SPIS TREŚCI Przedmowa Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stef aniak................ 15 CZĘŚĆ OGÓLNA 1. Wprowadzenie do parazytologii klinicznej Zbigniew S. Pawłowski..... 19 2. Rola kształcenia problemowego i konsultacji w parazytologii klinicznej Leon Drobnik.................................... 22 K ształcenie problemowe.............................. 22 K onsultacje..................................... 24 3. Epidemiologia chorób pasożytniczych w Polsce Józef Piotr Knap...... 25 Inwazje pasożytnicze w Polsce........................... 25 Tasiemczyce, wągrzyca i bąblowica....................... 26 Włośnica..................................... 28 Giardioza, rzęsistkowica, toksoplazmoza, pełzakowica............. 28 Toksokaroza i inne inwazje pasożytnicze.................... 29 Inwazje pasożytów zewnętrznych........................ 29 Inwazje zawlekane do Polski: malaria i leiszmanioza.............. 30 Ocena sytuacji epidemiologicznej......................... 30 Inwazje pasożytnicze podlegające obowiązkowi zgłaszania............ 32 4. Inwazje pasożytnicze a zdrowie międzynarodowe Zbigniew S. Pawłowski. 34 Znaczenie inwazji pasożytniczych w skali globalnej............... 34 Ochrona zdrowia jednym z podstawowych praw człowieka............ 35 Medycyna tropikalna i zdrowie międzynarodowe................. 36 5. Badania laboratoryjne w parazytologii Zbigniew S. Pawłowski....... 37 Wprowadzenie................................... 37 Materiał i metody badania............................. 38 Wynik badania laboratoryjnego.......................... 41 Interpretacja wyniku badania laboratoryjnego.................. 41 7
6. Rozpoznawanie obrazowe w parazytologii klinicznej Włodzimierz Paprzycki............................... 47 Obrazowanie przewodu pokarmowego....................... 47 Obrazowanie narządów miąższowych jamy brzusznej............... 48 Obrazowanie narządów klatki piersiowej..................... 50 Obrazowanie układu moczowo-płciowego..................... 50 Obrazowanie ośrodkowego układu nerwowego i narządu wzroku........ 51 Obrazowanie mięśni, skóry i tkanek miękkich................... 51 Obrazowanie układu chłonnego.......................... 52 Obrazowanie układu kostnego........................... 52 7. Immunologia inwazji pasożytniczych Małgorzata Paul............ 54 Adaptacja pasożytów do rozwoju w organizmie żywiciela............ 54 Mechanizmy obrony żywiciela przeciw pasożytom zewnątrzkomórkowym i wewnątrzkomórkowym................................ 56 Następstwa immunopatologiczne inwazji pasożytniczych............. 59 Immunomodulacja jako nowa perspektywa leczenia chorób pasożytniczych... 60 Szczepionki przeciwpasożytnicze......................... 60 8. Leki przeciw inwazjom pasożytniczym Jerzy Stefaniak............ 62 Leki przeciw zarażeniu pierwotniakami...................... 62 Malaria (zimnica)................................. 62 Toksoplazmoza.................................. 64 Giardioza, pełzakowica i inne inwazje jelitowe................. 65 Pneumocystoza.................................. 66 Leki przeciw robaczycom............................. 66 Tasiemczyce................................... 66 Zarażenie przywrami............................... 67 Zarażenie nicieniami jelitowymi......................... 67 Leki przeciw pasożytom zewnętrznym....................... 68 Leki przeciw świerzbowi............................. 68 Leki przeciw wszawicy............................. 68 9. Parazytologia medyczna w Internecie Aniela Piotrowicz........... 70 10. Sprawdzian testowy w parazytologii klinicznej Norbert Rehlis....... 77 Zadania egzaminu testowego............................ 77 Rodzaje testów................................... 77 Testy jednokrotnego wyboru........................... 78 Testy wielokrotnego wyboru........................... 81 Zastosowanie testów w nauczaniu problemowym................. 82 CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA KLINICZNA 11. Stany naglące w parazytologii klinicznej Jerzy Stef aniak........... 89 Bąblowica jednojamowa (wywołana przez Echinococcus granulosus)...... 89 8
Bąblowica wielojamowa (wywołana przez Echinococcus multilocularis).... 91 Ropień pełzakowy................................. 91 Glistnica (askarioza)................................ 91 Malaria (zimnica).................................. 92 12. Gorączka Zbigniew S. Pawłowski........................ 95 Definicja gorączki................................. 95 Charakterystyka toru gorączkowego........................ 96 Mechanizmy gorączki............................... 97 Gorączka w inwazjach pasożytniczych...................... 97 Gorączki o nieznanym pochodzeniu........................ 98 13. Ból brzucha Jacek Szmeja............................ 101 Ból brzucha a bolesność.............................. 101 Przyczyny bólu brzucha.............................. 101 Mechanizmy powstawania ostrego bólu...................... 102 Patofizjologia bólu trzewnego........................... 105 Rodzaje bólu brzucha................................ 106 Badanie podmiotowe................................ 107 Początek bólu................................... 107 Czas trwania bólu................................ 107 Umiejscowienie bólu............................... 108 Charakter bólu.................................. 109 Czynniki modulujące nasilenie bólu....................... 109 Objawy towarzyszące bólowi brzucha...................... 110 Badanie przedmiotowe w bólach brzucha..................... 110 Badania dodatkowe................................. 112 Ostry brzuch................................... 113 14. Biegunki Zbigniew S. Pawłowski........................ 116 Występowanie biegunek.............................. 116 Definicja biegunek................................. 117 Mechanizm biegunek................................ 118 Giardioza..................................... 121 K ryptosporydioza................................ 122 Rozpoznawanie biegunek.............................. 123 Leczenie biegunek................................. 124 15. Zmiany hematologiczne w inwazjach pasożytniczych Zbigniew S. Pawłowski, Janusz Furmaniuk................................. 126 Niedokrwistości................................... 126 Zmiany w układzie białokrwinkowym....................... 128 Eozynofilia..................................... 128 Zaburzenia krzepnięcia krwi............................ 130 9
16. Powiększenie węzłów chłonnych Jan Bręborowicz.............. 131 Wstęp........................................ 131 Metody badania węzłów chłonnych........................ 132 Badanie palpacyjne i badania obrazowe..................... 132 Badanie histologiczne.............................. 133 Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa........................ 133 Zmiany chorobowe prowadzące do powiększenia węzłów chłonnych...... 134 Lymphonodulitis acuta.............................. 134 Lymphonodulitis reactiva............................. 134 Sinus histiocytosis................................ 134 Lymphonodulitis granulomatosa......................... 135 Lymphonodulitis necroticans........................... 135 Określenie czynnika etiologicznego........................ 135 Toksoplazmoza.................................. 136 Leiszmanioza................................... 136 Trypanosomoza.................................. 136 Filarioza..................................... 137 Ziarnica złośliwa................................. 137 Chłoniaki nieziarnicze.............................. 137 Mononukleoza zakaźna............................. 138 Węzły chłonne w zakażeniu HIV........................ 138 Przerzuty nowotworowe do węzłów chłonnych................. 138 Inne zmiany w węzłach chłonnych......................... 139 17. Choroby pasożytnicze wątroby Jerzy Stefaniak................ 140 Bąblowica jednojamowa (echinokokoza wywołana przez Echinococcus granulosus)..................................... 141 Bąblowica wielojamowa (echinokokoza wywołana przez Echinococcus multilocularis)................................... 144 Ropień pełzakowy wątroby............................. 147 Glistnica (askarioza)................................ 149 Toksokaroza (toxocarosis, zespół larwy wędrującej trzewnej).......... 150 Schistosomoza (bilharcjoza)............................ 151 Leiszmanioza trzewna (splenomegalia tropikalna, kala-azar)........... 152 18. Objawy ze strony układu oddechowego Witold Młynarczyk, Szczepan Cofta 154 K aszel........................................ 154 Inne objawy pulmonologiczne........................... 155 Inwazje pasożytnicze wywołujące zmiany w układzie oddechowym....... 156 Parazytozy o objawach klinicznych miejscowych................ 157 Parazytozy o objawach klinicznych rozsianych................. 158 Pneumocystozowe śródmiąższowe zapalenie płuc.............. 159 19. Objawy neurologiczne Mieczysław Wender.................. 161 10 Wprowadzenie................................... 161 Bóle głowy..................................... 161
Zawroty głowy................................... 163 Zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych................. 164 Wzmożone ciśnienie śródczaszkowe (ciasnota śródczaszkowa).......... 165 Objawy pozapiramidowe, objawy móżdżkowe, ośrodkowe zaburzenia czucia.. 166 Napady padaczkowe................................ 166 Objawy rdzeniowe i korzeniowe.......................... 167 20. Bóle mięśni i stawów Zbigniew S. Pawłowski................. 169 Bezpośrednie inwazje pierwotniaków pasożytniczych do tkanki mięśniowej... 169 Bezpośrednie inwazje robaków pasożytniczych do tkanki mięśniowej...... 171 Odczynowe bóle stawów.............................. 173 Zmiany naczyniowe w układzie stawowo-mięśniowym.............. 174 21. Zaburzenia widzenia Krystyna Pecold..................... 175 Toksoplazmoza (toxoplasmosis).......................... 175 Inwazje niektórych innych pierwotniaków..................... 177 Choroba Chagasa (trypanosomiasis cruzi)..................... 177 Inwazje nitkowców (Filarioidea).......................... 178 Onchocerkoza (onchocercosis, nitkowica oczna, gorączka rzeczna)...... 178 Loaoza (loaosis)................................. 179 Toksokaroza (toxocarosis)............................. 179 Włośnica (trichinellosis).............................. 180 Inwazje larw tasiemców (Cestoidea)........................ 180 Muszyca oczna (ophthalmomyiosis)........................ 181 22. Zaburzenia psychiczne a inwazje pasożytnicze Filip Rybakowski...... 182 Zaburzenia urojeniowe, których treścią jest zarażenie pasożytami........ 182 Zespół Ekboma.................................. 182 Inne zaburzenia psychiczne, w których treścią objawów psychopatologicznych jest zarażenie pasożytami............................ 184 Zaburzenia psychiczne powstające w następstwie zarażenia pasożytami..... 185 Inwazje pasożytnicze u pacjentów z upośledzeniem umysłowym......... 187 23. Zmiany skórne Wojciech Silny, Magdalena Czarnecka-Operacz........ 189 Świerzb (scabies).................................. 190 Wszawica (pediculosis)............................... 191 Zmiany skórne wywołane ukłuciem pcheł, pluskiew, meszek, pająków i komarów 192 Inwazja nużeńca ludzkiego (Demodex folliculorum)............... 193 Leiszmanioza skórna (leishmaniosis cutis)..................... 194 Larwa wędrująca skórna (larva migrans cutanea)................. 194 24. Układ rozrodczy a inwazje pasożytnicze Krzysztof Drews, Emilia Brzezińska 196 Zapalenia i zakażenia dróg rozrodczych...................... 196 11
Rzęsistkowica (trichomonosis)........................... 197 Wszawica łonowa (pediculosis pubis)....................... 198 Świerzb (scabies).................................. 198 Schistosomoza (schistosomosis).......................... 198 Pełzakowica (amoebosis).............................. 200 Wuchererioza.................................... 201 Inwazje pasożytnicze w ciąży........................... 201 25. Pacjent wyjeżdżający do tropiku Elżbieta Kacprzak............. 203 Chemioprofilaktyka malarii............................. 205 Szczepienia ochronne................................ 209 Zalecenia ogólne dla podróżnych......................... 212 Zalecenia dla szczególnych grup podróżnych................... 213 Podróżujące kobiety (także ciężarne) i dzieci.................. 213 Podróżujące osoby starsze, z cukrzycą, z chorobami układu krążenia..... 214 Podróżujący zakażeni HIV............................ 215 Apteczka podróżna................................. 215 26. Pacjent powracający z tropiku Wacław Leszek Nahorski........... 217 27. Parazytozy w stanach osłabionej odporności Danuta Prokopowicz..... 222 Odporność w relacjach pasożyt żywiciel..................... 222 Wpływ niedoboru odporności na rozwój parazytozy............... 224 Inwazje oportunistyczne.............................. 225 Rzadkie inwazje oportunistyczne........................ 226 Inwazje pasożytnicze u pacjentów z HIV/AIDS.................. 227 Sposoby zwiększania odporności na inwazje pasożytnicze............ 229 28. Parazytologia kliniczna w pediatrii Jacek Wysocki.............. 231 12 Wprowadzenie................................... 231 Zarażenia wrodzone................................ 232 Parazytozy z objawami ze strony przewodu pokarmowego............ 233 Giardioza (lamblioza).............................. 234 Glistnica..................................... 235 Owsica...................................... 236 Eozynofilia u dzieci................................. 236 Toksokaroza................................... 237 Włośnica..................................... 238 Powiększenie węzłów chłonnych.......................... 239 Toksoplazmoza.................................. 241 Choroby pasożytnicze u dzieci z zaburzeniami odporności............ 242 Pneumocystoza.................................. 242 K ryptosporydioza................................. 242 Inwazje pasożytów zewnętrznych u dzieci..................... 243 Świerzb...................................... 243 Wszawica głowowa................................ 244
29. Problemy parazytologiczne w praktyce lekarza rodzinnego Wanda Horst-Sikorska............................... 245 Specyfika pracy lekarza rodzinnego........................ 246 Inwazje pasożytnicze w praktyce lekarza rodzinnego............... 246 Proces diagnostyczno-leczniczy w inwazjach pasożytniczych.......... 247 Inwazje pasożytnicze często spotykane w praktyce lekarza rodzinnego..... 249 Giardioza (lamblioza).............................. 249 Toksoplazmoza.................................. 250 Glistnica..................................... 250 Inwazja włosogłówki ludzkiej (trichurioza)................... 251 Owsica...................................... 252 Tasiemczyca................................... 252 Włośnica..................................... 253 Świerzb i wszawica............................... 254 Oświata zdrowotna dotycząca inwazji pasożytniczych.............. 254 30. Problemy parazytologiczne w praktyce chirurgicznej Jerzy A. Polański.. 256 Bąblowica wielojamowa (alweokokoza)...................... 256 Ropnie pasożytnicze................................ 258 Torbiele pasożytnicze................................ 259 Schistosomoza................................... 259 Fascjoloza...................................... 260 Glistnica....................................... 260 Inne choroby pasożytnicze............................. 260 CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA PARAZYTOLOGICZNA 31. Pasożyty według ich umiejscowienia w poszczególnych narządach Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak...................... 265 I. PARAZYTOZY PRZEWODU POKARMOWEGO 32. Giardioza (lamblioza, giardiosis) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak.. 268 33. Kryptosporydioza (cryptosporidiosis) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak 271 34. Glistnica (askarioza, ascariosis) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak... 273 35. Trichurioza (trichuriosis) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak....... 277 36. Owsica (enterobioza, enterobiosis) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak.. 279 37. Strongyloidoza (węgorczyca, strongyloidosis) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak................................... 282 38. Tasiemczyce (taenioses) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak........ 285 39. Inne parazytozy przewodu pokarmowego Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak................................... 288 13
II. PARAZYTOZY KRWI I TKANEK 40. Malaria (zimnica, malaria) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak...... 292 41. Toksoplazmoza (toxoplasmosis) Małgorzata Paul............... 299 42. Pneumocystoza (pneumocystosis) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak.. 308 43. Rzęsistkowica (trichomonoza, trichomonosis) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak................................... 312 44. Włośnica (trichinelloza, trichinellosis) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak 315 45. Toksokaroza (toxocarosis) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak...... 319 46. Wągrzyca (cysticerkoza, cysticercosis) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak 324 47. Bąblowica (echinokokoza, echinococcosis) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak................................... 327 Bąblowica jednojamowa (echinococcosis cystica)................. 327 Bąblowica wielojamowa (alweokokoza, echinococcosis alveolaris)....... 329 48. Inne parazytozy krwi i tkanek Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak... 332 III. PARAZYTOZY EGZOTYCZNE 49. Pełzakowica (amoebosis) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak....... 337 50. Leiszmanioza (leishmaniosis) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak.... 340 51. Trypanosomozy (trypanosomoses) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak.. 343 52. Schistosomoza (bilharcjoza, schistosomosis) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak................................... 346 53. Filariozy (filarioses) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak......... 349 IV. INWAZJE PASOŻYTÓW ZEWNĘTRZNYCH 54. Świerzb (scabies, sarcoptosis) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak.... 354 55. Wszawica (pediculosis) Zbigniew S. Pawłowski, Jerzy Stefaniak........ 356 Skorowidz........................................ 358 14