Świadome powzięcie decyzji: w przypadku oświadczenia woli następuje wtedy, kiedy osoba przy braku jakichkolwiek zaburzeń świadomości, po krótszym lub dłuższym, ale jasnym przemyśleniu, wyraźnie zdaje sobie sprawę z tego, komu i dlaczego chce przekazać swój majątek (Woźniak, 2002). Swobodne powzięci decyzji: następuje wtedy, gdy osoba, decydując się komu chce przekazać swój majątek, nie kieruje się intelektualnymi lub uczuciowymi
pobudkami mającymi charakter chorobliwy (urojeniami, chorobliwym lękiem), a proces podjęcia decyzji poprzedzony jest samodzielnym jej przemyśleniem, nie zaś odbywa się pod dominującym wpływem czyjejś sugestii czy nacisku. Osoba musi mieć zachowane wewnętrzne poczucie swobody podejmowania decyzji (Woźniak, 2000). Podsumowując: Świadoma i swobodna wola w przypadku oświadczenia woli to taki stan, w którym osoba jest zdolna sama podejmować decyzje, gdyż rozumie co czyni
oraz jaki będzie skutek tego czynu i wyraża swoją wolę dobrowolnie, w sposób bezpośredni (pisemny, ustny) lub poprzez uzewnętrznienie dorozumiane : tj. za pomocą mimiki lub gestów powszechnie zrozumiałych w danej kulturze. Przyczyny nieważności oświadczenia woli Jedną z przyczyn nieważności oświadczenia woli jest stan psychiczny opisany w art. 82 k.c. :
Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Stan w chwili oświadczenia woli Stan określany jako brak świadomości lub swobody musi występować w chwili oświadczenia
woli i odnosić się do konkretnej czynności prawnej, bowiem samo zaburzenie psychiczne nie pociąga za sobą automatycznie nieważności oświadczenia woli. Inaczej mówiąc człowiek pełnoletni i nie ubezwłasnowolniony, mimo zaburzeń psychicznych nie traci całkowicie zdolności do czynności prawnych. Niezdolność do złożenia ważnego oświadczenia woli bywa różnie interpretowana: Jedni autorzy uważają, że już nieznaczne zaburzenia psychiczne mogą w pewnych
przypadkach stanowić przesłankę oceny o braku zdolności do oświadczenia woli. Inni są zdania, że tylko głębokie zaburzenia, jak: ostre stadium psychozy, zaburzenia świadomości, znacznego stopnia upośledzenie umysłowe i otępienie w chwili oświadczenia woli skutkują jej prawną nieważnością. Kołakowski postuluje każdorazowe odniesienie stanu psychicznego opiniowanego do konkretnej czynności prawnej, np. pod kątem jej złożoności, okoliczności jej dokonania, itp. (Kołakowski,1996) Konieczność oceny wielowymiarowej Najbardziej przekonywujący wydaje się postulat, aby dla oceny zdolności danej osoby do
świadomego i swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli badać z jednej strony rodzaj i nasilenie występujących u niej zaburzeń, a z drugiej sytuację decyzyjną (czego dotyczyła, w jakich warunkach została podjęta, z jakich motywów, czy samodzielnie, itp.). Ocena taka powinna więc być wypadkową czynników psychopatologicznych i sytuacyjnych (Gordon i in., 2000). Komentarz: Ocena sprawności intelektu nie może się opierać na wybiórczym
korzystaniu z badań testowych. Ilościowe wyniki przeprowadzonych testów nie zawsze w pełni oddają kliniczny obraz stwierdzanych zaburzeń i wymagają korekty poprzez wnikliwy proces diagnozy psychologicznej. W praktyce sądowej zdarza się dość często stawianie znaku równości między kliniczną diagnozą psychologiczną a badaniem psychometrycznym. Błędem wydaje się ocena funkcjonowania poznawczego jedynie na podstawie IQ. Komentarz (c.d.) Istnienie upośledzenia umysłowego u osoby
składającej oświadczenie woli nie jest jednoznaczne z uznaniem go za nieważne tylko dlatego, że rozpoznajemy upośledzenie. Komentarz (c.d.): Umowa darowizny nie jest czynnością trudną i skomplikowaną, a zatem wymagania co do stanu psychicznego są mniej rygorystyczne (Kołakowski, 1996). W związku z tym obniżona sprawność umysłowa i zwiększona podatność na namowy i sugestie nie wykluczają możliwości, że osoba rozumiała sens i skutki tej
czynności i nabrała własnego wewnętrznego przekonania, że są dla niej korzystne. Komentarz (c.d.): Opiniując należy zawsze mieć na uwadze: By korzystając ze wszystkich dostępnych źródeł informacji w pełni określić stan psychiczny w dniu dokonywania czynności prawnej, a nie w chwili badania. Ocenić, czy opiniowany zdawał sobie sprawę, że dokonywał konkretnej, tej właśnie czynności prawnej, i czy chciał dokonać tej czynności z tymi skutkami oraz czy podlegał jakimś wpływom otoczenia, i czy mógł nad nimi w pełni zapanować.
Ocenić motywy jakimi kierował się badany. Konieczne jest także przeanalizowanie samej czynności prawnej, okoliczności jej dokonania, treści zawieranej umowy, czy z punktu widzenia interesu opiniowanego była dla niego korzystna. Dziękuję za uwagę