. pomoc w rozpoznawaniu stresorów i sposobów radzenia sobie ze stresem, 2. znajdowanie sposobów odreagowania emocji, rozwiązywanie problemów, 3. dialog dotyczący reakcji na stres, 4. podkreślanie mocnych stron osobowości chorego, jego wartość,

PIELĘGNIARSTWO 17 5. wyjaśnienie wpływu stresu na organizm, 6. objawów jakie mogą mu towarzyszyć, 7. uświadomienie pacjentowi potrzeby nabycia umiejętności samokontroli w sytuacjach stresowych TREŚCI: 1. Pielęgniarka wskazuje i omawia z pacjentem zachowania i techniki chroniące go przed stresem: bycie sobą, poprawne budowanie relacji z otoczeniem, właściwe organizowanie czasu, techniki relaksacyjne, aktywność fizyczną 2. Pielęgniarka omawia sposoby kształtowania pozytywnych reakcji na stres: budowania pozytywnego nastawienia i myślenia obiektywna samoocena, skłanianie do refleksji, spokojne reagowanie na przejawy agresji w codziennych sprawach, umiejętny odpoczynek: czytanie czasopism,książek,oglądanie TV, aktywność fizyczną -spacer, gimnastyka jako sposoby regeneracji odporności na stres, 3. Pielęgniarka omawia korzyści po zastosowaniu wybranych i adekwatnych do możliwości pacjenta technik relaksacyjnych dla samego pacjenta: ćwiczeń oddechowych ćwiczeń relaksacyjnych poszczególnych części ciała rąk, nóg, ramion i głowy odgrywania ról tańca 4. Pielęgniarka: wzmacnia obraz pacjenta ukazuje mocne strony i możliwości chorego umożliwia wyrażanie uczuć, odreagowanie przez wypłakanie się, wygadanie się, wykrzyczenie zachęca do uczestniczenia w terapii zajęciowej PLAN DZIAŁANIA 1. Pielęgniarka wspólnie z pacjentem ustala plan działań, który umożliwi osiągnięcie określonego celu/ celów zmianę zachowań 2. stymuluje pacjenta do przestrzegania wyuczonych zachowań, 3. wskazuje pacjentowi i/lub rodzinie możliwości uzyskania pomocy innych profesjonalistów w uzasadnionych przypadkach, 4. podejmuje rozmowy na temat relacji z rodziną, podkreśla znaczenie rodziny w życiu codziennym, motywuje do kontaktów z rodziną i przyjaciółmi 5. Prowadzi edukację rodziny pacjenta. Podstawy psychiatrii dla studentów pielęgniarstwa- Współtwórca: Kurpas, Donata. Red. ; Miturska, Halina. Red. ; Kaczmarek, Marta. Red. OPINIA W SPRAWIE POSTĘPOWANIA ZE ŚRODKAMI ODURZAJĄCYMI I SUBSTANCJAMI PSYCHOTROPOWYMI W ODDZIALE SZPITALNYM. mgr Jolanta Kolasińska KONSULTANT WOJEWÓDZKI w dziedzinie pielęgniarstwa dla województwa dolnośląskiego Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Wydział Nauk o Zdrowiu, Zakład Nauki Zawodu, ul. K. Bartla 5, 50-367 Wrocław, tel. (071) 7841822, fax. (071) 3459324. Na postawie Ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179 poz. 1486 oraz z 2006 r. Nr 55, poz. 469 i Nr 120, poz. 862) oraz Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 11 września 2006 r. w sprawie środków odurzających, substancji psychotropowych, prekursorów kategorii 1 i preparatów zawierających te środki lub substancje, placówki ochrony zdrowia zostały zobowiązane do ewidencjonowania przychodu i rozchodu środków odurzających grupy I-N i substancji psychotropowych grupy II-P oraz preparatów zawierających te środki i substancje. Ewidencja, przychód i rozchód powinna być prowadzona w formie Książki Kontroli w Aptece. Rozporządzenie szczegółowo określa zasady zamawiania, ewidencji oraz prowadzenia kontroli wyżej wymienionych środków i substancji. Prowadzenie dokumentacji i ewidencja środków należy do obowiązków kierownika apteki. Środki z apteki są wydawane na podstawie specjalnie oznaczonych recept, zapotrzebowania zgodnego z załącznikiem do wyżej wymienionego Rozporządzenia Ministra Zdrowia. Wydanie środków z apteki wiąże się z koniecznością prowadzenia Książki Kontroli na Oddziale Szpitalnym. Jedynym upoważnionym do ordynowania środków odurzających i substancji psychotropowych oraz preparatów zawierających te substancje jest zgodnie z obowiązującym prawem lekarz. On również odpowiada za ich rozchód. Lekarz prowadzi Książkę, składa zamówienia, odbiera środki z apteki, prowadzi nadzór nad niezużytymi ampułkami itp. Wydawanie środków dla pacjenta wiąże się z koniecznością dokonania zapisów w Książce Kontroli. Rozchód w Książce wypełnia lekarz wydając ewidencjonowany lek. W placówkach ochrony zdrowia powinny funkcjonować procedury postępowania ze środkami odurzającymi i substancjami psychoruchowymi. Procedury powinny być zgodne z prawem. Pracownicy powinni być z nimi zapoznani. Za przestrzeganie procedury odpowiedzialny jest każdy pracownik a przełożeni odpowiadają za nadzór nad stosowaniem procedur. Reasumując pielęgniarka nie ponosi odpowiedzialności za kontrolę obrotu środkami odurzającymi grupy I-N (narkotyki) i środkami psychotropowymi IV-P (Midazolam). Nie jest zatem odpowiedzialna za ewidencjonowanie przychodu i rozchodu środków odurzających, prowadzenie Książki Kontroli w Oddziale Szpitalnym. Wrocław 30.10.2014 r.

18 POŁOŻNICTWO PSYCHOZA, DEPRESJA CZY BABY BLUES? STRESZCZENIE WYKŁADU Z VII AKADEMII PIELĘGNIARSTWA ZABURZENIA EMOCJONALNE OKRESU POPORODOWEGO Teresa Małgorzata Trebenda, Marzena Terpiłowska, Małgorzata Żebracka Górniak Katedra Ginekologii i Położnictwa - Wydziału Nauk o Zdrowiu, Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu Zainteresowanie zaburzeniami psychicznymi po porodzie nie jest zjawiskiem nowym, koncepcję zaburzeń poporodowych rozwijał już Hipokrates nazywając te zaburzenia melancholią. Obserwacje kliniczne oraz rozległe badania tego problemu dowodzą, że adaptacja do zadań związanych z pełnieniem roli rodzica nie jest prosta, a okres następujący po narodzinach dziecka może przynosić zarówno oczekiwaną radość i spełnienie oraz liczne problemy emocjonalne związane z opieką nad dzieckiem, pełnieniem roli matki. Współczesne kobiety wykazują mniejszą odporność na skutki trudności emocjonalnych związanych z macierzyństwem, niż kobiety z poprzednich pokoleń. Starają się przygotować jak najlepiej do nowej roli matki, ale w większości te przygotowania skupiają się tylko na ciąży i porodzie. Sytuacja po porodzie i powrocie do domu często przerasta kobietę i jej partnera pojawia się ogólne rozbicie po porodzie, problemy z laktacją, płaczące dziecko, brak odpoczynku co może przyczynić się do wystąpienia przygnębienia porodowego z Depresją poporodową włącznie. Definiując zaburzenia emocjonalne występujące po porodzie w zależności od stopnia nasilenia objawów możemy je podzielić na trzy rodzaje: Przygnębienie poporodowe, Postpartum blues - (baby blues), zespół trzeciego dnia itd. dotyczy 40-90% kobiet. Jest to bardzo powszechne łagodne zaburzenie afektywne o samoograniczającym się charakterze, zaliczane do fizjologicznej reakcji na sytuację stresową kobiety jaką jest ciąża i poród. Objawia się: umiarkowanym obniżeniem nastroju, labilnością emocjonalną, płaczliwością, napięciem, drażliwością, nadmierną wrażliwością na bodźce, uczuciem wyczerpania, bólami głowy, zaburzeniami snu, łaknienia niekiedy uczuciem wrogości wobec partnera. Postpar-

POŁOŻNICTWO 19 tum blues nie wymaga leczenia psychiatrycznego, ale wsparcia emocjonalnego ze strony najbliższych i zapewnienia poczucia bezpieczeństwa. Jednak wśród kobiet u których wystąpiła wczesna faza depresji poporodowej zwana Baby blues, około 20% zachoruje na znacznie poważniejszą jej postać Depresję poporodową. Depresja Poporodowa, Pure postpartum depression, depresja postnatalna, post baby depression itd. dotyczy 10-20% kobiet. Jest to zaburzenie o umiarkowanym lub ciężkim nasileniu pojawiające się zwykle w 2-3 tygodniu po porodzie lub 4-5 miesiącu po porodzie w związku z występującą w tym okresie niedoczynnością tarczycy. Epizod może trwać 3-9 miesięcy a nie leczona depresja jeszcze po roku może manifestować swoje objawy. Charakterystycznym zjawiskiem jest bogata niekiedy teatralna, na pokaz, ekspresja przygnębienia, płaczliwość, smutek, zmęczenie. Występuje wysoki poziom lęku, napady paniki, agorafobia, nadmierna i nieadekwatna troska o zdrowie własne i dziecka. W przebiegu depresji występują często natrętne myśli (treści związane ze zrobieniem krzywdy dziecku), myśli samobójcze, zaburzenia snu. W negatywnej ocenie chorej na depresję poporodową dominują poczucie nieudolności i nieodpowiedzialności w opiece nad dzieckiem. Chora bardzo często skarży się na poczucie osamotnienia, ma trudności z okazywaniem uczuć zwłaszcza miłości osobom bliskim. Psychoza poporodowa, dotyczy około 0,1-0,2 % kobiet w okresie poporodowym, pojawia się już w pierwszych dniach do 3 miesięcy po porodzie. Charakteryzuje się najczęściej obrazem maniakalnym, przypominając epizod mieszany lub schizofrenię. Rozwija się gwałtownie, objawiając się: bezsennością czasami nawet brakiem snu przez kilka dni, brakiem odczuwania głodu, pobudzeniem, drażliwością, dysforią, unikaniem kontaktu z dzieckiem. Pojawiają się omamy, urojenia o treści związanej z dzieckiem (np. nawiedzenie dziecka przez demona). Niekiedy psychoza przypomina ostry zespół mózgowy. Rozwija się najczęściej u pierworódek, z wcześniejszymi rozpoznaniami choroby dwubiegunowej, czy psychozy schizofrenicznej. Przypadki tego zaburzenia ze względu na zagrożenie zdrowia matki i dziecka wymagają hospitalizacji oraz intensywnego leczenia psychiatrycznego. We wczesnym, skutecznym wykrywaniu depresji poporodowej ważna jest ocena stanu psychicznego kobiety w ciągu 3 miesięcy po urodzeniu dziecka, czyli okresie, w którym ryzyko pojawienia się depresji jest największe. Bardzo czułym testem wykrywającym poporodowe zaburzenia nastroju jest Edynburska Skala Depresji Poporodowej (EPDS Edinburgh Postnatal Depression Scale). Jest to kwestionariusz samooceny mający na celu wykrycie wczesnych objawów depresyjnych. Najlepszą metodą badań przesiewowych w kierunku depresji poporodowej jest jednak utrzymanie dobrego kontaktu: położnej, lekarza położnika, neonatologa/ pediatry z położnicą. Po rozpoznaniu poporodowych zaburzeń emocjonalnych należy podjąć odpowiednie działania dotyczące leczenia, ewentualnej hospitalizacji matki. Trzeba rozważyć sytuację czy dziecko może pozostać pod opieką matki. Zarówno zajmowanie się dzieckiem przez chorą matkę jak i oddzielenie dziecka od matki, może mieć negatywny wpływ na jego dalszy rozwój. W działaniach profilaktycznych zaburzeń emocjonalnych okresu okołoporodowego, zasadniczym celem jest wczesne rozpoznanie czynników ryzyka oraz odpowiednia koncepcja promowania zdrowia psychicznego. Prowadzenie odpowiedniej edukacji i psychoprofilaktyki podczas ciąży przygotowującej do porodu i okresu poporodowego, utrzymanie ciągłości opieki położniczej, życzliwości i wsparcia ze strony personelu medycznego, opieka psychologiczna na oddziale położniczym, współpraca z rodziną. Bardzo ważne jest eliminowanie negatywnych czynników w przebiegu ciąży, porodu i połogu. Ważną rolę odgrywa edukacja i pomoc w okresie poporodowym w szpitalu, domu (trzeba zapewnić min. 30 minut codziennie na uważne wysłuchanie problemów każdej położnicy co związane jest z zapewnieniem dostatecznej obsady personelu zajmującego się kobietą). Wzmacnianie kompetencji matki tworzenie grup wsparcia, pomoc w budowaniu kontaktów społecznych już w Szkole Rodzenia, poporodowe grupy wsparcia (matki i dziecka Poradnie dla Kobiet w Ciąży i Matek Małych Dzieci Początek, Stowarzyszenie na Rzecz Niezależnych Inicjatyw Rodzinnych LATONA). Istotne wydaje się wprowadzenie badań przesiewowych do szpitali położniczych w kierunku wczesnego wykrywania objawów poporodowych zaburzeń emocjonalnych skierowanych do położnic z grup wysokiego ryzyka. Stała potrzeba dokształcania personelu medycznego, zatrudnienia psychologów, doradców i konsultantów laktacyjnych. Te działania znacznie poprawią obecną sytuację stwarzając kobiecie jej dziecku i rodzinie solidne fundamenty bezpieczeństwa.

20 OGŁOSZENIA Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu OGŁASZA NABÓR NA: DZIAŁ KSZTAŁCENIA SPECJALIZACJE ROZPOCZYNAJĄCE SIĘ W 2014 r. DOFINANSOWANE PRZEZ MINISTRA ZDROWIA PROWADZONE WE WROCŁAWIU: W DZIEDZINIE PIELĘGNIARSTWA RATUNKOWEGO DLA PIELĘGNIAREK 25 miejsc W DZIEDZINIE PIELĘGNIARSTWA OPIEKI PALIATYWNEJ DLA PIELĘGNIAREK 25 miejsc PROWADZONE W LUBINIE: W DZIEDZINIE PIELĘGNIARSTWA ONKOLOGICZNEGO DLA PIELĘGNIAREK Osoby zainteresowane prosimy o składanie formularzy zgłoszeń wraz z załącznikami tj. : - kopia prawa wykonywania zawodu, - zaświadczenie z zakładu pracy o posiadaniu co najmniej dwuletniego stażu pracy w ciągu ostatnich pięciu lat. Szczegółowych informacji na temat specjalizacji udziela Dział Kształcenia nr. telefonu: Wrocław: 71/333 57 08; 71/364 04 35 Lubin: 76/74 64 203 Krystyna Łukowicz Domagalska Kierownik Działu Kształcenia