Przestępstwa z nienawiści hate crimes Opracowanie przygotowane w ramach projektu: W obliczu zbrodni z nienawiści Towarzystwo Interwencji Kryzysowej Ul. Krakowska 19, 31-062 Kraków, tel.: 12/431 15 59, e-mail: interwencjakryzysowa@gazeta.pl, http://www.crisisintervention.free.ngo.pl/
Program wystąpienia Terminologia (hate crime, hate speach, bias crime). Dyskryminacja a przestępstwa z nienawiści. Rozwój działań zmierzających do skutecznego ścigania przestępstw z nienawiści na świecie i w Polsce. Skąd się biorą przestępstwa z nienawiści (typologia sprawców, uprzedzenia, wzorzec męskości, dlaczego nienawiść jest atrakcyjna)? Psychologiczne i społeczne następstwa przestępstw z nienawiści.
Terminologia Przestępstwa z nienawiści/przestępstwa motywowane uprzedzeniami (hate crime, bias crime) Incydenty motywowane uprzedzeniami Mowa nienawiści (hate speach)
Definicja robocza przyjęta przez ODIHR Przestępstwa z nienawiści (A) Każde przestępstwo natury kryminalnej, włączając w to przestępstwa wymierzone w ludzi i ich mienie, w wyniku którego ofiara, lokal, lub inny cel przestępstwa, są dobierane ze względu na ich faktyczne bądź domniemane powiązanie, związek, przynależność, członkostwo lub udzielanie wsparcia grupie zdefiniowanej w punkcie B. (B) Grupa może być wyróżniana na podstawie cech charakterystycznych wspólnych dla jej członków, takich jak faktyczna lub domniemana rasa, narodowość lub pochodzenie etniczne, język, kolor skóry, religia, płeć, wiek, niepełnosprawność fizyczna lub psychiczna, orientacja seksualna lub inne podobne cechy.
Definicja przyjęta w Wielkiej Brytanii Czyny kryminalne popełniane przeciwko osobom lub ich własności, a wywołane nienawiścią przestępcy wobec ofiary ze względu na jej: Przynależność rasową, kolor skóry, przynależność etniczną lub narodowość; Religię; Płeć; Wiek; Orientację seksualną; Niepełnosprawność.
Incydenty motywowane uprzedzeniami Akty motywowane uprzedzeniami i nienawiścią nie skierowane przeciwko konkretnej ofierze, nie kwalifikujące się jeszcze jako przestępstwa, ale mogące do nich prowadzić.
Przestępstwa z nienawiści To przestępstwa motywowane uprzedzeniami i nienawiścią na nich opartą not really about hate, but about bias or prejudice
Do przestępstw z nienawiści/motywowanych uprzedzeniami należą m.in.: Obelgi; Groźne zachowania; Wyzwiska; Obraźliwe e-maile; Obraźliwe telefony; Obraźliwe SMSy; Przemoc fizyczna; Rabunek; Nękanie; Zastraszanie; Wandalizm; Gwałt; Przemoc w rodzinie; Podpalenia; Kradzież; Graffiti; Napaść na tle seksualnym. MOTYWOWANE UPRZEDZENIAMI I NIENAWIŚCIĄ
Mowa nienawiści Według Stowarzyszenia Otwarta Rzeczpospolita, które opracowało pierwszy w Polsce raport o mowie nienawiści pojęcie to obejmuje wypowiedzi (ustne i pisemne) i przedstawienia ikoniczne lżące, oskarżające, wyszydzające i poniżające grupy i jednostki z powodów takich jak przynależność rasowa, etniczna i religijna, a także płeć, orientacja seksualna, niepełnosprawność czy przynależność do "naturalnej" grupy społecznej, jak mieszkańcy pewnego terytorium, reprezentanci określonego zawodu, mówiący określonym językiem itp.
Sygnały wskazujące na to, że mamy do czynienia z przestępstwem z nienawiści Ofiara i sprawca należą do różnych grup przy czym ofiara należy do grupy mniejszościowej, stygmatyzowanej Brak innego motywu przestępstwa Przynależność sprawcy do zorganizowanej grupy o określonym światopoglądzie Miejscem popełnienia przestępstwa jest miejsce związane, ważne dla ofiary Przestępstwa dokonano w dniu ważnym w kalendarzu sprawcy lub ofiary Na miejscu popełnienia przestępstwa sprawcy pozostawiają symbole, napisy świadczące o motywowanym uprzedzeniami i nienawiścią motywie Sprawca nosi ubiory lub przedmioty symboliczne, symbole nienawiści mogą znajdować się na ubiorze sprawcy Doszło do zniszczenia, skalania przedmiotów kultu religijnego Sprawcy dokonują rytualnego okaleczenia ofiary Świadkowie i ofiarą słyszeli słowa, lub widzieli gesty świadczące o nienawistnym charakterze przestępstwa W danym miejscu miały wcześniej miejsce inne podobne incydenty lub przestępstwa
Dyskryminacja a przestępstwa z nienawiści/ przestępstwa motywowane uprzedzeniami Przepisy antydyskryminacyjne istniejące np. w kodeksie pracy powinny stanowić podstawę do zmian w kodeksie karnym, które umożliwią skuteczniejszą walkę z przestępstwami motywowanymi uprzedzeniami. Dyskryminacja ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, religię lub wyznanie, niepełnosprawność, orientację seksualną, wiek i inne może przejawiać się w aktach przemocy (słownej i fizycznej) kierowanych wobec tych osób.
Skala problemu Fakty (dane brytyjskie): http://www.homeoffice.gov.uk/crime-victims/reducing-crime/hate-crime/ W skali całego kraju, w ciągu roku (2005), policja odnotowała 50 000 przestępstw motywowanych uprzedzeniami (przestępstw z nienawiści, hate crimes) na tle rasistowskim i religijnym. Brytyjskie Badania nad Przestępczością, które opierają się na wywiadach z szeroką grupą ludzi i dotyczą przestępstw, które nie zostały zgłoszone na policję, wskazują, że mieliśmy do czynienia z 260 000 tego rodzaju napaściami w 2005 roku. Tylko Metropolitan Police odnotowała 11 799 incydentów o charakterze przestępstw motywowanych uprzedzeniami odnoszącymi się do pochodzenia etnicznego, rasy i religii oraz 1 359 przypadków przestępstw motywowanych uprzedzeniami odnoszącymi się do orientacji seksualnej (homofobią) (styczeń 2005 - stycznia 2006). Jednocześnie policja ocenia, że większość sprawców przestępstw motywowanych rasizmem i nienawiścią religijną, oraz ponad 90% sprawców przestępstw motywowanych homofobią pozostaje nie odnotowana (źródło: Hate Crime: Delivering a Quality Service). Dzieje się tak z powodu strachu lub zawstydzenia ofiar przed ujawnieniem tych przypadków.
Rozwój działań zmierzających do skutecznego ścigania przestępstw z nienawiści na świecie i w Polsce. Doświadczenie II wojny światowej Ruchy obywatelskie na rzecz praw człowieka, ruch feministyczny/kobiet, ruch LGBT, ruch na rzecz ofiar przestępstw Rozwój prawa i standardów antydyskryminacyjnych
Jakie prawo pozwala w Polsce ścigać przestępstwa z nienawiści? Konstytucja RP Kodeks Karny i wykroczeń Ustawodawstwo antydyskryminacyjne (np. w kodeksie pracy) Konwencje międzynarodowe Krajowy Program Przeciwdziałania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i Związanej z Nimi Nietolerancji 2004 2009 Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie Program Stosowania Prawa na rzecz Zwalczania Przestępstw z Nienawiści
Konstytucja RP Art.13. Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa. Art.30. Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Art.32. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Art.35. Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej.
Kodeks Karny Rozdział XVI Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne Art. 118. 1. Kto, w celu wyniszczenia w całości albo w części grupy narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub grupy o określonym światopoglądzie, dopuszcza się zabójstwa albo powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu osoby należącej do takiej grupy, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 12, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności. 2. Kto, w celu określonym w 1, stwarza dla osób należących do takiej grupy warunki życia grożące jej biologicznym wyniszczeniem, stosuje środki mające służyć do wstrzymania urodzeń w obrębie grupy lub przymusowo odbiera dzieci osobom do niej należącym, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze 25 lat pozbawienia wolności. 3. Kto czyni przygotowania do przestępstwa określonego w 1 lub 2, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3. Art. 119. 1. Kto stosuje przemoc lub groźbę bezprawną wobec grupy osób lub poszczególnej osoby z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub z powodu jej bezwyznaniowości, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. 2. Tej samej karze podlega, kto publicznie nawołuje do popełnienia przestępstwa określonego w 1.
Kodeks Karny Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu Rozdział XIX Art. 148. 1. Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności. 2. Kto zabija człowieka: ze szczególnym okrucieństwem, w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem, w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie, z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 12, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności. 3. Karze określonej w 2 podlega, kto jednym czynem zabija więcej niż jedną osobę lub był wcześniej prawomocnie skazany za zabójstwo. 4. Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10
Kodeks Karny Rozdział XXIV Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania Art. 194. Kto ogranicza człowieka w przysługujących mu prawach ze względu na jego przynależność wyznaniową albo bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Art. 195. 1. Kto złośliwie przeszkadza publicznemu wykonywaniu aktu religijnego kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. 2. Tej samej karze podlega, kto złośliwie przeszkadza pogrzebowi, uroczystościom lub obrzędom żałobnym. Art. 196. Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Kodeks Karny Rozdział XXVII Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej Art. 212. 1. Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nie mającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie, karze ograniczenia albo pozbawienia wolności do roku. 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w 1 za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. 3. W razie skazania za przestępstwo określone w 1 lub 2 sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego. 4. ściganie przestępstwa określonego w 1 lub 2 odbywa się z oskarżenia prywatnego.
Kodeks Karny Rozdział XXXII Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu Art. 254. 1. Kto bierze czynny udział w zbiegowisku wiedząc, że jego uczestnicy wspólnymi siłami dopuszczają się gwałtownego zamachu na osobę lub mienie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. 2. Jeżeli następstwem gwałtownego zamachu jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu, uczestnik zbiegowiska określony w 1, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Art. 256. Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Art. 257. Kto publicznie znieważa grupę ludności albo poszczególną osobę z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowości lub z takich powodów narusza nietykalność cielesną innej osoby, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Art. 258. 1. Kto bierze udział w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw, w tym i przestępstw skarbowych, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. 2. Jeżeli grupa albo związek określony w 1 ma charakter zbrojny, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. 3. Kto grupę albo związek określony w 1 lub 2 zakłada lub taką grupą albo takim związkiem kieruje, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Propozycje zmian Uzupełnienie art.. 256 k.k. o zapis, że karze podlega również sporządzanie i gromadzenie materiałów o charakterze rasistowskim i in. Rozszerzenie zakresu ochrony przed wzbudzaniem nienawiści oraz nawoływaniem do zamachów ze względu na płeć, orientację seksualną, niepełnosprawność (art.. 256 i 257 k.k. Uzupełnienie pkt. 3 art.. 148 par. 2 o przykładowe wymienienie motywacji, które zasługują na szczególne potępienie Wprowadzić surowsze kary za umyślne zamachy na zdrowie motywowane uprzedzeniami skoro naruszenie nietykalności cielesnej innej osoby z takich powodów jak rasizm i ksenofobia jest karane surowiej Standardem w państwach Unii Europejskiej jest z jednej strony wprowadzanie do kodeksów karnych przepisów penalizujących jakąkolwiek dyskryminację, z drugiej zrównywanie prawnokarnej ochrony przed rasizmem, ksenofobią, seksizmem, nietolerancją religijną i przed homofobią. Wykorzystanie istniejących rozwiązań prawnych w zakresie mediacji na gruncie przeciwdziałania dyskryminacji Rozszerzenie kompetencji organizacji pozarządowych o mediację międzykulturową
Skąd się biorą przestępstwa z nienawiści? Typologia sprawców Uprzedzenia Wzorzec męskości Dlaczego nienawiść jest atrakcyjna?
Typologia sprawców przestępstw z nienawiści TYP SPRAWCY MOTYWACJA OFIARA/Y MIEJSCE FORMA Poszukujący stymulacji: Grupy nastolatków, młodych mężczyzn, rzadko grupy funkcjonujące jako zorganizowane grupy motywowane uprzedzeniami Brak momentu wyzwalającego; Przeżycie emocji; Uzyskanie akceptacji grupy Dowolny członek/członkini zagrożonej grupy; Zagrożona grupa jest postrzegana jako podrzędna, niepełnowartościowa Na ogół poza terytorium sprawców, którzy wkraczają na teren ofiary Akty wandalizmu mogą być wstępem do poważnych form agresji Nienawiść do ofiar jest powierzchowna grupa może zaprzestać swoich działań w obliczu zdecydowanej postawy społeczności Sprawcy nie czują się odpowiedzialni: często są zdumieni tym, co zrobili Reagujący: Zwykle dopuszczali się już czynów kryminalnych czy aktów nietolerancji Mogą być zaangażowani w działalność grupy nienawiści Uważają, że ich prawa i styl życia zostały zagrożone przez grupę ofiary Obrona/ochrona przed zagrożeniem ze strony intruzów Jednostki lub grupy traktowane jako zagrożenie Na terenie działania/zamieszkania sprawcy: osiedle, zakład pracy, szkoła Zastraszanie, upokarzanie z intencją wypłoszenia intruzów. Jeżeli poczucie zagrożenia znika, wygasają akty nienawiści. Sprawcy nie czują się winni, sądzą iż właściwie zareagowali na pogwałcenie ich praw. Realizujący misję: Często cierpią na zaburzenia psychiczne Spostrzegają grupę ofiary jako grupę demoniczną, podludzką, zwierzęcą Przekonani, że działają w imię racji nadrzędnych. Są przekonani, że ich osobiste frustrację i cierpienia są wynikiem spisku grupy ofiary Osoba/y, którą/które sprawca czyni odpowiedzialnymi za swe porażki. Ofiarami są potencjalnie wszyscy członkowie/członkinie grupy przeznaczonej do eliminacji Tam, gdzie najczęściej przebywają członkowie grupy Sprawca grupy często, po dokonaniu czynu, popełnia samobójstwo. W zamiarze sprawców leży, by efekty przestępstw w postaci obawy, zastraszenia i alienacji dotykały nie tylko bezpośrednie ofiary, lecz szerokie kręgi danej społeczności.
Typologia sprawców przestępstw z nienawiści Według badań dotyczących sytuacji w Wielkiej Brytanii Typowi sprawcy to młodzi biali mężczyźni (większość sprawców przestępstw homofobicznych jest między 16 20 rokiem życia, z kolei większość sprawców przestępstw rasistowskich jest przed 30tką) mieszkający w tych samych okolicach co ofiary. Zdecydowana większość przestępstw motywowanych uprzedzeniami ma miejsce w okolicach miejsca zamieszkania ofiary, kiedy ta załatwia swoje codzienne sprawy. Do napaści najczęściej dochodzi między 15.00 a 24.00.
Zorganizowane grupy dokonujące przestępstw z nienawiści Krok I: ukonstytuowanie się grupy rówieśniczej, której członkowie poszukują potwierdzenia własnej wartości, męskości i tożsamości poprzez wspólną nienawiść do obcych Krok II: definiowanie grupy: poprzez symbole i rytuały podnoszące status członków grupy jako żołnierzy słusznej sprawy i degradujące przedmiot ich nienawiści Krok III: etap sankcjonowania i nasilania nienawistnego wyobrażenia o grupie, która jest celem ataku (piosenki, wiersze, hasła podgrzewanie atmosfery i gotowości do kolejnych działań). Krok IV: przejście do ataków werbalnych (wykrzykiwanie obelg z samochodu, pociągu itd.). Często jeszcze nie twarzą w twarz z ofiarami. Krok V: przejście do ataków fizycznych bez użycia broni; bardzo ważny moment przekroczenia granicy, przejście do czynów. Członkowie działają w grupie i wybierają pojedyncze ofiary. Krok VI: ataki fizyczne z użyciem broni (stłuczone butelki, kije baseballowe i in.) Krok VII: ostatecznym celem działania grupy jest zniszczenie obiektu nienawiści panowie życia i śmierci
Uprzedzenia w języku angielskim używa się słowa prejudice, które pochodzi od łacińskiego prae (przed) oraz judicum (osąd). Uprzedzenie to tendencyjna ocena jakiejś grupy, oparta na rzeczywistych lub wyobrażonych właściwościach jej członków/członkiń. Uprzedzenia karmią się negatywnymi stereotypami dotyczącymi jednostek lub grup. Ableism Ageism Antysemityzm Homofobia Islamofobia Klasizm Ksenofobia Mizogynia Rasizm Romofobia Seksizm
Wzorzec męskości Aktywny Dominujący, dążący do władzy Kontrolujący Gotowy do użycia siły i przemocy Heteroseksualny
Psychologiczne i społeczne następstwa przestępstw z nienawiści. Reakcje emocjonalne, np: gniew, lęk o siebie, o bliskich, przygnębienie, smutek, bezsilność, podejrzliwość Zmiany zachowania, np. izolacja, zmniejszenie aktywności społecznej, podjęcie działań mających zapewnić bezpieczeństwo (poruszanie się w grupie, dodatkowe zabezpieczenia mieszkania, omijanie niektórych miejsc, środków transportu, wprowadzanie nowych reguł zachowania dzieci, członków rodziny...), podjęcie działań odwetowych, zmiana miejsca zamieszkania wewnątrz kraju, emigracja Zmiany w zakresie poznawczym naruszona wiara w sprawiedliwy świat zmiana percepcji siebie samego i swojej grupy zmiany w postrzeganiu grupy większościowej wzmożona identyfikacja z własną grupą lub odrzucenie identyfikacji z własną grupą Wtórne pokrzywdzenie Poczucie odrzucenia Bezsilność Gniew
Psychologiczne i społeczne następstwa przestępstw z nienawiści. Wpływ przestępstw z nienawiści na całą grupę Pokrzywdzenie spostrzegane jako atak na każdego z członków grupy Inne grupy narażone na pokrzywdzenie przestępstwami z nienawiści również czują się zagrożone Społeczność dzieli się na my i oni Naruszony duch, morale i szanse rozwojowe grupy Spada wartość nieruchomości Podejmowane są dodatkowe środki ostrożności w szkołach, kościołach, przedsiębiorstwach, domach prywatnych