Uniwersytet Szczeciński Instytut Rachunkowości Katedra Teorii Rachunkowości dr Stanisław Hońko RACHUNKOWOŚĆ FINANSOWA DANE KONTAKTOWE dr Stanisław Hońko Instytut Rachunkowości Katedra Teorii Rachunkowości ul. Mickiewicza 64/66 71-101 Szczecin e-mail: honko@wneiz.pl gg. 5379761 http://www.honko.oz.pl tel. (91) 444 1945 KONSULTACJE: PONIEDZIAŁKI 15.30-16.00 CZWARTKI 12.00 13.00 (Pokój 224) Szczecin, 6.10.2009 r. 2 ORGANIZACJA ZAJĘĆ Przedmiot: Rachunkowość Kierunek: Ekonomia Przedmioty z zakresu rachunkowości w kolejnych semestrach: (Rach. finansowa I/4 15/30; Rach. kosztów I/5 15/15, Rachunkowość zarządcza II/3 15/15) Tryb: studia stacjonarne pierwszego stopnia, 15h. Rok studiów: II, semestr 3 Prowadzący wykłady: dr Stanisław Hońko Prowadzący ćwiczenia: dr Stanisław Hońko, mgr Adrian Wołoszyn Termin wykładów: Wtorki (pod kreską), 8.30 10.00 ORGANIZACJA ZAJĘĆ Lp. Data Realizowane zagadnienia 1. 6.10.2009 Zagadnienia organizacyjne i wymagania egzaminacyjne. Istota, definicje i historia rachunkowości. Rachunkowość w systemie nauk ekonomicznych. Zakres podmiotowy i przedmiotowy rachunkowości. Rachunkowość a ewidencja podatkowa. 2. 20.10.2009 Odbiorcy informacji generowanych przez rachunkowość. Elementy sprawozdania finansowego. Bilans istota i zasady sporządzania. Podstawy analizy bilansu. Definicja oraz elementy aktywów i pasywów. 3. 3.11.2009 Typy operacji bilansowych i ich wpływ na strukturę bilansu. Pojęcie konta. Klasyfikacja kont. Ewidencja operacji bilansowych. Pionowa i pozioma podzielność kont. Zestawienie obrotów i sald. Zasady poprawiania błędów księgowych. 4. 17.11.2009 Przykład od bilansu do bilansu. 3 4 ORGANIZACJA ZAJĘĆ Literatura - podręczniki Lp. Data Realizowane zagadnienia 5. 1.12.2009 Definicja kosztów, przychodów i wyniku finansowego Koszty działalności operacyjnej (koszty rodzajowe, koszty według miejsc powstawania) Pozostałe koszty operacyjne, koszty finansowe i straty nadzwyczajne Przychody z działalności operacyjnej 6. 15.12.2009 Zasady funkcjonowania kont wynikowych. Warianty księgowania wyniku finansowego. Struktura rachunku zysków i strat. Podstawy analizy rachunku zysków i strat. 7. 12.01.2010 Nadrzędne zasady rachunkowości i ich znaczenie. Podstawowe zagadnienia z zakresu organizacji rachunkowości (dokumentacja, znaczenie polityki rachunkowości) 8. 26.01.2010 Przykład całościowy (ewidencja oraz sporządzanie bilansu oraz rachunku zysków i strat, interpretacja struktury bilansu oraz rachunku zysków i strat) Literatura: 1. Gos W. (red.): Vademecum samodzielnego księgowego, Polska Akademia Rachunkowości, Warszawa 2008 r. 2. Kiziukiewicz T., Rachunkowość nie tylko dla księgowych, PWE, Warszawa 2007. 3. Kiziukiewicz T. (red.), Rachunkowość. Zasady prowadzenia po przystąpieniu do Unii Europejskiej, Ekspert, Wrocław 2008. 4. Sawicki K. (red.): Podstawy rachunkowości, PWE, Warszawa 2009. 5. Inne podręczniki z zakresu rachunkowości wydane po 2002r. 5 6 1
Literatura zbiory zadań Literatura: 1. Gos W. (red.): Vademecum samodzielnego księgowego zbiór zadań, Polska Akademia Rachunkowości, Warszawa 2010 r. (w opracowaniu). 2. Sawicki K. (red.) Rachunkowość. Zasady prowadzenia po nowelizacji ustawy o rachunkowości. Część II. Zadania z rozwiązaniami, Ekspert Wydawnictwo i Doradztwo, Wrocław 2009 (lub nowsze), 3. Winiarska K. (red.) Zbiór zadań z podstaw rachunkowości, Oficyna Ekonomiczna Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2009. 4. Gierusz B.: Podręcznik samodzielnej nauki księgowania zbiór zadań, ODiDK Gdańsk 2004. 5. Inne zbiory zadań wydane po 2002 r. 7 KRYTERIA EGZAMINACYJNE 1. Egzamin będzie przeprowadzony w formie pisemnej i obejmuje część praktyczną (zadania ewidencyjne oraz zadania interpretacyjne) oraz część teoretyczną (test wyboru, uzupełniania i zadanie sytuacyjne). 2. Ocena pozytywna: od 60% 3. Podczas egzaminu można korzystać z: jednolitego tekstu ustawy o rachunkowości, kalkulatorów i planów kont 4. Na czas egzaminu należy wyłączyć telefony komórkowe, laptopy i inne urządzenia elektroniczne. 8 PLAN WYKŁADU (1) 1. Istota, definicje i historia rachunkowości 2. Polskie i międzynarodowe regulacje rachunkowości 3. Zakres podmiotowy i przedmiotowy rachunkowości 4. Funkcje rachunkowości 9 10 Przychody (+) 2,00zł Kasa (+) 2,44 zł Towary (-) 1,50 zł Wartość sprzedanych towarów (+) 1,50 zł Zobowiązania z tytułu VAT 0,44 zł Podatek dochodowy (0,5 zł x 19%=0,1 zł) 11 12 2
Przychody (+) 200 zł Rachunek bankowy (+) 244 zł 7 zł prowizji = 237 zł Towary (-) 100 zł Wartość sprzedanych towarów (+) 100 zł Zobowiązania z tytułu VAT 44 zł Podatek dochodowy 19 zł Koszty z tytułu prowizji 7 zł 13 14 ROLA RACHUNKOWOŚCI W PRZEDSIĘBIORSTWIE Prawo bilansowe Prawo podatkowe Prawo cywilne Prawo gospodarcze Ubezpieczenia społeczne Kodeks pracy 15 16 Definicje rachunkowości (1/2) K. Sawicki: zwarty system gromadzenia i przetwarzania danych oraz prezentacji informacji ekonomiczno finansowych (K. Sawicki: Pojęcie współczesnej rachunkowości, w: Sawicki K. (red.): Podstawy rachunkowości, PWE, Warszawa 2005, s. 14) T. Kiziukiewicz: system wartościowego odzwierciedlania zdarzeń gospodarczych (T. Kiziukiewicz: Rachunkowość nie tylko dla księgowych, PWE, Warszawa 2007, s. 175) Z. Luty: proces identyfikacji, mierzenia i przesyłania informacji ekonomicznych (Z. Luty: Finanse spółek. Elementy rachunkowości finansowej, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 1998, s. 12.) 17 Definicje rachunkowości (2/2) E. Burzym: teoria pomiaru ekonomicznego (pomiaru wartości) oraz system tego pomiaru w przedsiębiorstwach i instytucjach (E. Burzym: Przesłanki i perspektywy standaryzacji i międzynarodowej harmonizacji rachunkowości, Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej SKwP, Warszawa 1993, s. 7.) Rachunkowość jest systemem informacyjnym przedsiębiorstwa, rejestrującym zmiany wartości zasobów i zobowiązań oraz wpływ tych zmian na kapitał własny w celu prezentacji informacji przydatnych jej użytkownikom przy podejmowaniu decyzji (S. Hońko: Koncepcja ostrożnej wyceny w rachunkowości Rozprawa doktorska obroniona w dniu 9 maja 2007 na Wydziale Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Szczecińskiego, Promotor: dr hab. Prof. US Waldemar Gos) 18 3
Kilka słów o historii rachunkowości 19 20 Kiedy były dokonywane pierwsze zapisy księgowe: a) po odkryciu Ameryki b) podczas bitwy pod Grunwaldem, c) w czasie zjazdu gnieźnieńskiego, d) za króla Sasa, e) dawno, dawno temu... PIERWSZE ZAPISY KSIĘGOWE - STAROŻYTNOŚĆ Ewidencja dokonywanych transakcji handlowych miała, według badaczy, miejsce już około 5000 roku p. n. e. Były używane obrazki, stanowiące podobizny towarów będących przedmiotem handlu miedzy plemionami. Stosowano różne symbole dla różnego rodzaju dóbr, a także ich ilości i jakości. Przyjmuje się, że taki system tworzył PIERWSZY PISANY JĘZYK. 21 22 PIERWSZE INWENTARZE Pierwsze inwentarze sporządzane były przy wykorzystaniu kamiennych żetonów, symbolizujących na przykład poszczególne gatunki zwierząt hodowlanych. (ok. 3300 r. p.n.e.) 23 W starożytnym Egipcie pisarze, prekursorzy obecnych księgowych, byli wysokimi urzędnikami państwowymi, odznaczającymi się wysokim poziomem wykształcenia. Zapisów dokonywano głównie na papirusie i dotyczyły one przede wszystkim wpływów i wydatków, długów i wierzytelności państwa albo dworu. W starożytnych Atenach specjalni urzędnicy prowadzili rachunkowość państwową. Byli oni wybierani przez radę pięciuset. 24 4
GENEZA ZAPISÓW KSIĘGOWYCH (HANDEL) GENEZA ZAPISÓW KSIĘGOWYCH (PRODUKCJA) NALEŻNOŚĆ DLA PRODUCENTA ZOBOWIĄZANIE DLA SPRZEDAWCY NALEŻNOŚCI Ile mam kasy, i należności? Ile zarobiłem na tej transakcji? PRODUCENT 30% SPRZEDAWCA 70% Ile mam kasy, towarów i zobowiązań? Ile zarobię na tej transakcji? + - 25 26 GENEZA ZAPISÓW KSIĘGOWYCH (EWIDENCJA MAJĄTKU) PIERWSZE PODRĘCZNIKI DO RACHUNKOWOŚCI WŁOCHY 1458 r. Benedetto Cotrugli: Della mercatura et del Mercante perfetto, Dzieło zostało wydane drukiem dopiero w 1573 r. Pierwszy podręcznik propagujący tzw. wenecką metodę księgowości. 1494 r. Luca Pacioli: Summa de Arithmetica, Geometria, Proportioni et Proportionalita. Podręcznik zawierał XI rozdział poświęcony weneckiej metodzie księgowości. Dzieło zostało napisane w języku włoskim a jego ogromna wartość dydaktyczna przyczyniła się do dynamicznego rozwoju nauki rachunkowości. Luca Pacioli jest uważany za ojca rachunkowości. Od przełomu XIV/XV wieku rachunkowość zyskuje miano dyscypliny naukowej. 27 28 Luca Pacioli (1445 1514) i strona tytułowa II wydania Summy z 1523 r. 29 30 5
TERMINOLOGIA DOTYCZĄCA RACHUNKOWOŚCI W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM Rachunkowość WSZYSTKO SIĘ ZMIENIA...RACHUNKOWOŚĆ RÓWNIEŻ BIELIZNA KSIĘGOWYCH OD XVIIIw. Buchalteria Księgowość Książkowość Księgownik Księgowniczka 31 32 POLSKIE I MIĘDZYNARODOWE REGULACJE RACHUNKOWOŚCI Polskie prawo bilansowe Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. z 2009 r. nr 152, poz. 1223 r. ze zm. Standardy rachunkowości Akty wykonawcze 33 Akty wykonawcze (1/2) Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 15.11.2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości dla niektórych jednostek niebędących spółkami handlowymi, nieprowadzących działalności gospodarczej Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12.12.2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12.12.2001 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania przez jednostki inne niż banki i zakłady ubezpieczeń sprawozdania finansowego jednostek powiązanych Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 8.08.2008 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania przez jednostki inne niż banki i zakłady ubezpieczeń skonsolidowanych sprawozdań finansowych grup kapitałowych Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 21.11.2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości spółdzielczych kas oszczędnościowokredytowych 35 Akty wykonawcze (2/2) Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 28.11.2001 r. w sprawie zakresu działania i sposobu organizacji Komitetu Standardów Rachunkowości Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 29.08.2008 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości banków Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24.12.2007 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości funduszy inwestycyjnych Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24.12.2007 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24.12.2007 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości funduszy emerytalnych Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 27.12.2007 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości domów maklerskich i jednostek organizacyjnych banków, w ramach których prowadzona jest działalność maklerska Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 28.07.2006 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 31.03.2004 r. w sprawie prowadzenia rachunkowości przez komitety wyborcze uczestniczące w wyborach do Parlamentu Europejskiego 36 6
KRAJOWE STANDARDY RACHUNKOWOŚCI 1. Uchwała Nr 5/03 Komitetu Standardów Rachunkowości z dnia 22.07.2003 r. w sprawie przyjęcia krajowego standardu rachunkowości nr 1 "Rachunek przepływów pieniężnych" 2. Uchwała nr 5/04 Komitetu Standardów Rachunkowości z dnia 14.09.2004 r. w sprawie przyjęcia krajowego standardu rachunkowości nr 2 "Podatek dochodowy" 3. Uchwała nr 9/06 Komitetu Standardów Rachunkowości z dnia 18.09.2006 r. w sprawie przyjęcia krajowego standardu rachunkowości nr 3 "Niezakończone usługi budowlane" 4. Uchwała nr 6/07 Komitetu Standardów Rachunkowości z dnia 26.06.2007 r. w sprawie przyjęcia krajowego standardu rachunkowości nr 4 "Utrata wartości aktywów" 5. Uchwała nr 2/08 Komitetu Standardów Rachunkowości z dnia 11.03.2008 r. w sprawie przyjęcia krajowego standardu rachunkowości nr 5 "Leasing, najem i dzierżawa 6. Uchwała nr 7/08 Komitetu Standardów Rachunkowości z dnia 14.10.2008 r. w sprawie przyjęcia krajowego standardu rachunkowości nr 6 Rezerwy, bierne RMK i zobowiązania warunkowe 37 Art. 10, ust. 3 uor W sprawach nieuregulowanych przepisami ustawy, przyjmując zasady (politykę) rachunkowości, jednostki mogą stosować krajowe standardy rachunkowości wydane przez Komitet Standardów Rachunkowości. W przypadku braku odpowiedniego standardu krajowego, jednostki, inne niż wymienione w art. 2 ust. 3, mogą stosować MSR. 38 PRZEDMIOTOWY ZAKRES USTAWY O RACHUNKOWOŚCI (UOR) prowadzenie ksiąg rachunkowych, sprawozdawczość finansowa, inwentaryzacja, zasady badania i ogłaszania sprawozdań finansowych, wycena aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego, ochrona danych, łączenie się spółek, odpowiedzialność karna. 39 ZAKRES PODMIOTOWY UOR Art. 2. 1. Przepisy ustawy o rachunkowości, zwanej dalej "ustawą", stosuje się, z zastrzeżeniem ust. 3, do mających siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej: 1) spółek handlowych (osobowych i kapitałowych, w tym również w organizacji) oraz spółek cywilnych, z zastrzeżeniem pkt 2, a także innych osób prawnych, z wyjątkiem Skarbu Państwa i Narodowego Banku Polskiego, 2) osób fizycznych, spółek cywilnych osób fizycznych, spółek jawnych osób fizycznych oraz spółek partnerskich, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartość w walucie polskiej 1.200.000 euro, 40 TAK ZAKRES PODMIOTOWY UOR 1. CZY PRZEDSIĘBIORCA JEST OSOBĄ PRAWNĄ Księgi handlowe (rachunkowość). NIE >1 200.000 euro według kursu na 30.09 NIE 2. Czy firma jest jednoosobowa lub prowadzona w formie spółki cywilnej, spółki jawnej lub spółki partnerskiej? TAK 3. Jakie przychody osiągnęła firma w ubiegłym roku? >150.000 euro 4. Podatkowa księga przychodów i rozchodów PKPIR <150.000 euro 5. Formy zryczałtowane Podatkowa księga przychodów i rozchodów Numer Kontrahent Opis zdarzenia Data dokumen gospodarczego zdarzenia tu l.p gospodar księgowe. czego go Imię i nazwisko (firma) Adres Przychód Wartość sprzedanych towarów i Pozostałe Razem usług przychody przychód 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Fa Vat 1 1.10.2008 1/2 Anna Tratatata Szczecin, ul. Pokręconych 5 Sprzedaż pieczywa 1000,00 10 R-k 1/08 Stacja Paliw Alojzy Szczecin, ul. Zabita 4 Zakup paliwa 2 1.10.2008 Flak Wydatki (koszty) Zakup towarów handlowych i materiałów wg cen Wynagrodzenia w Razem wydatki (12 + zakupu Koszty uboczne zakupu gotówce i w naturze Pozostałe wydatki 13) Uwagi 10 11 12 13 14 15 16 250,00 250,00 6. Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych 7. Karta podatkowa 41 42 7
Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych Numer dowodu, na podstawie Ogółem Data uzyskania którego przychody Lp. Data wpisu przychodu dokonano wpisu Kwota przychodu opodatkowana według stawki (5+6+7+8+9) 20% 17% 8,5% 5,5% 3,0% 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 1.10.2008 1.10.2008 Fa VAT 1/2008 2.000,00 2.000,00 Lp. Zakres działalności Karta podatkowa Oznaczenie stawek W miejscowości o liczbie mieszkańców (wysokość stawek w złotych) do 5.000 ponad 5.000 powyżej do 50.000 50.000 1 2 3 4 5 6 1 usługi ślusarskie 0 303 355 389 1 523 567 654 2 668 770 874 3 839 960 1068 43 44 Karta podatkowa Zakres Lp. działalności Przedmiot działalności 1 2 3 1 usługi ślusarskie Wyrób, naprawa i konserwacja wyrobów z metali oraz przy użyciu elementów z innych surowców, a w szczególności: narzędzi, prostych narzędzi pomiarowych, mebli, sprzętu gospodarstwa domowego i rolno-ogrodniczego; sprzętu i urządzeń sportoworekreacyjnych; konstrukcji, okuć, części armatur i innych elementów na potrzeby budownictwa; kas pancernych i kaset; wózków dziecięcych i gospodarczych, rowerów, części zamiennych i akcesoriów do pojazdów jednośladowych i maszyn, ogrodzeń metalowych, wraz z ich montażem, galanterii, artykułów powszechnego użytku z grupy 1001 drobiazgów oraz naprawa zabawek itp. Naprawa części mechanicznych maszyn i urządzeń. Naprawa i konserwacja sprzętu przeciwpożarowego. Inne prace i czynności towarzyszące, niezbędne do całkowitego wykonania i wykończenia wyrobu lub świadczonej usługi. TAK ZAKRES PODMIOTOWY UOR 1. CZY PRZEDSIĘBIORCA JEST OSOBĄ PRAWNĄ Księgi handlowe (rachunkowość). NIE >1 200.000 euro według kursu na 30.09 NIE 2. Czy firma jest jednoosobowa lub prowadzona w formie spółki cywilnej, spółki jawnej lub spółki partnerskiej? TAK 3. Jakie przychody osiągnęła firma w ubiegłym roku? >150.000 euro 4. Podatkowa księga przychodów i rozchodów PKPIR <150.000 euro 6. Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych 5. Formy zryczałtowane 7. Karta podatkowa 45 46 Rodzaj funkcji Funkcja sprawozdawcza Funkcje rachunkowości Rola i znaczenie Polega na sporządzaniu na podstawie danych księgowych różnego rodzaju zestawieo, raportów i sprawozdao dostosowanych do potrzeb odbiorców wewnętrznych i zewnętrznych. Funkcje rachunkowości RACHUNKOWOŚĆ Funkcja analityczna Dotyczy badania i interpretacji informacji z rachunkowości w różnych przekrojach w celu ustalania powiązao przyczynowo skutkowych. Funkcja kontrolna Umożliwia ochronę majątku przed nadużyciami, ochronę wierzycieli oraz ocenę rzeczywistej sytuacji gospodarczej przedsiębiorstwa. Jej wyrazem jest obowiązek dokumentowania wszystkich operacji gospodarczych oraz okresowego weryfikowania stanu majątku w drodze spisu z natury. Funkcja dowodowa Wynika z obowiązku prowadzenia i przechowywania dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych i sprawozdao finansowych w sposób umożliwiający przedstawienie tych urządzeo księgowych jako dowodu w ewentualnych procesach sądowych. Funkcja optymalizacyjna Wyraża się stworzeniem podstaw wyborów decyzyjnych i kształtowania przyszłej działalności gospodarczej, PERSPEKTYWA ZARZĄDU FUNKCJA INFORMACYJNA PERSPEKTYWA WŁAŚCICIELI FUNKCJA ROZLICZENIOWA PERSPEKTYWA SPOŁECZEŃSTWA FUNKCJA ATESTACYJNA Źródło: opracowanie własne na podstawie: T. Kiziukiewicz (red.): Rachunkowość zasady prowadzenia po nowelizacji ustawy o rachunkowości, Część I, Ekspert, Wrocław 2004, s. 15, K. Sawicki (red.): Podstawy rachunkowości, PWE, Warszawa 2002, s. 15. 47 48 8
49 50 Rachunkowość jest jednym z najpiękniejszych wynalazków umysłu ludzkiego Wolfgang Goethe M. Scheffs, Z historii księgowości (Luca Pacioli), Poznań 1939, s. 265. 51 52 9