PROJEKT SPRAWOZDANIA

PARLAMENT EUROPEJSKI 2009-2014 Komisja Spraw Zagranicznych 26.10.2010 2009/2214(INI) PROJEKT SPRAWOZDANIA w sprawie zrównoważonej polityki UE na Dalekiej Północy (2009(2214(INI)) Komisja Spraw Zagranicznych Sprawozdawca: Michael Gahler PR\836872.doc PE452.510v02-00 Zjednoczona w różnorodności

PR_INI SPIS TREŚCI Strona PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO...3 UZASADNIENIE...10 PE452.510v02-00 2/15 PR\836872.doc

PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO w sprawie zrównoważonej polityki UE na Dalekiej Północy (2009/2214(INI)) Parlament Europejski, uwzględniając Konwencję Narodów Zjednoczonych o prawie morza (UNCLOS), podpisaną dnia 10 grudnia 1982 r. i obowiązującą od dnia 16 listopada 1994 r., uwzględniając działania komisji ONZ ds. granic szelfu kontynentalnego, uwzględniając Ramową konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) oraz konwencję o różnorodności biologicznej (CBD), uwzględniając deklarację praw ludów tubylczych ONZ przyjętą dnia 13 września 2007 r., uwzględniając deklarację o utworzeniu Rady Arktycznej, podpisaną dnia 19 września 1996 r., uwzględniając porozumienie o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG), uwzględniając komunikat Komisji z dnia 20 listopada 2008 r. (COM(2008)763) w sprawie Unii Europejskiej i regionu arktycznego, uwzględniając konkluzje Rady z dnia 8 grudnia 2009 r. w sprawie Arktyki 1 oraz w sprawie Unii Europejskiej i regionu arktycznego z dnia 8 grudnia 2008 r. 2, uwzględniając deklarację z Ilulissat przyjętą w dniu 28 maja 2008 r. podczas konferencji dotyczącej Oceanu Arktycznego oraz deklarację z Chelsea z 2010 r., uwzględniając traktat zawarty pomiędzy Norwegią, Stanami Zjednoczonymi, Danią, Francją, Włochami, Japonią, Holandią, Wielką Brytanią, brytyjskimi terytoriami zamorskimi i Szwecją w sprawie Spitsbergenu/archipelagu Svalbard, podpisany 9 lutego 1920 r., uwzględniając politykę wymiaru północnego oraz związane z nią partnerstwa, jak również wspólne przestrzenie" UE-Rosja, uwzględniając porozumienie o partnerstwie strategicznym UE-Grenlandia na lata 2007-2012, uwzględniając piąty, szósty i siódmy unijny program ramowy badań i rozwoju technologicznego, uwzględniając strategię Finlandii na rzecz regionu arktycznego z dnia 4 czerwca 2010 r., 1 2985. posiedzenie Rady do Spraw Zagranicznych. 2 2914. posiedzenie Rady. PR\836872.doc 3/15 PE452.510v02-00

uwzględniając opinię Komisji Spraw Zagranicznych parlamentu Szwecji w sprawie komunikatu Komisji COM(2008)0763 1, uwzględniając wspólną strategię Danii i Grenlandii na rzecz Arktyki w okresie przejściowym z maja 2008 r., uwzględniając strategię rządu Norwegii na rzecz dalekiej północy z 2007 r. oraz jej działania następcze z marca 2009 r., uwzględniając program współpracy Nordyckiej Rady Ministrów na lata 2009-2011, program Euro-arktycznej Rady Morza Barentsa (ERMB) oraz program prezydium Rady Arktycznej, uwzględniając strategię Kanady na rzecz dalekiej północy z sierpnia 2009 r. oraz oświadczenie Kanady w sprawie dalszej polityki na rzecz Arktyki z dnia 20 sierpnia 2010 r., uwzględniając kanadyjską ustawę zmieniającą ustawę w sprawie zapobiegania zanieczyszczeniom wód w regionie arktycznym z sierpnia 2009 r., uwzględniając rosyjską krajową strategię bezpieczeństwa do 2020 r. z maja 2009 r., uwzględniając dekret prezydenta USA w sprawie bezpieczeństwa narodowego oraz dekret prezydenta USA w sprawie bezpieczeństwa wewnętrznego z dnia 9 stycznia 2009 r., uwzględniając amerykańską ustawę w sprawie odpowiedzialnego rozwoju energetycznego Arktyki z 2010 r., uwzględniając amerykańską ustawę w sprawie badań i zapobiegania wyciekom ropy w Arktyce z 2009 r., uwzględniając amerykański akt wykonawczy w sprawie żeglugi morskiej na wodach Arktyki z 2009 r., uwzględniając deklarację z Monako z listopada 2008 r., uwzględniając oświadczenie końcowe pierwszego parlamentarnego forum wymiaru północnego przyjęte w Brukseli dnia 26 września 2009 r., uwzględniając oświadczenie dziewiątej konferencji parlamentarzystów regionu arktycznego z 15 grudnia 2010 r., uwzględniając art. 48 Regulaminu, uwzględniając sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych (A7-0000/2010), A. mając na uwadze, że komunikat Komisji stanowi pierwszy krok na drodze do sformułowania polityki UE na rzecz Arktyki oraz mając na uwadze, że konkluzje Rady 1 2009/10: UU4. PE452.510v02-00 4/15 PR\836872.doc

dotyczące Arktyki należy traktować jako kolejny krok na rzecz zdefiniowania polityki UE na rzecz Arktyki, B. mając na uwadze, że wniosek Islandii o członkostwo w UE zwiększy potrzebę uwzględniania przez UE regionu arktycznego w perspektywie geopolitycznej, C. mając na uwadze długotrwałe zaangażowanie UE na Arktyce poprzez politykę dotyczącą wymiaru północnego i Rosji, w tym jej arktycznego okna ; współpracę na morzu Barentsa, w szczególności w ramach Euro-arktycznej Rady Morza Barentsa; konsekwencje strategicznego partnerstwa z Kanadą, Stanami Zjednoczonymi i Rosją oraz jej działalność jako aktywnego doraźnego obserwatora w Radzie Arktycznej, D. mając na uwadze, że stopniowe formułowanie unijnej polityki dotyczącej Arktyki powinno opierać się na uznawaniu istniejących międzynarodowych, wielostronnych i dwustronnych ram prawnych, takich jak kompleksowy zbiór przepisów zawartych w konwencji UCLOS oraz liczne porozumienia sektorowe, dwustronne i wielostronne, które już regulują pewne zagadnienia istotne dla Arktyki, E. mając na uwadze, że szacuje się, iż około 1/5 istniejących zasobów węglowodoru znajduje się na Arktyce, F. mając na uwadze, że rosnące zainteresowanie regionem arktycznym ze strony podmiotów spoza tego regionu, takich jak Chiny, na co wskazuje zlecenie przez Chiny budowy pierwszego lodołamacza, przeznaczanie przez nie środków finansowych na badania polarne oraz złożone przez Chiny, UE, Włochy, Japonię, Singapur i Koreę wnioski o status stałego obserwatora w Radzie Arktycznej, oznacza wzrost wartości geopolitycznej Arktyki na dużą skalę, G. mając na uwadze, że skutki zmiany klimatu wywodzące się przeważnie spoza obszaru Arktyki będą miały wpływ na ten region; oraz mając na uwadze, że zmniejszanie się pokrywy lodowej na morzu prawdopodobnie będzie miało poważne skutki, takie jak: nasilenie żeglugi między Europą, Azją i Ameryką Północną, badania i eksploracja zasobów naturalnych, głównie gazu, ropy naftowej i innych minerałów, ale także zasobów naturalnych takich jak ryby, oraz eksploatacja morskich zasobów genetycznych, nasilenie działań w zakresie wydobycia i pozyskiwania oraz nasilenie turystyki i działalności badawczej; mając na uwadze, że te skutki przyniosą Arktyce nowe wyzwania, ale także i nowe możliwości; I. UE a Arktyka 1. przypomina, że trzy państwa członkowskie UE to państwa Arktyki, przyznaje, że UE nie ma linii brzegowej z Oceanem Arktycznym, ale potwierdza słuszny interes UE jako zainteresowanej strony na mocy jej praw i obowiązków wynikających z prawa międzynarodowego, jej zaangażowanie w politykę dotyczącą ochrony środowiska, klimatu i inne strategie polityczne oraz finansowanie, działalność badawczą i interes ekonomiczny, w tym dotyczący żeglugi; 2. podkreśla, że pewne kierunki polityki istotne dla Arktyki, takie jak rybołówstwo, leżą w wyłącznej gestii UE, a inne kompetencje są po części dzielone z państwami PR\836872.doc 5/15 PE452.510v02-00

członkowskimi; 3. mając świadomość konieczności ochrony wrażliwego środowiska Arktyki podkreśla znaczenie ogólnej stabilizacji i pokoju w regionie; podkreśla, że UE powinna realizować politykę, która gwarantuje zgodność celów związanych z ochroną środowiska i interesów mieszkańców regionu arktycznego, w tym rdzennej ludności, dla ochrony i rozwoju tego regionu; podkreśla podobieństwo podejścia, analizy i priorytetów zawartych w komunikacie Komisji i dokumentach politycznych państw Arktyki; podkreśla potrzebę prowadzenia polityki, która respektuje zainteresowanie zarządzaniem i wykorzystaniem zasobów naturalnych regionu arktycznego w sposób zgodny ze zrównoważonym rozwojem, ponieważ region ten dostarcza Europie ważnych surowców, będące ważnym źródłem dochodu dla jego mieszkańców; Nowe światowe szlaki transportowe 4. podkreśla duże znaczenie bezpieczeństwa nowych światowych szlaków transportowych przez morze na Arktyce, zwłaszcza dla gospodarki UE i jej państw członkowskich, w których rękach znajduje się 40% światowej żeglugi handlowej; z zadowoleniem przyjmuje prace Międzynarodowej Organizacji Morskiej (IMO) nad obowiązkowym kodeksem polarnym dla żeglugi oraz działalność grup roboczych Rady Arktycznej, a zwłaszcza grupy ds. misji poszukiwawczo-ratowniczych (SAR); 5. z zadowoleniem przyjmuje pozostałe inicjatywy dotyczące bezpiecznej żeglugi na Arktyce oraz lepszego dostępu do szlaku przez Morze Północne; Zasoby naturalne 6. ma świadomość, że rosnąca liczba ludności świata potrzebuje nowych zasobów oraz uznaje zarówno wzrost zainteresowania tymi zasobami, jak i suwerenne prawa państw Arktyki; zaleca każdej z zainteresowanych stron podjęcie działań w celu zapewnienia jak największego bezpieczeństwa oraz standardów w dziedzinie ochrony środowiska podczas badań i eksploatacji zasobów naturalnych; 7. wyraża zadowolenie z nowej umowy o delimitacji granicy 1 zawartej pomiędzy Norwegią i Rosją, a zwłaszcza z chęci ściślejszej współpracy i planów wspólnego zarządzania zasobami przez oba kraje na Morzu Barentsa, w szczególności zasobami rybnymi, w tym także z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju; uważa współpracę dwustronną między Norwegią i Rosją za przykład wspólnego stosowania możliwie najwyższych standardów technicznych w dziedzinie ochrony środowiska podczas poszukiwań ropy i gazu na Morzu Barentsa; 8. przypomina, że UE jest głównym konsumentem zasobów naturalnych Arktyki, a także o zaangażowaniu europejskiego przemysłu; prosi Komisję, aby dalej popierała współpracę i transfer technologii w celu zapewnienia najwyższych standardów i stosownych procedur administracyjnych, utworzenia trwałych podstaw technicznych dla potrzeb przyszłych kierunków rozwoju i zarządzania zasobami Arktyki, takimi jak rybołówstwo, oraz aby w pełni wykorzystywała uprawnienia regulacyjne UE w tym względzie; 1 Umowa podpisana w dniu 15 września 2010 r. PE452.510v02-00 6/15 PR\836872.doc

Wpływ zmiany klimatu i zanieczyszczeń na Arktykę 9. przyznaje, że UE, podobnie jak inne uprzemysłowione części świata, przyczynia się do zmiany klimatu i w związku z tym ponosi szczególną odpowiedzialność; 10. uważa Arktykę za wrażliwy region, w którym skutki zmiany klimatu są szczególnie widoczne i mają poważne konsekwencje dla innych regionów świata; popiera w związku z tym konkluzje Rady w sprawie ściślejszej współpracy z UNFCCC i sieciami stałej obserwacji Arktyki (SAON); 11. podkreśla istotną rolę, jaką UE ma do odegrania w redukcji zanieczyszczeń środowiska, które dostają się do Arktyki za pośrednictwem transportu na dalekie odległości; podkreśla w związku z tym znaczenie wdrażania europejskiego prawodawstwa, takiego jak rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 1 ; wskazuje, że zmiana klimatu w Arktyce będzie miała poważny wpływ na regiony przybrzeżne w Europie i w innych częściach świata oraz na sektory zależne od klimatu, takie jak rolnictwo, energia odnawialna, rybołówstwo i transport; Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy 12. przyznaje, że skutki topnienia lodu tworzą także możliwości dla rozwoju gospodarczego w regionie arktycznym; uznaje dążenie mieszkańców Arktyki do dalszego zrównoważonego rozwoju i jednoczesnej ochrony bardzo wrażliwych ekosystemów arktycznych, uwzględniając ich doświadczenia związane z wykorzystaniem i rozwojem zasobów regionu w sposób zgodny ze zrównoważonym rozwojem; 13. odnotowuje szczególną sytuację i uznaje prawa rdzennej ludności Arktyki, a w szczególności zwraca uwagę na sytuację prawną i polityczną rdzennej ludności w państwach Arktyki; 14. odnotowuje niedawne zmiany prawne w kwestii unijnego zakazu dotyczącego produktów z fok, zwłaszcza zawieszenie w kilku przypadkach wykonania rozporządzenia (WE) nr 1007/2009 2 w sprawie handlu produktami z fok przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS); odnotowuje procedurę konsultacji pod auspicjami Światowej Organizacji Handlu (WTO), której zażądały Kanada, Norwegia oraz Islandia, zgodnie z załącznikiem 2 do Porozumienia WTO; wyraża nadzieję, że w wyniku orzeczeń ETS i WTO można będzie przezwyciężyć różnice zdań między stronami; II. Sprawowanie rządów 15. uznaje instytucje oraz szerokie ramy prawa międzynarodowego i porozumienia, które regulują dziedziny ważne dla Arktyki, takie jak UNCLOS, IMO, konwencja OSPAR 3, Komisja ds. Rybołówstwa Północno-Wschodniego Atlantyku (NEAFC), konwencja CITES 4 i konwencja sztokholmska, a także liczne, aktualnie obowiązujące porozumienia i systemy oraz przepisy krajowe obowiązujące w państwach Arktyki; w związku z tym 1 Dz.U. L 136 z 29.5.2007, s. 3. 2 Dz.U. L 286 z 31.10.2009, s. 36. 3 Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru północno-wschodniego Atlantyku. 4 Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem. PR\836872.doc 7/15 PE452.510v02-00

stwierdza, że region Arktyki nie może być postrzegany jako próżnia prawna, ale jako obszar dysponujący odpowiednimi narzędziami sprawowania rządów; wskazuje jednak, że ze względu na wyzwania związane ze zmianą klimatu oraz rozwojem gospodarczym obowiązujące przepisy muszą być dalej rozwijane, umacniane i wdrażane przez wszystkie zainteresowane strony; 16. uważa, że uwagi niektórych obserwatorów na temat tak zwanej walki o Arktykę, którą często symbolizuje zatknięcie rosyjskiej flagi na dnie morskim Bieguna Północnego, nie przyczynia się do umacniania konstruktywnego porozumienia i współpracy w regionie; podkreśla, że państwa Arktyki wielokrotnie deklarowały swoje zobowiązanie do rozstrzygnięcia ewentualnego konfliktu interesów zgodnie z zasadami prawa międzynarodowego; 17. uznaje ważną rolę Rady Arktycznej jako głównego organu regionalnego w sprawach współpracy dotyczącej całego regionu; uznaje konkretne działania grup roboczych Rady Arktycznej z udziałem obserwatorów i zwraca się do Komisji i agencji UE o dalsze aktywne uczestnictwo w pracach odnośnych grup roboczych, o ile jest to możliwe; 18. wyraża zadowolenie z szerokiej współpracy w sprawach takich jak ochrona środowiska morskiego Arktyki (grupa robocza PAME), nie tylko na szczeblu regionalnym, ale także dwustronnym i międzynarodowym; w związku z tym traktuje prace Rady Arktycznej dotyczące działań poszukiwawczo-ratowniczych jako pierwszy krok w kierunku powstania mechanizmów umożliwiających podejmowanie wiążących decyzji; 19. wyraża nadzieję, że Rada Arktyczna będzie nadal prowadzić ważną działalność i poszerzać podstawy procesów decyzyjnych, aby uwzględniały one podmioty spoza Arktyki, które zwiększają swoją obecność w regionie, dzięki czemu wykorzysta ich wiedzę i możliwości oraz weźmie pod uwagę ich interes uzasadniony na mocy prawa międzynarodowego; wyraża zadowolenie z wewnętrznej procedury Rady Arktycznej, dotyczącej przeglądu statusu obserwatorów oraz ewentualnego przyszłego zakresu zadań Rady Arktycznej; 20. jest zdania, że wzmocniona Rada Arktyczna mogłaby zarówno odgrywać wiodącą rolę we współpracy w sprawach Arktyki, jak i dbać o włączanie ważnych podmiotów spoza tego regionu; 21. potwierdza poparcie dla statusu UE jako stałego obserwatora w Radzie Arktycznej; zwraca się do Komisji o informowanie Parlamentu o posiedzeniach i pracach Rady Arktycznej i jej grup roboczych; podkreśla jednocześnie, że UE i jej państwa członkowskie są już obecne jako członkowie lub obserwatorzy w organizacjach międzynarodowych mających znaczenie dla Arktyki, takich jak IMO, OSPAR, Komisja ds. Rybołówstwa Północno-Wschodniego Atlantyku (NEAFC) i konwencja sztokholmska i powinny się bardziej spójnie koncentrować na pracy w tej organizacji; podkreśla w tym względzie także potrzebę spójności wszystkich unijnych strategii politycznych dotyczących Arktyki; III.Podsumowanie i wnioski 22. zwraca się do Komisji o powołanie stałej międzywydziałowej struktury, która zapewni PE452.510v02-00 8/15 PR\836872.doc

spójne, skoordynowane i zintegrowane podejście w kluczowych dziedzinach politycznych istotnych dla Arktyki, takich jak środowisko naturalne, energia, transport i rybołówstwo; zaleca włączenie do tej struktury służby ds. Arktyki funkcjonującej w DG MARE; zaleca również utworzenie odpowiedniej jednostki koordynacyjnej w Europejskiej Służbie Działań Zewnętrznych; 23. podkreśla, że UE i jej państwa członkowskie wnoszą ważny wkład w badania istotne dla Arktyki, we współpracę regionalną i rozwój technologii mających znaczenie nie tylko dla tego regionu i zwraca się do Komisji o zbadanie możliwości rozwoju współfinansowania okołobiegunowego i inicjatyw w zakresie wspólnego programowania, aby umożliwić sprawniejszą i skuteczniejszą współpracę między ekspertami z zainteresowanych państw; 24. jest zdania, że UE powinna dalej rozwijać swoje możliwości i wzywa Komisję do dokonania analizy i przedstawienia sprawozdania na temat wprowadzenia lub kontynuacji działań UE w Arktyce, takich jak program finansowania okołobiegunowych wspólnych badań wielostronnych umożliwiający łatwiejszą i mniej biurokratyczną współpracę, wspólne projekty środowisk naukowych oraz unijny ośrodek informacji o Arktyce, który powinien móc organizować stałe kontakty zewnętrzne UE z najważniejszymi podmiotami i zainteresowanymi stronami w Arktyce, a także przekazywać informacje dotyczące tego regionu instytucjom europejskim; 25. prosi Komisję o przedstawienie propozycji w sprawie możliwości rozwinięcia projektu Galileo lub projektów mających wpływ na Arktykę, aby umożliwić bezpieczniejszą i szybszą nawigację na wodach Arktyki, inwestując w ten sposób w bezpieczeństwo i dostępność zwłaszcza szlaku północno-wschodniego, przyczynić się do lepszego prognozowania ruchów lodu oraz przygotowania lepszych map dna morskiego Arktyki; 0 0 0 26. zobowiązuje przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie, Komisji, wiceprzewodniczącej Komisji/Wysokiej Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, rządom i parlamentom państw członkowskich oraz rządom i parlamentom państw regionu arktycznego. PR\836872.doc 9/15 PE452.510v02-00

UZASADNIENIE I. Wprowadzenie Region arktyczny przyciąga coraz większą uwagę ze względu na skutki zmiany klimatu, które są główną przyczyną wielu zjawisk. Na Arktyce skutki te są dużo większe niż w innych regionach świata. Zmiany te oddziałują jednocześnie na inne regiony świata, z jednej strony poprzez podniesienie poziomu mórz, a z drugiej poprzez konsekwencje dla klimatu w sąsiednich regionach. A zatem Europa nie tylko ponosi pewną odpowiedzialność jako jeden z głównych współsprawców zanieczyszczeń i emisji gazów cieplarnianych, ale jest też szczególnie zainteresowana Arktyką, ponieważ będzie musiała poradzić sobie ze skutkami zmian zachodzących w tym regionie, poczynając od problemów związanych ze zmianą klimatu, a kończąc na geopolityce morskich szlaków żeglugi i bezpieczeństwie dostaw zasobów. II. Dlaczego UE potrzebna jest zrównoważona i spójna polityka w odniesieniu do Arktyki? Trzy państwa członkowskie UE są także członkami Rady Arktycznej, a Islandia wystąpiła o członkostwo unijne. Oprócz tego Norwegia i Islandia są ściśle związane z polityką UE poprzez porozumienie o EOG, a ponadto UE zawarła umowę o partnerstwie z Grenlandią, która nie jest częścią UE. Pomimo że UE nie ma linii brzegowej na Arktyce, w wielu istotnych dziedzinach jest aktywnym podmiotem w tym regionie. Część uprawnień UE związanych z rozwiązaniem problemów dotyczących Arktyki to uprawnienia wspólne lub uzupełniające, a inne jak uprawnienia w zakresie rybołówstwa to uprawnienia wyłączne 1.Należy zauważyć, że traktat lizboński zmienił unijne procedury wewnętrzne na rzecz większego udziału PE jako współustawodawcy. Jeśli przyjrzeć się bliżej, to Arktyka będzie miała ogromne znaczenie z wielu przyczyn. Zmiana klimatu jest główną przyczyną zmian zarówno na samej Arktyce, jak i w innych regionach. Panuje powszechna zgoda co do tego, że Arktyka to region, który zmiana klimatu i zanieczyszczenia pochodzące z uprzemysłowionych lub rozwiniętych części świata dotknęły wcześniej i mocniej. Tym problemem należy się zająć na szczeblu światowym, ponieważ jego przyczyny znajdują się poza Arktyką i w końcu dotkną także cały świat. UE już jest liderem w dziedzinie badań i polityki dotyczącej środowiska naturalnego i zmiany klimatu w kontekście międzynarodowym i będzie to kontynuować. Pomimo zwalczania zmian klimatu UE musi uznać potrzebę dostosowania się do nieuniknionych zmian, a także dysponować racjonalną oceną ryzyka, zagrożeń, wyzwań i możliwości, jakie się z tymi zmianami wiążą. 1 W sprawie kompleksowego przeglądu kompetencji prawnych UE dotyczących Arktyki oraz szczegółowej oceny poszczególnych sektorów, zob.: Timo Koivurova i in., EU Competences affecting the Arctic, badanie zlecone przez PE. PE452.510v02-00 10/15 PR\836872.doc

Rosnąca liczba ludności na świecie będzie wymagać zrównoważonego i odpowiedzialnego zarządzania istniejącymi i potrzebnymi zasobami. Będzie to dotyczyć nie tylko żywych zasobów, takich jak ryby, które przyczyniają się do wyżywienia ludności świata, ale także zasobów nieożywionych, takich jak gaz, ropa naftowa lub minerały. W związku z tym nie należy postrzegać Arktyki jako dziewiczego i nieskażonego miejsca, które musi być wyłącznie chronione. Arktyka, w przeciwieństwie do Antarktyki jest zamieszkana i ma tradycje wykorzystywania własnych zasobów. Zwłaszcza rdzenna ludność północy ma długą historię zrównoważonego wykorzystywania tych zasobów i zdecydowanie odrzuca pomysł mieszkania w muzeum, wyrażając wolę dalszego rozwoju. Ponieważ pojawienie się nowych gospodarek powoduje coraz większe zapotrzebowanie na zasoby, energię i minerały, jest oczywiste, że UE jest zainteresowana zapewnieniem bezpieczeństwa dostaw zasobów i energii dla mieszkańców i przemysłu w Europie. Niektórzy partnerzy na Arktyce już dziś wnoszą duży wkład w zaopatrzenie Europy w energię, surowce oraz ryby. Ogromna różnorodność zasobów, potencjał energii odnawialnej produkowanej przez wiatr lub fale oraz bezcenna różnorodność biosfery Arktyki mogą być rozwijane i chronione jedynie w ramach holistycznego i zrównoważonego podejścia opartego na ekosystemie, nakreślonego w zintegrowanej polityce morskiej UE lub w zintegrowanych planach zarządzania, np. takich jak plan przygotowany przez Norwegię dla Morza Barentsa. Ponieważ szacuje się, że około 1/5 istniejących jeszcze zasobów węglowodoru znajduje się na Arktyce, zasoby te mogą mieć szczególne znaczenie dla UE do czasu osiągnięcia celu jakim jest gospodarka niskoemisyjna. Spośród wszystkich tradycyjnych form energii zwłaszcza skroplony gaz ziemny, czyli LNG, powoduje najniższe emisje CO 2 i mógłby stanowić znaczną część koszyka energetycznego, wspierając w ten sposób przejście na gospodarkę niskoemisyjną 1. UE jako główny konsument tych produktów powinna wyraźnie zaznaczyć, że wspiera tylko te działania, które są prowadzone z zachowaniem najwyższych istniejących standardów w dziedzinie ochrony środowiska, bezpieczeństwa i zarządzania, a w związku z tym wspiera współpracę tak, aby wszędzie można było łatwo stosować najlepsze praktyki. Zasada zarządzania opartego na ekosystemie mogłaby zagwarantować, że perspektywy i interesy uwzględniane w zarządzaniu danym regionem, w którym taka działalność jak rybołówstwo, żegluga, eksploatacja zasobów geologicznych i inne rodzaje działalności zazębiają się, będą równoważone z wolą zachowania i ochrony ekosystemu. Inny ważnym elementem dla UE i jej państw członkowskich jest rozwój nowych światowych szlaków handlowych. Przedsiębiorstwa już zaczęły badać nowe możliwości. Zeszłego lata niemieckie przedsiębiorstwo żeglugowe Beluga sprawdziło możliwości gospodarcze wysyłając dwa kontenerowce z Azji do Europy. Rozwój morskich tras żeglugowych na północy przyspieszyłby wymianę handlową między Europą, Azją i Ameryką Północną, co dałoby oszczędności energii, emisji i kosztów, a także uczyniłoby ją bezpieczniejszą dzięki 1 W sprawie przeglądu oceny zasobów Arktyki zob.: Valur Ingimundarson The geopolitics of Arctic Natural Resources, badanie zlecone przez PE. PR\836872.doc 11/15 PE452.510v02-00

unikaniu mórz, na których grasują piraci oraz ryzyka związanego z korzystaniem z tradycyjnych szlaków morskich 1. Podstawowe znaczenie dla rozwoju tych szlaków morskich będzie miała przewidywalność zarówno w kontekście bezpieczeństwa i żeglugi morskiej, jak i pod względem prawnym i politycznym. Mimo że warunki na Arktyce nadal będą trudne, udoskonalenie technologii w dziedzinie nawigacji i żeglugi pozwoliłoby na lepsze wykorzystanie tej trasy. Inwestycje w przygotowanie map, obserwację lodu morskiego, systemy łączności oraz systemy poszukiwawczo-ratownicze określą, w jakim zakresie ta trasa będzie mogła być wykorzystana w nadchodzących dekadach. Zainteresowanie takich państw jak Chiny, Korea Południowa oraz Singapur wskazują na rosnące znaczenie, jakie przypisuje się tym szlakom morskim. UE, państwa członkowskie oraz europejskie przedsiębiorstwa powinny być aktywnie zaangażowane we współpracę na rzecz rozwoju tych dróg morskich nie tylko dlatego, że będą miały one duże znaczenie dla europejskich przedsiębiorstw, ale zwłaszcza dlatego, że UE jest w wyjątkowej sytuacji jeśli chodzi o możliwość zaoferowania niektórych narzędzi potrzebnych do rozwoju tej trasy, na co wskazuje lepszy zasięg i niezawodność, jakie może zapewnić system Galileo w porównaniu do istniejących systemów GPS. Jeśli uwzględnimy słuszny interes i pozycję UE w kontekście finansowania badań, żeglugi oraz mocy nabywczej konsumentów oraz weźmiemy pod uwagę znaczenie gospodarcze UE, to Europa ma dużo do zaoferowania w zakresie ochrony i zrównoważonego rozwoju regionu arktycznego. III. Pozycja UE w regionie arktycznym geopolityka i zarządzanie Zanim przedstawimy sugestie dotyczące najlepszych sposobów podejścia do ryzyka i wyzwań, należy zrozumieć obecną sytuację polityczną i prawną. Region arktyczny nie jest, jak zakładają niektórzy obserwatorzy, miejscem pustki prawnej czy politycznej. Ponadto jest to w zasadzie morze, otoczone przez państwa mające szerokie, wyłączne strefy ekonomiczne, w których obowiązuje ich system prawny. Istnieje wiele umów dwustronnych i pewne umowy wielostronne na szczeblu krajowym i regionalnym. Ponadto sektory mające znaczenie dla Arktyki reguluje wiele traktatów, organizacji i umów międzynarodowych. Kiedy uwzględni się te fakty, staje się jasne, że idea traktatu arktycznego, wzorowanego na traktacie sporządzonym dla kontynentu Antarktyki, a zatem dla lądu, a nie dla morza, niezamieszkałego i nie będącego niczyją własnością, w przeciwieństwie do zamieszkałej i kontrolowanej przez państwa Arktyki, nie tylko nie jest promowana przez narody i państwa, ale także nie jest właściwym sposobem, aby poradzić sobie z wyzwaniami istniejącymi na Arktyce. Jeśli zaczniemy od zera, nie dostrzegając już istniejących ram prawnych, także tych, które dotyczą ochrony i zachowania środowiska, i zaangażujemy się w trwające dekadę procedury ONZ, bez wyraźnych perspektyw na osiągnięcie jakiekolwiek porozumienia 1 W sprawie analizy zob.: Moe/ Oystein Opening of new Arctic Shipping Routes, badanie zlecone przez PE. PE452.510v02-00 12/15 PR\836872.doc

międzynarodowego w sprawie Arktyki, to nie rozwiążemy praktycznych i naglących problemów w Arktyce. Wszystkie państwa zobowiązały się do przestrzegania międzynarodowego prawa publicznego przy rozstrzyganiu sporów, a ponadto już przedstawiły lub przedstawią swoje odnośne roszczenia dotyczące przedłużenia strefy szelfu kontynentalnego odnośnej komisji ONZ. A zatem jeśli przyjrzymy się prawnej mapie Arktyki, staje się oczywiste, że niemal wszystkie obszary znajdują się lub znajdą się w wyłącznej strefie ekonomicznej którejś ze stron. Tylko bardzo niewielkie obszary są przedmiotem nakładających się na siebie roszczeń i, jak stwierdzono powyżej, wszystkie strony zadeklarowały wolę rozstrzygania sporów zgodnie z prawem międzynarodowym. Dobry przykład stanowi jak dotąd umowa dotycząca delimitacji granicy między Rosją i Norwegią, zawarta 15 września 2010 r. Ten duży obszar może zostać skreślony z mapy nakładających się roszczeń. PR\836872.doc 13/15 PE452.510v02-00

Sytuacja prawna na mapie Oceanu Arktycznego: Jeśli przyjrzymy się tej mapie, to mamy wrażenie, że większa część Arktyki należy do państw nadbrzeżnych. Niemniej jednak na mocy konwencji UNCLOS wszystkie państwa mają pewne prawa, takie jak prawo do korzystania z nieszkodliwego przepływu na tych wodach. Oprócz tego stosuje się inne przepisy międzynarodowe. UE w taki czy inny sposób uczestniczy w kilku innych forach współpracy międzynarodowej w regionie, zwłaszcza jako członek Euro-arktycznej Rady Morza Barentsa oraz jako doraźny obserwator w Radzie Arktycznej. Ze względu na swoją politykę wymiaru północnego oraz intensywne finansowania badań nad Arktyką UE jest już uznanym podmiotem w Arktyce. PE452.510v02-00 14/15 PR\836872.doc

Rosnącemu znaczeniu strategicznemu Arktyki sprzyjają różne procesy transnarodowe i krajowe: takie jak debaty dotyczące globalnego ocieplenia oraz perspektywa, że za 20-30 lat Arktyka będzie pozbawiona lodu latem, kontrola nad złożami ropy i gazu w tym regionie oraz nowe możliwości handlowe, jakie da otwarcie nowych szlaków morskich; a ponadto symboliczne akty polityczne, takie jak decyzja Rosji o zatknięciu flagi w dnie morskim Bieguna Północnego w 2007 r. Osiem państw Arktyki będących stałymi członkami Rady Arktycznej głównej organizacji międzynarodowej i międzyrządowej regionu uważa konwencję UCLOS za jedyny ogólny system wielostronny mający zastosowanie do Arktyki i sprzeciwia się pomysłowi zawarcia traktatu międzynarodowego dotyczącego Arktyki, wzorowanego na Pakcie Antarktycznym z 1959 r. Państwa Arktyki chcą odgrywać uprzywilejowaną rolę w zarządzaniu tym regionem, uważając to za spójne z konwencją UCLOS ze względu na swoje położenie geograficzne, suwerenne prawa oraz interes gospodarczy i polityczny. Dania, Szwecja i Finlandia to trzy państwa członkowskie UE należące do Rady Arktycznej, przy czym Dania to jedyne państwo Oceanu Arktycznego, które jest członkiem UE. Działa ona jednak w imieniu Grenlandii, która opuściła UE w 1985 r. Sprawą otwartą pozostaje jednak to, czy Grenlandia nie oddzieli się od Danii działając w oparciu o klauzulę niepodległości zawartą w ustawie o autonomii, jeśli jej bogate zasoby naturalne będą eksploatowane w najbliższych dziesięcioleciach. Obraz geopolityczny zmieniłby się znacznie, gdyby negocjacje w sprawie przystąpienia Islandii do UE zakończyły się sukcesem. Członkostwo Islandii umocniłoby także obecność UE w regionie. Obecnie państwa członkowskie Rady Arktycznej analizują i omawiają status i prawa obserwatorów, a także dalsze metody pracy Rady. Od grupy roboczej ds. poszukiwań i ratownictwa Rada Arktyczna zacznie ustanawianie i przyjmowanie wiążących przepisów, w ten sposób jak to skomentowali niektórzy zmieniając się z organu tylko kształtującego decyzje w organ decyzyjny. Jeśli by tak było, UE musiałaby ocenić sytuację i zadbać o to, by jej interesy i interesy jej państw członkowskich, w szczególności w takich sprawach jak żegluga i rybołówstwo, były należycie reprezentowane, a jej prawa na mocy umów międzynarodowych brane pod uwagę. Jeśli jednak przypomnimy sobie dotychczasowy wkład UE i jej państw członkowskich w badania, finansowanie, oddziaływanie za pośrednictwem unijnego prawodawstwa na środowisko naturalne, klimat, rybołówstwo itp., jak również możliwości przyszłej współpracy w takich kwestiach jak rozwój planowania i bezpieczeństwo morskie, rozwój gospodarczy itp., można dojść do wniosku, że UE może dużo wnieść do zrównoważonego rozwoju Arktyki, regionu, który będzie miał duże znaczenie dla świata dostosowującego się do zmian klimatu, stojącego wobec rosnącej liczby ludności i niewystarczających zasobów. PR\836872.doc 15/15 PE452.510v02-00