Współpraca na rzecz rozwoju społeczności lokalnej. Witryna obywatelska

Współpraca na rzecz rozwoju społeczności lokalnej Witryna obywatelska

Współpraca na rzecz rozwoju społeczności lokalnej Witryna obywatelska

Szanowni Państwo, współpraca stanowi fundament dobrze prosperującego kraju. To od efektywnego współdziałania obywateli i instytucji publicznych zależy rozwój Polski jako całego państwa, ale też rozwój poszczególnych gmin, powiatów i województw. Szczególnie ważna jest współpraca na szczeblu lokalnym, ponieważ to tu mieszkańcy mogą bezpośrednio wpływać na rozstrzygnięcia dotyczące warunków ich życia, jak również bezpośrednio odczuwać skutki podjętych przez siebie decyzji i działań obywatelskich. W tym roku obchodzimy 25. rocznicę wolności, która nadeszła wraz z wyborami 4 czerwca 1989 roku. Wydarzenie to otworzyło drogę do rozwoju w wymiarze obywatelskim. Dostaliśmy szansę, którą potrafiliśmy wykorzystać. Wprowadzona w atmosferze zmian demokratycznych reforma samorządowa pozwoliła uruchomić trwały instrument dialogu pomiędzy władzą a obywatelami. Wolność działań wynikająca z wyborów, to również świadomość bycia obywatelem niezależnym i zdolnym do samodzielnego funkcjonowania. Ten potencjał dobrze wykorzystaliśmy dla zbudowania samorządności wówczas gminnej, a z czasem rozrastającej się na powiaty i województwa. Idea współpracy na rzecz rozwoju społeczności lokalnej opiera się na konstytucyjnej zasadzie pomocniczości. Tworzy ona warunki do udziału obywateli w procesach decyzyjnych. W praktyce oznacza to, że wszelkie decyzje i działania samorządu terytorialnego powinny angażować mieszkańców i ich organizacje w sprawy, które ich dotyczą. Jednak zasada ta oznacza również zobowiązanie do współdziałania wówczas, gdy sprawy ze względu na swoją złożoność i zakres wymagają rozwiązania w ramach szerszej wspólnoty, całego państwa. W wielu przypadkach kwestie współpracy na rzecz rozwoju lokalnego i regionalnego regulowane są przez prawo. Aspekty prawne to warunek konieczny, jednak niewystarczający, by zachęcić strony do wspólnych działań na partnerskich zasadach konieczny jest więc wymiar praktyczny. Szeroki katalog form współpracy umożliwia zastosowanie różnych rozwiązań, także innowacyjnych i niekonwencjonalnych, uwzględniających specyfikę środowiska lokalnego. W Polsce znaleźć można już bardzo wiele przykładów efektywnej współpracy mieszkańców i organizacji pozarządowych z władzami samorządowymi, czego dowodem są opisy działań zgromadzonych na Witrynie Obywatelskiej Prezydenta RP. W tej publikacji chcielibyśmy przedstawić niektóre z nich i zachęcić wszystkich do wdrażania sprawdzonych inicjatyw w swoich lokalnych społecznościach. Wierzę, że książka ta stanie się drogowskazem dla tych z Państwa, którzy chcieliby zrealizować dobre przykłady również w swojej wspólnocie. Podejmując działania razem, budujemy nowoczesną, konkurencyjną Polskę i wzmacniamy jej międzynarodowe znaczenie. Pokażmy, że potrafimy współpracować. Olgierd Dziekoński Sekretarz Stanu Kancelaria Prezydenta RP 3

Szanowni Państwo, niniejsza publikacja, poświęcona modelom współpracy na poziomie lokalnym i regionalnym, powstała dzięki projektowi Decydujmy razem, realizowanemu w programie operacyjnym Kapitał ludzki 2007- -2013 przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju oraz organizacje pozarządowe. Współpraca przedstawicieli obu inicjatyw projektu Decydujmy razem i inicjatywy Pana Prezydenta, czyli Witryny Obywatelskiej, pokazuje wagę partycypacji publicznej w rozwoju naszego kraju. W ramach nakreślonych w strategiach rządowych i programie operacyjnym celów szukamy rozwiązań zwiększających skuteczność i jakość administracji publicznej zarówno centralnej, jak i samorządowej. Z pewnością pewną barierą, którą musimy przekroczyć, jest współdecydowanie, a właściwie zaproszenie do współdecydowania społeczności lokalnych. we współpracy z mieszkańcami dokumentów ważnych dla realizacji polityki zatrudnienia, integracji, przedsiębiorczości i zrównoważonego rozwoju. Był to proces uczenia się, budowania zaufania i współodpowiedzialności, organizacji pracy wewnątrz urzędu, technik komunikacji oraz umiejętności samooceny podejmowanych działań. W wyniku zebranych doświadczeń został opracowany kanon lokalnych konsultacji społecznych, który przenosi na grunt jednostek samorządu terytorialnego zasady konsultacji sformułowane z inicjatywy Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji dla administracji rządowej. Kolejnym ważnym efektem współpracy partnerskiej instytucji realizujących projekt jest Zielona i Biała księga partycypacji, które są propozycją systemu wsparcia partycypacji publicznej na najbliższe lata. Projekt Decydujmy razem, poszukując rozwiązań systemowych, koncentrował się na takich elementach, jak właściwa diagnoza stanu partycypacji w Polsce, identyfikacja i opis dobrych praktyk, stworzenie systemu monitorowania i narzędzia pomiaru partycypacji, stworzenie programów szkoleniowych i doradztwa dla pracowników administracji samorządowej. Ponadto projekt dostarczył ważnych doświadczeń we wdrażaniu partycypacji w gminach i powiatach. Dzięki działaniom pilotażowym 108 samorządów z terenu całej Polski otrzymało wsparcie szkoleniowe, doradcze, promocyjne i organizacyjne przy tworzeniu Partycypacyjne działania, opisane na Witrynie Obywatelskiej, stanowią wspólny: samorządów i realizatorów projektu Decydujmy razem zbiór doświadczeń, które, mam nadzieję, dzięki niniejszej publikacji staną się inspiracją dla kolejnych samorządów. Zapraszam Państwa również do odwiedzania platformy informacyjnej stworzonej przez projekt Decydujmy razem www.decydujmyrazem.pl Paweł Orłowski Podsekretarz Stanu Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju 4

Szanowni Państwo, samorząd to prawo i zdolność społeczności lokalnej do zarządzania własnymi, lokalnymi sprawami. Aby samorząd zaistniał, społeczność musi móc a także umieć i chcieć kierować własnymi sprawami. To oznacza, że potrzebne są odpowiednie przepisy prawne, które dają społecznościom odpowiednie możliwości, lecz niezbędna jest także świadomość obywatelska, konieczna do podejmowania właściwych decyzji. Trzeba więc móc, umieć i chcieć. Nie jest łatwo spełnić te wymogi. Nie mamy w Polsce wykształconych tradycji i umiejętności współpracy, chociaż powstaje coraz więcej nowych inicjatyw i pomysłów. Należy je gromadzić i upowszechniać, aby wykształciły się dobre wzorce do naśladowania. Temu celowi ma służyć Witryna i Nagroda Obywatelska Prezydenta RP. Spośród zgłoszonych projektów Kapituła przedstawia Prezydentowi trzy najwybitniejsze z każdej z kategorii, a Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej jednemu z nich przyznaje Nagrodę Obywatelską. W ten sposób zastają wyróżnione nowatorskie działania obywatelskie na rzecz dobra wspólnego, które mogą stanowić wzory do naśladowania. W pierwszej edycji, w roku 2013, laureatami zostali: w kategorii Wspólnota Obywatelska: Miasto Gdynia Gdynia w dialogu z mieszkańcami, w kategorii Partnerstwo Samorządów: Partnerstwo 5 gmin: Wisznice, Sosnówka, Rossosz, Jabłoń, Podedwórze pn. Dolina Zielawy, w kategorii Obywatelska Inicjatywa Lokalna: Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom i Młodzieży Sprawnej Inaczej Moja Gmina Moim Domem. Na Witrynie gromadzimy opisy inicjatyw lokalnych, jakie podjęto w Polsce, podzielone na trzy kategorie: Wspólnota Obywatelska obejmuje inicjatywy dotyczące działalności gminy lub powiatu na rzecz zwiększenia udziału obywateli w realizacji zadań publicznych i budowaniu kapitału społecznego poprzez współpracę władz, obywateli i ich organizacji. Partnerstwo Samorządów inicjatywy dotyczące koordynacji, harmonizacji lub wspólnej realizacji zadań publicznych przez kilka jednostek samorządowych, z korzyścią dla mieszkańców lub dobra wspólnego. Obywatelska Inicjatywa Lokalna obejmująca działania obywateli lub organizacji obywatelskich na rzecz realizacji zadań publicznych. Prezydent Bronisław Komorowski odwiedził Laureatów w Wisznicach i Trzebownisku, osobiście dziękując inicjatorom dobrych praktyk za ich aktywność, kreatywność i zdolność do współdziałania. Dorobek polskich lokalnych społeczności jest jednak znacznie większy i nie ogranicza się do projektów wyróżnionych przez Kapitułę i Prezydenta RP. Dlatego uważamy za konieczne go upowszechniać. prof. Jerzy Regulski Przewodniczący Kapituły Nagrody Obywatelskiej Prezydenta RP 5

Wprowadzenie 8 Wspólnota Obywatelska 10 Budżet obywatelski 12 Rewitalizacja 16 Konsultacje w polityce informacyjnej samorządu terytorialnego 20 System wspierania organizacji pozarządowych 23 Partnerstwa międzysektorowe 26 Edukacja obywatelska 29 Partnerstwo Samorządów 32 Porozumienia regionalne w sprawie rozwoju 36 Porozumienia na rzecz wspólnych zakupów 39 Porozumienia w sprawach komunalnych 41 Porozumienia w sprawach infrastruktury drogowej 43 Porozumienia w sprawach administracyjnych 45 Porozumienia na rzecz rozwiązywania problemów społecznych 48 Organizacja wspólnych wydarzeń 50 Obywatelska Inicjatywa Lokalna 52 Wioski tematyczne 54 Opieka nad zabytkami 56 Tworzenie miejsc i obiektów integrujących 59 Działalność charytatywna 61 Akcje społeczne na rzecz rozwiązywania problemów 63 Realizacja usług na rzecz obywateli 65 Aktywizacja społeczna i zawodowa 67 Inicjatywy na rzecz integracji społeczności lokalnej 69 7

Wprowadzenie Z przyjemnością oddajemy w Państwa ręce publikację ukazującą instytucjonalne i organizacyjne modele współpracy na rzecz rozwoju społeczności lokalnych i regionalnych. Podmiotami w tej relacji mogą być jednostki samorządu terytorialnego, szeroko rozumiane organizacje społeczne (w tym grupy nieformalne), biznes, a nawet pojedynczy obywatele. Opracowanie odwołuje się do doświadczeń praktycznych, nie jest jednak opisem tzw. dobrych praktyk. To zbiór wskazówek, jak wdrażać poszczególne modele. Wykorzystuje projekty opisane na Witrynie Obywatelskiej oraz dorobek projektu Decydujmy razem. Mamy nadzieję, że publikacja ta zainspiruje Państwa do podejmowania działań na rzecz rozwoju społeczności lokalnych, realizowanych we współpracy sektorowej i międzysektorowej. Fundacja Fundusz Współpracy 8

Jak czytać poradnik? Poradnik ten został przygotowany z myślą o wszystkich potencjalnych podmiotach współpracy. Nie jest on opracowaniem naukowym ani też zbiorem recept. To raczej próba przedstawienia wybranych modeli w użyteczny i przyjazny odbiorcy sposób. Opracowanie wskazuje, w jakich obszarach i w jaki sposób mogą zostać nawiązane relacje administracji samorządowej i innych podmiotów, a także jakie warunki powinny zostać spełnione, by podejmowane działania nosiły miano współpracy, miały sens, były konstruktywne i służyły społeczności lokalnej. Zasadnicza część opracowania to opisy modeli współpracy. Zagadnienie to zostało podzielone na trzy obszary tematyczne, zgodnie z kategoriami Witryny Obywatelskiej: Wspólnota Obywatelska, Partnerstwo Samorządów, Obywatelska Inicjatywa Lokalna. W każdym z obszarów zostały przedstawione stosowane w praktyce rozwiązania określone modele. Każdy z modeli został opisany według określonego schematu, który obejmuje: definicje, warunki konieczne do odniesienia sukcesu, potencjalne trudności i bariery, możliwe rozwiązania praktyczne oraz prezentację projektów i podmiotów, które realizowały swoje inicjatywy. Kolejność prezentacji treści poradnika nie wynika z wielkości opisywanych jednostek samorządu terytorialnego. Użytkownik sam musi zdecydować, jakie narzędzia i wzorce może zastosować na swoim terenie. Konieczne jest tu uwzględnienie rzeczywistego potencjału, istniejących zasobów (kadrowych, technicznych, finansowych), kultury lokalnej i innych specyficznych uwarunkowań (np. kwestii demograficznych, położenia geograficznego). Niezbędna jest zatem rzetelna diagnoza. Źródłem wiedzy i inspiracją przy opracowaniu poradnika były różnorodne inicjatywy zrealizowane w 2012 roku. Ich szczegółowe opisy oraz dane adresowe realizatorów dostępne są na stronie Witryny Obywatelskiej 1 oraz na portalu Decydujmy razem 2. 1 http://www.prezydent.pl/witryna-obywatelska/witryna obywatelska/kategoria,1.html, dostęp: 20.12.2013 r. 2 http://decydujmyrazem.pl/razem_z_nami/jednostki_samorzadowe.html, dostęp: 20.12.2013 r. 9

Wspólnota Obywatelska odwołuje się do tych inicjatyw, które dotyczą zwiększenia udziału obywateli w realizacji zadań publicznych, działalności gminy lub powiatu na rzecz dobra wspólnego. 10

Angażowanie obywateli jest jednym z aspektów partycypacji publicznej i obejmuje działania inicjowane oraz kontrolowane przez władze publiczne w toku wypełniania ich statutowych zadań. Zasadniczy cel tych działań stanowi doskonalenie procesu decyzyjnego i jakości świadczonych usług publicznych, tak by zapewnić wokół nich możliwy konsensus oraz wsparcie i przychylność obywateli. Konsultacje społeczne to najczęstszy typ aktywności angażujacy obywateli. Działania konsultacyjne mogą być podejmowane na różnych szczeblach organizacji życia publicznego, a dotyczą zarówno kształtu i kierunków polityk publicznych, jak i sposobów ich realizacji. Omawiane mogą być zatem godziny otwarcia przedszkoli w danej gminie, reforma emerytalna, a także budżet, programy współpracy z organizacjami pozarządowymi czy działania dotyczące rewitalizacji 3. Inicjatywy wspomagające angażowanie obywateli programy edukacji obywatelskiej systemy wsparcia organizacji pozarządowych budowa partnerstw, szczególnie międzysektorowych 3 http://www.decydujmyrazem.pl/partycypacja/co_to_jest_partycypacja.html, dostęp: 12.10.2013 r. 11

Budżet obywatelski Budżet obywatelski (nazywany też partycypacyjnym) to rodzaj konsultacji społecznych dotyczących przeznaczenia części budżetu gminy, miasta, dzielnicy lub osiedla na inwestycje lokalne. Skala przedsięwzięcia, w zależności od potrzeb i możliwości, może być bardzo różna: od ustalania budżetu całego miasta i jego priorytetów, po stworzenie listy i hierarchii wydatków wewnątrz jakiejś instytucji lub programu dotyczącego konkretnej grupy osób. Warunki konieczne do osiągnięcia sukcesu Zaangażowanie społeczności lokalnej poświęcenie czasu, wymiana pomysłów, chęć współpracy. Komunikacja między wszystkimi podmiotami, które są zaangażowane w projekt. Transparentność i przejrzystość decyzyjna każda decyzja dotycząca przygotowywania budżetu obywatelskiego powinna być upubliczniona razem z jej uzasadnieniem. Zapewnienie zasobów do realizacji: dostęp do lokali na spotkania, osoby przygotowane do prowadzenia spotkań z mieszkańcami. Krok po kroku Budżet obywatelski wymaga przede wszystkim wyodrębnienia środków w ogólnym budżecie samorządu, uchwalanym na dany rok. 12

Inicjatorem budżetu obywatelskiego mogą być zarówno władze samorządowe, jak też niezależne grupy mieszkańców czy organizacje pozarządowe. Za jego realizację odpowiada jednak władza samorządowa. To ona zapewnia środki i zasoby niezbędne do przeprowadzenia konsultacji. Podstawowe etapy prac nad budżetem partycypacyjnym to 4 : Etap przygotowawczy rozpoznanie lokalnych zasobów, czyli ustalenie, jacy aktorzy społeczni (partie polityczne i poszczególni politycy, radni, instytucje publiczne i ich przedstawiciele, organizacje pozarządowe, ruchy miejskie, nieformalne grupy społeczne) są zainteresowani wprowadzeniem budżetu partycypacyjnego, jacy są główni zwolennicy i przeciwnicy wprowadzenia budżetu partycypacyjnego i jakie są ich motywacje. Mobilizacja obywateli i przekonanie ich o korzyściach wynikających ze współpracy: akcje promocyjne, informacje na stronach internetowych, w mediach społecznościowych. Etap wdrażania Powołanie zespołu koordynującego (przedstawiciele urzędu miasta, rady miasta, instytucji publicznych oraz organizacji pozarządowych, naukowcy, mieszkańcy). Jednym ze sposób powołania zespołu jest po prostu ogłoszenie otwartego naboru. W przypadku dużego zainteresowania ze strony mieszkańców można wprowadzić członkostwo rotacyjne. Opracowanie precyzyjnych i jasnych zasad. Zasady to podstawowe informacje np. o sposobach zgłaszania projektów, modelach konsultacji, dokonywaniu wyboru, harmonogramie działań, przyjmowaniu propozycji do realizacji, które należy przekazać potencjalnym uczestnikom konsultacji (np. w formie ulotek, plakatów, ogłoszeń w mediach oraz na stronach internetowych i w mediach społecznościowych). Realizacja działań z powyższych etapów powinna zająć co najmniej kilka miesięcy. Przeprowadzenie budżetu partycypacyjnego: zgłaszanie propozycji, weryfikacja propozycji, głosowanie, wybór projektów. Informowanie o sposobie realizacji przyjętych wniosków (np. komunikaty w mediach tradycyjnych, na stronach internetowych urzędu). 4 Na podstawie: W. Kłębowski, Budżet partycypacyjny. Krótka instrukcja obsługi, Instytut Obywatelski, Warszawa 2013, ss. 18-21. 13

W realizowanym przez miasto Poznań, w roku 2012, projekcie Budżet Obywatelski całość działań podzielono na 4 etapy. Pierwszy polegał na zgłaszaniu przez mieszkańców oraz organizacje pozarządowe propozycji projektów i zadań do budżetu na rok 2013. W drugim etapie do propozycji mieszkańców i organizacji odniosły się wydziały i jednostki merytoryczne Urzędu Miasta, które, biorąc pod uwagę określone kryteria (możliwość realizacji, wartość społeczna, koszt nie przekraczający 10 mln zł, możliwość zabezpieczenia w budżecie na kolejne lata ewentualnych kosztów, które projekt będzie generował w przyszłości, ponadlokalne znaczenie projektu), dokonały weryfikacji i rekomendacji wybranych projektów do dalszej oceny. Było to zadanie powołanego Zespołu Opiniującego, w którego skład weszli przedstawiciele organizacji pozarządowych, urzędu oraz klubów radnych (łącznie 9 osób). Etap trzeci stanowiło głosowanie mieszkańców nad propozycjami. Byli do niego uprawnieni wszyscy mieszkańcy Poznania posiadający czynne prawo wyborcze. Głosować można było w wyznaczonych punktach miasta, w budynkach Urzędu Miasta oraz przez Internet. Za obsługę punktów odpowiedzialni byli ankieterzy z wybranej firmy zewnętrznej. Głosowanie polegało na wybraniu maksymalnie 5 najważniejszych projektów (zadań) z listy proponowanych i zweryfikowanych projektów. W ostatnim etapie Prezydent Miasta Poznania, za pośrednictwem pracowników Wydziału Budżetu i Analiz, wpisał zwycięskie przedsięwzięcia do projektu Budżetu Miasta Poznania na rok 2013. Poznański Budżet Obywatelski Urząd Miasta Poznania Dobór partnerów Realizacja budżetu partycypacyjnego wymaga zaangażowania lokalnych polityków, urzędników samorządowych oraz społeczności lokalnej i/lub regionalnej. Partnerami mogą być władze samorządowe, jednostki samorządu terytorialnego, osoby fizyczne (mieszkańcy), organizacje pozarządowe i inne organizacje społeczne oraz grupy nieformalne. Bariery i trudności Konieczność zapewnienia powszechnego udziału społeczności lokalnej. Oczekiwania społeczności, które mogą być trudne do zrealizowania na poziomie lokalnym. 14

Budżet obywatelski generuje koszty jeszcze przed przystąpieniem do zgłaszania i wyboru projektów do realizacji, wymaga bowiem oprawy informacyjnej i edukacyjnej, a ten wydatek ponosi samorząd. Osiągnięcia Sopot był pionierem budżetu obywatelskiego wśród miast w Polsce. W 2011 roku jego mieszkańcy zadecydowali, na co wydać 5 mln zł, czyli ponad 1% wydatków z budżetu miasta. W 2012 r. kolejne miasta poszły za jego przykładem. Płock 77 projektów w 2013 oddano 3 mln zł do dyspozycji mieszkańców Elbląg 777 wniosków zrealizowano12 inwestycji za ponad 2 mln zł Poznań na kwotę 343 wnioski 265 pomysłów 402,5 mln zł w konsultacjach wzięło udział ponad 20 tys. osób, zrealizowano 5 inwestycji o łącznej wartości10 mln zł 15

Rewitalizacja Rewitalizacja to długofalowy proces prowadzony równolegle w trzech strefach: ekonomicznej, przestrzennej i społecznej, który ma na celu przywrócenie obszarom zdegradowanym ich dawnego potencjału bądź przydanie im nowych funkcji. Skutkiem rewitalizacji ma być wyprowadzenie dzielnicy czy innego wyodrębnionego obszaru miasta z sytuacji kryzysowej, przywrócenie mu dawnych funkcji lub znalezienie nowych oraz stworzenie warunków do jego dalszego rozwoju. Warunki konieczne do osiągnięcia sukcesu Warunkiem koniecznym osiągnięcia sukcesu jest traktowanie rewitalizacji jako połączenia działań technicznych i społecznych. Niewłaściwym jest mówić o rewitalizacji jednego budynku, czy rewitalizacji placu miejskiego, jeśli te działania dotyczą jedynie modernizacji budynków, czy rewaloryzacji zabytków. Krok po kroku Etap przygotowawczy Diagnoza stanu: społeczeństwo (np. wiek, wykształcenie, zatrudnienie, poziom bezrobocia, przestępczość), infrastruktura (np. własność gruntu, drogi, mieszkalnictwo, 16

powierzchnia biurowa i handlowa), gospodarka (np. główne gałęzie, branże stan obecny i prognozowany). Opracowanie planu rewitalizacji (wizja, strategia, uzasadnienie ekonomiczne, harmonogram działań, budżet). Etap wdrażania Konsultacje społeczne z organizacjami, instytucjami i firmami, które zgłosiły udział w planie rewitalizacji. Konsultacje społeczne z organizacjami, instytucjami i firmami, które posiadają zasoby materialne na terenie objętym planem rewitalizacji, a nie zgłosiły udziału w planie rewitalizacji. Na tym etapie istnieją realne możliwości na rozbudowanie planu rewitalizacji o nowe zadania. Podjęcie uchwały przez władze miasta o przyjęciu do realizacji lokalnego planu rewitalizacji oraz powołanie zespołu ds. koordynacji lokalnego planu rewitalizacji, odpowiedzialnego za jego wprowadzenie i realizację. Opracowanie dokumentacji technicznej dla projektów wpisanych do planu rewitalizacji lub programów funkcjonalno-użytkowych, kosztorysów; uzyskanie wszelkich pozwoleń zgodnie z harmonogramem prac wynikających z planu. Opracowanie wniosków aplikacyjnych, studiów wykonalności, ewaluacji i rozliczania projektów oraz niezbędnych załączników w przypadku ubiegania się o dofinansowanie zewnętrzne. Realizacja poszczególnych zadań objętych planem rewitalizacji, zgodnie z określonymi terminami i harmonogramami. Monitoring i ewaluacja planu rewitalizacji (w tym analiza osiągnięć i słabych punktów). Pomiar poziomu efektywności planu rewitalizacji zgodnie z ustalonymi wskaźnikami. Promocja planu rewitalizacji w całym okresie jego realizacji (informacje na stronach internetowych instytucji, portalach społecznościowych, w radiu, prasie, telewizji, organizacja imprez towarzyszących). Uzupełnianie i rozszerzanie planu rewitalizacji o nowe zadania zgłaszane przez instytucje, organizacje i firmy działające na obszarze objętym programem rewitalizacji. Opracowanie raportu podsumowującego realizację planu rewitalizacji. 17

Najbardziej dobitnym przejawem sukcesu całego programu rewitalizacji jest bardzo wysokie poparcie mieszkańców, wyrażane w cyklicznych badaniach opinii publicznej. Program jest efektem współpracy Urzędu Miasta, mieszkańców, lokalnych instytucji i organizacji oraz inwestorów prywatnych. Obok widocznych, estetycznych korzyści wynikających z realizacji programu rewitalizacji, przeobrażeniu ulega cała sfera ekonomiczno-społeczna miasta. Rośnie bezpieczeństwo na sopockich ulicach i poczucie odpowiedzialności za dobro wspólne. Mieszkańcy uczą się też świadomie wpływać na swoje otoczenie, jak się porozumiewać między sobą, rozwiązywać problemy, wdrażać własne pomysły. Program rewitalizacji zabytkowego centrum Sopotu Urząd Miasta Sopotu Dobór partnerów Proces rewitalizacji musi być prowadzony we współpracy podmiotów reprezentujących wszystkie sektory życia społeczno-gospodarczego: podmiotów publicznych (na czele z samorządem gminy), przedsiębiorców lokalnych, osób prywatnych oraz organizacji społecznych. Bariery i trudności Wynikające z niewłaściwego przygotowania i realizowania procesu rewitalizacji: niepoprawna analiza punktu wyjścia, niewłaściwe określenie celów strategicznych, brak mechanizmów wdrażania planu rewitalizacji, koncentracja na zdobywaniu środków, a nie realizacji planu. Prawne: konieczność przygotowania dokumentacji i prowadzenia prac zgodnie z regulacjami dotyczącymi np. ochrony zabytków czy przy uwzględnieniu kwestii własnościowych. Może to wpływać na wydłużenie procesu. Społeczne: możliwość wystąpienia protestów społecznych, konfliktów, konieczność uwzględniania interesu wspólnoty. Finansowe: konieczność ponoszenia wysokich nakładów inwestycyjnych, brak zabezpieczenia środków w odpowiedniej wysokości. 18

Osiągnięcia Gorzów Wielkopolski Program rewitalizacji wybranych układów urbanistycznych we współdziałaniu ze wspólnotami mieszkaniowymi objął remont elewacji ponad 60 kamienic. Sopot Szczecin Program rewitalizacji zabytkowego centrum. W ciągu 14 lat trwania programu udało się wyremontować ponad 300 budynków wspólnot mieszkaniowych i wzmocnić sferę ekonomiczno-społeczną miasta. Zielone podwórka program dofinansowywania z budżetu miasta prac związanych z zagospodarowaniem terenów przy budynkach wspólnot mieszkaniowych. Począwszy od 2008 roku do programu zgłoszone zostały 202 wnioski wspólnot mieszkaniowych, 71 z nich otrzymało dofinansowanie. 19

Konsultacje w polityce informacyjnej samorządu terytorialnego Lokalna polityka informacyjna to świadoma, planowa i systematyczna działalność władz samorządowych, polegająca na komunikowaniu się z mieszkańcami. Jej celami są: budowanie zintegrowanej społeczności lokalnej, rozwój społeczeństwa obywatelskiego, włączenie mieszkańców w proces podejmowania decyzji, budowanie pozytywnego wizerunku jednostki samorządu terytorialnego. Sposoby realizacji: informowanie aktywność po stronie władz, które rozpowszechniają informacje i zapewniają obywatelom dostęp do nich, konsultacje dwustronna relacja, w której obywatele wyrażają swoje opinie i nawiązują dialog z władzami samorządowymi, aktywne uczestnictwo partnerski układ, w ramach którego obywatele biorą udział w procesie decyzyjnym; odpowiedzialność za ostateczne decyzje i zrealizowanie programu spoczywa jednak na organach władzy. Warunki konieczne do osiągnięcia sukcesu Warunkiem podstawowym skutecznych konsultacji jest określenie ich celów, ustalenie grupy czy grup docelowych oraz dobór odpowiednich metod/narzędzi komunikacji. Celem konsultacji nie jest realizacja określonego zadania, ale uzyskanie opinii zainteresowanych stron (np. mieszkańców, organizacji pozarządowych) na temat realizacji tego zadania. 20

Istotne znaczenie dla procesu mają: gotowość do zagwarantowania przejrzystości działań, do przyjmowania uwag, krytyki, rad, do uznania prawa otoczenia do własnych przekonań, zdolność i chęć do osądu własnego postępowania. Właściwa, konkretna i rzeczowa informacja powinna być przekazywana każdemu uczestnikowi konsultacji, np. w formie komunikatów w mediach, na stronach internetowych. Ponadto istotne jest prowadzenie konsultacji za pośrednictwem narzędzi komunikacji dostosowanych do celów konsultacji i oczekiwań ich uczestników (np. seniorzy spotkania, młodzież elektroniczne środki informacji). Krok po kroku W organizowaniu konsultacji niezwykle ważne są praktyczne rozwiązania. Dojrzałe konsultacje wymagają stworzenia sprzyjających warunków. Warto przygotować miejsce (czy to fizycznie w postaci pomieszczenia do spotkań, skrzynki na głosy, czy wirtualnie w formie strony internetowej, interaktywnego formularza konsultacji), aby uczestnicy mogli zapoznać się z celami i przedmiotem konsultacji. Kolejną istotną kwestią jest opracowanie jasnych, zrozumiałych, przejrzystych materiałów na temat, którego dotyczą konsultacje. Warto przedstawiać opiniowany temat, nie ograniczając się do jednej formy prezentacji, np. zorganizować spotkania z ekspertami, opracować słowniki stosowanych pojęć czy FAQ (lista istotnych pytań i odpowiedzi). Ważne jest też to, aby prowadzić skuteczne działania mobilizujące do udziału w konsultacjach (np. w formie kampanii informacyjnych, edukacyjnych, poprzez kontakty osobiste). Informacje o wynikach konsultacji powinny być udostępnione publicznie, wraz z wiadomością o wykorzystaniu bądź niewykorzystaniu pozyskanych uwag. Gdy samorząd nie podziela stanowiska którejś z grup interesariuszy i nie zamierza wykorzystać ich uwag przy realizacji konsultowanego zadania czy proponowanej koncepcji, swoją decyzję powinien uargumentować. Organizatorem konsultacji jest jednostka samorządu terytorialnego. Na niej spoczywa ciężar organizacyjny i finansowy zorganizowania konsultacji. Dobór partnerów W zależności od przyjętych narzędzi, form (a także samych celów), partnerami władz samorządowych, ale też odbiorcami informacji w procesach komunikacji, mogą być m.in. osoby fizyczne (mieszkańcy), jednostki organizacyjne (szkoły, świetlice), organizacje pozarządowe czy inne organizacje społeczne. 21

Bariery i trudności Bierna postawa władz samorządowych i ograniczanie procesów komunikacji wyłącznie do prawnie wymaganego minimum. Niewłaściwy dobór form, metod i narzędzi do potrzeb. Ograniczanie dostępu do informacji. Nieuwzględnianie zgłaszanych uwag/propozycji przy podejmowaniu decyzji bez uzasadnienia lub z lakonicznym uzasadnieniem. Osiągnięcia Poznań Opole Konsultacje społeczne dotyczące planowania przestrzennego. Od 5 lat prowadzone są tam konsultacje społeczne dotyczące planowania przestrzennego. Przeprowadzono już około 200 spotkań. Uczestniczą w nich wszystkie zainteresowane strony: mieszkańcy, rady osiedli, organizacje pozarządowe, lokalne media. Proces uspołecznienia Strategii rozwoju Opola w latach 2012-2020. Prace nad tym dokumentem trwały niemal 2 lata. Jednym z etapów były konsultacje społeczne. Przybierały one różne formy: badań ankietowych, w tym za pośrednictwem strony internetowej, spotkań konsultacyjnych i dyskusji z mieszkańcami. Częstochowa W styczniu 2011 roku w Urzędzie Miasta Częstochowa utworzone zostało Biuro Inicjaty w Lokalnych i Konsultacji Społecznych. 22

System wspierania organizacji pozarządowych Zgodnie z polskim prawem, organy administracji publicznej realizują zadania publiczne we współpracy z organizacjami pozarządowymi. Celem współpracy jest skuteczne zaspokajanie potrzeb lokalnych społeczności we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Głównymi podmiotami udzielającymi wsparcia wspólnocie samorządowej są urząd (na poziomie gminy, powiatu, województwa) oraz centrum organizacji pozarządowych (COP). Odbiorcy pomocy to przede wszystkim organizacje pozarządowe, grupy nieformalne, społecznicy. COP jest biurem wyspecjalizowanym w świadczeniu różnego rodzaju pomocy organizacjom pozarządowym. Placówki takie funkcjonują jako jednostki organizacyjne samorządu (biuro, referat w urzędzie, jednostka budżetowa) bądź prowadzone są przez organizacje pozarządowe przy wsparciu finansowym ze źródeł publicznych. Elementami systemu wsparcia typowymi dla urzędu są: baza organizacji pozarządowych, mapa aktywności społecznej, wymiana informacji między sektorami, urzędnik/pełnomocnik ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi, udostępnianie zasobów gminy (sprzęt, lokale) i narzędzi promocji (strona internetowa), rada konsultacyjna (zespół monitorujący), mechanizm inicjatywy lokalnej, wsparcie informacyjne, szkoleniowe, doradcze, stosowanie zwolnień czynszowych dla organizacji, zlecanie zadań, udzielanie dotacji, fundusz pożyczkowy, fundusz wkładów własnych, finansowanie COP, forum pełnomocników (na poziomie ponadgminnym). Typowa oferta COP-u (prowadzonego przez samorząd lub organizację pozarządową) obejmuje w szczególności: udostępnianie pomieszczeń na spotkania, udostępnianie sprzętu (np. komputera, drukarki, faksu), prowadzenie strony internetowej poświęconej sprawom organizacji pozarządowych, pomoc informacyjną, szkolenia, doradztwo, prowadzenie inkubatora organizacji pozarządowych, wspieranie wolontariatu (np. prowadzenie centrum wolontariatu), animację aktywności obywatelskiej (np. w formie konkursów, publikacji, działań promocyjnych), nawiązywanie współpracy trzeciego sektora z biznesem. 23

W projekcie bardzo istotnym elementem jest kadra Centrum, wyspecjalizowani pracownicy, kreatywni, a przede wszystkim interdyscyplinarni, a także wsparcie ze strony innych podmiotów, osób oraz organizacji pozarządowych. Utworzenie Centrum Organizacji Pozarządowych w Radomiu Urząd Miejski w Radomiu Warunki konieczne do osiągnięcia sukcesu Warunkiem koniecznym do osiągnięcia sukcesu jest stworzenie kultury współpracy. Sprzyjać jej będzie przestrzeganie zasad: pomocniczości i suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji, jawności, legalności. Krok po kroku System wsparcia powinien powstawać w trakcie dyskusji, rozmowy, wymiany informacji, komunikowania potrzeb i możliwości, dlatego powinien być wypracowany we współpracy z organizacjami pozarządowymi. Wskazane jest, żeby stanowił jeden z elementów programu współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi (rocznego, wieloletniego). Budowanie systemu wsparcia może zostać zainicjowane zarówno po stronie urzędu, jak i organizacji pozarządowych. Docelowo samorząd będzie zaangażowany w funkcjonowanie tego systemu jako dysponujący doświadczeniem merytorycznym oraz finansujący (przynajmniej w części) jego działanie. System wsparcia składa się z różnych elementów. Można je wprowadzić spontanicznie, wykorzystując dogodne okoliczności (np. składając grant na utworzenie centrum wolontariatu) lub podejść do zagadnienia w sposób systemowy, zaplanowany. W takim przypadku warto powołać radę konsultacyjną, czyli zespół wyznaczający kolejne etapy budowania systemu. Następuje to z inicjatywy samorządu lub liderów organizacji pozarządowych. W skład rady powinni wejść przedstawiciele władzy samorządowej (np. urzędnik odpowiedzialny za współpracę z trzecim sektorem, pełnomocnik ds. organizacji pozarządowych), przedstawiciele organizacji i instytucji społecznych. W tym składzie cyklicznie (np. raz, dwa razy w roku) można analizować potrzeby, oceniać dotychczasowe działania, wyznaczać kierunki i ustalać plany na przyszłość. 24

Dobór partnerów W przypadku pozafinansowych form wsparcia istotne jest wzięcie pod uwagę uwarunkowań lokalnych, w tym prawa lokalnego oraz dokumentów strategicznych. Niezbędne jest także dobre zdiagnozowanie sfery pozarządowej (liczba organizacji, ich profile działania, zasoby jakimi dysponują, pozycja w społeczności lokalnej, dotychczasowe osiągnięcia). Bariery i trudności Brak przyzwolenia społeczności i władz lokalnych na angażowanie organizacji pozarządowych w rozwiązywanie problemów. Traktowanie przez władze samorządowe organizacji pozarządowych jako petenta, a nie partnera. Niewspółmierne do możliwości i potrzeb samorządu oczekiwania organizacji pozarządowych. Niski poziom wiedzy wśród pracowników samorządowych na temat trzeciego sektora (np. niewystarczająca znajomość aspektów formalnoprawnych, brak diagnozy środowiska lokalnego). Pokusa nadużywania roli dysponenta dóbr po stronie urzędników. Niski poziom profesjonalizacji podmiotów trzeciego sektora (np. skupianie się na doraźnych działaniach, niestabilność finansowa, brak standardów funkcjonowania, rotacje kadrowe). Osiągnięcia Centrum Organizacji Pozarządowych (COP) zostało utworzone w Urzędzie Miejskim w Radomiu z inicjatywy Prezydenta Miasta. Udostępnia infrastrukturę konferencyjno-szkoleniową i zaplecze biurowe, świadczy usługi szkoleniowe i doradcze. 25

Partnerstwa międzysektorowe Partnerstwa międzysektorowe to platforma współpracy podmiotów z różnych sektorów: instytucji rządowych i samorządowych, przedsiębiorstw lokalnych, organizacji pozarządowych, instytucji infrastruktury społecznej oraz społeczności lokalnej. Partnerstwa w sposób systematyczny, trwały i z wykorzystaniem tradycyjnych i/lub innowacyjnych metod oraz środków realizują określone działania na rzecz danej społeczności (np. lokalnej, regionalnej). Partnerstwa międzysektorowe pozwalają wyjść naprzeciw wspólnym potrzebom, bardziej zaangażować społeczność, pozyskać środki pieniężne (często finansowanie projektów jest uwarunkowane większym zaangażowaniem społeczności), nawiązać nowe kontakty i wzmocnić istniejące. Warunki konieczne do osiągnięcia sukcesu Zaangażowanie w prace partnerów reprezentujących różne sektory i branże. Współpraca partnerów na każdym etapie realizacji określonych działań prorozwojowych. Włączanie partnerów zainteresowanych rzeczywistą i efektywną, a nie tylko deklaratywną i efektowną współpracą. Bazowanie na inicjatywach oddolnych. Zapewnienie zgodności podejmowanych działań z prawem i politykami (polityka państwa, programy lokalne i regionalne, strategie rozwoju). Skupienie się na obszarach, które faktycznie wymagają poprawy. Zapewnienie środków finansowych oraz zasobów kadrowych i technicznych. 26

Krok po kroku Etap przygotowania Proces rozpoczyna się od wyszukania partnerów i zawiązania partnerstwa (np. poprzez kontakty osobiste, ogłoszenia w prasie, na stronach BIP, podpisanie listów intencyjnych). Inicjatorem zawiązania partnerstwa może być władza samorządowa, organizacja pozarządowa czy samorząd gospodarczy. Ważne jest określenie prostych i jasnych zasad działania partnerstwa, np. w formie regulaminu. Etap wdrożenia Tworzenie wspólnych projektów i budowanie struktury działania (np. wyznaczanie lidera, opracowanie harmonogramu działań). Realizacja wspólnych inicjatyw: inwentaryzacja posiadanych środków i koordynacja usług i inicjatyw oraz kierowanie środków na rzeczywiste potrzeby. Monitoring realizacji i korekta działań. Kreowanie nowych inicjatyw. Dobór partnerów Skład partnerstwa warunkuje jego kształt i determinuje funkcjonowanie. Niezwykle cenna jest zróżnicowana perspektywa każdego z uczestników, dzięki czemu są oni bardziej świadomi problemu, jaki chcą rozwiązać. Nie jest jednak konieczne, aby w skład partnerstwa wchodzili przedstawiciele wszystkich rodzajów instytucji występujących na danym obszarze. Ważne, aby byli to partnerzy zainteresowani rzeczywistą i efektywną, a nie tylko deklaratywną i efektowną współpracą. Projekt nie tylko przyniósł wymierne efekty, ( ) ale pokazał również, że wspólna realizacja działań jest możliwa i przynosi dużo większe efekty. Współpraca samorządu z mieszkańcami oraz organizacjami pozarządowymi pozwoliła na realizację projektu na bardzo szeroką skalę, co w przypadku braku udziału Partnerów nie byłoby możliwe. Inicjatywa na rzecz wzrostu wykorzystania odnawialnych źródeł energii Urząd Gminy Kobylnica 27

Bariery i trudności Ekonomiczne: nieuwzględnienie niezbędnych nakładów czasu i środków. Formalnoprawne: ograniczenia ustawowe, brak podpisanej umowy partnerskiej. Organizacyjne: brak lub nadmiar przywództwa, brak reprezentatywności lub nadreprezentatywność sektorów, doraźny charakter działań, rotacja partnerów. Polityczne: próby politycznego wykorzystania idei partnerstwa, przejęcia sukcesów wypracowanych przez apolityczny zespół. Osiągnięcia Gmina Lwówek Gmina Kobylnica Od 2006 jednostek samorządu terytorialnego Partnerstwo Lokalne Ziemi Lwóweckiej to płaszczyzna konsultacji zrzeszająca przedstawicieli: organizacji przedsiębiorców SWIL Gmina 2010 Stowarzyszenie Gmin Przyjaznych Energii Odnawialnej Umowa dotycząca wspólnej realizacji projektu Program wykorzystania energii słonecznej na terenie Gminy Kobylnica polegającego na montażu instalacji solarnych w Gminie Kobylnica. Współpraca nawiązana została w odpowiedzi na ogłoszony przez Wójta Gminy konkurs na nabór partnerów. Konkurs miał na celu pozyskanie partnerów tak, aby oddziaływanie projektu było jak najszersze. 28

Edukacja obywatelska Programy edukacji obywatelskiej mogą dotyczyć problemów z zakresu ekologii, profilaktyki społecznej, przedsiębiorczości czy praworządności. Katalog ten jest otwarty i systematycznie wzbogacany. Forma działań zależy od tematu i inwencji realizatorów. Warunki konieczne do osiągnięcia sukcesu Warunkiem koniecznym jest określenie celu/celów oraz grupy docelowej programu edukacyjnego. W przypadku projektów adresowanych do szkół, jednym z najważniejszych czynników sukcesu jest jasna, czytelna, bieżąca komunikacja. Przy ograniczonych środkach finansowych potrzebny jest zapał do pracy, otwartość na lokalne środowisko i wiara w sukces. Jasna, czytelna, bieżąca komunikacja jest generalnie jednym z najważniejszych czynników sukcesu: dotyczy to nauczycieli, uczniów w różnym wieku, a także ich rodziców, którzy mają prawo dokładnie wiedzieć, jakie treści są przekazywane ich dzieciom i wyrazić na to zgodę. W wyniku rzetelnie prowadzonej komunikacji otrzymujemy również bardzo cenne informacje zwrotne: opinie, sugestie do wykorzystania, propozycje zmian poprawiające skuteczność działania. Dla dobra projektu nie należy ich lekceważyć. Ważnym aspektem jest dobór rzetelnych partnerów finansowych i merytorycznych. Przy współpracy z instytucjami komercyjnymi niezwykle istotne jest precyzyjne ustalenie zasad tej współpracy i niedopuszczenie do sytuacji, w której chęć kreowania wizerunku przez firmę przekracza granice społecznej odpowiedzialności biznesu. Program Edukacja Przedsiębiorczości Urząd Miejski Wrocławia 29

Krok po kroku Zdefiniowanie potrzeb w zakresie edukacji obywatelskiej na danym terenie (np. na podstawie sprawozdań oświatowych, analizy problemów zgłaszanych przez ośrodki pomocy społecznej). Określenie grup docelowych (np. dzieci, młodzież, seniorzy). Opracowanie założeń programu edukacyjnego (np. cele, treści). Zabezpieczenie lub pozyskanie środków finansowych (np. opracowanie wniosku o dotację). Wyselekcjonowanie placówek chętnych do współpracy. Realizacja programu edukacyjnego zgodnie z przyjętymi założeniami. Monitoring i ewaluacja. Dobór partnerów Inicjatorem projektu edukacji obywatelskiej może być podmiot publiczny (np. biblioteka gminna) lub niepubliczny (np. organizacja pozarządowa). Inicjatorem bywa także grupa nieformalna. Ważny aspekt to dobór rzetelnych partnerów finansowych i merytorycznych. Przy współpracy z instytucjami komercyjnymi niezwykle istotne jest precyzyjne ustalenie zasad relacji i niedopuszczenie do sytuacji, w której chęć kreowania wizerunku przez firmę wykracza poza granice społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR). Bariery i trudności Mentalne, dotyczące zasadności prowadzenia działań w danym zakresie (np. niedostrzeganie lub negowanie potrzeby realizacji programów edukacji obywatelskiej przez nauczycieli, rodziców, instytucje edukacyjne, samorząd). Finansowe: ograniczone nakłady i konieczność pozyskania środków zewnętrznych. 30

Osiągnięcia Wrocław Program Edukacja Przedsiębiorczości. Unikatowy zbiór projektów edukacyjnych, realizowanych we współpracy ze szkołami. Krosno Odrzańskie Europejski Tydzień Zrównoważonego Rozwoju. Projekt Urzędu Miasta, którego celem było zachęcenie mieszkańców do zmiany niekorzystnych dla zdrowia przyzwyczajeń poprzez promocję ekologicznych środków transportu i zaangażowanie krośnian w szereg innowacyjnych przedsięwzięć, integrujących wszystkie pokolenia. 31

Partnerstwo Samorządów Partnerstwo Samorządów to opis modeli bez względu na charakter prawny realizowanych w ramach współpracy sektorowej. Rozwój gospodarczy oraz zmiany społeczne stawiają wiele wyzwań przed samorządami. Ich współpraca w dziedzinie dostarczania usług publicznych oraz planowania i koordynacji jest jedną z istotnych strategii sprostania tym wyzwaniom. Jednostki samorządu terytorialnego, działając w partnerstwie, mogą podejmować inicjatywy w zakresie koordynacji, harmonizacji lub wspólnej realizacji zadań publicznych. W praktyce są to porozumienia na rzecz rozwoju, wspólnych zakupów, w sprawach komunalnych czy infrastruktury drogowej, a także dotyczące rozwiązywania problemów społecznych. 32

Cechy charakterystyczne podejmowanej współpracy: dotyczy ona terytorium uznanego przez partnerów za wspólny obszar funkcjonalny, ma definiować i prowadzić do osiągania wspólnych celów, rozwiązywania problemów uznanych za wspólne (np. poprawa infrastruktury drogowej dla rowerzystów), przyjmowany jest pewien stopień instytucjonalizacji (nie obejmuje to okazjonalnej współpracy, mimo że w ten sposób realizowane są też niektóre wspólne przedsięwzięcia), powstaje ciało instytucjonalne, które jest formalnie zależne od samorządów lokalnych w zakresie decyzji o powołaniu, podejmowania decyzji czy dalszego rozwoju (np. Grupa Sterująca), następuje wykorzystanie zasobów (w tym finansowych) z różnych źródeł (np. samorządowych, współfinansowanie ze środków europejskich). 33

Bez względu na charakter partnerstw, w większości przypadków ich cele i przyszłe zadania, kolejne kroki prowadzące do realizacji wspólnych działań to: 1. przygotowanie i zorganizowanie spotkania założycielskiego /inicjatywnego 2. wstępne określenie celów/obszarów działania 3. 4. opracowanie zasad/statutu/ regulaminu itp. podjęcie wstępnej decyzji o wspólnej realizacji projektu (inwestycja, projekt miękki) Ważnym elementem współpracy samorządów może być także ubieganie się o środki zewnętrzne na realizację projektu. Niezbędne jest również ustalenie zadań lidera i partnera, zasad współpracy oraz sposobu podejmowania kluczowych decyzji (np. powołanie Grupy Strategicznej, Zespołu Zarządzającego). Istotny krok to wytypowanie w każdej jednostce samorządu, przystępującej do partnerstwa, osób współdziałających/reprezentujących strony w sprawach organizacyjnych oraz zapewnienie koniecznych środków finansowych. Trwała współpraca samorządów terytorialnych umożliwia uzyskanie wyższej jakość usług, planów i działań koordynacyjnych, obniża też ich koszty całkowite i jednostkowe. Należy jednak pamiętać, że jednocześnie powstają dodatkowe koszty związane z zawiązaniem i utrzymaniem partnerstwa. 34

6. przygotowanie dokumentacji technicznej wymaganej prawem 8. realizacja inwestycji 5. zawiązanie porozumienia (uchwały poszczególnych samorządów dotyczące uczestnictwa w projekcie i zarezerwowania potrzebnych środków finansowych) 7. zorganizowanie postępowania przetargowego (jeśli jest wymagane prawem) 10. 9. rozliczenie monitoring i ewaluacja Porozumienia mogą mieć charakter sformalizowany, regulowany przepisami prawa (np. związki międzygminne, stowarzyszenia gmin, stowarzyszenia powiatów, porozumienia komunalne) lub być otwartą platformą opiniowania i wymiany informacji (np. fora). Zawierane są bezterminowo bądź na czas realizacji określonego projektu/przedsięwzięcia. Dobór partnerów warunkują na ogół cele i zadania oraz obszar terytorialny. Bez względu na charakter partnerstwa niezbędne jest ustalenie zadań lidera i partnera/partnerów, zasad współpracy oraz sposobu podejmowania kluczowych decyzji. 35

Porozumienia regionalne w sprawie rozwoju Porozumienia regionalne w sprawie rozwoju mogą przybierać charakter sformalizowany (stowarzyszenia) lub być otwartym forum opiniowania, dyskusji, wymiany informacji (np. stałe konferencje, konwenty). Warunki konieczne do osiągnięcia sukcesu Podstawowym warunkiem sukcesu jest określenie celu/celów partnerstwa oraz jego zasięgu terytorialnego. Kwestią drugorzędną, ale istotną dla efektywności podejmowanych działań, jest ustalenie formy partnerstwa. Pragnąc zachęcić samorządy do współdziałania, we wstępnych rozmowach należy skupić się na korzyściach wynikających ze współpracy, m.in. uzyskaniu silniejszej pozycji w stosunku do innych podmiotów (jako grupa, a nie pojedynczy samorząd) oraz wymianie doświadczeń. Można powołać się na przykłady, kiedy głos pojedynczego samorządu nie był brany pod uwagę przy podejmowaniu decyzji przez inne organy. Konwent Burmistrzów, Wójtów i Starosty Wadowickiego Starostwo Powiatowe w Wadowicach 36

Krok po kroku Organizację, zadania oraz tryb pracy stowarzyszenia gmin/powiatów/województw określa jego statut. Do stowarzyszeń gmin stosuje się odpowiednio przepisy Prawa o stowarzyszeniach, z tym że do zainicjowania takiej organizacji wymaganych jest co najmniej 3 założycieli (dla pozostałych stowarzyszeń: 15). Stowarzyszenie rejestrowane jest w Krajowym Rejestrze Sądowym. W przypadku zawierania porozumień na rzecz rozwoju w formie innej niż stowarzyszenie nie są określone wymagania prawne. Wskazane jest wypracowanie przez grupę inicjatywną zasad współpracy, np. regulaminu. Harmonogram realizacji wspólnie podjętych przedsięwzięć opiera się na realizacji poszczególnych projektów, dla każdego przedsięwzięcia okres wykonania i jego zakres jest inny. Do każdego wspólnego projektu z każdej partnerskiej gminy oddelegowany jest co najmniej jeden pracownik odpowiedzialny za realizację tego działania w danej gminie. Ponadto co najmniej raz w miesiącu odbywają się narady wójtów gmin partnerskich, na których szczegółowo omawiane są wszelkie zagadnienia związane z realizacją wspólnych działań i opracowywane są plany pracy na przyszłość. Partnerstwo 5 gmin: Wisznice, Sosnówka, Rossosz, Jabłoń, Podedwórze pn. Dolina Zielawy Bariery i trudności Konieczność zapewnienia sprawnej komunikacji pomiędzy kilkunastoma podmiotami. Pojawianie się rozbieżności interesów różnych podmiotów. Niewystarczające zasoby danej jednostki samorządu do aktywnego udziału w poszczególnych inicjatywach. 37

Osiągnięcia Gdański Obszar Metropolitalny W ramach stowarzyszenia samorządowego GOM działają 42 samorządy, obejmujące łącznie obszar o powierzchni 6 605,62 km², zamieszkany przez 1,28 mln mieszkańców. Współpraca samorządów w GOM odbywa się poprzez kilka Komisji Tematycznych. W nich samorządowcy wspólnie wypracowują projekty, które wpisują się w cele statutowe Stowarzyszenia. Stowarzyszenie Powiatów, Miast i Gmin EGO Kraina Bociana skupia 15 jednostek samorządu terytorialnego z obszaru powiatów ełckiego, gołdapskiego i oleckiego. Stowarzyszenie opracowało m.in. program rozwojowy dla całego subregionu Pro EGO 2014-2020. Partnerstwo samorządów szansą rozwoju pogranicza Polski, Litwy i Białorusi Współpracującymi podmiotami są: gminy Puńsk, Krasnopol, Sanok, Zamość, Ełk, Hrubieszów, Powiat Suwalski (PL), Samorząd Rejonów Marijampola, Wilna (LT) oraz Grodna, Oszmian (BY). W ramach współpracy zawiązywane są partnerstwa projektowe (projekty miękkie i twarde). Aglomeracja Gorzowska Z inicjatywy Miasta Gorzowa Wielkopolskiego zostało podpisane porozumienie o współpracy pomiędzy samorządami terytorialnymi Aglomeracji Gorzowskiej. Na jego mocy zawiązano Radę Aglomeracji Gorzowskiej, która tworzy Stałą Konferencję złożoną z Prezydenta Miasta Gorzowa Wlkp., burmistrzów, wójtów oraz starostów, reprezentujących samorządy strony porozumienia. 38

Porozumienia na rzecz wspólnych zakupów Samorządy mogą tworzyć porozumienia dotyczące tzw. grup zakupowych. Przystępują wówczas do wspólnych przetargów, np. na zakup energii elektrycznej. Rozwiązanie to zapewnia oszczędności finansowe i zwiększa siłę nabywczą kupującego. Pozwala na ujednolicenie stosowanych rozwiązań i wzmacnia pozytywny wizerunek samorządu. Warunki konieczne do osiągnięcia sukcesu Podstawowym warunkiem jest uzyskanie efektu skali. Nabywanie dóbr czy usług w większej ilości musi powodować uzyskanie niższej ceny ofertowej niż możliwa do osiągnięcia bez zawiązania grupy zakupowej. Krok po kroku Podstawą prawną dla samorządów chcących dokonywać wspólnie zakupów jest art. 16 ustawy z 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych. Zamówienie takie przygotowuje i składa jeden samorząd, ale wcześniej podpisuje porozumienie z uczestnikami grupy zakupowej. Dobór partnerów Nie ma żadnych ograniczeń dotyczących doboru partnerów. Przepis w sprawie zakupów grupowych odnosi się do każdego podmiotu (gminy, starostwa powiatowe, różnego rodzaju przedsiębiorstwa, spółki komunalne, szkoły, szpitale) zobowiązanego do stosowania prawa zamówień publicznych przy udzielaniu zamówienia. Bez znaczenia jest wielkość podmiotów, ich konstrukcja organizacyjna i prawna oraz przynależność do takiej czy innej struktury. Konieczne jest wyznaczenie jednego zamawiającego, bez względu na formę (umowa lub upoważnienie). Nie oznacza to jednak, że pozostali członkowie grupy zakupowej tracą status zamawiających. Zabieg ten jest w każdym przypadku podstawą formalną dla wyznaczonego 39