Szlakiem Elektrowni Wodnych Raduni przewodnik kajakowy Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
Zatoka Gdańska J. Białe J. Łapalickie J. Rekowo J.Klasztorne Mała Słupina Strzelenka Kanał Raduni Motława Martwa Wisła J. Raduńskie Dolne J. Kłodno J.Małe Brodno Radunia Radunia J. Raduńskie Górne J. Potulskie J. Ostrzyckie J.Wielkie Brodno J.Trzebno Radunia Reknica J.Straszyn J. Dąbrowskie J. Stężyckie J. Lubowisko Kajakowy Szlak Elektrowni Wodnych Raduni 2 3 Unikalny w Polsce kajakowy Szlak Elektrowni Wodnych znajduje się na rzece Raduni między Straszynem a Pruszczem Gdańskim. Na odcinku około siedmiu kilometrów turysta podziwiać może cztery zabytkowe i czynne do dzisiaj elektrownie wodne z początku XX wieku. Szlak rozpoczyna się w Straszynie w pobliżu Obwodnicy Trójmiejskiej. Po drodze przepływa się na zmianę przez wartkie i szybkie odcinki rzeki oraz jeziora zaporowe przy elektrowniach wodnych. Pokonanie odcinka ze Straszyna do Pruszcza Gdańskiego zajmuje dwie godziny. Trasa ta jest wyjątkowo ciekawa ze względu na położone przy niej elektrownie, malownicze krajobrazy, możliwość relaksu w otoczeniu przyrody. W Pruszczu Gdańskim, w pobliżu tworzonej Faktorii Bursztynowej i Międzynarodowego Bałtyckiego Parku Kulturowego, istnieje możliwość zakończenia spływu lub jego kontynuacji Radunią, a następnie Motławą, w kierunku Gdańska. Droga do Gdańska wiedzie przez miasto Pruszcz Gdański, dzielnice Gdańska Święty Wojciech i Olszynkę, a następnie przez Kamienną Śluzę, Opływ Motławy i Starą Motławę do historycznego centrum Gdańska. Spływ można zakończyć w przystani klubu kajakowego PTTK Żabi Kruk. Dolny odcinek Raduni został zagospodarowany i udostępniony turystom w roku 2009 przez gminę i miasto Pruszcz Gdański. Inwestycję zrealizowano dzięki dofinansowaniu z funduszy Unii Europejskiej. Kajakowy Szlak Elektrowni Wodnych prowadzi przez następujące elektrownie: EW Straszyn, wybudowana w 1910 roku, o mocy 2 411 kw i spadzie 13,80 metra EW Prędzieszyn, wybudowana w 1937 roku, o mocy 872 kw i spadzie 4,50 metra EW Kuźnice, wybudowana w 1934 roku, o mocy 781 kw i spadzie 4,21 metra EW Juszkowo, wybudowana w 1937 roku, o mocy 250 kw i spadzie 4,25 metra EW Pruszcz II, wybudowana w 2005 roku, o mocy 250 kw i spadzie 5,56
Radunia najbardziej pracowita rzeka Polski 4 5 Radunia to rzeka, która zasługuje na miano pracowitej. Znajdują się na niej liczne elektrownie wodne, które produkują prąd na potrzeby Gdańska i okolic. Obiekty hydrotechniczne z początku XX wieku to unikalny kompleks zabytków techniki. To jedyna rzeka w Polsce, która w tak dużym stopniu została zagospodarowana do wytwarzania energii elektrycznej. Sześć zlokalizowanych na rzece elektrowni (Łapino, Bielkowo, Straszyn, Prędzieszyn, Kuźnice i Juszkowo) tworzy unikalną Kaskadę Raduni. Oznacza to, że poziom górnej wody każdej kolejnej elektrowni jest dolnym poziomem elektrowni poprzedniej, a elektrownie pracują jednocześnie lub wspólnie oczekują na wypełnienie pierwszego zbiornika kaskady. Elektrownie są uruchamiane jedynie w godzinach szczytu energetycznego zwykle w dni powszednie w godzinach porannych i popołudniowych. W większości elektrowni do dziś pracują blisko 100-letnie urządzenia. Obecnie łączna moc elektrowni wynosi ponad 14,5 tys. kw. Gospodarzem i właścicielem obiektów jest spółka ENER- GA Elektrownie Wodne Straszyn, część koncernu energetycznego ENERGA. Elektrownie wodne w Straszynie, Bielkowie, Łapinie i Rutkach są udostępnione do zwiedzania. Dodatkowe informacje dostępne są na stronie www.energazew.pl Spływ kajakowy rozpoczyna się w Straszynie, w pobliżu hotelu Cztery Pory Roku, 4 km od Obwodnicy Trójmiejskiej, bezpośrednio przy Elektrowni Wodnej Straszyn. Przy hotelu znajduje się parking, na którym można wyładować kajaki i pozostawić samochody. Następnie należy przenieść kajaki w dół w stronę rzeki na ostrogę, wewnętrzną drogą prowadzącą do budynku elektrowni. Przy budynku mieszkalnym na ostrodze należy skręcić w lewo, aby dotrzeć do punktu wodowania kajaków. Z tego miejsca można bezpiecznie rozpocząć spływ. Jezioro Goszyńskie (Straszyńskie) ma powierzchnię 75 ha, głębokość do 5 m, długość ok. 3 km i szero- Elektrownia Wodna Straszyn kość do ok. 700 m. Do lat 70-tych pełniło funkcje rekreacyjne, a od roku 1983 stanowi ujęcie wody pitnej dla Gdańska. Tym samym jest objęte strefą ochronną i zamknięte dla turystyki. Elektrownia wodna w Straszynie uruchomiona została w 1910 roku. Była to pierwsza elektrownia wodna na Raduni. Wybudowany zbiornik retencyjny pełnił również ważną funkcję przeciwpowodziową, zabezpieczając południowe dzielnice Gdańska i Pruszcz przed zalaniem wodami wezbranej Raduni. Elektrownia funkcjonuje do dziś i po modernizacji wykonanej w roku 1935, posiada moc 2 411 kw, przy spadzie 13,8 metra.
6 Elektrownia Wodna Prędzieszyn Po przepłynięciu krótkiego, leśnego i spokojnego odcinka rzeki poniżej zapory w Straszynie, dopływa się do niewielkiego zbiornika zaporowego przy elektrowni w Prędzieszynie. W tym miejscu po lewej stronie rzeki zaplanować należy pierwszą, krótką przenoskę na szlaku kajakowym. Elektrownia wybudowana w 1937 roku, ma moc 872 kw i spad 4,50 metra. Na drugim brzegu rzeki, w dawnym budynku rozdzielni, znajduje się siedziba firmy zarządzającej obecnie elektrowniami - ENERGA Elektrownie Wodne Straszyn sp. z o.o. Projekt energetycznego zagospodarowania Raduni sięga końca XIX wieku. Pierwszą elektrownię uruchomiono w 1910 roku w Straszynie. Do 1937 roku wybudowano i uruchomiono na Raduni łącznie osiem siłowni, które zasilały w prąd pobliskie okolice i pełniły funkcję rezerwowego zasilania aglomeracji Gdańskiej. Dodatkowo, elektrownia w Rutkach, znajdująca się przed wojną na terenie Polski, zasilała w prąd budujący się port i miasto Gdynię. Po zniszczeniach wojennych, już od 1946 roku wszystkie elektrownie zostały ponownie uruchomione przez polskich specjalistów z elektrowni w Gródku nad rzeką Wdą w Borach Tucholskich. Zespołem kierował inżynier Alfons Hoffmann. Ostatnią elektrownię, Pruszcz II, wybudowano w roku 2005 w rejonie hydrowęzła w Pruszczu Gdańskim. Po przeniesieniu kajaka przez elektrownię w Prędzieszynie można kontynuować spływ do kolejnej elektrowni EW Kuźnice. W pobliżu piekarni znajduje się mały pomost, który wraz z okoliczną łąką stanowić może punkt pośredni lub końcowy spływu. Przystanią administruje Parafialny Klub Kajakowy Radunia ze Straszyna. Po przepłynięciu kilkuset metrów przez centrum wsi Straszyn dopływa się do kolejnej elektrowni wodnej Kuźnice. Elektrownia uruchomiona została w 1934 roku. Wybudowano ją w miejscu istniejącej kuźni wodnej i stąd wzięła się jej nazwa. Podobnie jak elektrownia w Prędzieszynie, stanowiła dolny stopień elektrowni w Straszynie. W roku 1962 zmodernizowano elektrownię, dokonując wymiany starej turbiny Francisa na turbinę śmigłową z nastawnymi łopatami wirnika. Obecnie moc elektrowni wynosi 781 kw, a spad 4,21 metra. Przenoska kajakowa znajduje się z prawej strony elektrowni. Po dłuższym niż poprzednio (z uwagi na wysoką skarpę rzeczną) przenoszeniu kajaków, kontynuować można spływ do kolejnej elektrowni przez najbardziej malowniczy i widokowy odcinek szlaku na terenie wsi Juszkowo. Elektrownia Wodna Kuźnice Po drodze widać zwykle wielu wędkarzy. Rzeka, z uwagi na swój zróżnicowany charakter przepływów, stwarza warunki bytowania wielu atrakcyjnych wędkarsko gatunków ryb. Odcinki wolno płynące i jeziora zaporowe zamieszkałe są przez ryby wód nizinnych, takich jak szczupak, lin, karp, boleń. Na odcinkach wód szybko płynących w częściach przełomowych (np. w Jarze Raduni ), jak i na bystrzach poniżej elektrowni wodnych spotkać można: brzany, świnki, lipienie czy jazia. W rzece żyją również: leszcze, węgorze europejskie, klenie, okonie, płocie, pstrągi potokowe, wzdręgi oraz sandacze. Oprócz tych cennych wędkarsko gatunków, rzeka stanowi również siedlisko mniejszych, chronionych gatunków ryb: kozy, słonecznicy, śliza, strzebli potokowej, różanki, a także minoga rzecznego. 7
Elektrownia Wodna Juszkowo 8 9 Elektrownia wodna Juszkowo została wybudowana w roku 1937 i jest ostatnią z elektrowni wchodzących w system kaskady Raduni. Posiada moc 250 kw i spad 4,25 metra. Zanim dopłynie się do elektrowni, przepływa się przez malowniczy zbiornik wodny otoczony wzgórzami wysoczyzny morenowej. W Juszkowie należy przenieść kajaki przez krótką przenoskę po lewej stronie elektrowni. Odcinek poniżej elektrowni jest dość bystry rzeka wypływa z obszaru wysoczyzny na płaskie tereny Żuław Gdańskich. Po drodze przepływa się pod mostem, przez który przebiega Obwodnica Trójmiejska. Tereny wokół to łąki i pola uprawne, oddzielające Juszkowo od miasta Pruszcz Gdański. Doliny rzeczne, szczególnie na obszarach nizinnych, cechują się występowaniem wyjątkowego nagromadzenia cennych składników środowiska przyrodniczego. Stanowią również naturalne korytarze ekologiczne. Czysta woda Raduni oraz nieskażona dolina tej rzeki stwarzają możliwości bytowania wielu rzadkich, chronionych i cennych gatunków roślin i zwierząt. Dolny odcinek Raduni, pomimo znacznego zabudowania doliny, zachował wiele siedlisk interesujących zbiorowisk roślinnych. Stwierdzono występowanie ponad 400 cennych gatunków flory w siedmiu różnych typach siedlisk. Z uwagi na walory przyrodnicze, dolina Raduni objęta jest ochroną prawną jako Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Raduni. Hydrowęzeł Pruszcz Gdański - Faktoria Po przepłynięciu pod Obwodnicą Trójmiasta, Radunia wpływa na łąki w pobliżu Pruszcza Gdańskiego. W tej nizinnej i podmokłej okolicy znajdują się obecnie stawy rybne, a z lewej strony od głównego nurtu rzeki oddziela się Kanał Raduni, wybudowany w XIV wieku przez Krzyżaków. Należy płynąć głównym korytem rzeki, która zakręca w kierunku południowym. Poniżej znajdują się kolejne rozwidlenia, dlatego cały ten skomplikowany układ wodny nosi nazwę Hydrowęzła Pruszcz Gdański. Kanał Raduni dostarczał wodę pitną do Gdańska, a jego nurt napędzał liczne średniowieczne urządzenia przemysłowe oraz zasilał w wodę miejskie fosy. W późniejszym okresie wody Kanału Raduni wykorzystano w celu wytwarzania energii elektrycznej. Na węźle znajdują się dwie elektrownie starsza, na Kanale, poza szlakiem, z roku 1921 oraz nowa, w pobliżu parkingu końcowego spływu, z roku 2005. Obie elektrownie posiadają moc odpowiednio 100 i 250 kw. W okresie wpływów rzymskich Pruszcz był ważnym ośrodkiem handlowym i wytwórczym na Szlaku Bursztynowym. Obecnie na terenie hydrowęzła pruszczańskiego powstaje rekonstrukcja Faktorii Bursztynowej. W jego pobliżu wybudowano Mię- dzynarodowy Bałtycki Park Kulturowy. Na prawej odnodze Raduni, na prawym brzegu, od strony ulicy Zastawnej, przy cmentarzu żołnierzy radzieckich, zlokalizowany jest parking oraz miejsce wyładunku kajaków, pozwalające na zakończenie spływu. Możliwe jest także wpłynięcie w odnogę lewą i wyładowanie kajaków na lewym brzegu rzeki, przeniesienie ich drogą ok. 100 metrów w lewo, gdzie zlokalizowane jest przy kaskadzie na kanale burzowym miejsce wodowania kajaków. Pozwala to na kontynuację spływu Starą Radunią i Motławą przez tereny Miasta Pruszcz Gdański, dzielnic Święty Wojciech i Olszynka oraz Opływ Motławy do centrum Gdańska.
10 Relacje ze Szlaku Elektrowni Wodnych Raduni Dużo pracuję i bardzo potrzebowałem relaksu. Te kilka godzin na wodzie pozwoliły mi zregenerować siły. Cieszę się, że tak blisko Trójmiasta można wypocząć i podziwiać zachwycajacą przyrodę. Spływ tą trasą to dobry pomysł na weekendowy wypad za miasto. Jurek z Gdańska Dałam się namówić znajomym na ten spływ. Było dużo dobrej zabawy. Na przenoskach przy elektrowniach wspólnie daliśmy radę przenieść nasze kajaki. Fajnie wspólnie spędziliśmy wolny czas. Płynąc wśród drzew poczułam prawdziwe piękno natury. Daria z Pruszcza Gdańskiego Zwiedzanie elektrowni w Straszynie to ciekawa lekcja historii. Zaskoczyło mnie, że turbiny i urządzenia z początku XX wieku działają i ciągle produkują prąd. Pracownik elektrowni podczas zwiedzania przekazał nam wiele interesujących informacji na temat historii tego miejsca i funkcjonowania elektrowni wodnej. Tomasz z Warszawy Informacje praktyczne Miejsce rozpoczęcia i zakończenia spływu Spływ Szlakiem Elektrowni Wodnych obejmuje fragment szlaku kajakowego Raduni od Straszyna do Pruszcza Gdańskiego. Spływ na tym odcinku rozpocząć/kończyć można w następujących miejscach: Elektrownia Wodna Straszyn: dojazd jak do hotelu Cztery Pory Roku (ul. Spacerowa 28); parking, hotel, restauracja, możliwość zwiedzenia Elektrowni Wodnej Straszyn; start spływów ostroga poniżej elektrowni. Straszyn, okolice piekarni Mielnik : pomost i łąka, na której (po uzgodnieniu z klubem kajakowym Radunia ze Straszyna) można rozpocząć lub zakończyć spływ; w pobliżu baza klubu (magazyn sprzętu); dojazd od ul. Poprzecznej należy kierować się w stronę charakterystycznego budynku z wieżą. Pruszcz Gdański: parking w pobliżu cmentarza żołnierzy radzieckich (dojazd od ul. Zastawnej); miejsce wyciągania/wodowania kajaków; parking. Ponadto istnieje możliwość kontynuowania spływu do Gdańska Radunią (do Krępca, gdzie znajduje się kwatera agroturystyczna i łąka pozwalająca na załadunek/wyładunek kajaków), a następnie Motławą do Gdańska na przystań klubu kajakowego PTTK Żabi Kruk. Czas trwania spływu Pokonanie odcinka Straszyn Pruszcz Gdański zajmuje (zależnie od stanu wody i liczebności grupy) około dwóch godzin. Nie obejmuje to przerwy na poczęstunek i zwiedzanie elektrowni wodnej. Orientacyjny czas spływu od Straszyna do Gdańska to około ośmiu godzin. Wypożyczalnie kajaków Usługi wypożyczenia kajaków (opcjonalnie transport i opieka instruktorów): Klub Kajakowy Żabi Kruk (grupy zorganizowane i turyści indywidualni), 80-822 Gdańsk, ul. Żabi Kruk 15, tel. +48 58 305 73 10, e-mail: przemsiudem@o2.pl, www.kajakiempogdansku.pl Parafialny Klub Kajakowy Radunia (grupy zorganizowane), 83-010 Straszyn ul. Poprzeczna 52, tel. +48 510 145 602, e-mail: kajaki@straszyn.com, www.kajaki.straszyn.com Zwiedzanie Elektrowni Wodnej Straszyn EW Straszyn udostępniona jest do zwiedzania codziennie o godzinie 10.00 i 17.00. Dla grup zorganizowanych możliwe jest zorganizowanie zwiedzania w innych godzinach. Szczegółowe informacje dotyczące zwiedzania elektrowni (m.in. regulamin, ceny biletów) znajdują się na stronie internetowej spółki Elektrownie Wodne Straszyn (www.energazew.pl), tel. +48 58 692 18 51. Gastronomia, noclegi Bezpośrednio na szlaku w Straszynie znajdują się hotel i restauracja (punkt początkowy szlaku) hotel*** Cztery Pory Roku 83-010 Straszyn, ul. Spacerowa 28, www.hotelczteryporyroku.pl. Ponadto miasto Gdańsk i miasto Pruszcz Gdański dysponują bogatą bazą noclegową i gastronomiczną.
12 Gmina Pruszcz Gdański Opracowanie: Inspiros Consulting Group na zlecenie Gminy Pruszcz Gdański. W materiale wykorzystano fotografie udostępnione przez spółkę ENERGA Elektrownie Wodne Straszyn, Jarosława Marciuka oraz materiały kartograficzne firmy MAPA 2000 z Gdańska. Urząd Gminy Pruszcz Gdański 83-000 Pruszcz Gdański, ul. Wojska Polskiego 30 tel. +48 58 692 94 21, fax: +48 58 682 27 14 www.pruszczgdanski.pl Folder opracowano w ramach projektu Udostępnienie obszarów chronionego krajobrazu: Doliny Raduni oraz Żuław Gdańskich dla turystyki kajakowej poprzez budowę infrastruktury turystycznej na rzece Raduni, realizowanego w roku 2009 przez Gminę Pruszcz Gdański oraz Gminę Miejską Pruszcz Gdański. Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013.