Światowy rynek węgla koksowego stan obecny i perspektywy rozwoju

24 PRZEGLĄD GÓRNICZY 2010 UKD: 622.333(100):662.664(100):339.146:338.516.22:005.34:339.13(100)/043.86:338.3:339.5 Światowy rynek węgla koksowego stan obecny i perspektywy rozwoju Dr inż. Urszula Ozga-Blaschke *) Treść: W artykule przedstawiono informacje o aktualnej sytuacji na światowym rynku węgla koksowego, poziomie produkcji i zużyciu węgla koksowego w regionach świata oraz handelu tym surowcem na rynku międzynarodowym. Przedstawiono prognozy wzrostu zapotrzebowania na węgiel koksowy w świetle prognozowanego wzrostu globalnej produkcji stali surowej. Opisano planowane działania światowych producentów, mające na celu zwiększenie wydobycia węgla koksowego. Słowa kluczowe: węgiel koksowy, produkcja, zapotrzebowanie, handel, cena węgla 1. Wprowadzenie Koniunktura na rynku stali jest odzwierciedleniem globalnych procesów zachodzących w gospodarce światowej. Ostatnie dziesięć lat to niewątpliwie najbardziej znaczący okres w historii światowego przemysłu stalowego. Średnioroczny wzrost produkcji stali w latach 2000 2007 był na poziomie 6,8 %, a produkcja w 2007 roku osiągnęła rekordowy poziom 1,346 mld t (wzrost o 500 mln t). Światowy kryzys gospodarczy, dużo silniejszy niż przewidywano, spowodował, że przełom lat 2008/2009 był okresem bardzo trudnym dla przemysłu hutniczego i branż z nim powiązanych. Po raz pierwszy od 1999 roku nastąpił dwuletni spadek zapotrzebowania na wyroby stalowe. Światowa produkcja stali surowej w latach 2008 2009 obniżyła się kolejno o 1,2 i 7,7 % (do 1,227 mld t), przy czym największe spadki miały miejsce w krajach Europy Zach. oraz w Ameryce Płn. Wzrost zanotowały jedynie kraje Bliskiego Wschodu (o 3,3 %) oraz Azji (o 3,5 %) w samych tylko Chinach wzrost był na poziomie 13,5 %, w Indiach 2,7 %. Spadek produkcji stali, która w 67 % wytwarzana jest z zastosowaniem procesu wielkopiecowego, wiązał się z obniżeniem światowej produkcji surówki żelaza o 1,2 % w 2008 roku i o 2,9 % w 2009 roku (do poziomu 910 mln t). Od początku 2010 roku producenci stali zaczęli przywracać do pracy wielkie piece, rosło wykorzystanie mocy produkcyjnych hut (z 72,1 % w grudniu 2009 roku do 82,3 % w kwietniu 2010 roku). Koncerny zwiększały produkcję i realizowały zapowiedziane podwyżki cen wyrobów stalowych. Poprawa sytuacji nastąpiła we wszystkich regionach świata, w efekcie po 6 miesiącach globalna produkcja stali surowej osiągnęła poziom prawie 706 mln t, co stanowiło wzrost o 27,9 % w porównaniu z analogicznym okresem 2009 roku. Produkcja * ) Instytut Gospodarki Surowcani Mineralnymi i Energią PAN, Kraków. Artykuł opiniował mgr inż. Jerzy Malara. surówki żelaza wzrosła o 25,2 % w porównaniu z I półroczem 2009 roku i wyniosła prawie 522 mln t. W opinii MEPS (raport z sierpnia 2010) światowa produkcja stali surowej w roku 2010 osiągnie poziom 1,395 mld t i w kolejnych latach będzie wzrastać osiągając 1,625 mld t w 2014 roku. Podobną prognozę we wrześniu br. opublikowała australijska rządowa agencja ABARE, która przewiduje, że światowa produkcja stali surowej w latach 2010 i 2011 osiągnie wielkość 1,4 i 1,5 mld t. Gdyby prognozy sprawdziły się, byłby to najkrótszy okres w skali ostatnich 30 lat, kiedy po załamaniu rynku produkcja stali wraca do poziomu sprzed kryzysu. Dwa poprzednie zjawiska miały miejsce w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku i trwały 9 i 7 lat (rys. 1). Rys. 1. Zmiany światowej produkcji stali w latach 1979 2010 Należy jednak zwrócić uwagę, że wysoki poziom światowej produkcji stali surowej w latach 2010 i 2011 będzie wynikał głównie z wielkości produkcji w regionie Azji, natomiast w krajach Unii Europejskiej, w USA czy nawet w Rosji będzie ona niższa w porównaniu z rokiem 2007.

Nr 11 PRZEGLĄD GÓRNICZY 25 W opinii analityków rynku produkcja surówki żelaza już w 2010 roku przekroczy miliard t, a w perspektywie do 2015 roku będzie rosła średnio w tempie około 4 % rocznie (tj. do około 1,240 mld t). Branża hutnicza i koksownicza są silnie powiązane, stąd też wszelkie zmiany dotyczące światowej produkcji stali surowej (okresowe spadki lub wzrosty) wpływają bezpośrednio na zapotrzebowanie na koks, a więc i na węgiel koksowy. Przyjmując, że do 2015 roku światowa produkcja surówki żelaza wzrośnie o 250 mln t, to przy aktualnym średnim wskaźniku zużycia koksu około 400 kg/thm, światowe zapotrzebowanie na koks wielkopiecowy może wzrosnąć do 120 mln t (łącznie z koksem drobnym). Spowoduje to wzrost światowego popytu na węgiel koksowy zarówno na rynkach wewnętrznych, jak i w handlu na rynku międzynarodowym. 2. Produkcja i zużycie węgla koksowego Rosnące we wszystkich regionach świata zapotrzebowanie na węgiel użytkowany w przemyśle hutniczym spowodowało, że w latach 2000 2009 światowa produkcja węgli koksowych rosła w średnim tempie 5,7 % rocznie osiągając prawie 800 mln t. Ponad połowa światowego wydobycia węgla koksowego ma miejsce w krajach azjatyckich, w tym głównie w Chinach. Kolejne pozycje w rankingu największych producentów zajmują: Australia, Rosja, USA, Indie, Kanada oraz Ukraina. Tak więc w siedmiu krajach kumuluje się około 90 % światowego wydobycia węgla koksowego (tabl. 1). Według wstępnych danych statystycznych, mimo kryzysu w branży koksowniczej, światowa produkcja węgla koksowego w 2009 roku nie uległa spadkowi, jednak tylko niektóre kraje, jak Chiny i Indie, zanotowały wzrost. W pozostałych regionach świata producenci zmuszeni zostali do redukcji mocy wydobywczych. Globalne zużycie węgla koksowego ogółem w latach 2000 2009 wzrosło z 475 do 761 mln t (60 %), głównie w krajach o największej dynamice rozwoju produkcji stali. W 2009 roku konsumpcja w krajach OECD (Organization for Economic Co-operation and Development) spadła o ponad 19 % (do 157 mln t), natomiast w pozostałych krajach, głównie rozwijających się, wzrosła o 10 % (do 604 mln t). Utrzymujący się od kilku lat spadek zużycia węgla w krajach rozwiniętych świadczy o większym uzależnieniu hutnictwa tych krajów od importu koksu metalurgicznego. Ranking największych użytkowników węgla koksowego, którzy odpowiadają łącznie za 88 % światowego zużycia tego surowca zestawiono w tablicy 2. Informacje statystyczne dotyczące 2009 roku publikowane w Coal Information 2010 są traktowane jako wstępne (będą zweryfikowane w kolejnej edycji). Porównanie tych danych z innym źródłem (CRU), według którego światowe zużycie węgla koksowego do produkcji koksu w 2009 roku wyniosło 715 mln t (spadek w porównaniu z 2008 r. o 3,9 %) wskazuje, że dane wg Coal Information obejmują częściowo również zużycie węgla PCI w przemyśle hutniczym. Bilans produkcji i zużycia węgla koksowego w poszczególnych regionach świata pokazuje, że największy deficyt węgla występuje w Azji i w Europie. W Europie jedynie w czterech krajach ma miejsce znaczące wydobycie węgla koksowego, w tym tylko w Polsce i w Czechach produkcja pokrywała krajowe zapotrzebowanie, a nadwyżki kierowano na rynek unijny. W Niemczech i na Tablica 1. Główni światowi producenci węgla koksowego, mln t Kraj 2000 2005 2006 2007 2008 2009 Chiny 123,75 280,65 338,97 379,14 384,96 412,39 Australia 103,75 128,31 123,99 142,65 140,11 130,60 Rosja 51,04 55,51 54,03 57,44 54,40 55,91 USA 54,29 46,44 44,60 47,31 57,37 46,56 Kanada 28,16 26,61 26,00 28,13 28,34 22,98 Indie 22,09 23,58 23,75 25,580 25,32 32,19 Ukraina 27,84 23,17 23,05 21,53 19,78 18,23 Świat ogółem 480,33 651,48 716,23 787,52 793,78 793,79 Źródło: Coal Information 2010 Uwaga: w statystykach niektórych krajów węgiel stosowany w technologii PCI, ze względu na kierunek wykorzystania, kwalifikowany jest do grupy węgli koksowych, mimo że nie posiada właściwości koksotwórczych. Przykładem jest tu Indonezja, która w niektórych statystykach (np. w Coal Information) wskazywana jest jako znaczący producent i eksporter węgla koksowego (około 29 mln t). Tablica 2. Główni światowi użytkownicy węgla koksowego, mln t Kraj 2000 2005 2006 2007 2008 2009 Chiny 119,76 282,36 339,63 381,15 387,53 445,66 Indie 35,85 39,04 41,08 46,01 46,54 55,45 Japonia 57,08 56,53 57,67 58,20 57,38 52,24 Rosja 43,94 44,99 44,62 46,53 42,20 46,12 Ukraina 30,58 29,82 30,31 30,30 27,72 21,27 Korea Płd. 19,41 20,88 20,73 21,74 23,84 20,11 Niemcy 24,46 22,19 21,69 23,00 20,01 15,45 USA 25,96 20,83 20,90 20,52 19,99 14,04 Świat ogółem 475,22 626,86 690,81 744,50 741,74 761,33 Źródło: Coal Information 2010

26 PRZEGLĄD GÓRNICZY 2010 Ukrainie produkcja węgla koksowego jest niewystarczająca do pokrycia zapotrzebowania wewnętrznego i kraje te należą do grupy znaczących importerów, podobnie jak pozostałe kraje europejskie. Wspólnota Europejska (jako całość) jest największym po Japonii światowym importerem węgla metalurgicznego. W Azji, mimo że Chiny i Indie należą do grupy największych światowych producentów, wewnętrzne zapotrzebowanie na węgiel koksowy przekracza ich możliwości wydobywcze. W Australii oraz w Ameryce Północnej (zwłaszcza w Kanadzie) produkcja węgla koksowego ma charakter głównie proeksportowy (rys. 2). 3. Międzynarodowy handel węglem metalurgicznym Deficyt węgla występujący na dwóch odległych geograficznie rynkach w Azji (region Pacyfiku) i w Europie Zachodniej (region Atlantyku) pokrywany jest głównie dostawami węgla z Australii i Ameryki Północnej, toteż 90 % handlu odbywa się drogą morską. Pozostały handel drogą lądową obejmuje tradycyjną wymianę pomiędzy USA i Kanadą, Chinami i Mongolią, Rosją i Ukrainą oraz między krajami europejskimi. Około 30 % światowej produkcji węgla koksowego jest przedmiotem handlu na rynku międzynarodowym. Globalny wzrost zapotrzebowania na węgiel w przemyśle metalurgicznym spowodował, że w latach 2000 2008 handel tym surowcem zwiększył się o ponad 70 mln t. W 2009 roku (szczególnie w pierwszej jego połowie), ze względu na kryzysową sytuację w przemyśle koksowniczym spadł popyt na węgiel importowany, toteż ilość węgla będącego w obrocie handlowym obniżyła się do 230 mln t (w tym 217 mln t w handlu drogą morską). 3.1. Podaż główni eksporterzy Międzynarodowy rynek węgla po stronie dostawców jest w małym stopniu zróżnicowany, a w czołówce znajdują się: Australia (ponad 60 % udziału), Kanada, USA i Rosja. Do 2003 roku do grupy tej należały również Chiny (eksport 13 mln t), które jednak od kilku lat stały się netto importerem węgla koksowego (tabl. 3). Największy potencjał eksportowy posiada Australia. Kopalnie wydobywające węgiel zlokalizowane są na wschodnim wybrzeżu kraju. Australia oferuje pełną gamę węgli metalurgicznych węgle koksowe typu hard, węgle o słabszych właściwościach koksotwórczych typu semi-soft oraz węgle stosowane w technologii PCI. Największym w Australii producentem węgla i równocześnie największym światowym eksporterem węgla koksowego typu hard jest koncern BHP Billiton Mitsubishi Alliance posiadający 7 kopalń zlokalizowanych w zagłębiu Bowen Basin. Wielkim atutem górnictwa australijskiego jest bliskie położenie kopalń w stosunku do wybrzeża morskiego (portów). Drugim największym światowym eksporterem węgla metalurgicznego jest Kanada, a głównie koncern Teck (poprzednio Elk Valley Coal) zarządzający 6 kopalniami. Kopalnie zlokalizowane są w odległości około 1150 km od terminali węglowych w porcie Roberts Bank (koło Vancouver). Stąd też w koszcie eksportu wysoki udział mają koszty transportu węgla do portów. W USA eksportowany węgiel koksowy pochodzi głównie z rejonu Appalachów i jest to w większości węgiel o wysokiej zawartości części lotnych (hard HV). Udział w produkcji węgli o średniej (MV) i niskiej (LV) zawartości części lotnych stanowi jedynie 27 % i 11 %. Producenci z USA wykorzystując dobrą koniunkturę cenową zwiększyli w ostatnich latach podaż węgla na rynek międzynarodowy. Rys. 2. Porównanie produkcji a) i zużycia b) węgla koksowego w poszczególnych regionach świata w latach 2000 2009 Tablica 3. Główni eksporterzy węgla metalurgicznego, mln t Kraj 2000 2005 2006 2007 2008 2009 Australia 99,8 125,1 124,5 137,7 134,2 133,5 USA 29,8 26,0 24,9 29,3 38,6 33,8 Kanada 28,4 26,7 24,6 26,6 26,4 21,2 Rosja 7,3 13,7 13,1 13,3 12,7 12,2 Chiny 6,5 5,3 4,4 2,5 3,4 0,7 Źródło: Coal Information 2010, ICR Coal Statistics Monthly

Nr 11 PRZEGLĄD GÓRNICZY 27 Na rynku międzynarodowym, w strukturze jakościowej węgli metalurgicznych będących przedmiotem handlu (drogą morską), przeważa węgiel koksowy typu hard (około 130 140 mln t), pozostałą ilość stanowią węgle semi-soft oraz węgle PCI. Rynek węgla typu hard (niezbędnego do produkcji koksu dobrej jakości) kontrolowany jest przez 5 producentów eksporterów międzynarodowe koncerny: BHP BM (33 %), Teck Cominco (16 %), Anglo American/Mitsui (8 %), Xstrata (7 %) oraz Rio Tinto (6 %). 3.2. Popyt główni importerzy Po stronie popytowej znaczącym importerem jest rynek azjatycki, przejmujący ponad połowę ogólnoświatowego handlu tym surowcem. Największymi importerami węgla są koncerny z Japonii, Indii i Korei Południowej, a w 2009 roku dołączyli do tej grupy odbiorcy z Chin. Na rynku europejskim największymi odbiorcami węgla (z importem ponad 5 mln t) są: Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Ukraina, Włochy oraz Turcja. Według komunikatów Komisji UE, import węgla koksowego z krajów trzecich na potrzeby przemysłu hutniczego 14 krajów Wspólnoty kształtował się na poziomie: 2006 rok 40,56 mln t, 2007 r. 36,02 mln t, 2008 45,9 mln t i 2009 25,2 mln t (tabl. 4). Chiny w bardzo krótkim czasie stały się głównym światowym importerem węgla koksowego. Duże zapotrzebowanie na węgiel ze strony przemysłu koksowniczego, przy kłopotach podażowych chińskiego górnictwa oraz wysokich cenach krajowego węgla, skłoniły producentów koksu do zakupów węgla na rynku międzynarodowym, gdzie ceny w transakcjach spot były znacznie niższe od cen węgla chińskiego. Pozwoliło to eksporterom z Australii, Kanady i Rosji na utrzymanie wysokiego eksportu, mimo spadku popytu ze strony tradycyjnych odbiorców. Według rynkowych szacunków Koncern BHP (wraz z Mitsubishi Corp. i Mitsui &Co.) sprzedał w 2009 roku do Chin około 20 mln t (z 55 mln t eksportu węgla koksowego). Tak duży import węgla koksowego przez Chiny (wzrost o 27,5 mln t w porównaniu do 2008 roku) przewyższył o około 14 mln t spadek importu przez koncerny z Japonii. Rynek azjatycki zdominowany jest przez dostawców z Australii i Kanady, jednak w ostatnich dwóch latach coraz więcej węgla kierują tam producenci z USA i Rosji. Na rynku Atlantyku (obejmującym kraje UE, Europy Wschodniej i Morza Śródziemnego) drugą pozycję po Australii zajmują eksporterzy z USA, pozostała ilość węgla pochodzi z Kanady, Rosji. W eksporcie z Australii i Kanady udział rynku europejskiego wynosi jedynie 18 i 26 %, natomiast dla USA rynek ten ma kluczowe znaczenie, przejmując 60 % ich sprzedaży eksportowej. Kolejnym dużym dostawcą węgla na rynek europejski jest Rosja, przy czym głównymi odbiorcami węgla rosyjskiego są tradycyjnie już Ukraina oraz Rumunia i Turcja. Również polski i czeski węgiel jest przedmiotem handlu na rynku europejskim. Pewne ilości węgla (użytkowane głównie w technologii PCI) sprowadzane są z RPA, Kolumbii i Wenezueli. W Ameryce Południowej największym importerem jest Brazylia, niewielkie ilości kierowane są do Chile i Argentyny. Głównymi dostawcami, z racji bliskości rynku, są producenci z USA, pozostała ilość węgla importowana jest z Australii i Kanady. Węgiel PCI sprowadzany jest głównie z RPA i Indonezji. 4. Perspektywy rozwoju światowego rynku węgla koksowego Prognozowany rozwój światowej produkcji stali, a więc i surówki żelaza, znalazł odbicie w prognozach dotyczących wzrostu popytu na węgiel stosowany w przemyśle hutniczym. W opinii CRU zużycie węgla do produkcji koksu wzrośnie do 2014 roku do 965 mln t, a w 2020 roku do prawie 1,08 mld t. Największa dynamika wzrostu przewidywana jest w regionie azjatyckim, gdzie zużycie osiągnie poziom 860 mln t (wzrost o ponad 300 mln t). W opinii Goldman Sachs JBWere światowy popyt na węgiel koksowy w handlu drogą morską wzrośnie do 2012 roku do 300 mln t, w tym 190 mln t stanowić będzie węgiel typu hard, 57 mln t węgiel typu semi-soft i 53 mln t węgiel PCI. Bilans popytu i podaży węgla typu hard w handlu międzynarodowym drogą morską w perspektywie do 2012 roku przedstawia tablica 5. Zrównoważenie podaży i popytu najlepszych jakościowo węgli koksowych prognozowane jest po 2013 roku, kiedy pojawi się produkcja węgla z nowych inwestycji. W opinii australijskiej agencji ABARE globalny popyt na importowany węgiel metalurgiczny w perspektywie do 2015 roku wzrośnie do 304 mln t, w średnim rocznym tempie około 6 %. Krótkoterminową prognozę obrotu węglem (drogą morską) na rynku międzynarodowym do 2011 roku przedstawia tablica 6. Handel węglem koksowym w 2010 r. wzrośnie 14 %, a w kolejnym roku o dalsze 7,9 % do 260 mln t. Znaczący wpływ na rynek będą mieć Chiny, które zwiększyły import z 7 mln t w 2008 roku do ponad 34 mln t w 2009 roku i będą zwiększać import w kolejnych latach (o 9 i 19 %). W opinii Citigroup Inc. Chiny nadal będą w grupie największych importerów węgla koksowego, gdyż podaż krajowa jest niewystarczająca wobec rosnącego zapotrzebowania. Chińskie górnictwo szybko wyczerpuje zasoby węgla, a jakość produkcji spada. Ponadto zamknięto małe, niebezpieczne kopalnie. Jedynie 25 % zasobów zalega mniej niż 400 m pod ziemią, a połowa z tego w rejonach metanowych, co utrudnia wydobycie. Największy wzrost produkcji węgla będzie miał miejsce w prowincjach na północy kraju, w dużej odległości od regionu południowego, który jest głównym centrum zużycia węgla koksowego. Powoduje to kłopoty z regularną podażą ze względu na kłopoty z infrastrukturą i kosztami transportu. Tablica 4. Główni światowi importerzy węgla metalurgicznego, mln t Kraj 2000 2005 2006 2007 2008 2009 Japonia 57,1 56,5 57,7 58,2 57,4 43,2 Korea 19,6 20,6 20,1 22,5 24,1 15,5 Indie 11,1 16,9 17,9 22,1 28,8 23,5 Chiny 0,34 7,2 4,7 6,2 6,9 34,5 Niemcy 4,6 7,2 8,7 9,6 9,3 6,5 Wielka Brytania 8,5 6,6 6,8 7,5 6,3 5,2 Francja 6,5 6,3 6,0 6,2 7,3 3,6 Włochy 7,2 5,8 6,0 6,3 7,5 3,2 Źródło: Coal Information 2010, ICR Coal Statistics Monthly

28 PRZEGLĄD GÓRNICZY 2010 Tablica 5. Prognoza handlu węglem koksowym typu hard Kraj 2008 2009 2010 2011 2012 Zapotrzebowanie na węgiel główni importerzy Japonia 34 28 34 34 33 Indie 20 20 25 32 36 Korea Płd. 15 11 13 14 16 Chiny 4 26 28 30 32 Europa Zach. 32 23 28 30 30 Brazylia 12 10 13 18 23 Inni 22 18 19 21 20 Popyt ogółem 138 137 159 179 190 Podaż węgla główni eksporterzy Australia 83 84 93 110 120 Kanada 22 18 23 26 28 USA 27 26 31 32 28 Inni 5 6 6 8 11 Podaż ogółem 138 133 153 176 187 Bilans 3 6 3 3 Źródło: Commodities..JBWere, March 2010 Tablica 6. Prognoza obrotu węglem metalurgicznym na rynku międzynarodowym Kraj 2008 2009 2010 2011 Import, mln ton Unia Europejska (27) 56 42 47 49 Japonia 57 46 52 57 Chiny 7 34 37 44 Korea Płd. 24 15 22 25 Tajwan 5 4 7 8 Indie 29 23 26 30 Brazylia 11 9 11 13 Świat 237 211 241 260 Kraj Eksport, mln ton Australia 135 135 162 169 Kanada 27 22 25 27 USA 39 34 35 35 Rosja 16 13 12 14 Świat 237 211 241 260 Źródło: Australian commodities, September quarter 2010 W Indiach tylko niewielka część zapotrzebowania na węgiel koksowy może być pokryta krajową produkcją, gdyż węgiel indyjski ma bardzo wysoką zawartość popiołu, tak że nawet po wzbogaceniu w koncentracie pozostaje 17 20 % popiołu. Głównym dostawcą węgla na rynek indyjski będzie Australia, która ze względu na położenie geograficzne ma znacznie niższy koszt frachtu w przewozach morskich w porównaniu z dostawcami z USA czy Kanady. Gujarat NRE Coke zakupił udziały w dwóch kopalniach w Australii, które w ciągu 4 lat zwiększą wydobycie do 7 mln t/rok. Również inne indyjskie koncerny (jak Tata i Mittal) są zainteresowane inwestowaniem w surowce zarówno w Australii, jak też w innych krajach. Koncern SAIL może w ciągu następnych 5 lat dwukrotnie zwiększyć import (z około 15 mln t obecnie), o ile koncern zrealizuje plany rozwoju mocy produkcyjnych stali. Koncern planuje inwestycje rzędu 16 mld USD, które zwiększą produkcję stali do 60 mln t do 2020 roku. Planowany wzrost produkcji stali przez koncerny indyjskie napędzi popyt na węgiel koksowy przez następne 10 lat, tak że Indie mogą się stać największym singlowym importerem węgla metalurgicznego. Już teraz Indie w poszukiwaniu tańszego węgla niż australijski czy kanadyjski nawiązują kontakty z Rosją. Węgiel rosyjski może stanowić konkurencję dla innych tradycyjnych dostawców. Producenci węgla, jak np. Mechel przerzucają część węgla z ryku krajowego na eksport, mogą też ograniczyć eksport na Ukrainę. W Brazylii prognozy wskazują, że w obecnej dekadzie import węgla metalurgicznego może wzrosnąć do 31,8 mln t (w tym 7,8 mln t węgla PCI). Brazylijskie stalownie i koksownie będą zwiększać moce produkcyjne, co przełoży się na wzrost zapotrzebowania na węgiel importowany. Wiąże się to z piłkarskimi Mistrzostwami Świata w 2014 roku i letnią Olimpiadą w 2016 roku. Jednym z pierwszych realizowanych projektów jest wspólna inwestycja Thyssen Krupp i Vale s CSA (Cia Siderurgica do Atlantico) budowa dwóch wielkich pieców i baterii koksowniczej (jeden piec w lipcu br. drugi w 2011 roku). Zwiększy to popyt na węgiel koksowy i PCI o 3,9 mln t. Po stronie eksporterów nadal czołową pozycję zajmuje Australia, której udział w światowym handlu wzrośnie do 65 %. Wprawdzie Australia bardzo mocno odczuła skutki cyklonu Ului (zniszczone linie kolejowe, wstrzymane transporty z portów, zalane kopalnie), w wyniku czego eksport węgla metalurgicznego w I kw. br. spadł o 10 % w porównaniu z czwartym kwartałem 2009 roku, to jednak potencjał produkcyjny pozwoli zwiększyć eksport do 160 mln t. W Rosji może nastąpić spadek eksportu o 8 %, ze względu na wyłączenie z produkcji największej kopalni Raspadskaya (wybuch metanu). Kopalnia ta, produkująca 7,7 mln t węgla koksowego (HV) rocznie, eksportowała węgiel głównie na rynek azjatycki i na Ukrainę. Pozostałe kopalnie koncernu nie będą w stanie pokryć zapotrzebowania na ten typ węgla. Ukraina mocno odczuwa spadek dostaw węgla z Rosji i zaczęła poszukiwać na rynku międzynarodowym alternatywnych źródeł dostaw. 5. Planowane inwestycje w rozwój mocy wydobywczych W opinii ABARE australijski eksport będzie rósł w tempie 5 % rocznie do 183 mln t w 2015 roku dzięki realizacji projektów rozbudowy mocy produkcyjnych kopalń oraz infrastruktury portowej i transportowej. Kanadyjscy producenci węgla, ze względu na wysokie koszty produkcji, mogą zwiększyć potencjał eksportowy jedynie przy wysokich cenach rynkowych węgla. W takim scenariuszu Teck, będący drugim największym światowym eksporterem, może zwiększyć sprzedaż do 23 25 mln t w 2010 roku. Nowe moce produkcyjne w Kanadzie dadzą 4,5 6 mln t węgla, głównie z przeznaczeniem na rynek chiński. Prognozowany eksport kanadyjskiego węgla może wynieść około 35 mln t w 2015 roku. Realizowane obecnie i planowane w dalszej perspektywie inwestycje w rozwój mocy produkcyjnych górnictwa węgla metalurgicznego mogą do 2020 roku zwiększyć podaż z Australii o 90 mln t (w tym 68 mln t węgla hard i 22 mln ton semi-soft i PCI), z Kanady o 13 mln t (w tym 11 mln t węgla hard). Również producenci z USA zwiększają potencjał eksportowy węgla ze względu na popyt azjatycki. Na przykład Massey Energy zwiększy produkcję w swoich 7 kopalniach w 2010 roku do 11 mln t głównie w typie HV. Produkcja węgla koksowego może wzrosnąć do 13,5 mln t w 2012 roku. Jednak należy mieć na uwadze, że potencjał wzrostu produkcji eksportowej węgla w USA jest limitowany, węgiel koksowy wydobywany jest głównie w kopalniach w rejonie Appalachów gdzie produktywność spada, a polityka ochrony środowiska nie

Nr 11 PRZEGLĄD GÓRNICZY 29 sprzyja inwestycjom rozwojowym. Zwiększona podaż może pochodzić z kopalń produkujących węgiel HV (semi-soft), który w zależności od sytuacji rynkowej może być kierowany na rynek węgla energetycznego lub węgla metalurgicznego. W Rosji zaspokojenie popytu na rynku krajowym i wzrost podaży na eksport będzie możliwe w wyniku zagospodarowania nowych złóż zlokalizowanych w trudno dostępnych regionach. Obecnie na rynku rosyjskim brakuje węgli koksowych typu hard (K, KO), a rynek węgla typu K jest praktycznie zmonopolizowany przez Yakutugol, który produkuje 70 % tego typu węgla. Koncern Evraz prowadzi inwestycje mające zwiększyć wydobycie węgla typu K z kopalń Kureinsky (Kuzbass) i Denisovskaya (Yakutia). Evraz wygrał przetarg na eksploatację złóż węgla koksowego w Republice Tuwa we wschodniej Syberii (szacowane na 213,5 mln t). Inwestycje mają rozpocząć się w 2010 roku, a docelowo do 2016 roku wydobycie ma być na poziomie około 10 mln t. W Republice Tuva w basenie Ulug-Khem ma powstać kompleks kopalń zarządzanych przez prywatne koncerny. Trzema dużymi złożami węgla zainteresowane są koncerny: Severstal, Novolipetsk Steel (NLMK), który nie posiada własnych kopalń oraz Magnitogorsk Iron and Steel (NMK). Ponadto ze względu na rosnące zapotrzebowanie na węgiel w Azji, projektem zainteresowani są eksporterzy węgla tacy jak Kuzbassrazrezugol i Mechel. Rozwój nowej inwestycji zależy od budowy linii kolejowej (418 km) pomiędzy Kyzyl i Kuragino, która ma być skończona do 2014 roku. Znaczne zwiększenie produkcji planowane jest w wyniku zagospodarowania złóż: Elga w Jakucji (przez koncern Mechel) i Elegesta w Republice Tuwa, przy granicy z Mongolią (przez United Industrial Company). Warunki techniczne pozwalają w krótkim czasie rozpocząć produkcję około 5 8 mln t węgla rocznie, a w dłuższym horyzoncie czasowym powyżej 15 mln t. Złoże Elegesta szacowane jest na 900 mln t udokumentowanych zasobów, w 2011 roku plany zakładają produkcję na poziomie 1 mln t. Dalszy rozwój wydobycia będzie zależał od sytuacji rynkowej, ale celem jest osiągnięcie produkcji 27 30 mln t, w tym 8 mln t węgla typu hard. Postęp budowy kompleksu jest uzależniony od warunków pogodowych i geologicznych, wynikających z lokalizacji złoża. Koncern Mechel buduje terminal przeładunkowy w porcie Wanino na Dalekim Wschodzie, co jest jednym z elementów polityki rozwoju eksportu węgla na rynek Pacyfiku. Największy potencjał wzrostu produkcji i podaży węgli koksowych występuje jedynie w kilku krajach, stąd też światowe koncerny poszukują możliwości inwestowania w nowe, niezagospodarowane złoża węgla na świecie. Największym zainteresowaniem cieszą się zasoby węgla zlokalizowane w Mongolii, Indonezji i w Mozambiku. W Mozambiku złoża węgla w zachodniej prowincji Tete należą do jednych z największych w skali światowej dotąd niezbadanych regionów węglowych i mogą być, następnym po Bowen Basin w Australii, najważniejszym zagłębiem węgla koksowego. Koncesję na eksploatację złóż Moatize w zachodniej prowincji Tete (szacowanych na 2,4 mld t) posiada konsorcjum Vale (95 % udziałów) i AMCI, które zamierza uruchomić w 2011 roku kopalnię odkrywkową. Do 2015 roku kopalnia osiągnie wydobycie 18 mln t, w tym 12 mln t węgla typu hard. Konsorcjum w perspektywie do 2020 roku zamierza zwiększyć produkcję nawet do 40 mln t/rok. Kolejny inwestor, australijski koncern Riversdale Mining ma koncesję na eksploatację złoża Benga w prowincji Tete. W pierwszej fazie projektu (realizowanego wspólnie z Tata Steel) produkcja węgla surowego wyniesie 5,3 mln t, w tym 1,7 mln t węgla koksowego typu hard. Drugi etap planowany na 2014 rok zwiększy produkcję węgla koksowego hard do 3,3 mln t/rok, a możliwe jest zwiększenie produkcji do 6 mln t węgla koksowego typu premium hard. Końcowy etap rozwoju do 20 mln t/rok jest zależny od dostępu do infrastruktury kolejowej i portowej. Linia kolejowa ma być budowana z Moatize do portu Nacla. W Indonezji, w centralnej części Kalimantanu, znajdują się duże złoża węgla koksowego, którego wydobyciem zainteresowani są liczni inwestorzy, mimo poważnych problemów logistycznych związanych z transportem węgla z tego regionu. Koncern BHP Billiton już pod koniec lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku rozpoznał basen Maruwai, gdzie znajdują się zasoby węgla metalurgicznego bardzo dobrej jakości. BHP Billiton zawiązał spółkę joint venture z PT Adaro Energy (drugi największy producent węgla energetycznego w Indonezji) do rozwoju inwestycji Maruwai (Indonesian Coal Project ICP), w której BHP ma 75 %. Według projektu Maruwai produkcja do 2014 roku ma wynosić ponad 6 mln t węgla energetycznego i koksowego. Drugi etap może dać 11 mln t rocznie, a docelowo wydobycie może wynosić 40 mln t rocznie (3 etap). Węgiel transportowany będzie małymi i dużymi barkami, a w następnych etapach koleją. We wschodniej części Kalimantanu inwestuje również koncern SouthGobi Energy Resources realizując projekt Mamahak. Złoża objęte koncesją zawierają węgiel energetyczny, węgiel koksowy semi-soft i potencjalnie węgiel koksowy dobrej jakości. Inwestowaniem w Mongolii zainteresowane są takie koncerny, jak: BHP Billiton, brazylijska Kompania Vale (dawniej CVRD), Rio Tinto, a także chińskie kompanie Shenhua Group oraz Shandong Luneng Group oraz koncerny stalowe z Japonii i Korei. Złoże Tavan Tolgoi (znajdujące się na pustyni Gobi), szacowane jest na 6 mld t, z tego około 40 % zasobów oceniane jest jako wysokiej jakości węgiel koksowy. W południowej części pustyni Gobi, sąsiadującej z północną chińską prowincją Inner Mongolia, znajdują się jeszcze przynajmniej 4 podobne złoża. W rejonie tym pozwolenie na wydobycie uzyskał koncern SouthGobi Energy Resources Ltd (posiadający 50 licencji na badanie obszaru 20 tys. km 2 ). Koncern realizuje projekt budowy kopalni odkrywkowej Ovoot Tolgoi (zlokalizowanej 45 km od granicy z Chinami). Kluczowym problemem i wąskim gardłem dla wydobycia węgla w tym rejonie jest brak infrastruktury transportowej. Złoża obecnie eksploatowane (jak też przewidziane w najbliższym czasie do eksploatacji) znajdują się w odległości około 1200 km od Pekinu, skąd jest już stosunkowo blisko do wielkich portów węglowych, takich jak: Qinhuangdao i Tianjin. W pierwszej kolejności konieczne jest więc zbudowanie linii kolejowej, łączącej kopalnie na południu Gobi z prowincją Inner Mongolia. Mongolia w przyszłości może być głównym dostawcą węgla na rynek chiński. Aktualnie Mongolia eksportuje do Chin 3,5 4 mln t węgla koksowego. Wśród koncernów zaangażowanych w projekty badania i rozwoju złóż węgla w Mongolii są: BHP Billiton, Peabody Energy oraz China Shenua Group. 6. Ceny węgla koksowego w handlu na rynku międzynarodowym Powszechnie stosowaną praktyką w światowym handlu węglem jest zapewnianie sobie przez odbiorców pewnej ilości dostaw surowca w umowach terminowych (zawieranych zazwyczaj na okresy roczne) i w zależności od zapotrzebowania, uzupełnianie pozostałej ilości zakupami na rynku spot. W przypadku węgla koksowego (w normalnej sytuacji rynkowej) przeważający tonaż węgla sprzedawany jest

30 PRZEGLĄD GÓRNICZY 2010 w kontraktach terminowych, a producenci najlepszych jakościowo węgli typu hard, często ponad 90 % swojej produkcji kontraktowali w cenach ustalanych na okres roczny. Związane jest to ze specyfiką wykorzystywania węgla do produkcji koksu, którego dobrą jakość gwarantuje stosowanie mieszanek o odpowiednim składzie i parametrach jakościowych. Ze względu na stopień uwęglenia i właściwości koksotwórcze, najwyższe ceny na rynku uzyskują węgle koksowe typu hard oraz węgle PCI LV (o niskiej zawartości części lotnych). Następne w rankingu są węgle semi-soft i PCI HV. Występuje również zróżnicowanie cen w grupie węgli typu hard zależności od zawartości części lotnych. Poziom cen węgla na rynkach międzynarodowych uzależniony jest od sytuacji popytowo-podażowej, tj. od zapotrzebowania na węgiel w regionach zużycia i od możliwości produkcyjnych w regionach wydobycia. W drugiej połowie 2008 roku pojawiły się symptomy recesji gospodarczej zapoczątkowanej kryzysem na rynkach finansowych. Ogólne załamanie światowej gospodarki sprawiło, że drastycznie spadł popyt na węgiel (szczególnie koksowy) oraz jego ceny. W kontraktach FY 09/10 ceny węgli koksowych hard uzgodnione zostały na poziomie 115 129 USD/t (w zależności od jakości), co stanowiło spadek o 57 % w porównaniu z FY 08/09. Na rynku spot, mimo spadku cen węgli (do połowy wartości, jakie utrzymywały się w 2008 roku), brak było zainteresowania zakupami. Jedynie pewną aktywność wykazywali kupcy z Chin. Cena węgla australijskiego była bardzo konkurencyjna w porównaniu do cen chińskiego węgla koksowego (koncentratu), który na rynku krajowym był dostępny w cenie 180 USD/t. Zwiększone zakupy węgla przez odbiorców z Chin i Indii spowodowały stopniowy wzrost cen węgla na rynku spot. W drugiej połowie roku na rynek zaczęli powracać tradycyjni odbiorcy z Japonii, Korei, Europy, co przy ograniczonej podaży spowodowało wzrost cen węgli znacznie powyżej ustalonego benchmarku. W marcu 2010 roku w negocjacjach cen kontraktów na rok fiskalny FY 10/11 największy światowy eksporter, koncern BHP BM wprowadził indeksowanie cen w systemie kwartalnym, a nie jak dotąd tradycyjnie na okres roczny (rok fiskalny od 1 kwietnia do 31 marca). Niektórzy eksporterzy zastosowali system mieszany część tonażu kontraktowano w cenach rocznych, a część z cenami zmieniającymi się kwartalnie. Ceny kontraktowe australijskiego węgla koksowego typu hard na bazie FOB porty producenta, są punktem odniesienia do kontraktacji cen w umowach między głównymi producentami eksporterami węgla a odbiorcami na rynkach w Azji, Europie, Ameryce Płd. Cena węgla typu hard premium w II kw. 2010 roku wzrosła o 55 % do 200 USD/t, natomiast koncern Xstrata uzgodnił cenę węgli semi-soft na poziomie 167 USD/t. (rys. 3). Utrzymujący się popyt na węgiel koksowy spowodował, że kolejne negocjacje zakończyły się ponownym wzrostem cen na III kw. 2010 roku dla węgli typu hard premium o 12,5 % do 225 USD/t, dla węgli semi-soft o 3 % do 172 USD/t. Ze względu na osłabnienie rynku stali w Chinach i Indiach, odbiorcy węgla ograniczyli zakupy, co spowodowało spadek cen węgla typu hard na rynku spot do 180 200 USD/t (z 240 USD/t w maju br.). Ponadto po wzroście cen w III kw. br. węgiel australijski stracił znacznie na konkurencyjności w stosunku do krajowego węgla w Chinach. Można się spodziewać, że relacje między cenami węgli na rynku międzynarodowym i cenami węgli chińskich będą w pewnym stopniu określały poziom importu węgla na ten kluczowy rynek. Rys. 3. Zmiany cen kontraktowych węgli koksowych na rynku międzynarodowym w latach 2005 2010 Prowadzone we wrześniu negocjacje cen węgli na IV kw. br. zakończyły się spadkiem cen typu hard premium o 7 % do 209 USD/t. Dla węgli semi-soft prognozowana cena będzie się zawierać w przedziale 140 149 USD/t (tabl. 3). Publikowane w połowie roku prognozy dotyczące zmian cen węgli metalurgicznych w handlu międzynarodowym zakładały, że w 2011 roku ceny węgli typu hard będą utrzymywały poziom około 220 USD/t, a w perspektywie do 2015 roku obniżą się stopniowo do około 160 USD/t. Najnowsza prognoza ABARE zakłada, że w I połowie 2011 roku cena węgla typu hard będzie na poziomie 200 USD/t. W dalszym horyzoncie czasowym ustabilizowanie cen na niższym (niż aktualnie) poziomie związane będzie z poprawą podaży w związku z pozyskaniem węgla z nowych inwestycji zwiększających światowe moce produkcyjne. Jednak generalnie panuje pogląd, że w perspektywie nadchodzących lat ceny węgli koksowych typu hard nie powinny spaść poniżej poziomu cen kontraktowych FY 2007/08. 7. Podsumowanie W ostatnich latach rozwój gospodarki światowej spowodował wzrost zapotrzebowania na węgiel kamienny, co przy małej elastyczności podaży w krótkim terminie, doprowadziło do zachwiania równowagi i dynamicznych zmian cen węgli ograniczona podaż węgla przy rosnącym popycie stworzyła możliwości okresowego podnoszenia cen do bardzo wysokich dotychczas niespotykanych poziomów, jak miało to miejsce w 2005 i w 2008 roku. Po spadku zapotrzebowania na węgiel koksowy w 2009 roku prognozy średnioterminowe zakładają mocny wzrost popytu w latach 2010 2012, natomiast prognozy długoterminowe przewidują wzrost światowego zużycia węgla koksowego w średnim tempie około 3 4 % rocznie. Najsilniejszy potencjał wzrostu zużycia dotyczy głównie Chin, Indii i Brazylii oraz Rosji (tzw. BRIC). W opinii wielu analityków rynek węgla koksowego przez najbliższe 2-3 lata będzie słabo zbilansowany, szczególnie w zakresie węgli typu hard, co będzie sprzyjało utrzymywaniu wysokich cen. Zwiększona podaż węgla z nowych inwestycji ustabilizuje sytuację na rynku i w dalszym horyzoncie czasowym spadek jego cen. Literatura 1. Cochrane G.: Metallurgical Coal Markets Mar 09 www.coaltrans.com 2009.

Nr 11 PRZEGLĄD GÓRNICZY 31 2. Jones A.: Will there be metallurgical coke shortages in 2011?. Intertech-Pira s Eurocoke Conference, Lisbon, Portugal, April 2010. 3. Jones A.: Review of Worldwide Coke Production & Capacity. ITA Conference, Krakow, Poland, June 2010. 4. Ozga-Blaschke U., Lorenz U., Blaschke S., Olkuski T.: Struktura krajowej produkcji koksu na tle trendów w gospodarce światowej. Wydawnictwo IGSMiE PAN, ISBN 978-83-60195-81-9 (redakcja U. Ozga-Blaschke), 2008. 5. Australian commodities, vol. 17, no 1 March quarter 2010, no 2 June quarter 2010, no 3 September quarter. Steel and steel making raw materials. Outlook to 2015. 6. Coal Information (with 2009 date). Wyd. IEA, Paryż, 2010. 7. Commodities Iron Ore and Coking Coal: Price forecast upgrade. Goldman Sachs IBWere Investment Research, March 2010. 8. Commodities Iron Ore and Coking Coal: Lowering short term price forecasts.. Goldman Sachs IBWere Investment Research, May 2010. 9. Community hard coal imports from third countries, http//ec.europa.eu/ energy/coa 10. Inside Coal, www.coalportal.com 11. ICR International Coal Report. Wyd. Platts The McGraw Hill Companies, England. 12. ICR Coal Statistics Monthly. Wyd. Platts McGraw Hill Companies, England. 13. World Steel in Figures 2008, 2009, 2010 IISI. 14. www.abareconomics.com 15. www. bhpbilliton.com 16. www.eia.doe.gov 17. www. elkvalleycoal.ca 18. www.meps.co.uk