Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN 1895 4464 Tom 33: 1-13 Akceptacja: 04.08.2017 Wrocław 01 IX 2017 Interesujące gatunki muchówek (Diptera) stwierdzone w Gdyni Interesting species of flies (Diptera) recorded in Gdynia (N. Poland) JAN KRZYSZTOF KOWALCZYK*, PETER SENN** * ul. Matejki 13/45, 81-407 Gdynia ** ul. Kańskiego 7D/9, 81-603 Gdynia DOI: 10.5281/zenodo.852645 ABSTRACT. The paper lists 18 species belonging to the families Tipulidae (5 spp.), Tabanidae (2 spp.), Xylophagidae (1 sp.), Xylomyidae (1 sp.), Asilidae (3 spp.), Bombyliidae (2 spp.), Pipunculidae (1 sp.), Platystomatidae (1 sp.) and Sciomyzidae (1 sp.), all of which were collected within the boundaries of the city of Gdynia, northern Poland. All the species are rarely recorded or considered as endangered in Poland. Nine have never before been recorded on this part of the Polish Baltic coast (Kashubian Coast): Ctenophora flaveolata, C. ornata, C. pectinicornis (Tipulidae), Chrysops divaricatus, Heptatoma pellucens (Tabanidae), Solva marginata (Xylomyidae), Neomochtherus geniculatus (Asilidae), Micromitra stupida (Bombyliidae) and Nephrocerus scutellatus (Pipunculidae). Another three Tipula maxima (Tipulidae), Choerades marginata (Asilidae) and Sepedon sphegea (Sciomyzidae) have not been recorded in this region for over a century. Two new records for the Kashubian Lake District are also given. KEY WORDS: Diptera, Tipulidae, Tabanidae, Xylophagidae, Xylomyidae, Asilidae, Bombyliidae, Pipunculidae, Platystomatidae, Sciomyzidae, new records, Gdynia, Poland WSTĘP Stan poznania fauny muchówek Pomorza Gdańskiego i okolic Trójmiasta, pomimo wieloletnich badań prowadzonych w tej części kraju, pozostaje nierównomierny. Niemieckojęzyczne prace skierowane na poznanie Diptera tego regionu pojawiły się już na przełomie XIX i XX w. (CZWALINA 1893, ENDERLEIN 1908), jednak najważniejsze opracowania opublikowano stosunkowo niedawno. Dopiero od lat 70. XX w., dzięki działaniom pracowników Katedry Bezkręgowców i Parazytologii, Wydziału Biologii, Uniwersytetu Gdańskiego, pojawiła się większa liczba opracowań dotyczących muchówek tego regionu. Niemniej jednak, dane na temat rozmieszczenia geograficznego i środowiska występowania wielu muchówek regionu są nadal niekompletne. Dotyczy to także gatunków rzadkich i/lub zagrożonych, zasługujących na szczególną uwagę i stanowiących obiekt 1
niniejszej pracy. W trakcie badań nad muchówkami Gdyni stwierdzono 18 gatunków rzadkich i zagrożonych, w tym dziewięć nowych dla Pobrzeża Kaszubskiego. Dane dotyczące dalszych trzech gatunków potwierdzają historyczne obserwacje sprzed ponad stu lat. Dwa stwierdzenia dotyczą gatunków wcześniej nie notowanych w regionie Pojezierza Kaszubskiego. TEREN BADAŃ Gdynia leży na styku dwóch jednostek fizjograficznych: Pobrzeża i Pojezierza Kaszubskiego (KONDRACKI 1981). Granica pomiędzy tymi obszarami biegnie wzdłuż linii lasu, gdzie styka się on z terenami zabudowanymi. Wschodnia, przymorska część miasta znajduje się na Pobrzeżu Kaszubskim, na wysokości od zera do kilkudziesięciu metrów n.p.m. Część zachodnia miasta należy do Pojezierza Kaszubskiego i jest położona na wysokości od ok. 150 m do ok. 200 m n.p.m. (Góra Donas). Dla Pobrzeża Kaszubskiego charakterystyczne są kępy wysoczyznowe (Kępa Redłowska i Oksywska) o wysokości 30-50 m n.p.m., opadające do morza stromymi klifami oraz rozdzielające je odcinki brzegu zalewowego (ujście Pradoliny Kaszubskiej). Przymorska część miasta jest silnie zurbanizowana. Tu zlokalizowane są rozległe tereny przemysłowe. Większy kompleks leśny znajduje się na Kępie Redłowskiej, a tereny parkowe na Kamiennej Górze i w Kolibkach. W tej strefie leży rezerwat Kępa Redłowska chroniący naturalne wybrzeże klifowe z aktywnym klifem. Strefę krawędziową wysoczyzny Pojezierza Kaszubskiego rozcinają doliny erozyjne (dolina Marszewskiej Strugi, dolina rzeki Kaczej). Do ważniejszych cieków należą też Źródło Marii, Cisówka, Potok Kolibkowski i Swelinia. W dolinach cieków utworzono rezerwaty: Kacze Łęgi, Łęg nad Swelinią i Cisowa, chroniące lasy łęgowe. Strefa krawędziowa jest w znacznej części pokryta lasami, co wpływa na lesistość Gdyni (45,5% powierzchni). Dominują tu buczyny i lasy mieszane. Drzewostany te są pod silną presją miasta prowadzącą do ich izolacji (w związku z zabudową terenów przyległych) oraz fragmentacji (prowadzenie przez lasy szlaków komunikacyjnych). Likwidacji ulegają też zbiorowiska okrajkowe. Lasy strefy krawędziowej leżą w granicach Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Około 18% powierzchni miasta zajmują tereny rolnicze. Są one zlokalizowane w zachodniej części Gdyni oraz na Kępie Oksywskiej. Obecnie tereny te podlegają szybkiej zabudowie, co wpływa negatywnie na różnorodność fauny typowej dla terenów otwartych (łąki, pastwiska, nieużytki) oraz związaną z tradycyjną gospodarką wiejską. Jak w każdym mieście duże znaczenie dla fauny ma zieleń w osiedlach, na cmentarzach, w ogródkach działkowych i przydomowych, na przytorzach czy terenach ruderalnych. Na terenie miasta utworzono kilka użytków ekologicznych, np. Jezioro Kackie. I. Pobrzeże Kaszubskie CHARAKTERYSTYKA STANOWISK 1. Kępa Redłowska (CF44). Morenowa kępa wysoczyznowa pochodzenia polodowcowego. Jej zachodnia część jest zabudowana, a wschodnia, przylegająca do brzegu morza, jest porośnięta wielogatunkowym lasem liściastym z dużym udziałem martwych drzew i częściowo chroniona 2
w rezerwacie krajobrazowym Kępa Redłowska. Pozostałe drzewostany należą do lasów komunalnych. 2. Polanka Redłowska (CF44). Dolina erozyjna, której zbocza porasta las liściasty z dominującym bukiem. Muchówki łowiono na piaszczystym zboczu porośniętym roślinnością ruderalną, a w lesie na leżących pniach buków. 3. Klub Tenisowy Arka (CF44). Teren po byłym stadionie piłkarskim. Muchówki łowiono na wilgotnej łące, okresowo koszonej. Na jej skraju, na wysięku, wykształcił się szuwar z dużym udziałem pałki wodnej. 4. Las za kortami Arki (CF44). Las komunalny z wielogatunkowym drzewostanem. Muchówki łowiono na leżących, spróchniałych pniach brzozy brodawkowatej. II. Pojezierze Kaszubskie (wysoczyzna) strefa krawędziowa. 5. Ul. Śląska (CF44). Teren ruderalny położony na skraju lasu liściastego niewielki fragment leżący u zbiegu ulic Śląskiej i Kieleckiej. 6. Witomino las za cmentarzem (CF34). Pobocza drogi leśnej. Muchówki łowiono na liściach drzew i krzewów. 7. Użytek ekologiczny Jezioro Kackie (CF33). Bagniste tereny związane z Doliną Źródła Marii, osuszane w latach 30. XX wieku w związku z budową magistrali węglowej. 8. Mały Kack dolina Kaczej (CF34). Zbocze doliny o wystawie południowej, w pobliżu torów kolejowych, porośnięte roślinnością ruderalną. Muchówki łowiono na kwiatostanach dzikiej marchwi. MATERIAŁY I METODY Obserwacje prowadzono w latach 2002-2016. Wszystkie okazy muchówek łowiono metodą na upatrzonego przy użyciu siatki entomologicznej. Połowów ilościowych nie stosowano. W lesie materiał poławiano na leżących, spróchniałych pniach drzew (buk, brzoza brodawkowata), na poboczach dróg leśnych, na liściach drzew i krzewów oraz przy wysiękach w dnach dolin erozyjnych. W siedliskach otwartych muchówki łowiono na kwiatach roślin ruderalnych (głównie kwiatostany dzikiej marchwi), oraz na ziemi, na piaszczystych zboczach i gliniastych skarpach. Dane uzupełniono o materiał zebrany poza granicami miasta Gdyni (materiał uzupełniający). Zbadane okazy znajdują się w kolekcji J.K. Kowalczyka. Objaśnienia skrótów: PD Patrycja Dominiak, JKK Jan Krzysztof Kowalczyk, AP Andrzej Palaczyk, PS Peter Senn, TPK Trójmiejski Park Krajobrazowy. Wszystkie fotografie zostały wykonane przez P. Senna. O ile nie podano inaczej, okazy zostały oznaczone przez J.K. Kowalczyka. 3
PRZEGLĄD GATUNKÓW Tipulidae Ctenophora flaveolata (FABRICIUS, 1794), VU. (Ryc. 1) Gdynia Witomino CF34, TPK las za cmentarzem, 16.05.2012, 1, leg. JKK. Gatunek nowy dla Pobrzeża Kaszubskiego. Podawany także z Ojcowa (KRZEMIŃSKI 1991) i Łodzi (SOSZYŃSKI i in. 2010). Ctenophora ornata MEIGEN, 1818, VU. (Ryc. 2) Gdynia Wzgórza Świętego Maksymiliana CF44, teren ruderalny przy ul. Śląskiej, 09.08.2002, 1, leg. JKK, det. PD. Gatunek ujęty w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (GŁOWACIŃSKI & NOWACKI 2004). Dane na temat znanych stanowisk tego rzadkiego w Polsce gatunku, w tym stwierdzenie z Gdańska, podaje DOMINIAK (2011). W ostatnich latach gatunek wykazany także z Dolnego Śląska (MALKIEWICZ & NALEWALSKA 2011), Górnego Śląska (SZOŁTYS 2012) i z Polski Zachodniej (TRZCIŃSKI 2012). Ctenophora pectinicornis (LINNAEUS, 1758), NT. (Ryc. 3a,b) Gdynia Redłowo CF44, Kępa Redłowska, 01.06.2009, 1, leg. JKK; Polanka Redłowska, 30.06.2011, 1, leg. JKK. Gatunek nowy dla Pobrzeża Kaszubskiego. Inne stanowiska podają CIECHANOWSKI i in. (2004a) z Pojezierza Kaszubskiego oraz SOSZYŃSKI i in. (2010) z Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich. Tanyptera nigricornis (MEIGEN, 1818). (Ryc. 4) Gdynia Witomino CF34, TPK las za cmentarzem, 16.05.2012, 1, leg. JKK. Gatunek nowy dla Pobrzeża Kaszubskiego. Notowany również ze środkowej i zachodniej Polski (KOWALCZYK & KURZAC 2006; TRZCIŃSKI 2012). Tipula maxima PODA, 1761. (Ryc. 5). Gdynia Redłowo CF44, Kępa Redłowska, 16.06.2009, 1, leg. JKK. Na Pobrzeżu Kaszubskim podany z Gdańska-Oliwy (CZWALINA 1893). Tabanidae Chrysops divaricatus LOEW, 1858. (Ryc. 6). Gdynia Wielki Kack CF33, użytek ekologiczny Jezioro Kackie, 02.07.2010, 3, leg. JKK; Gdynia Redłowo CF44, Polanka Redłowska, 17.07.2011, 1, leg. JKK. Gatunek nowy dla Pobrzeża Kaszubskiego. W Polsce notowany z rozproszonych stanowisk (TROJAN 1979), a także z Wyżyny Łódzkiej (SOSZYŃSKI 2004). Występuje w dużych kompleksach leśnych i w górach, określany jako relikt okresu polodowcowego (GRACZYK & GIŁKA 2002). Heptatoma pellucens (FABRICIUS, 1776). (Ryc. 7). Gdynia Wielki Kack CF33, użytek ekologiczny Jezioro Kackie, 02.08.2010, 1, leg. JKK. Materiał uzupełniający. Mrzezino CF35, Nadmorski Park Krajobrazowy, rez. Beka, 24.07.2012, 1, leg. JKK. Gatunek nowy dla Pobrzeża Kaszubskiego. Stanowiska w Polsce ponadto podają: SOSZYŃSKI (2004) Wyżyna Łódzka; CIECHANOWSKI i in. (2004a), GRACZYK (2004) Pojezierze Kaszubskie; GRACZYK & GIŁKA (2002) Mazury; KLASA i in. (2000) Bieszczady; KOWALCZYK (1996); KOWALCZYK & WATAŁA (1990) Suchedniowsko-Oblęgorski Park Krajobrazowy; KOWALCZYK & KURZAC (2002) Załęczański Park Krajobrazowy; PALACZYK & KLASA (2003) Masyw Babiej Góry; SOSZYŃSKI i in. (2010) Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich; TROJAN (1979, 1981 Warszawa i Mazowsze, 2001 Puszcza Białowieska). 4
Ryc. 1-5. 1. Ctenophora flaveolata (FABRICIUS) ; 2. Ctenophora ornata MEIGEN ; 3. Ctenophora pectinicornis (LINNAEUS) a, b ; 4. Tanyptera nigricornis (MEIGEN) ; 5. Tipula maxima PODA. 5
Xylophagidae Xylophagus ater MEIGEN, 1804. (Ryc. 8). Gdynia Wzgórza Świętego Maksymiliana CF44, las za kortami klubu tenisowego Arka, 20.05.2012, 2, leg. JKK; Gdynia Redłowo CF44, Kępa Redłowska, 15.05.2016, 1, leg. JKK. Inne stanowiska w Polsce podają: CIECHANOWSKI i in. (2004a) Pojezierze Kaszubskie; KLASA i in. (2000) Bieszczady; PALACZYK & KLASA (2003) Masyw Babiej Góry; SOSZYŃSKI i in. (2010) Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich. Xylomyidae Solva marginata (MEIGEN, 1820). (Ryc. 9). Gdynia Wzgórza Świętego Maksymiliana CF44, teren ruderalny przy ul. Śląskiej, 13.06.2004, 1, leg. JKK; Gdynia Redłowo CF44, Polanka Redłowska, 13.07.2011, 2, leg. JKK. Materiał uzupełniający. Gdańsk Wrzeszcz CF42, TPK Dolina Samborowo, 12.08.2004, 1, leg. JKK. Gatunek nowy dla Pobrzeża Kaszubskiego. Znany z Puszczy Kampinoskiej i okolic Krakowa (TROJAN 1963), Warszawy i Mazowsza (TROJAN 1981), Bieszczad (KLASA i in. 2000), Wielkopolskiego Parku Narodowego (TRZCIŃSKI 2007), Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich (SOSZYŃSKI i in. 2010), Ojcowskiego Parku Narodowego (KLASA & PALACZYK 2014), Wigierskiego Parku Narodowego (PALACZYK i in. 2015) i Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (SKITEK 2015). Dane na temat rozmieszczenia tego gatunku w Polsce podaje również TROJAN (1974). Asilidae Choerades marginata (LINNAEUS, 1758). (Ryc. 10 a,b). Gdynia Redłowo CF44, buczyna przy Polance Redłowskiej, 02.08.2009, 1, leg. JKK. Na Pobrzeżu Kaszubskim podany z Gdańska-Oliwy (CZWALINA 1893). Cyrtopogon lateralis (FALLÉN, 1814). (Fig. 11). Gdynia Redłowo CF44, buczyna przy Polance Redłowskiej, 05.06.2011, 2, 1, leg. JKK. Gatunek zaliczany do elementu borealno-górskiego. Na północy kraju występuje od Szczecina do Olsztyna, na południu w górach (TROJAN 1970). Wykazany tez z Gór Świętokrzyskich (KOWALCZYK & KRZEPTOWSKI 2003), Załęczańskiego Parku Krajobrazowego (KOWALCZYK & KURZAC 2002) i Spalskiego Parku Krajobrazowego (SOCHA 2008). Dalsze stanowiska w Polsce podają: KLASA i in. (2000) Bieszczady; PALACZYK & KLASA (2003) Masyw Babiej Góry; TROJAN i in. (1994) Puszcza Białowieska. Neomochtherus geniculatus (MEIGEN, 1820). (Fig. 12). Gdynia Redłowo CF44, Polanka Redłowska, 03.08.2015, 1, leg. JKK; Kępa Redłowska, 04.08.2016, 1, leg. JKK.; 19.08.2016, 1, leg. JKK. Materiał uzupełniający. Reszki CF24, TPK nieużytki, 29.08.2012, 1, leg. JKK. Gatunek nowy dla Pobrzeża Kaszubskiego. Dalsze stanowiska w Polsce podają: CIECHANOWSKI i in. (2004a) Pojezierze Kaszubskie, KOWALCZYK & KRZEPTOWSKI (2003) Świętokrzyski Park Narodowy, TROJAN (1981) Warszawa i Mazowsze i TROJAN i in. (1994) Puszcza Białowieska. 6
Ryc. 6-12. 6. Chrysops divaricatus LOEW ; 7. Heptatoma pellucens (FABRICIUS) ; 8. Xylophagus ater MEIGEN ; 9. Solva marginata (MEIGEN) ; 10a,b. Choerades marginata (LINNAEUS) ; 11. Cyrtopogon lateralis (FALLEN) ; 12. Neomochtherus geniculatus (MEIGEN). 7
Bombyliidae Anthrax anthrax (SCHRANK, 1781). (Ryc. 13). Gdynia Redłowo CF44, wykrot buka w buczynie przy Polance Redłowskiej, 14.06.2009, 1, leg. JKK.; teren ruderalny po byłej pływalni, 12.05.2015, 1, leg. JKK. Materiał uzupełniający. Garcz CF12, Kaszubski Park Krajobrazowy, 02.06.2008, 1, leg. JKK. Gatunek nowy dla Pojezierza Kaszubskiego. Z Pobrzeża Kaszubskiego podany z Gdańska (CIECHANOWSKI i in. 2008). Inne stanowiska w Polsce podają: KOWALCZYK (1996), PALACZYK & KLASA (2003) Masyw Babiej Góry, SOSZYŃSKI i in. (2010) Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich i TROJAN (2001) Puszcza Białowieska. Micromitra stupida (ROSSI, 1790). (Ryc. 14). Gdynia Redłowo CF44, teren ruderalny po byłej pływalni, 20.08.2015, 1, leg. JKK. Gatunek nowy dla Pobrzeża Kaszubskiego. Na tym stanowisku obserwowano także pospolite bujanki: Bombylius major L., B. vulpinus MEIG., Hemipenthes morio (L.), H. maurus (L.) i Villa hottentotta (L.). W Polsce podany również ze Słubic nad Odrą (TROJAN 1967). Lomatia lateralis (MEIGEN, 1820). (Ryc. 15a,b). Gdynia Mały Kack CF34, południowe zbocze doliny rzeki Kaczej, 31.07.2012, 2, 3, leg. JKK. Gatunek podany na Pobrzeżu Kaszubskim z Gdańska-Oliwy (CZWALINA 1893), Sopotu (TROJAN 1967) oraz Gdyni-Orłowa (NOSKIEWICZ 1948). W Polsce znany także z Bydgoszczy i Słubic (TROJAN 1967). Niedawno stwierdzony w rez. Biała Góra k. Sztumu (CIECHANOWSKI i in. 2004b) oraz w Toruniu (SZPILA 2009). Element śródziemnomorski, podobnie jak większość gatunków z rodzaju Lomatia Meig., jednak zasięgiem docierający najdalej na północ do wybrzeży południowego Bałtyku. Pipunculidae Nephrocerus scutellatus (MACQUART, 1834). (Ryc. 16). Gdynia Wzgórza Świętego Maksymiliana CF44, wilgotna łąka za kortami klubu tenisowego Arka, 21.06.2015, 1, leg. JKK. Gatunek nowy dla Pobrzeża Kaszubskiego. W Polsce wykazany z Puszczy Białowieskiej (TROJAN i in. 1994). Platystomatidae Platystoma lugubre (ROBINEAU-DESVOIDY, 1830). (Ryc. 17). Gdynia Wzgórza Świętego Maksymiliana CF44, teren ruderalny przy ul. Śląskiej, 17.06.2004, 1, leg. JKK, det. AP; Gdynia Witomino CF34, TPK las za cmentarzem, 01.08.2012, 1, leg. JKK. Gatunek wcześniej wykazany z Warszawy (NOWAKOWSKI 1981). Sciomyzidae Sepedon sphegea (FABRICIUS, 1781). (Ryc. 18). Gdynia Wzgórza Świętego Maksymiliana CF44, wilgotna łąka za kortami klubu tenisowego Arka, 03.10.2015, 1, leg. JKK. Na Pobrzeżu Kaszubskim znany z Gdańska-Oliwy (CZWALINA 1893) i Pucka (ENDERLEIN 1908). 8
Dalsze stanowiska w Polsce podają: KLASA i in. (2000) Bieszczady, SZADZIEWSKI (1983) solniska polskie, oraz ZATWARNICKI (1985) Pojezierze Pomorskie, Nizina Wielkopolska- Kujawska, Nizina Mazowiecka, Puszcza Białowieska, Dolny Śląsk, Wyżyna Krakowsko- Wieluńska, Wyżyna Małopolska, Góry Świętokrzyskie, Zachodnie Sudety, Beskid Zachodni. Ryc. 13-18. 13. Anthrax anthrax (SCHRANK) ; 14. Micromitra stupida (ROSSI) ; 15. Lomatia lateralis (MEIGEN) a, b ; 16. Nephrocerus scutellatus (MACQUART) ; 17. Platystoma lugubre (ROBINEAU-DESVOIDY) ; 18. Sepedon sphegea (FABRICIUS). 9
DYSKUSJA Przyczyny rzadkości omówionych w pracy muchówek są zróżnicowane. Dla gatunków leśnych, związanych biologią ze spróchniałym drewnem, czynnikiem ograniczającym ich występowanie jest brak odpowiednich mikrosiedlisk w lasach, co wynika z prowadzonej tam gospodarki ( wyczesywanie spróchniałych drzew). Dotyczy to wymienionych w pracy, zagrożonych muchówek z rodzaju Ctenophora Meig. i Tanyptera Latr. (Tipulidae) oraz Xylophagus ater (Xylophagidae), Solva marginata (Xylomyidae) i Choerades marginata (Asilidae). Osuszanie terenów bagiennych w lasach wpływa z pewnością negatywnie na występowanie takich gatunków jak: Chrysops divaricatus i Heptatoma pellucens (Tabanidae). Muchówki reprezentujące element południowy, jak Micromitra stupida i Lomatia lateralis (Bombyliidae), osiągają nad Bałtykiem północną granicę zasięgu, co może być przyczyną ich rzadkości. Na występowanie gatunków pasożytniczych wpływa liczebność gatunku żywicielskiego. M. stupida jest pasożytem mrówkolwów. Jej gospodarzem jest m.in. Euroleon nostras (FOURCR.) (ABRAHAM 1998) występujący w Gdyni. Nephrocerus scutellatus (Pipunculidae) pasożytuje w larwach Tipulidae (KEHLMAIER & FLOREN 2009; KOENIG & YOUNG 2007). W Puszczy Białowieskiej należy do dominantów w zgrupowaniu Pipunculidae borów świeżych (TROJAN i in. 1994), jednak z innych krain Polski nie był dotychczas podawany. W przypadku gatunków nie potwierdzonych na badanym terenie od ponad stu lat, takich jak Tipula maxima, Choerades marginata czy Sepedon sphegea, przyczyną może być brak regularnych badań nad daną rodziną, np. Tipulidae. T. maxima jest notowana w postaci pojedynczych okazów i mimo znacznych wymiarów bywa pomijany w badaniach ilościowych. Niska liczebność prezentowanych powyżej gatunków z rodzin Asilidae i Sciomyzidae jest prawdopodobną przyczyną nielicznych stwierdzeń. PODSUMOWANIE W pracy podano nowe stanowiska 18 gatunków muchówek stwierdzonych w Gdyni. Należą one do następujących rodzin: Tipulidae, Tabanidae, Xylophagidae, Xylomyidae, Asilidae, Bombyliidae, Pipunculidae, Platystomatidae i Sciomyzidae. Wśród omówionych gatunków 9 należy do nowych na Pobrzeżu Kaszubskim, a trzy nie były potwierdzone w tym regionie od ponad 100 lat. Są to: Tipula maxima (Tipulidae), Choerades marginata (Asilidae) i Sepedon sphegea (Sciomyzidae). Dwa gatunki muchówek: Micromitra stupida (Bombyliidae) i Nephrocerus scutellatus (Pipunculidae) są bardzo rzadko notowane w naszym kraju. Z grupy muchówek zagrożonych w Polsce podano stanowiska Ctenophora flaveolata (VU), C. ornata (VU) i C. pectinicornis (NT) (Tipulidae) związane ze spróchniałym drewnem. Do interesujących elementów zoogeograficznych należą M. stupida i Lomatia lateralis (Bombyliidae) reprezentujące element południowy oraz Cyrtopogon lateralis (Asilidae) zaliczany do elementu północno-górskiego. Chrysops divaricatus (Tabanidae) jest traktowany jako relikt okresu polodowcowego. 10
PODZIĘKOWANIA Autorzy serdecznie dziękują Panu dr hab., prof. UG Wojciechowi Giłce z Katedry Zoologii Bezkręgowców i Parazytologii, Wydziału Biologii, Uniwersytetu Gdańskiego, za merytoryczną dyskusję, co pozwoliło polepszyć jakość pracy, Panu dr Rolandowi Doboszowi z Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu za oznaczenie mrówkolwa, oraz Panu mgr inż. Łukaszowi Emilowi Mielczarkowi z Katedry Sadownictwa i Pszczelnictwa Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie za sprawdzenie poprawności oznaczeń muchówek. LITERATURA ABRAHAM L. 1998. Micromitra stupida (Diptera, Bombyliidae) a new parasite of Euroleon nostras (Neuroptera, Myrmeleontidae). Dunántúli. Dolgozatok Természettudományi Sorozat 9: 421-422. CIECHANOWSKI M., KOWALCZYK J.K., ZIELIŃSKI S. 2004a. Niektóre inne grupy bezkręgowców (Porifera; Turbellaria; Hirudinea; Aranei; Insecta: Odonata, Orthoptera, Heteroptera, Homoptera, Neuroptera, Coleoptera, Lepidoptera, Diptera). [W:] CIECHANOWSKI, M., FAŁTYNOWICZ W., ZIELIŃSKI S. (red.): Przyroda projektowanego rezerwatu Dolina Mirachowskiej Strugi na Pojezierzu Kaszubskim. Acta Bot. Cassub. 4: 90-97. CIECHANOWSKI M., KOWALCZYK J.K., BŁAŻUK J. 2004b. Waloryzacja rezerwatów roślinności kserotermicznej Biała Góra, Kwidzyńskie Ostnice i Mirachowo (woj. pomorskie) w oparciu o wybrane elementy fauny (Insecta, Amphibia, Reptilia, Aves, Mammalia). Przegląd Przyrodniczy 15, 3-4: 83-108. CIECHANOWSKI M., KOWALCZYK J.K., PRZESMYCKA A., WÓJCIK C. 2008. Fortyfikacje Grodziska w Gdańsku jako ostoja różnorodności fauny w krajobrazie wielkomiejskim. [W:] INDYKIEWICZ P., JERZAK L., BARCZAK T. (red.): Fauna miast. Ochronić różnorodność biotyczną w miastach. SAR Pomorze, Bydgoszcz, s.: 548-555. CZWALINA G. 1893. Neues Verzeichnis der Fliegen Ost- und Westpreussens. Beitr. Oster- Progr. Altst. Gym. (Königsberg) 9:1-34. DOMINIAK P. 2011. Nowe stanowisko Ctenophora ornata MEIGEN (Diptera: Tipulidae) w Polsce. Dipteron, 27: 2-4. ENDERLEIN G. 1908. Biologisch-faunistische Moor- und Dünen-Studien. Ber. Westpr. Bot.- Zool. Ver. Danzig, 30: 53-238. GŁOWACIŃSKI Z, NOWACKI J. 2004. Polska Czerwona Księga Zwierząt Tom II. Bezkręgowce. Inst. Ochr. Przyr. Pan w Krakowie i Akad. Roln. im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu. GRACZYK D. 2004. Bąki (Diptera: Tabanidae). [W:] CIECHANOWSKI, M., FAŁTYNOWICZ W., ZIELIŃSKI S. (red.): Przyroda projektowanego rezerwatu Dolina Mirachowskiej Strugi na Pojezierzu Kaszubskim. Acta Bot. Cassub. 4: 86-86. GRACZYK D., GIŁKA W. 2002. Bąki (Diptera: Tabanidae) miejscowości Wyskok na Mazurach. Wiad. entomol. 21(1): 35-37. KEHLMAIER CH., FLOREN A. 2009. Pipunculidae (Diptera) collected by canopy-fogging in the Białowieża Forest (Poland), including first host records and larval descriptions of two Palaearctic Nephrocerus ZETTERSTEDT. Studia Dipterologica 16(1): 169-181. 11
KLASA A., PALACZYK A., SOSZYŃSKI B. 2000. Muchówki (Diptera) Bieszczadów. W: Monografie Bieszczadzkie, VIII, Ustrzyki Dolne, 305-369. KLASA A., PALACZYK A. 2014. Zapiski entomologiczne z Ojcowskiego Parku Narodowego część II. Dipteron 30: 24-35. KOENIG D.P., YOUNG C.W. 2007. First observation of parasitic relations between big-headed flies, Nephrocerus ZETTERSTEDT (Diptera: Pipunculidae) and crane flies, Tipula LINNAEUS (Diptera: Tipulidae: Tipulinae), with larval and puparial descriptions for the genus Nephrocerus. Proceedings of the Entomological Society of Washington 109: 52 65. KONDRACKI J. 1981. Geografia Fizyczna Polski. Warszawa. 463 ss. KOWALCZYK J. K. 1996. Nowe stanowiska interesujących gatunków muchówek (Diptera) w Polsce. Wiad. entomol. 15(2): 125-127. KOWALCZYK J. K., KRZEPTOWSKI M. 2003. Łowiki (Diptera: Asilidae) Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Kulon, 8(1): 97-99. KOWALCZYK J.K., KURZAC T. 2002. Wstępna lista wybranych rodzin błonkówek Hymenoptera i muchówek Diptera Załęczańskiego Parku Krajobrazowego. [W:] KUROWSKI J. K., WITOSŁAWSKI P. (red.): Funkcjonowanie Parków Krajobrazowych. Wyd. Katedra Geobotaniki i Ekologii Roślin UŁ, Łódź, 147-150. KOWALCZYK J.K., KURZAC T. 2006. Zagrożone, rzadkie i interesujące gatunki owadów w Parku Krajobrazowym Wzniesień Łódzkich. Przyroda Polski Środkowej, 8: 32-39. KOWALCZYK J. K., WATAŁA C. 1990. Przyczynek do poznania entomofauny projektowanego Suchedniowsko-Oblęgorskiego Parku Krajobrazowego. Rocznik Świętokrzyski 17: 173-180. KRZEMIŃSKI W. 1991. Limoniidae Ptychopteridae. [W:] RAZOWSKI J. (red.): Wykaz zwierząt Polski, Tom II. Ossolineum, Wrocław, Warszawa, Kraków, 78-86. MALKIEWICZ A., NALEWALSKA J. 2011. Stanowiska Ctenophora (Cnemoncosis) ornata MEIGEN 1818 i Tanyptera atrata (LINNAEUS, 1785) (Diptera: Tipulidae: Ctenophorinae) na Dolnym Śląsku. Wiad. entomol. 30(4): 269-271. NOSKIEWICZ J. 1948. Dodatki i uzupełnienia do Zarysu Zoogeografii Polskiego Podola R. Kunze i J. Noskiewicz. Kosmos, 65 (1/4): 117-149. NOWAKOWSKI J.T. 1981. Acalyptrata (Diptera). [W:] Zoocenologiczne podstawy kształtowania środowiska przyrodniczego osiedla mieszkaniowego Białołęka Dworska w Warszawie. Cz. I. Skład gatunkowy: struktura fauny terenu projektowanego osiedla mieszkaniowego. Fragm. Faun. 26: 421-452. PALACZYK A., KLASA A. 2003. Muchówki (Diptera) Masywu Babiej Góry. [W:] WOŁOSZYN B. W., WOŁOSZYN D., CELARY W. (red.): Monografia Fauny Babiej Góry. 305-357. PALACZYK A., KRZYSZTOFIAK L., KRZYSZTOFIAK A., KLASA A. 2015. Muchówki z rodzin Xylomyidae i Stratiomyidae (Diptera) za zbiorów Wigierskiego Parku Narodowego. Dipteron 31: 26-31. SKITEK A. 2015. Pierwsze stwierdzenie Xylomyia maculata (MEIGEN, 1804) oraz nowe stanowiska Solva marginata (MEIGEN, 1820) na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej (Diptera: Xylomyidae). Dipteron 31: 32-36. SOCHA G. 2008. Materiały do poznania łowików (Diptera: Asilidae) Spalskiego Parku Krajobrazowego z uwzględnieniem obszarów Natura 2000. Parki nar. Rez. Przyr., 27(2): 107-115. 12
SOSZYŃSKI B. 2004. Bąki (Diptera: Tabanidae) Wyżyny Łódzkiej. Dipteron 20: 26-27. SOSZYŃSKI B., SOSZYŃSKA-MAJ A., PALACZYK A., KOWALCZYK J.K., BYSTROWSKI C., DURSKA E., WOŹNICA A. 2010. Wybrane rodziny muchówek (Diptera) za wyjątkiem Limoniidae, Pediciidae, Chironomidae, Empidoidea i Syrphidae. [W:] JASKUŁA R., TOŃCZYK S. (red.): Owady (Insecta) Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich. Dyrekcja Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich, Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne, Łódź, 165-185. SZADZIEWSKI R. 1983. Flies (Diptera) of the saline habitats of Poland. Polskie Pismo Entomologiczne 53: 31-76. SZOŁTYS H. 2012. Pierwsze stwierdzenie Ctenophora ornata Meigen, 1818 (Diptera: Tipulidae) na Górnym Śląsku. Acta ent. siles. 20. SZPILA K. 2009. Bujanki (Diptera: Bombyliidae) lotniska Aeroklubu Pomorskiego w Toruniu. Wiad. entomol. 28(4): 281-282. TROJAN P. 1963. Stratiomyidae. Klucze do oznaczania owadów Polski, XXVIII, 22, PWN, Warszawa, 72 ss. TROJAN P. 1967. Muchówki Diptera, Bujanki Bombyliidae. Klucze do oznaczania owadów Polski, XXVIII, 24, PWN, Warszawa, 44 ss. TROJAN P. 1970. Muchówki Diptera, Łowiki Asilidae. Klucze do oznaczania owadów Polski, XXVIII, 27, PWN, Warszawa, 89 ss. TROJAN P. 1974. Przegląd faunistyczny Stratiomyidae (Diptera) Polski. Fragm. Faun. 20 2: 15-27. TROJAN P. 1979. Tabanidae. Ślepaki. (Insecta: Diptera). Fauna Polski, Tom 8. PWN Warszawa, 309 ss. TROJAN P. 1981. Diptera Tabanomorpha of Warsaw and Mazovia. Memorabilia zoologica 35: 3-31. TROJAN P. 2001. Rhagionidae, Coenomyiidae, Xylophagidae, Xylomyiidae, Stratiomyidae, Tabanidae, Asilidae, Scenopinidae, Bombyliidae. [W:] GUTOWSKI J. M., JAROSZEWICZ B. (red.): Katalog fauny Puszczy Białowieskiej. IBL, Warszawa, 278-282. TROJAN P., BAŃKOWSKA R., CHUDZICKA E., PILIPIUK J., SKIBIŃSKA E, STERZYŃSKA M., WYTWER J. 1994. Secondary succession of fauna in the pine forest of Puszcza Białowieska. Fragm. Faun. 37: 3-104. TRZCIŃSKI P. 2007. Stratiomyidae i Xylomyiidae (Diptera) Wielkopolski. Dipteron 23: 38-44. TRZCIŃSKI P. 2012. Nowe stanowiska wybranych gatunków Ctenophorinae (Diptera: Tipulidae) w Polsce zachodniej. XXXI Zjazd Sekcji Dipterologicznej PTE, materiały konferencyjne, Ojców, 25-27 maja 2012, 13 ss. ZATWARNICKI T. 1985, Sciomyzidae (Diptera) of Poland a faunistic review. Pol. Pism. Ent. 55: 343-380. 13