SPIS TREŚCI Rozwój... 19 NOWORODEK... 21 Macierzyństwo... 21 Planowanie ciąży co to oznacza?... 21 Prawidłowy rozwój płodu jak to ocenić?... 24 Płód słyszy i czuje, i co z tego wynika?... 30 Utrata środowiska wewnątrzmacicznego i początki samodzielnego życia noworodka... 32 Pierwszy oddech... 33 Krążenie krwi... 35 Przewód pokarmowy... 36 Czynność nerek... 37 Termoregulacja... 38 Mózg i ośrodkowy układ nerwowy... 39 Poród rodzinny... 41 Szpital przyjazny matce i dziecku... 43 Pierwsze zabiegi pielęgnacyjne... 44 Pielęgnowanie skóry... 49 Co to jest kangurowanie?... 50 Karmienie piersią... 52 Jak przechowywać pokarm?... 56 Przeciwwskazania do karmienia piersią... 56 Dieta kobiety ciężarnej i karmiącej... 61 Dieta kobiety ciężarnej... 61 Dieta kobiety karmiącej... 65 Badania przesiewowe i pierwsze szczepienia... 67 Żółtaczka noworodka... 72 Bliźniaki, trojaczki, czworaczki... 75 Zwalnianie noworodka do domu i opieka lekarza rodzinnego... 77 Ubranka i pieluszki... 78 Spis treści 7
Bezpieczne łóżeczka, wózki i nosidła... 79 Dlaczego urodziłam wcześniaka?... 81 Najczęstsze schorzenia noworodka przedwcześnie urodzonego... 82 Oddział intensywnej terapii noworodka bezpieczeństwo czy strach.. 84 Rola fizjoterapeuty w opiece nad noworodkiem przedwcześnie urodzonym... 85 Pomoc psychologa... 87 Czy moje dziecko będzie się prawidłowo rozwijać?... 88 Dalsza opieka nad dzieckiem... 90 PIERWSZY, DRUGI ITRZECI ROK ŻYCIA... 94 O czym należy pamiętać... 94 Karmienie pokarmem matki złotym standardem żywienia noworodków i niemowląt... 94 Jak wykorzystać i wzmocnić możliwości rozwojowe dzieci?... 99 Ochrona przed zagrożeniami chorobowymi i urazami przez szeroko rozumianą profilaktykę... 102 Pierwszy rok życia okres niemowlęcy... 104 Pierwszy kwartał... 105 Drugi kwartał... 112 Trzeci kwartał... 124 Czwarty kwartał... 132 Sztuczne żywienie... 136 Uwagi końcowe dotyczące pierwszego roku życia... 141 Drugi rok życia... 141 Rozwój somatyczny... 143 Rozwój psychoruchowy... 143 Żywienie... 149 Trzeci rok życia... 156 Rozwój somatyczny... 156 Rozwój psychoruchowy... 156 Żywienie... 159 Zaburzenia snu... 160 Zaburzenia postawy... 161 ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY SPOJRZENIE NEUROLOGA... 164 Co warunkuje narodziny zdrowego i mądrego dziecka?... 164 Co to jest rozwój psychoruchowy?... 165 Podstawowe okresy rozwoju dziecka... 166 Od noworodka do dziecka rocznego... 166 Rozwój motoryczny i emocjonalny... 174 8 Spis treści
Okres wczesnego dzieciństwa... 178 Dziecko przedwcześnie urodzone... 183 Rozwój psychoruchowy... 184 ROZWÓJ SOMATYCZNY DZIECKA DO TRZECIEGO ROKU ŻYCIA... 186 Czynniki warunkujące prawidłowy przebieg rozwoju dziecka... 187 Okresy rozwojowe... 188 Rozwój dzieci urodzonych przedwcześnie... 191 Ocena rozwoju somatycznego... 192 Jak należy posługiwać się normami, czyli biologicznymi układami odniesienia?... 194 Jak posługiwać się siatką centylową?... 203 Dzienniczek matki... 227 Wychowanie... 229 URZĄDZANIE MIESZKANIA... 231 Okres wczesnoniemowlęcy... 231 Urządzenie pokoju dla dziecka do trzeciego roku życia... 233 WPROWADZANIE ZDROWEGO TRYBU ŻYCIA... 234 Jak budować kontakty społeczne dziecka?... 234 Rola dziadków... 236 Opieka nad dzieckiem... 238 Opieka dziadków... 238 Opiekunka... 239 Żłobek... 241 Ubieranie dziecka dostosowanie do pory roku... 243 Świat dziecka w zabawie... 246 Rodzaje zabawek... 247 Spacery... 251 Kontakty z przyrodą... 251 Rysowanie... 252 Kontakt z książką... 253 Oglądanie telewizji... 254 Kontakt ze zwierzętami... 255 Podróże... 256 Spis treści 9
Podróż samochodem... 256 Podróż samolotem... 258 JAK WYCHOWYWAĆ DZIECKO UWAGI PSYCHOLOGA... 261 Rola rodziców we wczesnym kształtowaniu cech osobowych dziecka... 261 Kim jest nasze dziecko?... 261 Jak przezwyciężać trudności?... 264 Rozwój podstawowej relacji społecznej dziecka... 265 Komunikacja niewerbalna... 265 Dostrajanie się matki do rytmu czynności dziecka... 266 Wzajemność w kontakcie z dzieckiem... 267 Ufne przywiązanie... 267 Rozwój poczucia siebie... 268 Rodzice źródłem informacji dla dziecka o nim samym... 269 Aktywność dziecka a jego wiara w siebie... 270 Zabawa i poznawanie świata przez dziecko... 271 Dziecko spontanicznym odkrywcą... 271 Dziecko a zabawa... 272 Zabawy i zabawki w okresie niemowlęcym... 272 Zabawy i zabawki w okresie poniemowlęcym... 273 Potrzeby społeczne małych dzieci... 277 Dziecko istota społeczna od urodzenia... 277 Umiejętności społeczne małego dziecka... 278 Zaspokajanie potrzeby kontaktu z rówieśnikami... 278 Jak rodzice pomagają dziecku rozwijać mowę?... 280 Gaworzenie wstęp do mowy właściwej... 280 Mowa jako środek i efekt komunikowania się... 280 Uczenie reguł, wyznaczanie granic... 283 Pierwsze ograniczenia i wymagania, jakie świat stawia dziecku... 283 Wprowadzanie zasad... 285 Skąd biorą się zasady wychowawcze?... 286 Wprowadzanie reguł, wyznaczanie granic w drugim i trzecim roku życia.. 287 Jak dziecko spostrzega wprowadzanie reguł?... 289 Co ułatwia osiąganie zamierzeń wychowawczych?... 290 Czego rodzice powinni się wystrzegać?... 292 Przekorne i uparte dwulatki... 294 Jak postępować? Jaką przyjąć postawę?... 295 Napady nasilonej złości... 297 Zasypianie i sen dziecka... 300 Co ułatwia dzieciom zasypianie?... 301 Dlaczego dzieci budzą się w nocy?... 303 10 Spis treści
Kiedy przenieść łóżeczko do dziecięcego pokoju?... 304 Trening czystości... 306 Etapy rozwoju kontroli nad wydalaniem... 306 Dziecko i jego rodzeństwo... 309 W oczekiwaniu na braciszka lub siostrzyczkę... 309 Noworodek przyjaciel czy rywal?... 310 Czy rodzice jednakowo kochają swe dzieci?... 311 A jak się czuje dziecko urodzone jako drugie?... 312 Rodzina, jako miejsce nabywania kompetencji społecznych... 313 Czy dobrze być jedynakiem?... 313 Potrzeby dziecka a potrzeby dorosłych... 314 Rozwój społeczny jedynaków... 315 Samotni jedynacy... 316 Rozwój umiejętności społecznych... 316 Dziecko adoptowane... 318 Decyzja małżonków o adopcji dziecka... 318 Aktywne przygotowywanie się do adopcji... 318 Poznanie dziecka i podjęcie decyzji o przyjęciu go do rodziny... 319 Adaptacja dziecka i rodziców do nowej sytuacji... 319 Gdy adoptowanym dzieckiem jest niemowlę... 320 Gdy adoptowane dziecko ma więcej niż rok... 321 Społeczny odbiór zachowania dziecka w odczuciu rodziców adopcyjnych. 322 Budowanie więzi... 322 Wyrównywanie opóźnień... 323 Problemy wychowawcze... 324 Jawność w adopcji... 325 Rodzice i stres... 327 Czas dla siebie i dziecka... 327 Wiedza i kompetencje wychowawcze... 328 Wgląd we własne emocje... 329 Lepsze poznanie swego dziecka... 330 Świadoma praca nad polepszeniem relacji z dzieckiem... 330 Realna ocena siebie jako rodzica... 330 Oczekiwania wobec dziecka... 332 TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZE UWAGI PSYCHIATRY... 333 Sen... 333 Problemy związane z jedzeniem... 336 Dziecko otyłe... 337 Czynności nawykowe... 338 Dziecko lękowe... 339 Spis treści 11
Jak postępować w przypadku lęku separacyjnego?... 341 Jak zapobiegać występowaniu zaburzeń lękowych u dzieci?... 342 Dziecko opóźnione w rozwoju psychoruchowym... 342 Jak postępować, gdy podejrzewa się, że rozwój psychoruchowy dziecka jest opóźniony?... 344 Autyzm dziecięcy... 346 Jak należy postępować, by pomóc dziecku z autyzmem?... 349 Dziecko nadpobudliwe... 350 Jak można pomóc dziecku nadpobudliwemu?... 351 Agresja u dzieci... 352 Jak pomóc agresywnemu dziecku?... 353 Reakcja dziecka na rozłąkę z matką (opiekunką)... 355 Co rodzice powinni wiedzieć... 357 NAJCZĘSTSZE CHOROBY I DOLEGLIWOŚCI... 359 Choroby oczu... 359 Zapalenie spojówek... 359 Jęczmień... 361 Zez... 361 Oczopląs... 362 Choroby i dolegliwości w obrębie uszu... 362 Ropne zapalenie ucha środkowego... 362 Nawracające zapalenia uszu... 362 Woskowina... 363 Ciało obce w przewodzie słuchowym i zapalenie ucha zewnętrznego... 363 Niedosłuch... 363 Choroby błony śluzowej nosa... 364 Katar... 364 Krwawienie z nosa... 365 Choroby i dolegliwości w obrębie jamy ustnej... 365 Ząbkowanie... 365 Ból zęba... 366 Pleśniawki... 366 Owrzodzenia... 366 Krwawienia z jamy ustnej... 367 Ostre zapalenie gardła... 367 Angina... 367 12 Spis treści
Bóle brzucha, różne przyczyny i objawy chorób przewodu pokarmowego... 368 Wymioty... 368 Zapalenie wyrostka robaczkowego... 368 Wgłobienie jelita... 369 Biegunka... 369 Zaparcia... 370 Wzdęcia... 371 Krew w stolcu... 372 Krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego... 372 Choroby układu moczowo-płciowego... 373 Zakażenie układu moczowego... 373 Nawracające zakażenia układu moczowego... 373 Bezmocz i skąpomocz, nietrzymanie moczu... 374 Stany zapalne pęcherza i cewki moczowej... 374 Krew w moczu (krwiomocz)... 375 Zapalenie napletka... 375 Stulejka... 375 Niezstąpienie jądra... 375 Skręt jądra... 376 Upławy... 376 Zapalenie sromu i pochwy... 376 Choroby skóry... 377 Żółtaczka... 377 Wykwity i wysypki... 378 Liszajec... 379 Wyprysk dziecięcy... 379 Zapalenie skóry... 379 Oparzenie słoneczne... 380 Potówki... 380 Brodawki młodocianych (kurzajki)... 380 Naczyniaki... 380 Alergia i atopia... 381 Alergie pokarmowe i nietolerancje... 383 Drgawki gorączkowe... 387 Co to są drgawki gorączkowe?... 387 Jak się objawiają drgawki gorączkowe?... 387 Jak należy postępować z dzieckiem?... 388 Niedokrwistość z niedoboru żelaza u dzieci... 390 Co to jest niedokrwistość?... 390 Rola żelaza w organizmie... 391 Spis treści 13
Kiedy możemy podejrzewać niedobór żelaza?... 392 Rola diety w leczeniu niedokrwistości... 392 Kiedy rozpoznajemy niedokrwistość?... 393 Dlaczego niedokrwistość z niedoboru żelaza jest niebezpieczna dla dzieci? 393 Kiedy podejrzewać, że dziecko ma niedokrwistość? Jakie są jej objawy?... 393 Profilaktyka... 395 Leczenie... 396 Zaburzenia układu krążenia... 398 Odrębności układu krążenia... 398 Najczęstsze przyczyny zgłaszania się z dzieckiem do kardiologa... 402 Profilaktyka chorób układu krążenia... 404 Profilaktyka chorób zakaźnych... 407 SZCZEPIENIA OCHRONNE... 409 Odporność bierna i czynna małego dziecka... 409 Co to są szczepienia obowiązkowe?... 412 Co to są szczepienia zalecane?... 413 Szczepionki skojarzone i ich zastosowanie u dzieci... 414 Szczepienia osób dorosłych opiekunów małego dziecka... 414 Szczegółowy program szczepień obowiązkowych... 414 Szczepienia przeciwko gruźlicy... 417 Szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B... 418 Szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi... 418 Szczepienia przeciwko poliomyelitis... 420 Szczepienie przeciwko Haemophilus influenzae typu b... 421 Szczepienia przeciwko odrze, nagminnemu zapaleniu przyusznic (śwince) i różyczce... 421 Szczegółowy program szczepień zalecanych... 422 Szczepienie przeciwko Streptococcus pneumoniae... 422 Szczepienie przeciwko Neisseria meningitidis... 426 Szczepienie przeciwko zakażeniom rotawirusami... 426 Szczepienie przeciwko ospie wietrznej... 427 Szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A... 428 Szczepienie przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu... 428 Przygotowanie dziecka do szczepienia... 429 Objawy uboczne po szczepieniu... 430 Przeciwwskazania do szczepień... 430 14 Spis treści
Choroby zakaźne wieku dziecięcego... 431 CHOROBY BAKTERYJNE... 433 Borelioza... 433 Krztusiec... 435 Angina... 437 Płonica (szkarlatyna)... 438 Róża... 439 CHOROBY PASOŻYTNICZE... 440 Owsica... 440 Toksokaroza... 441 Glistnica... 442 Tasiemczyce... 443 Toksoplazmoza... 443 Giardiaza (lamblioza)... 444 CHOROBY WIRUSOWE... 446 Ospa wietrzna... 446 Półpasiec... 447 Mononukleoza zakaźna... 448 Odra... 450 Nagminne zapalenie przyusznic (świnka)... 451 Różyczka... 452 Rumień zakaźny... 453 Gorączka trzydniowa... 453 Zakażenie wywołane wirusem opryszczki... 454 Opryszczkowe zapalenie jamy ustnej i dziąseł... 454 Wyprysk opryszczkowy... 455 Kleszczowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu (KZM)... 455 Wirusowe zapalenia wątroby... 456 Wirusowe zapalenie wątroby typu A (HAV, wzw A)... 456 Wirusowe zapalenie wątroby typu B (HBV, wzw B)... 457 Wirusowe zapalenie wątroby typu C (HCV, wzw C)... 457 Biegunki bakteryjne i wirusowe... 458 Spis treści 15
Grypa... 461 Jak dochodzi do zakażenia wirusem grypy?... 463 Przebieg kliniczny... 463 Diagnostyka... 464 Objawy i przebieg choroby... 465 Powikłania pogrypowe... 466 Profilaktyka przez szczepienie... 467 Niepożądane odczyny poszczepienne (NOP)... 469 Leki przeciw grypie... 471 Dawkowanie i warunki stosowania leków antygrypowych nowej generacji... 471 Na co należy zwrócić uwagę w profilaktyce przeciwgrypowej?... 472 Życie dziecka z chorobą przewlekłą... 475 CUKRZYCA... 477 Objawy... 478 Hipoglikemia... 479 Leczenie... 481 Dieta... 481 Aktywność fizyczna... 482 MUKOWISCYDOZA... 483 Przyczyny... 483 Objawy w okresie noworodkowym... 484 Objawy w okresie niemowlęcym... 485 Objawy w okresie poniemowlęcym i przedszkolnym... 485 Leczenie... 486 CELIAKIA (CHOROBA TRZEWNA)... 488 Objawy... 489 Dieta... 490 ASTMA OSKRZELOWA... 492 Objawy... 492 Napady duszności przyczyny... 494 Leczenie... 496 16 Spis treści
ZESPÓŁ DOWNA... 498 Wady serca... 499 Niedosłuch... 499 Choroby tarczycy... 500 Wady wzroku... 500 Niestabilność stawów... 501 Choroby jamy ustnej i zębów... 501 Choroby skóry... 502 Niedobór wzrostu... 502 MÓZGOWE PORAŻENIE DZIECIĘCE... 504 Przyczyny... 504 Objawy... 505 Leczenie... 507 Stany zagrożenia życia... 509 PIERWSZA POMOC I RESUSCYTACJA DZIECKA... 511 Resuscytacja... 513 Zasady postępowania... 514 WYPADKI OKRESU WCZESNODZIECIĘCEGO... 519 Drobne urazy... 519 Otarcia naskórka... 519 Stłuczenia... 520 Skręcenia, zwichnięcia i złamania... 521 Skręcenia... 522 Zwichnięcia i złamania... 522 Krwawienia i krwotoki... 524 Oparzenia termiczne, elektryczne i chemiczne... 526 Klasyfikacja oparzeń... 527 Pierwsza pomoc w oparzeniach... 529 Zapobieganie oparzeniom... 530 Zachłyśnięcia i zadławienia... 531 Zachłyśnięcie... 531 Zadławienie... 532 Zatrucia... 534 Zatrucia lekami... 534 Zatrucia środkami chemicznymi... 534 Spis treści 17
Zatrucia tlenkiem węgla (czadem)... 535 Wypadki komunikacyjne... 536 Wypadnięcia z wózka, łóżeczka, okna... 537 Tonięcie i utonięcie... 538 GROŹNE SYTUACJE OKRESU WCZESNODZIECIĘCEGO... 540 Biegunki... 540 Wysoka gorączka... 542 Drgawki... 543 Zapalenie krtani i nagłośni... 544 Zapalenie krtani... 544 Zapalenie nagłośni... 545 Sepsa i wstrząs septyczny... 546 Wstrząs anafilaktyczny... 546 Alergia lateksowa... 548 GROŹNE DLA ŻYCIA CHOROBY UKŁADU KRĄŻENIA... 550 Zaburzenia rytmu... 550 Przedwczesne pobudzenia nadkomorowe... 550 Zatokowe zwolnienie czynności serca... 550 Napadowy częstoskurcz nadkomorowy... 551 Nieprawidłowe odejście lewej tętnicy wieńcowej od tętnicy płucnej... 552 Zapalenie mięśnia sercowego... 552 Kardiomiopatia rozstrzeniowa... 553 Choroba Kawasaki... 554 Ważne informacje... 557 APTECZKA DOMOWA... 559 Wyposażenie... 559 Leki... 559 Środki antyseptyczne stosowane do przemywania ran, otarć naskórka... 560 Materiały opatrunkowe i inne... 561 ADRESY I TELEFONY... 564 SKOROWIDZ... 571