OWADY (INSECTA) PARKU KRAJOBRAZOWEGO WZNIESIEŃ ŁÓDZKICH. Praca zbiorowa pod redakcją Radomira JASKUŁY i Grzegorza TOŃCZYKA

Transkrypt

1 OWADY (INSECTA) PARKU KRAJOBRAZOWEGO WZNIESIEŃ ŁÓDZKICH Praca zbiorowa pod redakcją Radomira JASKUŁY i Grzegorza TOŃCZYKA ŁÓDŹ 2010

2 REDAKCJA: Dr Radomir Jaskuła Uniwersytet Łódzki, Łódź Dr Grzegorz Tończyk Uniwersytet Łódzki, Łódź RECENZENCI: Prof. dr hab. Jarosław Buszko Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń Prof. dr hab. Stanisław Czachorowski Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn Prof. dr hab. Maria Grzybkowska Uniwersytet Łódzki, Łódź Prof. dr hab. Ryszard Szadziewski Uniwersytet Gdański, Gdynia Mgr Roland Dobosz Muzeum Górnośląskie, Bytom PROJEKT OKŁADKI: Adam Dmoch, Jan Maśliński OPRACOWANIE KOMPUTEROWE: Leonora Wojciechowska RYSUNEK POŚNIEŻKA (Boreus hiemalis): dr Karolina Bącela-Spychalska Uniwersytet Łódzki, Łódź COPYRIGHT: Dyrekcja Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich, 2010 Mazowiecko-Świetokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne, 2010 WYDAWCA: Dyrekcja Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich, 2010 Mazowiecko-Świetokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne, 2010 DRUK: Drukarnia Wydawnictwa UŁ ISBN: Nakład: 500 egzemplarzy

3 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie Radomir JASKUŁA, Grzegorz TOŃCZYK Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich walory przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe Hieronim ANDRZEJEWSKI, Jan MAŚLIŃSKI Ważki (Odonata) Grzegorz TOŃCZYK, Maciej STANKIEWICZ Widelnice (Plecoptera) Grzegorz TOŃCZYK Pluskwiaki wodne (Hemiptera: Heteroptera) Grzegorz TOŃCZYK Skorki (Dermaptera) Agnieszka SOSZYŃSKA-MAJ, Jacek HIKISZ, Radomir JASKUŁA Sieciarki (Neuroptera) Roland DOBOSZ Chrząszcze (Coleoptera) Radomir JASKUŁA, Marek PRZEWOŹNY, Andrzej MELKE, Agnieszka SOSZYŃSKA-MAJ Motyle (Lepidoptera) Barbara MARCINIAK, Krzysztof PABIS, Marek MI- CHALSKI Chruściki (Trichoptera) Katarzyna MAJECKA, Janusz MAJECKI Żądłówki (Hymenoptera: Aculeata) Katarzyna SZCZEPKO, Bogdan WIŚ- NIOWSKI Wojsiłki (Mecoptera) Agnieszka SOSZYŃSKA-MAJ Sygaczowate (Limoniidae) i kreślowate (Pediciidae) (Diptera: Nematocera) Jolanta WIEDEŃSKA Ochotkowate (Diptera: Chironomidae) Mateusz PŁÓCIENNIK, Małgorzata KLUKOWSKA Bzygowate (Diptera: Syrphidae) Bogusław SOSZYŃSKI, Agnieszka SO- SZYŃSKA-MAJ, Jan Krzysztof KOWALCZYK Empidoidea (Diptera: Brachycera) Iwona KRYSIAK, Andrzej PALACZYK, Dariusz WANAT Wybrane rodziny muchówek (Diptera) za wyjątkiem Limoniidae, Pediciidae, Chironomidae, Empidoidea i Syrphidae Bogusław SOSZYŃSKI, Agnieszka SOSZYŃSKA-MAJ, Andrzej PALACZYK, Jan Krzysztof KOWALCZYK, Cezary BYSTROWSKI, Ewa DURSKA, Andrzej WOŹNICA Materiały do znajomości owadów Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich. Jętki (Ephemeroptera), prostoskrzydłe (Orthoptera), pluskwiaki (Hemiptera), wielkoskrzydłe (Megaloptera), gryzki (Psocoptera) i błonkówki (Hymenoptera) Grzegorz TOŃCZYK, Agnieszka SOSZYŃSKA-MAJ, Teresa JAŻDŻEWSKA, Anna KLASA, Radomir JASKUŁA Indeks nazw łaciński (rzędy, rodziny, rodzaje)

4 WOJSIŁKI (MECOPTERA) Agnieszka SOSZYŃSKA-MAJ * * Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii, Uniwersytet Łódzki ul. Banacha 12/16, Łódź, agasosz@biol.uni.lodz.pl Wojsiłki należą do najmniej licznych rzędów owadów i reprezentowane są w Polsce jedynie przez 10 gatunków zgrupowanych w trzech rodzinach Panorpidae, Bittacidae i Boreidae. Stan poznania wojsiłek Polski jest niesatysfakcjonujący, a dane na temat ich występowania są niekompletne i często bardzo przypadkowe (CZECHOWSKA 2008). Na terenie PKWŁ nie prowadzono nigdy kompleksowych badań Mecoptera, dlatego zgromadzony materiał ma charakter dość wyrywkowy. Wyjątek stanowi rodzina Boreidae, która była przedmiotem wieloletnich badań na terenie Parku (KUROWSKI 1998, SOSZYŃSKA 1999, SOSZYŃSKA-MAJ 2004). W literaturze nie istnieją inne dane o rozmieszczeniu wojsiłek w okolicach Łodzi. Na podstawie zgromadzonego i otrzymanego do analizy materiału z terenu PKWŁ wykazano 7 gatunków Mecoptera, co stanowi 70% fauny krajowej. Żaden z dwóch gatunków Bittacidae nie został stwierdzony z terenu PKWŁ i jest mało prawdopodobne stwierdzenie tych taksonów z Polski Centralnej. Gatunki te są bardzo rzadkie i nieliczne, o czym świadczą pojedyncze dane na temat ich występowania w Polsce. Jak dotąd wykazano je jedynie z południowej części kraju Bittacus italicus został stwierdzony w Beskidach (STROJ- NY 1955, DOBOSZ I HADAŚ 1999), a B. hageni w okolicach Krakowa (PRZYBY- ŁOWICZ 2006). W Czechach i południowej Polsce przebiega prawdopodobnie północna granica ich występowania. B. italicus został umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt w kategorii gatunków krytycznie zagrożonych CR (DOBOSZ 2004). Wśród sześciu znanych w Polsce gatunków Panorpidae na terenie Parku nie stwierdzono jedynie Panorpa cognata, który jest gatunkiem ciepłolubnym, w Polsce rzadkim i występującym lokalnie (CZECHOWSKA 2008). Wykazano dwa pospolite gatunki wojsiłkowatych P. vulgaris i P. communis, szeroko rozprzestrzenione na terenie całego kraju oraz dwa gatunki rzadkie P. hybrida oraz P. germanica. Najbardziej interesującym stwierdzeniem z terenu Parku jest wykazanie kilku osobników rzadkiego górskiego gatunku Aulops alpina, który znany był jak dotąd jedynie z Polski południowej z rejonów górskich i wyżynnych (CZECHOWSKA 2008).

5 126 Owady (Insecta) Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich Stwierdzone na terenie PKWŁ dwa gatunki z rodziny Boreidae są na terenie Polski szeroko rozprzestrzenione (dane niepublikowane), choć specyficzny tryb życia imago (zimowa aktywność) wpływa na mniejszą liczbę danych literaturowych. Na obszarze Parku bardziej pospolity jest gatunek Boreus westwoodi (SOSZYŃSKA-MAJ 2008). Stwierdzenie z PKWŁ trzech rzadkich i bardzo rzadkich gatunków wojsiłek, wykazanie 70% fauny krajowej Mecoptera, w tym 100% fauny, która może (zoogeograficznie) występować na tym terenie oraz gatunku górskiego, który tutaj nie był oczekiwany wskazuje na ogromną wartość przyrodniczą Parku. W niniejszym opracowaniu wykorzystano materiały autorki oraz zebrane i udostępnione przez Bogusława SOSZYŃSKIEGO. Wykaz gatunków i stanowisk: RODZINA: PANORPIDAE 1) Boreus hyemalis (LINNAEUS, 1758) Las Łagiewnicki (SOSZYŃSKA 1999, KOWALCZYK i in. 1998, Markowski i in. 1998, SOSZYŃSKA-MAJ 2004, 2008); Las Łagiewnicki, rez. Las Łagiewnicki, rez. Parowy Janinowskie, rez. Struga Dobieszkowska 2) Boreus westwoodi HAGEN, 1866 Las Łagiewnicki (SOSZYŃSKA 1999, KOWALCZYK I IN. 1998, MARKOWSKI I IN. 1998, SOSZYŃSKA-MAJ 2004, 2008); Las Łagiewnicki, rez. Las Łagiewnicki, rez. Parowy Janinowskie, rez. Struga Dobieszkowska RODZINA: BOREIDAE 3) Aulops alpina (RAMBUR, 1842) Las Łagiewnicki, rez. Las Łagiewnicki 4) Panorpa communis LINNAEUS, 1758 Las Łagiewnicki, ZPK Górna Mrożyca 5) Panorpa germanica LINNAEUS, 1758 Las Łagiewnicki, Poćwiardówka, ZPK Górna Mrożyca 6) Panorpa hybrida MACLACHLAN, 1882 rez. Las Łagiewnicki, Poćwiardówka, ZPK Górna Mrożyca 7) Panorpa vulgaris IMHOFF ET LABRAM, 1838 Las Łagiewnicki, Poćwiardówka, ZPK Górna Mrożyca LITERATURA CZECHOWSKA W Wojsiłki Mecoptera. [w:] BOGDANOWICZ W., CHUDZICKA E., PILIPIUK I., SKIBIŃSKA E. (red.), Fauna Polski charakterystyka i wykaz gatunków. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa, 2:

6 Wojsiłki (Mecoptera) 127 DOBOSZ R Bittacus italicus (O. F. MÜLLER, 1766). [w:] GŁOWACIŃSKI Z. & NOWACKI J. (red.) Polska Czerwona Księga Zwierząt. Bezkręgowce. Polish Red Book of Animals. Invertebrates. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego, Kraków, Poznań: 290. DOBOSZ R., HADAŚ T.B Bittacus italicus (O. F. MÜLLER, 1766) (Mecoptera: Bittacidae) w Polsce i na Ukrainie. Wiadomości Entomologiczne, 17: KOWALCZYK J.K., MAJECKI J. SOSZYŃSKI B., ŚLIWIŃSKI Z Fauna bezkręgowców. [w:] KUROWSKI J.K. (red.) Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich. WFOŚiGW, EKO- -WYNIKI, Łódź: KUROWSKI J. K.(red.) Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich. EKO-WYNIK, Łódź. MARKOWSKI J. WOJCIECHOWSKI Z., KOWALCZYK J. K., TRANDA E., ŚLIWIŃSKI Z., SOSZYŃSKI B Fauna Łodzi. Fundacja Człowiek i Środowisko, Łódź. PRZYBYŁOWICZ Ł Bittacus hageni Brauer, 1860 (Mecoptera: Bittacidae) new to the fauna of Poland, with some remarks on Polish specimen of Bittacus italicus (O. F. MÜLLER, 1766). Polskie Pismo Entomologiczne, 75: SOSZYŃSKA A Fauna naśnieżna Lasu Łagiewnickiego. Praca magisterska, Uniwersytet Łódzki, Łódź. SOSZYŃSKA-MAJ A Naśnieżne muchówki (Diptera) i wojsiłki (Mecoptera) Wzniesień Łódzkich. Praca doktorska. Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego. SOSZYŃSKA-MAJ A Znaczenie kompleksów leśnych dla zachowania różnorodności gatunkowej fauny naśnieżnej miasta Łodzi. [w:] P. INDYKIEWICZ, L. JERZYK, T. BARCZAK (red.) Fauna miast. Ochronić różnorodność biotyczną w miastach. SAR Pomorze, Bydgoszcz 2008: STROJNY W Nowy dla Polski gatunek wojsiłki Bittacus italicus Müll. Panorpatea, Bittacidae. Wszechświat, 2: 75. TILLIER P Contribution à l`étude des Mécoptères de France. Deuxième partie: clé de détermination des panorpa de France (Mecoptera Panorpidae). L` Entomologiste, 64 (1):