Grudzień 2016 r. Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów Unii Europejskiej za
Grudzień 2016 r. Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów Unii Europejskiej za Departament Systemu Płatniczego Warszawa, 2016 r.
Spis treści Wstęp 2 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 4 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze 4 2. Liczba rachunków bankowych na 1 mieszkańca 6 3. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców 9 4. Liczba terminali POS w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców 13 5. Liczba wydanych kart płatniczych na 1 mieszkańca 16 6. Liczba transakcji kartami płatniczymi na 1 mieszkańca 18 7. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonywanych pojedynczą kartą płatniczą 22 8. Liczba transakcji zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS 23 9. Rozwój rynku płatności zbliżeniowych 26 10. Udział transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji przeprowadzonych kartami płatniczymi 27 11. Liczba zrealizowanych poleceń przelewu na jednego mieszkańca 30 12. Liczba zrealizowanych poleceń zapłaty na jednego mieszkańca 32 13. Liczba transakcji dokonywanych przy użyciu bezgotówkowych instrumentów płatniczych 34 14. Transakcje bezgotówkowe w podziale na instrumenty płatnicze 37 15. Relacje pomiędzy poziomem dochodu a transakcjami instrumentami płatniczymi 38 16. Udział pieniądza gotówkowego w agregacie podaży pieniądza M1 40 17. Udział pieniądza gotówkowego w PKB 41 Podsumowanie 43 Spis wykresów 48 Spis tabel 50
Wstęp Wstęp Departament Systemu Płatniczego Narodowego Banku Polskiego przedstawia kolejny cykliczny materiał dotyczący porównania wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami krajów Unii Europejskiej 1. Głównym celem prezentowanego materiału jest porównanie wybranych parametrów z kilkunastu najważniejszych obszarów systemu płatniczego, w szczególności w przeliczeniu na liczbę mieszkańców, w Polsce i w krajach Unii Europejskiej (UE) za, związanych głównie z dostępnością instytucji świadczących usługi płatnicze dla ludności, poziomem ubankowienia (mierzonego liczbą rachunków bankowych) oraz wykorzystaniem podstawowych bezgotówkowych instrumentów płatniczych (kart płatniczych, poleceń przelewu, poleceń zapłaty) i elementów infrastruktury płatniczej (bankomatów, terminali POS). Należy również dodać, że materiał ten nie ma na celu wskazania czy wyjaśnienia przyczyn zróżnicowania wysokości poszczególnych wskaźników w konkretnych krajach, lecz przedstawienie bieżącego stanu rozwoju obrotu bezgotówkowego w naszym kraju w stosunku do pozostałych krajów UE. Wyjaśnienia metodologiczne W celu dokonania analizy wybranych parametrów Polska została przedstawiona na tle krajów Unii Europejskiej. Analiza zawarta w niniejszym materiale została przedstawiona w oparciu o dane za, opublikowane przez Europejski Bank Centralny we wrześniu 2016 r., znajdujące się w Hurtowni Danych Statystycznych (Statistical Data Warehouse) pod adresem http://sdw.ecb.europa.eu/ 2. Informacje te zostały zaktualizowane o dane pochodzące z innych źródeł, w szczególności o dane zbierane przez NBP i publikowane w periodycznych opracowaniach, które można znaleźć na stronach internetowych Narodowego Banku Polskiego pod adresem: http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemplatniczy/karty_platnicze.html. Raport bazuje również na opracowaniu pt. Euro Retail Payments Board Final Report. Mobile and card-based contactless proximity payments, listopad, dotyczącym płatności zbliżeniowych. Dla przejrzystości i łatwiejszego porównania prezentowanych danych przedstawiono je w postaci wykresów obrazujących stan rozwoju w zakresie poszczególnych elementów systemu płatniczego oraz zauważalnych tendencji występujących w Polsce w porównaniu do średniej dla krajów ze Strefy Euro i średniej dla wszystkich krajów Unii Europejskiej. Pierwszy typ wykresów (wykresy liniowe) ma na celu zobrazowanie tendencji rozwojowych występujących w analizowanym zakresie na przestrzeni kilkunastu lat. Dla uproszczenia trend w danym zakresie jest przedstawiony dla trzech obszarów: Polska, średnia dla krajów ze Strefy Euro oraz średnia dla całej Unii Europejskiej. 1 Podobne materiały DSP przygotowywał corocznie w poprzednich latach, począwszy od danych za 2004 r. Ostatni materiał został przygotowany za 2014 rok: http://www.nbp.pl/systemplatniczy/obrot_bezgotowkowy/porownanie_ue_2014.pdf 2 Dane corocznie publikowane na witrynie internetowej EBC. 2
Wstęp Drugi typ wykresów (wykresy słupkowe) obejmuje dane za 2015 rok odnoszące się do wszystkich krajów Unii Europejskiej, których dane opublikowano (w przypadku niektórych wskaźników nie opublikowano danych dla niektórych krajów UE). Polska została wyróżniona kolorem fioletowym, a kolorem zielonym zaznaczono pozostałe kraje UE. Jako punkt odniesienia został również przedstawiony średni poziom wskaźników dla krajów członkowskich Unii Europejskiej (kolor niebieski). W odniesieniu do obu wyżej wymienionych typów wykresów, średnia dla krajów Unii Europejskiej, zazwyczaj w przeliczeniu na jednego mieszkańca, w przypadku gdy dane dla jednego lub więcej krajów nie zostały opublikowane, jest prezentowana w dwóch wariantach: w pierwszym wariancie, zgodnym z podejściem Europejskiego Banku Centralnego, wartość średnia dla danego wskaźnika liczona jest dla całej populacji UE (nawet jeśli dane dla danego wskaźnika nie zostały opublikowane dla jednego lub kilku krajów; na wykresach średnia ta jest oznaczona linią w kolorze niebieskim), natomiast w drugim wariancie, tj. dla wykresów numer 2 oraz 4, wartość średnia dla danego wskaźnika liczona jest dla tych krajów EU, dla których dane zostały opublikowane (na wykresach jest ona oznaczona linią w kolorze czarnym). 3
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze Liczbę placówek instytucji oferujących usługi płatnicze w Polsce w podziale na oddziały NBP, oddziały instytucji kredytowych (w rozumieniu prawa europejskiego) 3, placówki Poczty Polskiej oraz placówki instytucji płatniczych i biur usług płatniczych przedstawiono w tabeli nr 1. Tabela 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze w Polsce w latach 2010-2015 Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Oddziały instytucji kredytowych 16.214 15.920 17.107 16.796 16.224 15.584 Placówki Poczty Polskiej 8.365 8.383 8.243 7.675 7.343 7.271 Oddziały NBP 16 16 16 16 16 16 Ogółem oddziały instytucji kredytowych, placówki Poczty Polskiej i Oddziały NBP Placówki podmiotów pośredniczących w przyjmowaniu wpłat na rachunki bankowe (instytucji płatniczych i biur usług płatniczych) 24.595 24.319 25.366 24.487 23.656 22.871 0 0 8.628 16.018 31.614 34.609 Ogółem 24.595 24.319 33.994 40.505 55.197 57.480 Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego Liczbę placówek instytucji oferujących usługi płatnicze w Polsce na tle średnich dla krajów Strefy Euro i krajów UE przedstawia wykres nr 1. Znaczący wzrost wskaźnika dla Polski w 2011 r. wynikał ze zmiany stosowanej przez EBC metodologii od 2009 r. w związku z wejściem w życie dyrektywy o usługach płatniczych i uwzględnieniem instytucji płatniczych i biur usług płatniczych w kategorii instytucje oferujące usługi płatnicze. Z danych przedstawionych na wykresie nr 1 wynika, że w Polsce od 2011 do 2014 roku następował stały wzrost liczby placówek instytucji oferujących usługi płatnicze w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców. W roku 2015 nastąpił spadek liczby placówek oferujących usługi płatnicze o blisko 5 tys. placówek, co widoczne jest również na wykresie nr 1. Na spadek ten przełożyć się mógł systematyczny, mający miejsce od 2011 r. spadek liczby placówek Poczty Polskiej oraz od 2012 r. spadek liczby oddziałów instytucji kredytowych. 3 Przez instytucje kredytowe w odniesieniu do Polski w ECB Statistical Data Warehouse należy rozumieć banki, oddziały instytucji kredytowych, banki spółdzielcze oraz SKOK-i. 4
308 288 278 263 261 257 236 202 187 183 0 133 712 712 678 673 672 666 621 559 558 525 468 445 560 817 976 1495 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na 1 mln mieszkańców w latach 2001-2015 (z uwzględnieniem instytucji płatniczych i biur usług płatniczych) 1 600 1 434 1 495 1 300 1 000 700 400 1 052 882 692 663 659 651 644 636 638 641 639 639 631 584 593 630 645 659 633 563 556 591 553 566 628 602 599 558 586 586 606 526 567 564 510 556 540 513 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 584 542 509 Polska Strefa Euro UE UE* UE* - średnia skorygowana, wyliczona jako średnia spośród krajów, które udostępniły dane W krajach Unii Europejskiej obserwuje się systematyczny spadek, przy nieznacznych wahaniach, wskaźnika liczby placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na milion mieszkańców. Podobny trend zauważalny jest w przypadku krajów należących do Strefy Euro. W 2007 r. wskaźnik ten był po raz pierwszy w Polsce wyższy od wskaźnika dla krajów UE. Wśród wszystkich krajów UE Polska z liczbą placówek oferujących usługi płatnicze wynoszącą 55.209 i wskaźnikiem 1.306 placówek na milion mieszkańców (przy średniej w UE na poziomie 509) zajmowała w pierwsze miejsce, co przedstawiono na wykresie nr 2. Wykres 2. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na 1 mln mieszkańców w poszczególnych krajach UE w 1600 1400 1200 1000 800 600 Średnia UE*: 584 400 Średnia UE: 509 200 0. Brak danych dla Wielkiej Brytanii. 5
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wysoka pozycja Polski pod względem liczby placówek oferujących usługi płatnicze wynika z uwzględnienia w statystykach dużej liczby placówek oferujących usługę wpłaty gotówki na rachunek, a więc zarówno Poczty Polskiej, jak i podmiotów przyjmujących wpłaty gotówkowe na rachunki bankowe, w których klienci mogą opłacać rachunki za energię, czynsz, telefon, etc. Placówki tych ostatnich podmiotów nie umożliwiają realizacji transakcji bezgotówkowych. Dlatego też wskaźnik ten ma inny charakter niż pozostałe wskaźniki w niniejszym materiale, które dotyczą głównie płatności bezgotówkowych. Jeśli nie zostałaby uwzględniona liczba placówek instytucji płatniczych i biur usług płatniczych, wskaźnik ten kształtowałby się na poziomie 595 placówek na milion mieszkańców, czyli powyżej średniej unijnej (509) i Polska zajmowałaby 11. miejsce na 27 krajów. Wskaźnik liczby placówek instytucji oferujących usługi płatnicze nie determinuje stopnia ubankowienia społeczeństwa danego kraju. Mimo stosunkowo dużej liczby placówek oferujących usługi płatnicze w Polsce w porównaniu do średniej UE, liczba transakcji dokonywanych za pomocą bezgotówkowych instrumentów płatniczych jest w Polsce znacznie niższa niż średnia liczona dla wszystkich krajów Unii (vide pkt 15 Liczba transakcji dokonywanych przy użyciu bezgotówkowych instrumentów płatniczych ). 2. Liczba rachunków bankowych na 1 mieszkańca Liczba rachunków bankowych w Polsce systematycznie rośnie. W, w porównaniu do 2014 r., liczba rachunków bankowych wzrosła o około 2,4 mln, co oznacza wzrost o 3,7%. Liczbę takich rachunków w latach 2010 2015 przedstawiono w tabeli nr 2. Tabela 2. Liczba rachunków bieżących w złotych prowadzonych przez banki, oddziały instytucji kredytowych i SKOK-i w Polsce w latach 2010-2015 (w tys.) Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Osoby prywatne 44.074 48.686 50.476 52.216 55.888 58.599 Rolnicy, przedsiębiorcy indywidualni Przedsiębiorstwa, niemonetarne instytucje finansowe, instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych Instytucje rządowe i samorządowe Razem liczba rachunków bieżących w bankach Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo - Rozliczeniowe Razem liczba rachunków bieżących 3.785 3.330 3.375 3.457 3.548 3.692 1.303 1.346 1.440 1.477 1.568 1.679 210 200 211 49.162 53.362 55.291 57.360 61.196 64.180 2.773 2.984 3.192 3.261 3.232 2.653 51.935 56.346 58.483 60.621 64.436 66.833 Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego 6
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Zgodnie z aktualną metodologią Europejskiego Banku Centralnego w zakresie statystyki systemów płatniczych, pojęcie overnight deposits (rachunki bankowe) jest szeroką kategorią, która obejmuje nie tylko rachunki służące do dokonywania rozliczeń i płatności, ale również bezterminowe rachunki oszczędnościowe z możliwością wypłaty środków na żądanie bez utraty odsetek lub poniesienia istotnych kosztów oraz rachunki walutowe. W 2012 r. dane przekazywane przez niektóre kraje, w tym Polskę, dotyczące rachunków za lata 2007 2011, skorygowano w oparciu o aktualną metodologię ECB w tym zakresie. Po wprowadzeniu korekty pozycja Polski uległa znaczącej poprawie, przede wszystkim z uwagi na uwzględnienie w kategorii rachunki bankowe bezterminowych rachunków oszczędnościowych, które są dość powszechnie oferowane przez banki w Polsce. Wykres 3. Liczba rachunków bankowych na jednego mieszkańca w latach 2001-2015 2,00 1,91 1,86 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 1,20 1,20 1,20 1,14 1,21 1,21 1,04 1,04 1,04 1,04 1,04 1,05 1,08 1,51 1,50 1,52 1,52 1,62 1,57 1,39 1,39 1,41 1,46 1,52 1,49 1,35 1,41 1,35 1,38 1,40 1,27 1,25 1,21 1,30 1,27 1,21 1,12 1,20 1,21 1,08 1,04 1,06 1,08 1,06 0,97 1,00 1,03 1,67 1,74 1,57 1,53 1,42 1,36 1,20 1,83 Polska Strefa Euro UE Strefa Euro* UE* UE*; Strefa Euro* - średnia skorygowana, wyliczona jako średnia spośród krajów, które udostępniły dane 0,80 0,60 0,45 0,48 0,52 0,58 0,62 0,67 0,40 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Na wykresie nr 3 dostrzegalny jest systematyczny wzrost wskaźnika liczby rachunków na 1 mieszkańca w Polsce. Szczególnie zauważalny, skokowy wzrost tego wskaźnika odnotowano w 2007 r. (z 0,67 rachunku bankowego na jednego mieszkańca w 2006 r. do 0,97 rachunku bankowego na jednego mieszkańca w 2007 r.), co wynikało głównie ze zmiany metodologii. W 2007 r. wskaźnik ten dla Polski stanowił 69,8% średniej całej Unii Europejskiej. Od 2008 roku można zauważyć nagły spadek średniej wartości wskaźnika dla krajów UE i Strefy Euro. Wynika on głównie z faktu niedostarczania (lub wycofania) danych za ten okres przez kilka krajów członkowskich, co znacząco przyczyniło się do zaniżenia wyników 4. Z tego też względu, skorygowano średnie wyliczone przez EBC o kraje niedostarczające danych (średnie zostały na wykresie 4 W statystykach EBC, prezentowanych w Blue Book, średnią UE wylicza się jako iloraz liczby wszystkich rachunków bankowych spośród krajów, które udostępniają dane, przez liczbę mieszkańców wszystkich krajów członkowskich UE, tj. zarówno tych udostępniających dane, jak i tych nieczyniących tego. Analogicznie EBC wylicza średnią dla krajów Strefy Euro. Nieudostępnienie danych przez kraje członkowskie przyczynia się zatem do obniżenia wartości licznika, natomiast niezmienna pozostaje wartość mianownika, co w efekcie prowadzi do zaniżenia wyników. 7
1,37 1,31 1,23 1,18 1,09 1,78 1,78 1,74 1,70 1,59 2,92 2,87 2,80 2,79 2,66 2,60 2,52 2,33 2,15 3,40 4,41 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE zaznaczone przerywaną linią). W roku 2010 r., 2011 r. i 2012 r. danych nie dostarczyło 6 krajów (Bułgaria, Dania, Luksemburg, Niemcy i Szwecja, Włochy), w 2013 r. 6 krajów (Bułgaria, Luksemburg, Niemcy, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy), w 2014 r. danych odnośnie liczby rachunków bankowych nie przekazało następujących 6 krajów: Austria, Bułgaria, Chorwacja, Rumunia, Szwecja i Wielka Brytania, natomiast w roku 2015 danych nie dostarczyły Bułgaria, Chorwacja, Włochy, Austria, Rumunia, Szwecja oraz Wielka Brytania. Dopiero tak skorygowane dane mogą być podstawą do pełnej oceny sytuacji w Polsce na tle Unii Europejskiej. Należy również dodać, że średnia dla Unii Europejskiej w wynosząca 1,2 nie do końca odzwierciedla rzeczywistość, gdyż kraje takie jak Włochy, Austria oraz Rumunia przekazały dane, które widnieją jako zastrzeżone / niejawne, w związku z tym mogą one, ale nie muszą, występować w sumach pomimo braku ich wyszczególnienia w tabelach porównawczych. Z dostępnych danych zaprezentowanych na wykresie nr 3 wynika, że poprzez stały przyrost liczby rachunków bankowych ich liczba w Polsce, w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2013 r., po raz pierwszy była wyższa niż średnia liczba rachunków bankowych na jednego mieszkańca w UE. W roku 2013 r. wartość tego wskaźnika dla Polski wyniosła 1,57 rachunku bankowego na mieszkańca, podczas gdy średnia (skorygowana) dla krajów UE udostępniających dane była o 0,08 niższa. Natomiast w 2014 r. zdecydowanie wzrosła średnia liczba rachunków bankowych dla krajów UE i wyniosła 1,91, tj. o 0,31 rachunku bankowego więcej. Ten wysoki wzrost był spowodowany przekazaniem po raz pierwszy danych przez Luksemburg, który cechował się aż 9,77 rachunków bankowych na mieszkańca, co przyczyniło się do wzrostu wskaźnika za 2014 r. W roku 2015 średnia skorygowana dla UE spadła o 0,08 w stosunku do roku poprzedniego i wynosiła 1,83, natomiast średnia dla krajów Strefy Euro gwałtownie wzrosła o 0,44 do poziomu 1,86. Średnia dla Polski niezmiennie rosła, osiągając w poziom 1,74. Pozycję Polski na tle innych krajów UE w wg wskaźnika liczby rachunków bankowych na 1 mieszkańca zaprezentowano na wykresie nr 4. Wykres 4. Liczba rachunków bankowych na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach UE w 5,00 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 Średnia skorygowana dla 21 krajów UE *: 1,83 1,50 Średnia UE: 1,2 1,00 0,50 0,00 Brak danych dla Bułgarii, Chorwacji, Włoch, Austrii, Rumunii, Szwecji i Wielkiej Brytanii. 8
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Pod względem liczby rachunków bankowych w Polska znalazła się na 14 miejscu wśród 21 krajów Unii Europejskiej ze wskaźnikiem 1,74 rachunku bankowego na jednego mieszkańca. W porównaniu do 2014 r. Polska awansowała o jedno miejsce. W porównaniu do sytuacji z 2014 r. w rankingu krajów UE należy odnotować spadek Estonii, która została wyprzedzona przez Polskę. Największą liczbę rachunków bankowych w przeliczeniu na mieszkańca odnotowano w Grecji (4,41). Kolejne miejsca zajęły Luksemburg (skutek uzyskania przez firmę PayPal licencji instytucji kredytowej), Cypr, Irlandia, Dania oraz Finlandia. Porównując dane zaprezentowane na wykresie nr 4 z wykresem nr 28 (Liczba transakcji bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi na 1 mieszkańca w ), można wysnuć wniosek, że duża liczba rachunków nie oznacza automatycznie wysokiej aktywności posiadaczy tych rachunków. Przykładem może być Grecja, która, posiadając najwyższy wskaźnik odnoszący się do liczby rachunków przypadających na 1 mieszkańca (4,41), posiada jednocześnie jeden z najniższych wskaźników odnoszących się do liczby transakcji bezgotówkowych instrumentami płatniczymi per capita (39). Dla porównania wskaźnik transakcji bezgotówkowych per capita dla Polski wynosił 127 przy wskaźniku 1,74 rachunku bankowego na osobę. 3. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców Według danych NBP, na koniec dostępnych było w Polsce 22.143 bankomatów, podczas gdy na koniec 2014 r. było ich 20.531. Oznacza to wzrost liczby bankomatów o 1.612 sztuk, co stanowi wzrost o 7,9%. Dane dotyczące liczby bankomatów w Polsce w latach 2010 2015 przedstawiono w tabeli nr 3. Tabela 3. Liczba bankomatów ogółem w Polsce w latach 2010-2015 Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Bankomaty 16.413 17.392 18.448 18.876 20.531 22.143 Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego W Unii Europejskiej na przestrzeni kilku ostatnich lat odnotowywano niewielkie zmiany w wielkości tego wskaźnika, przy czym w roku 2011, 2012 oraz 2013 zarówno na terenie UE, jak i krajów Strefy Euro odnotowano niewielkie spadki. Rok 2014 przyniósł widoczny wzrost wskaźnika liczby bankomatów w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców, natomiast rok 2015 prezentuje znacznie niższe wartości w przypadku krajów UE oraz krajów strefy Euro. W przypadku Polski liczba bankomatów w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców systematycznie wzrasta, co zaprezentowano na wykresie nr 5. 9
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 5. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców w latach 2001-2015 1 200 940 966 972 967 971 955 932 975 940 800 706 680 738 717 761 750 788 709 808 735 833 760 821 850 865 866 874 868 857 484 491 439 454 416 894 533 879 576 Strefa Euro UE Polska 400 169 187 198 211 230 261 303 356 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 W w Polsce na 1 mln mieszkańców przypadało 576 bankomatów. W odniesieniu do pozostałych krajów Unii Europejskiej wskaźnik ten pokazuje, że w Polsce jest znacznie mniej bankomatów niż średnia w krajach UE, pomimo że od 2001 roku liczba bankomatów na milion mieszkańców wzrosła o 407 szt. (wzrost o 241%), a w UE jedynie o 199 szt. (wzrost o 29%). 10
628 622 610 578 576 568 535 504 494 489 447 431 419 414 372 335 832 819 780 911 910 1 079 1 074 1 052 1 049 1 397 1 560 1 501 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 6. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców w poszczególnych krajach UE w 1800 1500 1200 900 Średnia UE: 879 600 300 0 Jak widać na powyższym wykresie, największą liczbę bankomatów na 1 mln mieszkańców w roku 2015 miały Austria (1.560 szt.), Portugalia (1.501 szt.) oraz Belgia (1.397 szt.). Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest to, że w Portugalii i Hiszpanii (miejsce 5 1.074 szt.) bankomaty mają zazwyczaj charakter urządzeń wielofunkcyjnych, w których oprócz wypłaty gotówki można dokonywać przelewów, doładowań telefonów, kupna biletów, dokonywania opłat za przejazd płatnymi drogami, etc. Poza czterema wymienionymi wcześniej krajami, kraje takie jak: Francja, Luksemburg, Chorwacja, Niemcy oraz Wielka Brytania odnotowały liczbę bankomatów na milion mieszkańców powyżej średniej unijnej wynoszącej 879 szt. Polska, ze wskaźnikiem na poziomie 576 bankomatów na 1 mln mieszkańców, zajmowała 17. miejsce spośród wszystkich państw UE. Za nami uplasowały się takie kraje jak: Irlandia, Łotwa, Słowacja, Malta, Węgry, Dania, Czechy, Litwa, Holandia, Finlandia oraz Szwecja. W Polska przesunęła się o dwie pozycję w stosunku do poprzedniego roku, wyprzedzając Łotwę i Irlandię. Należy jednak dodać, iż Finlandia i Szwecja pod względem liczby terminali POS zajmują odpowiednio 4 i 13 miejsce pośród krajów UE (vide wykres 10), a liczba bankomatów w tych krajach systematycznie spada i kraje te znajdują się na dwóch ostatnich miejscach. Sytuacja taka spowodowana jest faktem, iż Szwecja i Finlandia są w czołówce państw, w których dokonuje się najwięcej transakcji bezgotówkowych na jednego mieszkańca i tym samym zmniejsza się zapotrzebowanie na gotówkę. Na tle krajów regionu, czyli krajów o podobnych uwarunkowaniach pod względem gospodarczym, społecznym i geograficznym, Polska wypada w środku stawki. Z jednej strony cztery kraje z regionu (Łotwa, Słowacja, Węgry, Czechy i Litwa) miały niższy wskaźnik niż Polska, z drugiej strony Polskę wyprzedziły takie kraje jak Słowenia (819), Bułgaria (780), Estonia (610), Rumunia (578). 11
9,9 9,0 8,3 7,8 7,1 5,9 5,8 5,7 5,6 5,2 5,2 5,1 4,8 3,8 1,9 1,8 1,6 0,7 0,6 16,9 16,8 16,7 16,0 20,1 24,1 28,7 51,3 66,5 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Pomimo systematycznego wzrostu liczby bankomatów na 1 mln mieszkańców w Polsce, wskaźnik ten jest nadal stosunkowo niski w porównaniu do średniej dla wszystkich krajów Unii Europejskiej, co zaprezentowano na wykresie nr 6. Warto jednak zwrócić uwagę, że dystans Polski do UE zmniejsza się z roku na rok w tym zakresie, w 2007 r. wskaźnik dla Polski był niższy od średniej w UE o 63%, podczas gdy w 2015 różnica wynosiła jedynie 34%. Niski wskaźnik nasycenia bankomatami, w połączeniu z przedstawionym dalej wskaźnikiem liczby terminali POS przypadających na 1 mln mieszkańców (Polska na 23. miejscu w Europie vide wykres nr 10), pokazuje odstający jeszcze od przeciętnego w UE obraz rozwoju podstawowej infrastruktury potrzebnej dla korzystania z rachunków bankowych oraz dokonywania transakcji bezgotówkowych w Polsce. Nieco lepiej plasuje się pozycja Polski na tle pozostałych krajów UE, biorąc pod uwagę wskaźnik, jakim jest liczba bankomatów na 100 km 2. Polska zajmuje 14. miejsce, wyprzedzając takie kraje jak: Grecja, Cypr, Bułgaria, Rumunia oraz Estonia, które wyprzedzały Polskę pod względem liczby bankomatów na 1 mln mieszkańców (vide wykres nr 7). Wykres 7. Liczba bankomatów na 100 km2 w poszczególnych krajach UE w 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 Średnia UE: 9,9 0,0 Źródło: Opracowanie własne Powyższe oznacza, że, statystycznie rzecz biorąc, pod względem przestrzennego umiejscowienia bankomatów Polska jest w środku rankingu państw Unii Europejskiej i bliżej średniej unijnej niż przy ujęciu per capita. 12
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 4. Liczba terminali POS w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (vide tabela nr 4) kształtowała się na poziomie 463.366 szt. na koniec, w porównaniu do 398.172 szt. na koniec 2014 r., co stanowiło wzrost o 16,4%. Tabela 4. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze w Polsce w latach 2009-2015 Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Terminale POS 215.509 246.510 266.429 289.547 326.340 398.172 463.366 Imprintery 15.067 6.142 978 915 6 3 - Ogółem 230.576 252.652 267.407 290.461 326.346 398.175 463.366 Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego Z danych prezentowanych przez agentów rozliczeniowych wynika, iż wzrosła liczba akceptantów posiadających terminale POS. Od 2013 roku liczba akceptantów posiadających imprintery drastycznie się obniżyła, a od 2015 roku wyszły one z użycia i zostały zastąpione przez terminale POS. W Strefie Euro widoczny był stały wzrost liczby urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze do roku 2011, z niewielkim odnotowanym spadkiem w 2010 r. W kolejnych latach, tj. w 2012 r. i 2013 r., miał miejsce spadek liczby terminali POS w porównaniu do 2011 r. odpowiednio o 1,5% i 6,6%. W 2014 r. liczba terminali POS na 1 mln mieszkańców wzrosła o 3.771 sztuk, a w o kolejne 672 sztuki, co oznacza wzrosty o 20,3% w 2014 r. oraz o 3,0% w Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze w Polsce zwiększyła się w i osiągnęła poziom 12.050 urządzeń na milion mieszkańców (wzrost o 16,5% w porównaniu do 2014 r. 10.347 urządzeń na 1 mln mieszkańców). Polska zanotowała wzrost średniej liczby urządzeń o 16,5%, podczas gdy w UE i w Strefie Euro zanotowano wzrost odpowiednio o 6,1% i 3,0%. Niemniej jednak dystans między Polską a Unią Europejską zmniejszył się nieznacznie w ostatnim roku. Liczba terminali w Polsce jest wciąż blisko 2-krotnie mniejsza niż średnia w UE czy Strefie Euro (warto zaznaczyć, że 10 lat wcześniej była ona 3,5-krotnie mniejsza). 13
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 8. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS oraz imprinterów) na 1 mln mieszkańców w latach 2001-2015 24 000 22 363 23 035 20 000 16 000 12 000 8 000 4 000 17 747 16 969 15 630 14 866 17 196 17 355 17 949 18 398 17 827 13 844 16 324 13 472 15 254 12 707 15 235 12 050 14 056 14 154 13 315 13 455 12 552 10 347 2 951 2 930 3 474 3 751 4 348 4 628 4 896 19 056 19 587 19 504 19 909 19 602 18 592 5 571 6 044 6 560 6 941 7 742 8 476 20 624 21 875 Polska Strefa Euro UE 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Wskaźnik 12.050 urządzeń na 1 milion mieszkańców dla Polski to jeden z najniższych wskaźników wśród krajów UE w 2014 r., co przedstawiono na wykresie nr 9. Na podstawie wykresu nr 9 można stwierdzić, że również na tle regionu, w odniesieniu do opisywanego wskaźnika, Polska nie wypada korzystnie. Zajmujemy 23. miejsce w UE, wyprzedzając Węgry, Słowację, Irlandię i Rumunię. Natomiast znacznie więcej takich urządzeń funkcjonowało w takich krajach jak Estonia, Słowenia, Łotwa i Litwa. Na zbliżonym poziomie do Polski prezentuje się liczba urządzeń na Węgrzech i w Bułgarii. W 2014 r., w stosunku do podobnego rankingu z roku poprzedniego, wyprzedziliśmy Węgry. W czołówce znalazły się takie kraje jak Luksemburg, Włochy, Wielka Brytania, Hiszpania, Finlandia, Portugalia, Cypr i Holandia. Luksemburg w zajmował pierwsze miejsce z liczbą ponad 260 tys. terminali na 1 mln mieszkańców, natomiast w 2013 r. zajmował 12 pozycję z liczbą 21.287 szt. terminali na 1 mln mieszkańców. Tak wysoka liczba terminali POS w Luksemburgu na mieszkańca jest wynikiem zmiany zakresu przekazywanych danych do ECB od 2014 r. Obecnie, oprócz informacji o terminalach POS znajdujących się na terytorium kraju, przekazywane są również informacje o terminalach ulokowanych poza granicami kraju, ale będących w posiadaniu podmiotów, których miejscem prowadzonej działalności jest dany kraj. Z danych jednostkowych prezentowanych przez Luksemburg w wynika, iż blisko 90% terminali ulokowanych jest poza granicami kraju (133,2 tys. terminali z 148,2 tys. zaraportowanych przez Bank Centralny Luksemburga). 14
8 331 7 269 13 819 13 542 12 814 12 050 11 350 9 925 16 775 16 007 15 660 15 395 20 176 18 758 18 436 22 251 24 639 24 551 24 125 27 985 27 645 26 931 26 273 30 078 29 841 32 596 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 9. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS) na 1 mln mieszkańców w poszczególnych krajach UE w 265 000 260 000 260 596 255 000 250 000 35 000 30 000 25 000 Średnia UE : 21.875 20 000 15 000 10 000 5 000 0 b.d Przeprowadzając porównanie z danymi zaprezentowanymi na wykresie nr 18 (Liczba transakcji bezgotówkowych kartami płatniczymi w pojedynczym terminalu w ), można zaobserwować, że Włochy i Hiszpania mają stosunkowo niewielką liczbę transakcji kartami płatniczymi przypadającą na jeden terminal. Wytłumaczeniem tej sytuacji może być specyfika tych krajów i nastawienie się na bardzo duży ruch turystyczny oraz wynikająca z tego faktu potrzeba dokonywania płatności z wykorzystaniem kart płatniczych przez turystów. Widać to najlepiej na przykładzie Włoch, gdzie mieszkańcy dokonują niewielu transakcji kartami. Na 1 mieszkańca tego kraju w 2015 roku przypadało 37 transakcji kartami płatniczymi - dla porównania w Polsce było to 66 transakcji, a w Danii aż 300 transakcji, pomimo że Dania uplasowała się na 9. miejscu pod względem liczby urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze na 1 mln mieszkańców, nieco powyżej średniej dla Unii Europejskiej. Zdecydowanie korzystniej wypada pozycja Polski na tle pozostałych krajów UE w liczbie terminali POS na 100 km 2. Polska zajmuje 17. miejsce, wyprzedzając takie kraje jak: Bułgaria, Litwa, Estonia, Łotwa, Finlandia 15
bd. 83 71 70 61 55 48 45 41 275 246 219 188 183 181 166 158 148 120 110 325 316 308 616 657 800 1 071 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE i Szwecja, które wyprzedzały Polskę pod względem liczby urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS) na 1 mln mieszkańców (vide wykres nr 10). Wykres 10. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS) na 100 km 2 w poszczególnych krajach UE w 5 800 5 700 5 731 5 600 5 500 1 200 1 000 800 600 400 200 0 Źródło: Opracowanie własne 5. Liczba wydanych kart płatniczych na 1 mieszkańca Wg stanu na koniec w obiegu w Polsce było 35,2 mln kart płatniczych i liczba ta zmalała w porównaniu do 2014 r. (36,1 mln kart), co stanowiło spadek o 2,4%. Jest to pierwszy spadek liczby wydanych kart w Polsce od 2010 roku. Liczbę kart płatniczych wydanych w Polsce w latach 2010 2015 (stany na koniec danego roku) zaprezentowano w tabeli nr 5. 16
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Tabela 5. Liczba wydanych kart płatniczych w Polsce w latach 2010-2015 Wyszczególnienie 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Liczba wydanych kart płatniczych 31.983.793 32.044.946 33.291.111 34.658.650 36.068.822 35.209.043 Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego Liczba kart płatniczych na 1 mieszkańca Polski systematycznie wzrastała przez kolejne lata z 0,38 w 2001 r. do 0,87 w 2009 r., natomiast w latach 2010 2011 spadła nieznacznie do poziomu 0,83. W 2013 r. odnotowano wzrost wskaźnika do poziomu 0,90, a w 2014 r. do poziomu 0,94, czyli do najwyższego dotychczas poziomu. W roku 2015 wskaźnik nieznacznie zmalał do poziomu 0,92 karty płatniczej na jednego mieszkańca. Dystans, jaki dzieli Polskę od średniej krajów UE, zwiększył się z 0, 57 w 2014 r. do 0,61 w, co przedstawiono na wykresie nr 11. Wykres 11. Liczba wydanych kart płatniczych na jednego mieszkańca w latach 2001-2015 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 1,18 1,06 0,38 1,25 1,31 1,11 1,14 0,45 0,41 1,22 1,16 0,47 1,33 1,30 0,53 1,37 1,34 0,63 1,41 1,42 0,70 1,46 1,46 1,45 1,45 1,47 1,45 1,44 1,44 1,43 1,44 0,87 0,86 0,79 0,83 0,83 1,50 1,51 1,53 1,45 1,45 1,47 0,90 0,94 0,92 UE Strefa Euro Polska 0,2 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 W wskaźnik wydanych kart płatniczych per capita (0,92) stawiał Polskę w końcówce państw Unii Europejskiej. W tym zakresie wyprzedzaliśmy, podobnie jak w 2014 r. Rumunię oraz Węgry. Ranking krajów pod względem liczby wydanych kart płatniczych na jednego mieszkańca przedstawiono na wykresie nr 12. Warto dodać, że Węgry w 2013 r. miały tę samą wysokość wskaźnika wydanych kart na 1 mieszkańca jak Polska, tj. 0,90. 17
0,75 1,01 0,99 0,92 0,91 1,51 1,43 1,39 1,34 1,30 1,27 1,25 1,20 1,20 1,16 1,12 1,77 1,72 1,71 1,70 1,63 2,03 2,01 2,00 1,91 2,22 2,51 3,78 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 12. Liczba wydanych kart płatniczych na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach UE w 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 Średnia UE: 1,53 1,00 0,50 0,00 Polska na tle regionu i całej UE odznacza się bardzo niską liczbą wydanych kart. Jest to cztery razy mniej kart na jednego mieszkańca niż w Luksemburgu, prawie 3 razy mniej niż w Wielkiej Brytanii i ponad dwa razy mniej niż w Szwecji, Chorwacji, Belgii, na Malcie czy w Holandii. W naszym regionie na podobnym poziomie co Polska znajdują się Węgry i Bułgaria, natomiast znacznie wyższy poziom omawiany wskaźnik osiąga w Słowenii, Estonii, na Litwie i Łotwie. 6. Liczba transakcji kartami płatniczymi na 1 mieszkańca W porównaniu z krajami Unii Europejskiej w Polsce nadal za pomocą kart płatniczych dokonywanych jest stosunkowo niewiele płatności (przy ustalaniu wielkości tego wskaźnika nie brano pod uwagę liczby operacji wypłaty gotówki). W liczba transakcji bezgotówkowych kartami na 1 mieszkańca wyniosła w Polsce 66,5. Porównanie wysokości wskaźnika dla Polski do średniej dla UE (103,9) i Strefy Euro (87,4) wypada dość niekorzystnie, gdyż statystyczny mieszkaniec UE dokonuje średnio około 56% więcej transakcji bezgotówkowych kartami płatniczymi niż statystyczny Polak, co prezentuje wykres nr 13. 18
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 13. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych kartami płatniczymi na jednego mieszkańca w latach 2001-2015 120 103,9 100 80 60 40 20 0 59,5 54,2 55,4 48,7 50,1 44,7 46,0 37,3 46,2 49,5 52,6 56,1 35,9 41,9 38,5 28,8 15,1 12,1 9,3 2,3 3,2 4,1 5,3 6,9 93,5 85,9 79,3 74,1 87,4 63,3 68,2 76,2 80,5 66,5 70,8 67,0 58,2 62,5 48,7 37,6 31,6 26,6 21,9 18,5 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 UE Strefa Euro Polska Średnia dla krajów Unii Europejskiej w wynosiła 103,9 transakcji na jednego mieszkańca. Mimo tak wyraźnej dysproporcji między Polską a średnią dla UE należy stwierdzić, że poziom liczby transakcji kartami w Polsce systematycznie wzrasta, a tempo wzrostu jest znacznie szybsze niż tempo wzrostu średniej dla krajów Unii Europejskiej. Dla porównania w 2006 r. w Polsce przeciętny mieszkaniec dokonywał tylko 9,3 płatności kartami płatniczymi, trzy lata później w 2009 r. już dwukrotnie więcej, tj. 18,5, w 2012 r. 31,5 a w już 66,5. W 2013 r. wskaźnik ten dla Polski stanowił 44% średniej całej Unii Europejskiej, a w już 64%. W omawianym wskaźniku Polska plasuje się na 16. pozycji i wyprzedza Hiszpanię, Słowację, Czechy, Chorwację, Cypr, Maltę, Niemcy, Węgry, Włochy, Rumunię, Grecję oraz Bułgarię, co przedstawiono na wykresie nr 14. Pozytywnym sygnałem jest fakt, iż w, w stosunku do podobnego rankingu z roku poprzedniego, przesunęliśmy się o trzy pozycje, wyprzedzając kraje takie jak Hiszpania, Słowacja i Chorwacja, w których liczba transakcji bezgotówkowych, w porównaniu do poprzedniego roku, wzrosła, ale w tempie znacznie wolniejszym niż w przypadku Polski. Równocześnie jest to wynik blisko 5 razy niższy niż w Danii (300) czy Szwecji (290). Warto zwrócić również uwagę na Estonię, w której omawiany wskaźnik osiągnął w poziom 201 transakcji. Oznacza to, że w Estonii od roku 2004 wykorzystanie kart płatniczych wzrosło o 352% (z poziomu 44,5 transakcji per capita) 5. Jest to tym bardziej warte odnotowania, iż Estonia w liczbie kart na mieszkańca zajmuje pozycję poniżej średniej UE. Należy dodać, iż również w Danii i Finlandii liczba kart płatniczych na mieszkańca jest nieznacznie powyżej średniej dla krajów Unii Europejskiej. Przeciętny mieszkaniec Danii dokonywał 5,8 transakcji bezgotówkowych kartą w tygodniu, Szwecji 5,6 transakcji, zaś w Finlandii 5,0 transakcji tygodniowo. 5 ECB Statistical Data Warehouse, Tabela 7.4 a Number of transaction per capita http://sdw.ecb.europa.eu 19
37 14 13 11 72 71 67 66 64 60 57 56 52 50 45 44 109 139 133 130 154 204 201 195 224 259 290 300 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 14. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych kartami płatniczymi na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach UE w 320,00 280,00 240,00 200,00 160,00 120,00 Średnia UE: 103,90 80,00 40,00 0,00 Pod względem wykorzystania kart płatniczych na jednego mieszkańca, Polska, na tle naszego regionu, plasuje się w środku tych krajów. Na podobnym poziomie znajdują się kraje takie jak Litwa i Słowacja, jednocześnie jednak widać dużą różnicę między naszym krajem a Łotwą (109). Polska zanotowała w jednak jedno z najwyższych w UE temp wzrostu tego wskaźnika, co prezentuje Wykres nr 15. 20
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 15. Wskaźnik wzrostu liczby transakcji kartami płatniczymi (roczna zmiana procentowa) w poszczególnych krajach UE w 2015 roku [1] Grecja [3] Irlandia [3] Polska [4] Czechy [5] Bułgaria [6] Rumunia [7] Litwa [8] Słowacja [9] Węgry [10] Cypr [11] Łotwa [12] Dania [13] Wielka Brytania [14] Malta [15] Włochy EU [16] Holandia [17] Luksemburg [18] Niemcy [19] Chorwacja [20] Szwecja [21] Francja [22] Hiszpania [23] Portugalia [24] Estonia [25] Finlandia [26] Słowenia [27] Austria [28] Belgia 24,75% 22,08% 21,16% 20,78% 20,08% 19,64% 14,61% 12,69% 12,55% 12,23% 12,06% 11,59% 11,47% 9,17% 9,00% 8,87% 8,72% 8,59% 8,43% 8,22% 7,96% 6,96% 6,67% 6,03% 3,66% 3,23% 38,70% 36,53% 64,00% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% Krajem, w którym liczba transakcji bezgotówkowych wzrosła o ponad połowę, jest Grecja (64,0%), na drugim miejscu znalazła się Irlandia, notując wzrost o 38,7%, a na trzecim miejscu uplasowała sią Polska ze wzrostem 36,5%. Należy jednak dodać, iż pomimo tak dużego wzrostu liczby transakcji kartami w Grecji, kraj ten z liczbą 13 transakcji rocznie na 1 mieszkańca znajduje się na przedostatnim miejscu (vide wykres 15), wyprzedzając jedynie Bułgarię. Ten wysoki wzrost transakcji bezgotówkowych w Polsce może wynikać z rosnącej popularności w płatnościach bezgotówkowych kart zbliżeniowych, które umożliwiają przeprowadzanie płatności w sposób najwygodniejszy i najszybszy dla posiadacza instrumentu płatniczego. Innym powodem jest obniżenie opłat interchange od dnia 1 lipca 2014 r. Niższe koszty akceptacji kart płatniczych spowodowały większe zainteresowanie akceptantów przyjmowaniem tej formy zapłaty. Również największa sieć detaliczna rozpoczęła w 2014 r. akceptację kart. Zwiększenie liczby terminali POS poszerzyło możliwości użycia karty przez klientów w roku 2015. 21
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 7. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonywanych pojedynczą kartą płatniczą Kolejnym wskaźnikiem obrazującym częstotliwość wykorzystania kart płatniczych jest liczba transakcji bezgotówkowych przypadających na jedną kartę, co prezentuje Wykres nr 16. Wykres 16. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą płatniczą w latach 2001-2015 80 70 70,6 60 50 40 30 29,9 33,6 30,7 35,0 35,2 35,0 32,0 34,1 33,0 37,2 36,6 35,0 34,5 38,1 36,0 41,2 38,5 44,2 41,3 25,7 59,1 54,9 53,5 51,0 41,2 50,3 51,2 49,6 48,8 47,5 45,0 40,5 31,1 35,6 Polska UE Strefa Euro 20 25,6 11,1 12,7 14,5 17,0 18,5 20,7 10 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Polska systematycznie zmniejszała swój dystans w stosunku do krajów Strefy Euro i krajów Unii Europejskiej w liczbie transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą płatniczą w terminalach POS. W 2014 r. wskaźnik dla Polski był wyższy niż wskaźnik dla krajów Strefy Euro, ale niższy niż wskaźnik dla Unii Europejskiej. W roku 2015 wskaźnik dla Polski znacząco prześcignął pod względem liczby transakcji bezgotówkowych dokonywanych pojedynczą kartą płatniczą zarówno średnią dla krajów ze Strefy Euro, jak i po raz pierwszy w historii - średnią dla krajów Unii Europejskiej. W 2004 r. wskaźnik liczby tego typu transakcji stanowił zaledwie 32,6% średniej krajów Strefy Euro, by w osiągnąć liczbę 70,6 transakcji bezgotówkowych, tj. o 19,4 transakcji więcej dokonanych kartą płatniczą niż średnia dla krajów Strefy Euro (51,2) i 11,5 transakcji więcej niż średnia dla krajów Unii Europejskiej. Polska ze wskaźnikiem 71 transakcji rocznie dokonywanych jedną kartą w roku 2015 po raz pierwszy przekroczyła średnią Unii Europejskiej, która wynosiła 59 transakcji. Jednocześnie w roku 2015 Polska wyprzedziła Belgię i znalazła się na 9. pozycji, co prezentuje Wykres nr 17. 22
9 7 15 b.d. b.d. 18 23 22 26 28 40 39 38 37 43 48 54 62 61 72 71 77 100 113 110 122 133 159 Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 17. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą płatniczą w poszczególnych krajach UE w 160 120 80 Średnia UE: 59,05 40 0 Najczęściej do dokonywania płatności wykorzystują karty mieszkańcy Danii (159 razy w roku, czyli prawie 3-krotnie częściej niż średnia w UE) oraz mieszkańcy Estonii 133, Finlandii 122, Francji 113 oraz Szwecji - 110. Najmniejszy poziom tego wskaźnika zanotowano w Grecji (9) oraz w Bułgarii (7). 8. Liczba transakcji zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS Interesująco wypada porównanie wykorzystania zainstalowanych w danym kraju terminali POS. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonywana kartami płatniczymi w pojedynczym terminalu POS w Polsce jest wyższa niż średnia w krajach Strefy Euro oraz średnia dla całej Unii Europejskiej. 23
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 18. Liczba transakcji bezgotówkowych zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS w latach 2001-2015 6000 5500 5 364 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 2 774 2 171 3 131 3 255 3 197 3 291 3 350 3 489 3 376 3 401 2 978 2 739 2 842 2 554 2 631 2 741 2 749 2 755 2 657 2 638 2 412 1 958 4 483 4 560 4 071 4 135 3 915 4 298 3 701 3 953 4 018 3 257 3 724 3 848 3 473 3 220 3 172 3 276 3 041 Polska UE Strefa Euro 1500 1 379 1 556 1000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Polska na przestrzeni lat 2004 2013 systematycznie zmniejszała swój dystans w liczbie transakcji bezgotówkowych, przypadających na jeden terminal POS w stosunku do średniej UE i od 2011 roku mocno zbliżyła się do średniej unijnej, by ją nieznacznie przekroczyć w 2014 r, a w znacząco zwiększyć przewagę nad wspomnianymi średnimi. W 2004 r. w pojedynczym terminalu POS w Polsce dokonano o 1.818 mniej transakcji bezgotówkowych niż w UE, natomiast w 2013 r. wykonano jedynie 185 transakcji mniej, a w już o 1.229 transakcji więcej. Analizując wykres nr 18, warto podkreślić, że Polska w 2009 r. wyprzedziła kraje należące do strefy euro w liczbie transakcji w pojedynczym terminalu POS i systematycznie zwiększała swój dystans (w 2009 r. było to 136 transakcji więcej, w 2013 r. już 450 transakcji więcej natomiast w było to już o 2.088 transakcji więcej). Mimo iż Polska ma jeden z niższych wskaźników liczby urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze na 1 mln mieszkańców, to dobrze wypada pod względem liczby transakcji bezgotówkowych realizowanych kartami płatniczymi w pojedynczym terminalu. W Polska zajmowała, podobnie jak w roku poprzednim, 11. miejsce w UE. 24
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE Wykres 19. Liczba transakcji bezgotówkowych zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS w poszczególnych krajach UE w [1] Szwecja 12 986 [2] Dania 11 113 [3] Irlandia 9 735 [4] Estonia [5] Finlandia [6] Belgia [7] Holandia 7 694 7 479 7 428 7 295 [8] Wlk. Bryt. [9] Francja [10] Łotwa [11] Polska 6 466 5 932 5 485 5 364 UE [12] Czechy [13] Słowacja [14] Austria [15] Słowenia [16] Portugalia [17] Węgry 4 135 3 958 3 722 3 602 3 510 3 463 3 433 [18] Niemcy 2 780 [19] Chorwacja [20] Hiszpania [21] Rumunia [22] Włochy 2 109 1 947 1 505 1 100 [23] Grecja [24] Bułgaria [25] Luksemburg 312 559 557 0 1 000 2 000 3 000 4 000 5 000 6 000 7 000 8 000 9 000 10 000 11 000 12 000 13 000 14 000 Jak wynika z wykresu nr 19, Polska znacznie wyprzedza takie kraje jak Portugalia, Chorwacja, Hiszpania, Włochy i Luksemburg, które co prawda są liderami w liczbie zainstalowanych terminali POS, ale jednocześnie kraje te nie należą do czołówki krajów, w których dokonuje się najwięcej transakcji bezgotówkowych. Przykładowo w Polsce w jednym terminalu realizowanych jest rocznie blisko 5,4 tys. transakcji płatniczych, czyli 17 razy więcej niż w Luksemburgu, prawie 5 razy więcej niż we Włoszech i ponad 2 razy więcej niż w Hiszpanii i Chorwacji. Tak dobra pozycja Polski wskazuje, iż Polacy chętnie używają kart płatniczych do dokonywania transakcji bezgotówkowych pomimo stosunkowo niewielkiej na tle Europy liczby terminali POS. Liderem pod względem intensywności wykorzystania terminali POS jest Szwecja i Dania, ze wskaźnikami odpowiednio w wysokości 13,0 i 11,1 tys. transakcji na terminal. W naszym regionie Polska wyprzedza większość krajów z wyjątkiem Estonii i Łotwy. Tak niska pozycja Luksemburga wynika z 25
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE faktu, iż do wyliczenia tego wskaźnika uwzględniono również terminale znajdujące się poza Luksemburgiem, co znacznie zaniżyło wskaźnik. 9. Rozwój rynku płatności zbliżeniowych W Polsce od kilku lat użytkownicy kart mogą korzystać z płatności z wykorzystaniem zbliżeniowej karty płatniczej. Należy dodać, iż rynek płatności zbliżeniowych w Polsce rozwija się bardzo dynamicznie. Według danych na rynku polskim na koniec w obiegu było ponad 27 mln kart z funkcją zbliżeniową, które stanowiły 76,7% wszystkich kart płatniczych. Liczba kart zbliżeniowych, w porównaniu do roku 2014 wzrosła o 1,3 mln kart, tj. o 5,0% natomiast w porównaniu do 2012 r. o 11,9 mln kart (o 79%). Udział kart zbliżeniowych w liczbie wszystkich kart płatniczych systematycznie wzrastał i na koniec 2012 r. wynosił 45,4%, w 2013 r. 57,6%, aby na koniec osiągnąć poziom 76,7%. Tabela 6. Poziom nasycenia rynku kartami zbliżeniowymi i infrastruktury umożliwiającej dokonywanie płatności zbliżeniowych Nasycenie infrastruktury terminalami przystosowanymi do płatności zbliżeniowych NISKIE UMIARKOWANE WYSOKIE Nasycenie rynku kartami zbliżeniowymi NISKIE (poniżej 10%) (poniżej 10%) ( od 10% do 50%) ( powyżej 50%) Belgia Łotwa Szwecja UMIARKOWANE Dania Bułgaria Węgry (od 10% do 49%) Luksemburg Chorwacja Hiszpania Portugalia Cypr Wlk.Brytania Norwegia Finlandia Niemcy Grecja Włochy Rumunia Słowenia WYSOKIE Austria Czechy (powyżej 50%) Francja Polska Irlandia Słowacja Holandia Źródło: Raport ERPB Working Group on mobile and card based contactless proximity payments https://www.ecb.europa.eu Z danych zaprezentowanych w tabeli nr 6 wynika, iż w Polsce nasycenie rynku kartami zbliżeniowymi jak i terminalami umożliwiającymi dokonywanie płatności zbliżeniowych jest bardzo wysokie. Na podobnym poziomie jest dodatkowo Słowacja i Czechy. Najniższe nasycenie zanotowano w Belgii, na Łotwie i w Szwecji. Warto dodać, iż w Polsce terminali przystosowanych do płatności zbliżeniowych było na koniec 26
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE 397 tys., co stanowiło 85,7% terminali POS akceptujących karty płatnicze. Na koniec 2014 r. udział ten stanowił 72,3% a 2013 r. tylko 52,1%. Tabela 7. Poziom wykorzystania kart zbliżeniowych na tle kart płatniczych pod względem liczby transakcji bezgotówkowych Wykorzystanie płatności zbliżeniowych NISKIE UMIARKOWANE WYSOKIE < 75 transakcji 75-150 transakcji >150 transakcji na 1 mieszkańca (rocznie) na 1 mieszkańca (rocznie) na 1 mieszkańca (rocznie) Bułgaria Belgia Dania BARDZO NISKIE Cypr Łotwa Estonia (udział transakcji zbliżeniowych Niemcy Portugalia Finlandia poniżej 3%) Grecja Luksemburg Włochy Norwegia Litwa Szwecja Malta Rumunia Słowenia NISKIE Austria Francja Holandia (udział transakcji zbliżeniowych Chorwacja Irlandia od 3% do 9%) Hiszpania UMIARKOWANE Węgry Wlk. Brytania (udział transakcji zbliżeniowych Polska od 10% do 50%) Słowacja WYSOKIE (udział transakcji zbliżeniowych powyżej 50%) Czechy Wykorzystanie kart płatniczych Źródło: Raport ERPB Working Group on mobile and card based contactless proximity payments https://www.ecb.europa.eu Największy udział transakcji zbliżeniowych odnotowano w Czechach, choć liczba transakcji bezgotówkowych na jednego mieszkańca w tym kraju stanowiła 57 operacji, w Polsce takich operacji było 66 (vide wykres nr 15). Polska na tle innych krajów wypada bardzo korzystnie, gdyż pomimo że transakcji bezgotówkowych wykonuje się poniżej średniej dla krajów UE, to transakcje zbliżeniowe stanowiły około 49,3%, a w 2014 r. - 29% (wg szacunków Narodowego Banku Polskiego). Polska należy do grona krajów europejskich o najwyższym użyciu kart zbliżeniowych, na co wskazują dane zawarte w tabelach nr 6 i 7. 10. Udział transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji przeprowadzonych kartami płatniczymi Analizując wykorzystywanie bezgotówkowych instrumentów płatniczych, warto zwrócić uwagę na udział transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji kartami płatniczymi (vide wykresy nr 20 i 21). Do 27