SPOŁECZNO-EKONOMICZNE ASPEKTY FUNKCJONOWANIA OBSZARÓW CHRONIONYCH seminarium naukowe

SPOŁECZNO-EKONOMICZNE ASPEKTY FUNKCJONOWANIA OBSZARÓW CHRONIONYCH seminarium naukowe

PROGRAM Referaty wprowadzające Dr Bernadetta Zawilińska (Katedra Gospodarki Regionalnej UEK) Wprowadzenie do problematyki badawczej Prof. dr hab. Józefa Famielec (Katedra Polityki Przemysłowej i Ekologicznej UEK) Świadczenia ekosystemów a nowe mierniki rozwoju społeczno-gospodarczego Dr Ksymena Rosiek (Katedra Polityki Przemysłowej i Ekologicznej UEK) Wybrane metody wyceny wartości obszarów przyrodniczo cennych Dr Bernadetta Zawilińska (Katedra Gospodarki Regionalnej UEK) Park narodowy a gospodarka lokalna. Ekonomiczna rola turystyki przyjazdowej do Babiogórskiego Parku Narodowego Dr Robert Pawlusiński (Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ) Park narodowy a gospodarka lokalna. Badanie lokalnych i pozalokalnych powiązań finansowych Instytut Rozwoju Miast - Obszary Natura 2000 w miastach i obszarach funkcjonalnych miast Mgr inż. Ewa Goras (Instytut Rozwoju Miast) - Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Zielonki w świetle uwarunkowań związanych z ochroną przyrody Ojcowskiego Parku Narodowego Dyskusja

Zmiana paradygmatu funkcjonalnego obszarów chronionych (Adrian Phillips - IUCN-World Commision on Protected Areas) Współczesny model zakłada przede wszystkim: łączenie celów z zakresu ochrony przyrody z celami społeczno-ekonomicznymi; tworzenie obszarów chronionych przy poparciu mieszkańców i z uwzględnieniem ich potrzeb; planowanie rozwoju i zarządzanie obszarami przez ekspertów z różnych dziedzin, przy udziale miejscowych społeczności; dywersyfikację źródeł finansowania; włączenie obszarów chronionych w szerszy kontekst przyrodniczy (element światowej sieci) i gospodarczy.

Główne nurty badań: Ekonomiczna wartość obszarów chronionych Wpływ obszarów chronionych na gospodarkę Społeczne aspekty funkcjonowania obszarów chronionych

Koncepcja pełnej wartości ekonomicznej (total economic value concept - TEV)

Badania wpływu obszarów chronionych na gospodarkę W 2015 r. odwiedzający parki narodowe w USA wydali ok. 16,9 mld USD 252 tys. miejsc pracy

Badania wpływu obszarów chronionych na gospodarkę w Polsce Uwarunkowania i zasady gospodarowania, ograniczenia rozwoju gospodarczego (m.in. A. Bołtromiuk, M. Baranowska- Janota, T. Osiniak, Ł. Popławski, D. Ptaszycka-Jackowska, B. Raszka, A. Zielińska) Park narodowy jako podmiot w lokalnej gospodarce Wydatki turystów odwiedzających obszary chronione

Społeczne aspekty funkcjonowania obszarów chronionych Modele zarządzania obszarami chronionymi Konflikty społeczne (m.in. K. Królikowska) Postrzeganie gospodarczego znaczenia obszarów chronionych przez mieszkańców i władze samorządowe

Postrzeganie obszarów Natura 2000 przez samorządy i społeczności lokalne Obszary Natura 2000 stwarzają niemalże wyłącznie bariery rozwojowe Władze i społeczności gmin objętych siecią patrzą na nią z nieskrywaną dezaprobatą jako na wytwór unijnej biurokracji, skutecznie tłumiący aktywność ekonomiczną i przedsiębiorczość ludności wiejskiej (Bołtromiuk 2010).

% gmin Źródło: Zawilińska, Szpara, Wilkońska (2015) Wpływ obszarów chronionych na gospodarkę w opinii władz gmin (obszar Beskidu Niskiego i równoległego fragmentu Pogórza Karpackiego) 80 70 60 50 40 30 20 Park narodowy (n=7) Parki krajobrazowe (n=13) Obszary chronionego krajobrazu (n=19) Obszary Natura 2000 (n=20) 10 0 5 4 3 2 1 5 bardzo pozytywny, 4 raczej pozytywny, 3 neutralny, 2 raczej negatywny, 1 bardzo negatywny Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych w urzędach gmin.

bardzo pozytywny raczej pozytywny neutralny raczej negatywny bardzo negatywny % gmin bardzo duże duże istotne nieduże marginalne % gmin Znaczenie funkcjonowania obszarów chronionych w rozwoju gmin 60 50 40 30 Park narodowy Opinie władz gmin Krakowskiego Obszaru Metropolitalnego (N=35) 20 10 0 Znaczenie funkcjonowania obszarów chronionych Parki krajobrazowe Obszary chronionego krajobrazu Obszary Natura 2000 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Wpływ funkcjonowania obszarów chronionych na sytuację społeczno-gospodarczą w gminie Park narodowy Parki krajobrazowe Obszary Natura 2000 Źródło: Zawilińska, Hołuj (2015 ) Wpływ funkcjonowania obszarów chronionych na sytuację społeczno-gospodarczą

Źródło: Zawilińska, Hołuj (2015 ) Opinie władz gmin Krakowskiego Obszaru Metropolitalnego Bezpośredni i pośredni wpływ obszarów chronionych na wybrane aspekty rozwoju gmin Jakość życia mieszkańców Ład przestrzenny Stan środowiska przyrodniczego Świadomość ekologiczna mieszkańców Dochody gminy Poziom zatrudnienia obszary Natura 2000 parki krajobrazowe park narodowy Poziom przedsiębiorczości Rolnictwo Turystyka -2-1,5-1 -0,5 0 0,5 1 1,5 2-2 - bardzo negatywny, -1 - raczej negatywny, 0 - neutralny, 1 - raczej pozytywny, 2 - bardzo pozytywny

Ocena charakteru wzajemnych kontaktów z dyrekcjami parków narodowych N=45 Źródło: Zawilińska 2012

Ocena charakteru wzajemnych kontaktów z dyrekcjami obszarów chronionych Obszar Beskidu Niskiego i równoległego fragmentu Pogórza Karpackiego Partnerstwo (wspólne zarządzanie obszarem chronionym i jego otuliną) Stałe kontakty, regularna współpraca Konsultowanie większości ważniejszych działań, częste podejmowanie wspólnych inicjatyw Sporadyczne konsultacje dotyczące konkretnych działań, bardzo rzadkie wspólne inicjatywy działań Konsultacje, opiniowanie wyłącznie w zakresie wymaganym prawnie Magurski Park Narodowy Zespół Parków Krajobrazowych Woj. Małopolskiego 0% 20% 40% 60% 80% Obszar KOM Partnerstwo (wspólne zarządzanie obszarem chronionym i jego otuliną) Stałe kontakty, regularna współpraca Konsultowanie większości ważniejszych działań, częste podejmowanie wspólnych inicjatyw Sporadyczne konsultacje dotyczące konkretnych działań, bardzo rzadkie wspólne inicjatywy Konsultacje, opiniowanie wyłącznie w zakresie wymaganym prawnie 0 20 40 60 80 Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego Ojcowski Park Narodowy

Rachunek ekonomiczny w ochronie przyrody Ochrona przyrody połączona jest zawsze z ograniczeniem użytkowania, a zatem z pewną materialną ofiarą lecz w każdym poszczególnym wypadku należy ocenić jaki jest stosunek wartości ofiary do tego co za nią nabywamy. Trudność kalkulacji polega tu tylko na tem, że nabywany towar przedstawia się jako rzecz niematerialna i do wycenienia pieniężnego jest trudny

Rachunek ekonomiczny w ochronie przyrody Wartość terenów przyrodniczych wzrasta wraz ze wzrostem kultury. Towar, który w postaci ochrony przyrody nabywamy, przedstawia w ten sposób wartość ciągle rosnącą Stratę spowodowaną zniszczeniem środowiska przyrodniczego należałoby więc ocenić z punktu widzenia przyszłych pokoleń.

Rachunek ekonomiczny w ochronie przyrody Zagospodarowywanie i niszczenie najcenniejszych wartości przyrodniczych dla chwilowych i drobnych korzyści jednego lub paru pokoleń to ekonomia dojutrków, będąca rabunkiem dokonanym na przyszłości. Jeśli urok Tatr jest podstawą ich wartości ekonomicznej, jako miejsca wędrówki dólskich przybyszów, to zniweczenie tego uroku musi w dalszej przyszłości zniweczyć ich wartość materialną J.G. Pawlikowski, Wstęp, Rozdz. III. Ochrona przyrody górskiej. Tatry, [w:] J.G. Pawlikowski, O lice Ziemi, Wyd. Państwowej Rady Ochrony Przyrody, Warszawa 1938, s. 155.

Koncepcja pełnej (ogólnej) wartości ekonomicznej (total economic value concept - TEV) 1. Wartości użytkowe (konsumpcyjne, aktywne) Wynikające z bezpośredniego użytkowania (np. rybołówstwo, łowiectwo, rolnictwo) Wynikające z pośredniego użytkowania (np. rekreacja) opcjonalne (np. przyszła rekreacja obecnego pokolenia) wartość opcji 2. Wartości nieużytkowe (pasywne) Wartości dziedziczone (np. rekreacja przyszłych pokoleń) Wartości istnienia (egzystencjalne) (wartości przypisywane istnieniu pewnych składników przyrody, lub kapitału naturalnego, np. zachowanie siedlisk dzikich zwierząt lub flory) Ogólna wartość ekonomiczna (total economic value TEV) suma wartości użytkowych i nieużytkowych. Do wyceny wartości opcjonalnych i nieużytkowych stosowane są metody oparte na rynkach zastępczych, pokrewnych lub rynkach hipotetycznych, np. metoda cen hedonicznych, metoda wyceny warunkowej. Economic Values of Protected Areas: Guidelines for Protected Area Managers, A. Philips (red.), IUCN 1998.