PLANY EDUKACYJNE I ZAWODOWE UCZNIÓW III KLAS POZNAŃSKICH SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH BADANIA PORÓWNAWCZE. RAPORT 2010r.

PLANY EDUKACYJNE I ZAWODOWE UCZNIÓW III KLAS POZNAŃSKICH SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH BADANIA PORÓWNAWCZE RAPORT 2010r. Centrum Doradztwa Zawodowego dla Młodzieży Poznań

SPIS TREŚCI USPIS TREŚCIU... 2 UWSTĘPU... 3 UROZDZIAŁ 1. METODOLOGIA BADAŃU... 4 U1.1. CHARAKTERYSTYKA SYTUACJI BADAWCZEJU... 4 U1.2. CHARAKTERYSTYKA NARZĘDZIA BADAWCZEGOU... 4 U1.3. PROCEDURA BADAŃ PORÓWNAWCZYCHU... 4 U1.4. CHARAKTERYSTYKA GRUPY BADAWCZEJU... 5 UROZDZIAŁ 2. PLANY EDUKACYJNO-ZAWODOWE POZNAŃSKICH GIMNAZJALISTÓWU... 10 U2.1. PROCEDURA PRZEDSTAWIENIA WYNIKÓW BADAŃU... 10 U2.2. PLANY EDUKACYJNE GIMNAZJALISTÓWU... 10 U2.3. PLANY ZAWODOWE GIMNAZJALISTÓWU... 27 U2.4. PODSUMOWANIE ROZDZIAŁU 2U... 31 UROZDZIAŁ 3. DETERMINANTY WYBORU SZKOŁY I ZAWODUU... 35 U3.1. PRZESZKODY W REALIZACJI WYBORÓW EDUKACYJNYCH I ZAWODOWYCHU... 35 U3.2. DETERMINANTY WYBORÓW EDUKACYJNYCH I ZAWODOWYCHU... 41 U3.3. ZNAJOMOŚĆ RYNKU PRACY JAKO ISTOTNA DETERMINANTA PODEJMOWANIA DECYZJIU... 48 U3.4. PODSUMOWANIE ROZDZIAŁU 3U... 49 UROZDZIAŁ 4. POWSZECHNOŚĆ DORADZTWA ZAWODOWEGO W KONTEKŚCIE PLANOWANIA KARIERY ZAWODOWEJU... 54 U4.1. DOSTRZEGANIE POTRZEBY PLANOWANIA EDUKACYJNO-ZAWODOWEGOU... 54 U4.2. DOSTĘPNOŚĆ DORADZTWA ZAWODOWEGO WEDŁUG GIMNAZJALISTÓWU... 57 U4.3. ZALEŻNOŚĆ POMIĘDZY POTRZEBĄ PLANOWANIA A KORZYSTANIEM Z USŁUG W ZAKRESIE DORADZTWA ZAWODOWEGO I ZNAJOMOŚCIĄ TEGO TERMINUU... 64 U4.4. PODSUMOWANIE ROZDZIAŁU 4U... 65 UWNIOSKI KOŃCOWEU... 68 UBIBLIOGRAFIAU... 73 USPIS TABELU... 75 UZAŁĄCZNIK NR 1U UZAŁĄCZNIK NR 2U... 78... 83 2

WSTĘP Wybór szkoły ponadgimnazjalnej jest pierwszą kluczową decyzją podejmowaną przez młodego człowieka. Determinuje ona w dużym stopniu jego przyszłą karierę zawodową, wpływa na jakość życia, jest także znaczącym elementem planowania ścieżki edukacyjno-zawodowej. Powinna być zatem oparta o znajomość samego siebie, a także o możliwości tkwiące w środowisku. Uczeń poznaje siebie na podstawie własnych doświadczeń oraz informacji z otoczenia. Okres adolescencji, w którym znajdują się uczestnicy badań jest czasem intensywnych poszukiwań. Donald Super określa ten wiek jako stadium wzrostu, natomiast Erik Erikson jako młodzieńczy kryzys tożsamości (Wojtasik, 1997). Oprócz dokonujących się zmian w sferze psychicznej oraz fizycznej młody człowiek podejmuje w tym czasie decyzje dotyczące przyszłego życia. Tym większego znaczenia nabierają wówczas wszelkie oddziaływania mające na celu wspieranie go w procesie planowania. Oddziaływania te mogą mieć charakter formalny (np. porada psychologa, pedagoga, doradcy zawodowego, nauczyciela) lub nieformalny (np. rozmowa z rodziną, rówieśnikami, poszukiwania w Internecie). Z badań przeprowadzonych wśród uczniów III klas szkół gimnazjalnych w Szczecinie wynika, że około ¾ uczniów nie miało do czynienia z poradnictwem zawodowym. Za swoich głównych doradców uważają rodziców oraz rówieśników. Podobne wyniki uzyskano w badaniach zrealizowanych w Białymstoku. Ponadto wskazały one, że 30,5% uczniów w tym mieście nie chce korzystać z usług doradcy zawodowego i podchodzi sceptycznie do tego rodzaju wsparcia. Autorzy obu wyżej wspomnianych raportów zwracają uwagę na niski poziom świadomości uczniów dotyczący rynku pracy. Większość uczniów nie interesuje się sytuacją na rynku pracy, nie szuka informacji na temat możliwości przyszłego zatrudnienia w wybranym przez siebie zawodzie. Gimnazjaliści, wybierając szkołę i zawód, nie uwzględniają realiów rynku pracy. Niepokoi również mała świadomość uczniów w zakresie możliwości uzyskania wsparcia w wyborze zawodu oraz przydatności oddziaływań doradczych. Rezultaty badań przeprowadzonych wśród uczniów klas III poznańskich szkół gimnazjalnych są w dużej mierze zbieżne z wynikami przedstawionymi w wyżej przytaczanych raportach. Przedstawione zostaną w kolejnych rozdziałach. 3

ROZDZIAŁ 1. METODOLOGIA BADAŃ 1.1. Charakterystyka sytuacji badawczej Badanie zostało przeprowadzone w 17 losowo wybranych gimnazjach na terenie miasta Poznania w okresie od 23 lutego do 30 marca 2010r. Dobór szkół i klas w szkołach został dokonany w sposób losowo-kwotowy. Badanie zostało zrealizowane metodą ankiety audytoryjnej podczas zajęć lekcyjnych. W badaniach wzięły udział następujące szkoły: Gimnazjum nr 6, Gimnazjum nr 9, Gimnazjum nr 15, Gimnazjum nr 22, Gimnazjum nr 24, Gimnazjum nr 25, Gimnazjum nr 26, Gimnazjum nr 31, Gimnazjum nr 32, Gimnazjum nr 33, Gimnazjum nr 41, Gimnazjum nr 42, Gimnazjum nr 44, Gimnazjum nr 50, Gimnazjum nr 56, Gimnazjum nr 65, Gimnazjum Mistrzostwa Sportowego. 1.2. Charakterystyka narzędzia badawczego Ze względu na cel porównawczy badań, narzędzie badawcze zostało przygotowane przez pracowników Centrum Doradztwa Zawodowego dla Młodzieży w oparciu o kwestionariusz ankiety wykorzystywany do przeprowadzenia badań w 2007r. Narzędzie to zostało poszerzone o dodatkowe kategorie pytań, np. dotyczące pojęcia rynku pracy. 1.3. Procedura badań porównawczych Pracownicy Centrum Doradztwa Zawodowego dla Młodzieży zapoczątkowali w roku 2007 badania umożliwiające monitorowanie i opisywanie zmian zapotrzebowania na usługi z zakresu doradztwa zawodowego wśród uczniów szkół gimnazjalnych (Raport Determinanty wyborów edukacyjno-zawodowych 500 uczniów szkół gimnazjalnych miasta Poznania ). W celu zaobserwowania stałości lub zmienności cechy w roku 2010 przeprowadzono badania porównawcze. Kolejne badania zaplanowano na rok 2013. 4

1.4. Charakterystyka grupy badawczej W badaniu wzięło udział 800 uczniów klas III poznańskich gimnazjów. W oparciu o kryterium kompletności (ankietowany udzielił odpowiedzi na wszystkie pytania) analizie zostały poddane 722 ankiety stanowiące pełnowartościowy materiał badawczy. Poniżej prezentowane są tabele oraz wykresy stanowiące poszerzoną charakterystykę grupy badawczej. Statystyki odnoszą zmienną zależną do kategorii typu: - płeć (tabela nr 1, wykres nr 1), - rok urodzenia (tabela nr 2, wykres nr 2), - poziom wykształcenia matki (tabela nr 3, wykres nr 3), - poziom wykształcenia ojca (tabela nr 4, wykres nr 4), - średnia ocen uczniów (tabela nr 5, wykres nr 5). Tabela 1. Badani uczniowie ze względu na płeć Płeć Liczba uczniów Procent Dziewczęta 364 50,42% Chłopcy 358 49,58% Ogółem 722 100,00% Wykres 1. W badaniu wzięło udział 364 dziewczęta i 358 chłopców. 5

Tabela 2. Badani uczniowie ze względu na rok urodzenia Rok urodzenia Liczba uczniów Procent Rozwój opóźniony urodzony przed 1994 51 7,06% Rozwój równomierny urodzony w 1994 661 91,55% Rozwój przyspieszony urodzony po 1994 10 1,38% Ogółem 722 100,00% Wykres 2. Uczniowie urodzeni w 1994r. stanowili zdecydowaną większość grupy - 91,55%. Pozostała część to uczniowie urodzeni w 1993r. 7,06% - oraz uczniowie urodzeni w 1995r. 1,38%. 6

Tabela 3. Badani uczniowie ze względu na poziom wykształcenia matki Wykształcenie matki Liczba uczniów Procent Podstawowe 15 2,08% Zasadnicze zawodowe 145 20,08% Średnie 288 39,89% Wyższe 251 34,76% Nie wiem 23 3,19% Ogółem 722 100,00% Wykres 3. Wśród badanych największą grupę stanowili uczniowie, których matki posiadały wykształcenie średnie (39,89%), następnie wyższe (34,76%) oraz zasadnicze zawodowe (20,08%). Najmniejszy udział w badanej grupie mieli gimnazjaliści, których matki miały wykształcenie podstawowe (2,08%). 3,19% uczniów nie podało poziomu wykształcenia swoich matek. 7

Tabela 4. Badani uczniowie ze względu na poziom wykształcenia ojca Wykształcenie ojca Liczba uczniów Procent Podstawowe 17 2,35% Zasadnicze zawodowe 210 29,09% Średnie 272 37,67% Wyższe 185 25,62% Nie wiem 38 5,26% Ogółem 722 100,00% Wykres 4. Wśród badanych największą grupę stanowili uczniowie, których ojcowie legitymowali się wykształceniem średnim (37,67%). W kolejnej grupie znaleźli się uczniowie, których ojcowie odpowiednio mieli: wykształcenie zasadnicze zawodowe (29,09%) i wyższe (25,62%). Najmniej liczną grupę (2,35%) stanowiły dzieci, których ojcowie są z wykształceniem podstawowym. 5,26% uczniów nie potrafiło określić wykształcenia swoich ojców. 8

Tabela 5. Średnia ocen badanych uczniów Średnia ocen w przedziałach Liczba uczniów Procent 2,0 2,9 78 11,6% 3,0 3,9 258 38,2% 4,0 4,7 238 35,3% 4,75 5,0 55 8,1% 5,0 6,0 46 6,8% Ogółem 675 100,0% Wykres 5. Wśród badanej populacji uczniów rozkład średniej ocen przedstawia się następująco: - uczniowie ze średnią ocen w przedziale 2,0-2,9 stanowią 11,6% badanych, - uczniowie ze średnią ocen w przedziale 3,0-3,9 stanowią 38,2% badanych, - uczniowie ze średnią ocen w przedziale 4,0-4,7 stanowią 35,3% badanych, - uczniowie ze średnią ocen w przedziale 4,75-5,0 stanowią 8,1% badanych, - uczniowie ze średnią ocen w przedziale 5,0-6,0 stanowią 6,8% badanych. Dobór grupy spełnia standard rozkładu właściwego, zbieżnego z krzywą Gaussa. Wartość średniej ocen 4,0 jest medianą, czyli wartością dzielącą badanych uczniów na dwie równe grupy. 9

ROZDZIAŁ 2. PLANY EDUKACYJNO-ZAWODOWE POZNAŃSKICH GIMNAZJALISTÓW Rozdział drugi zawiera informacje o planach edukacyjnych (2.2) tj. preferencjach uczniów wybierających szkoły ponadgimnazjalnej. Pokazuje zależność pomiędzy typowaną szkołą a wykształceniem rodziców, poza tym przedstawiono w nim wyniki w nauce (średnią ocen) badanej populacji w odniesieniu do typu wybieranej szkoły ponadgimnazjalnej. W części tej można też znaleźć dane o aspiracjach edukacyjnych młodzieży, również w odniesieniu do wykształcenia rodziców oraz planach zawodowych gimnazjalistów (2.3) czyli planowanych zawodach, jakie chcieliby wykonywać w przyszłości. 2.1. Procedura przedstawienia wyników badań Wyniki badań prezentowane i analizowane są w następujący sposób: tabelaryczne przedstawienie, statystyka w formie wykresu oraz omówienie rezultatów w odniesieniu do przeprowadzonych badań porównawczych (2007r., 2010r.). W końcowej części każdego kolejnego rozdziału zamieszczone jest podsumowanie, w którym są streszczone są omawiane kwestie. 2.2. Plany edukacyjne gimnazjalistów Tabela 6. Typy szkół ponadgimnazjalnych wybieranych przez poznańskich gimnazjalistów Gdzie zamierzasz kontynuować naukę po gimnazjum? Badania w 2010r. Badania w 2007r. Liczba uczniów Procent Liczba uczniów Procent w liceum ogólnokształcącym 386 53,46% 379 75,80% w liceum profilowanym 52 7,20% 14 2,80% w technikum 246 34,07% 90 18,00% w zasadniczej szkole zawodowej 38 5,26% 17 3,40% Ogółem 722 100,00% 500 100,00% 10

Wykres 6.1. Wykres 6.2. Z przeprowadzonych badań wynika, iż większość uczniów planuje kontynuację nauki w liceum ogólnokształcącym (53,46%). Na drugim miejscu pod względem częstotliwości wyborów dokonanych przez uczniów znalazło się technikum (34,07%), w dalszej kolejności liceum profilowane (7,2%), a na ostatnim miejscu zasadnicza szkoła zawodowa (5,26%). W przeprowadzonych badaniach (2007r.) uzyskano podobne wyniki: 75% uczniów zadeklarowało wówczas wybór liceum ogólnokształcącego, 18% uczniów wybór technikum, 11

3,4% - zasadniczej szkoły zawodowej, a 2,8% liceum profilowanego. W 2007r. uczniowie klas III najrzadziej wybierali liceum profilowane, natomiast w bieżącym roku najmniej uczniów deklaruje wybór zasadniczej szkoły zawodowej. Można przypuszczać, iż ta zmiana preferencji uczniów spowodowana jest chęcią przystąpienia do egzaminu maturalnego. Tabela 7. Typy wybieranych szkół ponadgimnazjalnych ze względu na płeć badanych Typy wybieranych szkół ponadgimnazjalnych ze względu na płeć respondentów: Liczba uczniów Dziewczęta Procent Liczba uczniów Chłopcy Procent Liceum ogólnokształcące 225 62% 161 45% Liceum profilowane 34 9% 18 5% Technikum 90 25% 156 44% Zasadnicza szkoła zawodowa 15 4% 23 6% Ogółem 364 100% 358 100% Wykres 7. 12

Z przeprowadzonych badań wynika, iż płeć różnicuje w sposób istotny statystycznie grupę ze względu na plany edukacyjne po gimnazjum. Dziewczęta wybierają edukację w liceach ogólnokształcących i profilowanych częściej niż chłopcy, wśród których jest stosunkowo więcej chętnych do podjęcia nauki w technikach i zasadniczych szkołach zawodowych. Tabela 8. Typy wybieranych szkół ponadgimnazjalnych ze względu na poziom wykształcenia matki Planowana kontynuacja edukacji Poziom wykształcenia matki Liceum ogólnokształcące Liceum profilowane Technikum Zasadnicza szkoła zawodowa Badania w 2010r. Badania w 2007r. Badania w 2010r. Badania w 2007r. Badania w 2010r. Badania w 2007r. Badania w 2010r. Badania w 2007r. Podstawowe 46,66% 50,00% 0% 16,67% 46,66% 16,67% 6,66% 16,67% Zasadnicze zawodowe 34,48% 49,09% 10,34% 9,09% 48,27% 32,73% 6,89% 9,09% Średnie 52,43% 68,87% 7,29% 3,03% 34,72% 23,11% 5,55% 4,72% Wyższe 68,52% 89,43% 5,97% 0,44% 23,10% 9,69% 2,39% 0,44% Wykres 8. 13

W grupie uczniów, których matki posiadają wykształcenie podstawowe takim samym zainteresowaniem cieszy się wybór liceum ogólnokształcącego, jak też technikum (równo po 46,66%). Badani przedstawiciele tej grupy nie wykazywali zainteresowania kontynuacją nauki w liceum profilowanym i w znikomym stopniu deklarowali chęć dalszej edukacji w zasadniczej szkole zawodowej (6,66%). W grupie uczniów, których matki posiadają wykształcenie zasadnicze zawodowe największym zainteresowaniem cieszyła się możliwość kontynuowania nauki w technikum (48,27%) i w dalszej kolejności w liceum ogólnokształcącym (34,48%), w liceum profilowanym (10,34%), a na końcu w zasadniczej szkole zawodowej (6,89%). Uczniowie, których matki posiadają wykształcenie średnie, najbardziej zainteresowani byli wyborem liceum ogólnokształcącego (52,43%), następnie technikum (34,72%), liceum profilowanego (7,29%), na końcu zaś zasadniczej szkoły zawodowej (5,55%). W grupie uczniów, których matki posiadają wykształcenie wyższe największym zainteresowaniem cieszyło się liceum ogólnokształcące (68,52%). Pozostała grupa uczniów deklarowała wybór technikum (23,10%), liceum profilowanego (5,97%) oraz zasadniczej szkoły zawodowej (2,39%). Na uwagę zasługuje fakt, że bez względu na poziom wykształcenia matki, najmniejsze zainteresowanie uczniowie wykazywali wobec zasadniczych szkół zawodowych. Dzieci matek z wyższym i średnim wykształceniem preferowały wybór liceum ogólnokształcącego. Natomiast dzieci matek posiadających wykształcenie zasadnicze zawodowe częściej deklarowały zamiar kontynuacji nauki w technikum. Tabela 9. Typy wybieranych szkół ponadgimnazjalnych ze względu na poziom wykształcenia ojca Planowana kontynuacja edukacji Poziom wykształcenia ojca Liceum ogólnokształcące Liceum profilowane Technikum Zasadnicza szkoła zawodowa Badania w 2010r. Badania w 2007r. Badania w 2010r. Badania w 2007r. Badania w 2010r. Badania w 2007r. Badania w 2010r. Badania w 2007r. Podstawowe 35,29% 60,00% 23,52% 0% 41,17% 20,00% 0% 20,00% Zasadnicze zawodowe 41,42% 51,51% 8,09% 4,55% 42,38% 36,36% 8,09% 7,58% Średnie 52,57% 66,34% 8,08% 4,46% 36,02% 25,74% 3,30% 3,47% Wyższe 72,43% 92,34% 4,86% 0,90% 19,45% 5,41% 3,24% 1,35% 14

Wykres 9. Uczniowie, których ojcowie posiadają wykształcenie podstawowe, preferowali wybór technikum (41,17% uczniów), w dalszej kolejności liceum ogólnokształcącego (35,29%) oraz liceum profilowanego (23,52%). Zastanawiający jest fakt, że w wyżej wymienionej grupie uczniów żaden nie zamierzał wybrać zasadniczej szkoły zawodowej. Objęte badaniem dzieci ojców z wykształceniem zasadniczym zawodowym również preferowały wybór technikum (42,38%), choć różnica między tą grupą, a grupą uczniów wybierających liceum ogólnokształcącego (41,42%) jest stosunkowo niewielka. W tej grupie znajdują się uczniowie, którzy preferowali wybór zasadniczej szkoły zawodowej i liceum profilowanego, jednak stanowią oni mniejszość (po 8,09%). Uczniowie, których ojcowie mają wykształcenie średnie preferowali przede wszystkim wybór liceum ogólnokształcącego (52,57%). Różnica pomiędzy tą grupą, a uczniami deklarującymi wybór technikum jest już w tej grupie większa niż w poprzedniej (36,02%). Kolejne wybory dotyczą liceum profilowanego (8,08%) oraz zasadniczej szkoły zawodowej (3,3%). Uczniowie, których ojcowie mają wyższe wykształcenie, zdecydowanie preferują wybór liceum 15

ogólnokształcącego (72,43%). Również różnica ilościowa względem uczniów deklarujących zamiar kontynuacji nauki w technikum jest w tej grupie najwyższa (19,45% respondentów). 4,86% uczniów w tej grupie zadeklarowało wybór liceum profilowanego, zaś 3,24% uczniów zasadniczej szkoły zawodowej. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż bez względu na poziom wykształcenia ojca wybór zasadniczej szkoły zawodowej dotyczył zawsze najmniejszego odsetka uczniów (podobnie jak w przypadku wykształcenia matki). W przypadku wykształcenia podstawowego i zasadniczego zawodowego ojca uczniowie preferowali wybór technikum, zaś w przypadku wykształcenia średniego i wyższego wybierali liceum ogólnokształcące. Tabela 10. Średnia ocen badanych ze względu na ich płeć Średnia ocen w przedziałach: Dziewczęta Chłopcy Liczba uczniów Procent Liczba uczniów Procent 2,0 2,9 32 9,27% 46 13,77% 3,0 3,9 113 32,75% 147 44,01% 4,0 4,7 135 39,13% 104 31,14% 4,75 5,0 34 9,85% 21 6,28% 5,0 6,0 31 8,98% 16 4,79% Ogółem 345 100,00% 334 100,00% 16

Średnia ocen Wykres 10. Płeć różnicuje również w istotny statystycznie sposób badaną grupę ze względu na średnią ocen. W badanej grupie chłopcy dominują w przedziałach (2,0 2,9) i (3,0 3,9), a dziewczęta w przedziałach (4,0 4,7), (4,75 5,0) i (5,0 6,0). Tabela 11. Typy wybieranych szkół ponadgimnazjalnych ze względu na średnią ocen badanych uczniów Planowana kontynuacja edukacji Liceum ogólnokształcące Liceum profilowane Technikum Zasadnicza szkoła zawodowa Badania w 2010r. Badania w 2007r. Badania w 2010r. Badania w 2007r. Badania w 2010r. Badania w 2007r. Badania w 2010r. Badania w 2007r. 2,0 2,9 24,35% 16,00% 10,25% 16,00% 43,58% 48,00% 21,79% 20,00% 3,0 3,9 37,59% 45,54% 9,30% 5,36% 47,67% 39,29% 5,24% 9,81% 4,0 4,7 67,64% 86,21% 7,14% 1,15% 24,36% 12,26% 0,84% 0,38% 4,75 5,0 90,90% 0% 9,09% 0% 5,0 6,0 93,47% 97,06% 0% 0,98% 6,52% 1,96% 0% 0% 17

Wykres 11.1. W grupie respondentów ze średnią w przedziale 2,0 2,9 największy odsetek uczniów zamierzał kontynuować naukę w technikum (43,58%), następnie w liceum ogólnokształcącym (24,35%), w zasadniczej szkole zawodowej (21,79%) oraz w liceum profilowanym (10,25%). Wśród uczniów ze średnią w przedziale 3,0 3,9 największym zainteresowaniem cieszył się wybór technikum (47,67%), następnie liceum ogólnokształcącego (37,59%), w dalszej kolejności liceum profilowanego (9,30%) i zasadniczej szkoły zawodowej (5,42%). Uczniowie ze średnią ocen w przedziale 4,0 4,7 najczęściej deklarowali wybór liceum ogólnokształcącego (67,64%). Wybór technikum zadeklarowało 24,36% uczniów z tej grupy, liceum profilowanego - 7,14%, a 0,84% - zasadniczej szkoły zawodowej. Uczniowie ze średnią ocen w przedziale 4,75 5,0 najczęściej wskazywali, że zamierzają kontynuować naukę w liceum ogólnokształcącym (90,90%). Wybór technikum zadeklarowało 9,09% uczniów. Żaden uczeń z tej grupy w momencie badania nie zamierzał w podjąć nauki w liceum profilowanym lub w zasadniczej szkole zawodowej. Podobne zamierzenia zadeklarowali uczniowie ze średnią w przedziale 5,0 6,0. 93,47% uczniów postanowiło kontynuować naukę w liceum ogólnokształcącym, 18

natomiast 6,52% zadeklarowało wybór technikum. Żaden uczeń z tej grupy nie planował w momencie badania wyboru liceum profilowanego ani zasadniczej szkoły zawodowej. Wykres 11.2. 2.2.1. Średnia ocen uczniów a typ wybieranej szkoły ponadgimnazjalnej Na podstawie analizy wykresu 11.1. (badania 2010r.), można zaobserwować rosnącą tendencję do wyboru liceum ogólnokształcącego wraz ze wzrostem średniej ocen uczniów. Ponadto wraz ze wzrostem średniej ocen maleje znacząco tendencja do wyboru zasadniczej szkoły zawodowej. Uczniowie z niższą średnią ocen (pomiędzy 2,0 3,9) skupiają się przede wszystkim na wyborze technikum. Potwierdzają to wyniki korelacji pomiędzy typem szkoły ponadgimnazjalnej wybieranej przez ucznia, a średnią ocen, wskazujące na istnienie zależności (współczynnik korelacji Spearman a, który wynosi: 0,44). 19

Tabela 12. Poziom wykształcenia, jaki chcieliby osiągnąć poznańscy gimnazjaliści Wykształcenie docelowe Badanie w 2010r. Badanie w 2007r. Liczba uczniów Procent Liczba uczniów Procent Wyższe 509 70,50% 409 81,80% Średnie ogólne 47 6,51% 14 2,80% Średnie techniczne 81 11,22% 30 6,00% Zasadnicze zawodowe 19 2,63% 9 1,80% Nie wiem 62 8,59% 38 7,60% Brak odpowiedzi 4 0,55% 0 0% Ogółem 722 100,00% 500 100,00% Wykres 12.1. 20

Wykres 12.2. W badanej próbie uczniowie największe zainteresowanie zadeklarowali uzyskaniem wyższego wykształcenia (70,5%). W przypadku pozostałych poziomów edukacji w dalszej kolejności zainteresowaniem cieszy się wykształcenie średnie techniczne (11,22%), średnie ogólne (6,51%), na końcu zaś zasadnicze zawodowe (2,63%). 8,59% uczniów nie wie jaki typ wykształcenia docelowego chciałoby posiadać, a 0,55% uczniów nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. Podobne rezultaty dały badania przeprowadzone w 2007r., gdzie wykształcenie wyższe jako docelowe zadeklarował największy odsetek uczniów (81,8%). W przypadku wykształcenia średniego technicznego zainteresowanie zadeklarowało wówczas 6% uczniów, w przypadku wykształcenia średniego ogólnego 2,80% uczniów, zaś zasadniczego zawodowego 1,8% uczniów. W badaniach przeprowadzonych w 2007r. 7,6% uczniów nie potrafiło wskazać docelowego poziomu wykształcenia. 21

Tabela 13. Poziom wykształcenia jaki chcieliby uzyskać badani uczniowie ze względu na ich płeć Wykształcenie docelowe Dziewczęta Chłopcy Liczba uczniów Procent Liczba uczniów Procent Wyższe 270 74% 242 68% Średnie ogólne 25 7% 22 6% Średnie techniczne 30 8% 51 14% Zasadnicze zawodowe 8 2% 11 3% Nieznane 31 9% 32 9% Ogółem 364 100% 358 100% Płeć w sposób istotny statystycznie różnicuje grupę ze względu na zakładany przez badaną młodzież poziom wykształcenia. Zarówno dziewczęta, jak i chłopcy najczęściej zamierzają osiągnąć wykształcenie wyższe, natomiast u dziewcząt ten zamiar jest powszechniejszy. Wykres 13. 22

Poziom wykształcenia matki Tabela 14. Poziom wykształcenia, jaki chcieliby uzyskać badani uczniowie ze względu na wykształcenie matki Poziom wykształcenia jakie chcieliby uzyskać uczniowie Zasadnicze zawodowe Średnie techniczne Średnie ogólne Wyższe Nieznane Badania w 2010r. Badania w 2007r. Badania w 2010r. Badania w 2007r. Badania w 2010r. Badania w 2007r. Badania w 2010r. Badania w 2007r. Badania w 2010r. Badania w 2007r. Podstawowe 0,00% 0,00% 33,30% 0,00% 20,00% 0,00% 46,66% 66,67% 0,00% 33,33% Zasadnicze zawodowe 4,13% 9,09% 18,62% 16,36% 9,65% 5,45% 54,58% 54,55% 13,10% 14,55% Średnie 1,73% 1,42% 12,84% 8,02% 6,94% 3,72% 71,52% 77,36% 6,94% 9,43% Wyższe 1,99% 0,44% 3,58% 1,76% 3,58% 1,32% 83,26% 92,95% 7,56% 3,52% Wykres 14. 23

Wśród uczniów, których matki posiadają wykształcenie podstawowe aż 46,66% chciałoby zdobyć wyższe wykształcenie. Drugą pod względem wielkości jest grupa deklarująca chęć posiadania wykształcenia średniego technicznego (33,3%). Najmniej, bo tylko 1/5 uczniów deklaruje zamiar zdobycia wykształcenia średniego ogólnego. Ponadto w tej grupie żaden z uczniów nie zadeklarował chęci ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej. Również w grupie gimnazjalistów, których matki posiadają wykształcenie zasadnicze zawodowe największa liczba uczniów zadeklarowała chęć uzyskania wykształcenia wyższego (54,58%). Wykształcenie średnie techniczne zamierza uzyskać 18,62% uczniów, wykształcenie średnie ogólne 9,65% respondentów, a wykształcenie zasadnicze zawodowe 4,13% uczniów. 13,10% uczniów nie potrafiło jeszcze dokonać jakiegokolwiek wyboru. Wykształcenie wyższe jako docelowe wskazywali uczniowie, których matki posiadają wykształcenie średnie (71,52%). W tej samej grupie chęć uzyskania wykształcenia średniego technicznego zadeklarowało 12,84% uczniów, a średniego ogólnego 6,94%. 1,73% zadeklarowało chęć uzyskania wykształcenia zasadniczego zawodowego, natomiast 6,94% uczniów w tej grupie nie potrafiło w momencie badania udzielić odpowiedzi na to pytanie. Większość uczniów, których matki posiadają wyższe wykształcenie wskazała ten sam poziom wykształcenia jako docelowe (83,26% uczniów). Wśród uczniów z tej grupy tylko niewielki odsetek wskazał, że zamierza zdobyć wykształcenie średnie techniczne i średnie ogólne - po 3,58% lub wykształcenie zasadnicze zawodowe 1,99%. 7,56% uczniów w tej grupie nie potrafiło określić jakie wykształcenie docelowe chciałoby posiadać. 24

Poziom wykształcenia ojca Tabela 15. Poziom wykształcenia, jaki chcieliby uzyskać badani uczniowie ze względu na wykształcenie ojca Poziom wykształcenia jakie chcieliby uzyskać uczniowie Zasadnicze zawodowe Średnie techniczne Średnie ogólne Wyższe Nieznane Badania w 2010r. Badania w 2007r. Badania w 2010r. Badania w 2007r. Badania w 2010r. Badania w 2007r. Badania w 2010r. Badania w 2007r. Badania w 2010r. Badania w 2007r. Podstawowe 0,00% 10,00% 17,64% 10,00% 11,76% 0,00% 52,94% 60,0% 17,64% 20,00% Zasadnicze zawodowe 4,28% 6,06% 15,71% 18,18% 8,09% 6,06% 60,95% 54,55% 10,95% 14,55% Średnie 6,94% 0,99% 11,76% 6,44% 7,72% 3,96% 72,05% 91,14% 6,61% 7,43% Wyższe 0,54% 0,90% 3,24% 1,80% 3,24% 1,32% 85,40% 92,95% 7,56% 4,95% Wykres 15. 25

Wśród uczniów, których ojcowie posiadają wykształcenie podstawowe największa grupa zadeklarowała chęć zdobycia wykształcenia wyższego (52,94%). Zdecydowanie mniej uczniów w tej grupie wskazało zamiar zdobycia wykształcenia średniego technicznego (17,64%) oraz średniego ogólnego (11,76%). Żaden uczeń w tej grupie nie zadeklarował chęci uzyskania wykształcenia zasadniczego zawodowego. 17,64% uczniów nie potrafiło wskazać poziomu planowanego wykształcenia docelowego. Również w grupie uczniów, których ojcowie posiadają wykształcenie zasadnicze zawodowe największy odsetek zadeklarował, że zamierza uzyskać wyższe wykształcenie (60,95%). Kolejne, pod względem liczebności, wybory dotyczyły zamiaru zdobycia wykształcenia średniego technicznego (15,71%) i średniego ogólnego (8,09%) oraz zasadniczego zawodowego (4,28%). 10,95% uczniów z tej grupy nie potrafiło wskazać docelowego poziomu planowanego wykształcenia. Także wśród tych uczniów, których ojcowie posiadali wykształcenie średnie największa grupa zadeklarowała zamiar uzyskania wyższego wykształcenia (72,05%). W dalszej kolejności znalazły się wybory dotyczące wykształcenia średniego technicznego (11,76%), średniego ogólnego (7,72%), zasadniczego zawodowego (6,94%). W tej grupie stosunkowo niewielki odsetek uczniów (6,61%) nie potrafił wskazać jaki poziom wykształcenia docelowego zamierza osiągnąć. Wśród uczniów, których ojcowie posiadali wykształcenie wyższe, największa grupa zadeklarowała ten poziom wykształcenia jako docelowy (85,4%). W dalszej kolejności znalazły się wybory dotyczące wykształcenia średniego technicznego i średniego ogólnego (po 3,24%) oraz zasadniczego zawodowego (0,54%). Warto zaznaczyć, że w tej grupie więcej uczniów nie potrafiło określić poziomu swojego wykształcenia docelowego (7,56%), niż zadeklarowało wybór wykształcenia średniego czy zasadniczego zawodowego. 2.2.2. Poziom wykształcenia jaki chcieliby uzyskać gimnazjaliści ze względu na poziom wykształcenia rodziców Na podstawie analizy wykresów 14 i 15 (badania 2010r.) można zauważyć, że badani uczniowie na ogół deklarują zamiar zdobycia wyższego wykształcenia. W grupie uczniów, w której rodzice mają wykształcenie podstawowe, zasadnicze zawodowe czy średnie, na drugim miejscu znajduje się wybór wykształcenia średniego technicznego. Zapewne podyktowane jest to chęcią zdobycia zawodu i jednoczesnego przystąpienia do matury, co stworzy uczniom możliwość bezpośredniego podjęcia studiów wyższych. Wysokie aspiracje edukacyjne uczniów, niezwiązane bezpośrednio z wykształceniem rodziców, wskazują na brak zależności pomiędzy wykształceniem docelowym deklarowanym przez uczniów a poziomem wykształcenia rodziców. 26

2.3. Plany zawodowe gimnazjalistów Tabela 16. Plany zawodowe poznańskich gimnazjalistów Zawód wykonywany w przyszłości Badania w 2010r. Badania w 2007r. Liczba uczniów Procent Liczba uczniów Procent Znany 472 65,37% 297 59,4% Nieznany 181 25,07% 153 30,6% Nie myślałem/am 69 9,56% 50 10,0% Ogółem 722 100,00% 500 100,0% Wykres 16.1. 27

Wykres 16.2. Większość uczniów w momencie badania deklarowało, że wie jaki zawód chciałoby w przyszłości wykonywać (65,37%). 1/4 uczniów nie potrafiła wskazać wyboru, a 9,56% uczniów stwierdziło, że jeszcze o tym nie myślało. Wyniki badań z 2007r. przyniosły podobne rezultaty. Wówczas 59,4% uczniów wiedziało jaki zawód chciałoby wykonywać w przyszłości, 30,6% nie potrafiło tego określić, zaś 10,9% uczniów jeszcze o tym nie myślało. Na podstawie komentarzy uczniów (badania 2010r.) w sprawie zawodu jaki chcieliby wykonywać w przyszłości najczęściej wskazywany jest informatyk (11,99% badanych). W badaniach przeprowadzonych w 2007 roku również najczęściej wskazywano zawód informatyka (8,94% badanych). Pozostałe z najczęściej pojawiających się odpowiedzi są podobne. W pierwszych dziesięciu najczęściej pojawiających się wskazaniach powtórzyły się, oprócz informatyka, takie zawody jak: prawnik, lekarz, architekt, dziennikarz, psycholog, fryzjer i nauczyciel (por. zał. nr 2, tabela 35). Analizując zestawienie profesji wykonywanych przez rodziców zauważa się, że zawody najczęściej wybierane przez uczniów są równie często wskazywane jako te, które wykonują ich rodzice (m.in. prawnik, lekarz, nauczyciel, kucharz, informatyk, mechanik, fryzjerka - por. zał. nr 2, tabela 43 i 44). 28

Tabela 17. Plany zawodowe poznańskich gimnazjalistów ze względu na ich płeć Zawód w przyszłości Płeć Badania w 2010r. Znany Nieznany Nie myślałem/-am Badania w 2007r. Badania w 2010r. Badania w 2007r. Badania w 2010r. Badania w 2007r. Dziewczęta 62,15% 62,19% 29,28% 32,86% 8,56% 4,95% Chłopcy 68,53% 55,76% 21,06% 27,65% 10,39% 16,59% Wykres 17. Biorąc pod uwagę płeć uczniów w kontekście wyboru profesji, zdecydowana większość dziewcząt wie, jaki zawód chciałaby wykonywać (62,15%). 29,28% nie potrafi wskazać przyszłej profesji, a 8,56% jeszcze o tym nie myślało. Podobnie jest w grupie chłopców, gdzie większość (68,53%) twierdzi, że również wie jaki zawód chciałoby wykonywać w przyszłości, podczas gdy 21,06% nie potrafi jeszcze określić swoich planów zawodowych. 10,39% chłopców jeszcze o tym nie myślało. 29

Tabela 18. Zawód jaki chcieliby wykonywać w przyszłości badani uczniowie ze względu na ich płeć Zawód w przyszłości Dziewczęta Chłopcy Liczba uczniów Procent Liczba uczniów Procent Znany 226 62% 246 69% Nieznany 106 29% 75 21% Nie myślałem 32 9% 37 10% Ogółem 364 100% 358 100% Płeć w sposób istotny statystycznie różnicuje grupę ze względu na określenie przyszłej profesji. Dziewczęta częściej nie wiedzą, jaki zawód chciałyby wykonywać w przyszłości, chłopcy natomiast częściej deklarują zamiar wykonywania konkretnego zawodu, jednocześnie częściej stwierdzają, że jeszcze się nad tym nie zastanawiali. Wykres 18. 30

2.4. Podsumowanie rozdziału 2 Typ wybieranej szkoły ponadgimnazjalnej a płeć ucznia 1. Spośród oferowanych typów szkół ponadgimnazjalnych uczniowie najczęściej wybierają liceum ogólnokształcące (54%). Biorąc pod uwagę osiągnięcia szkolne grupy badanych zauważa się, że 1/3 uczennic ma średnią powyżej 4,0. Dziewczęta częściej deklarują chęć nauki w liceum ogólnokształcącym (61,8%) niż w technikum (24,7%). Co piąty chłopiec ma średnią powyżej 4,0 i deklaruje chęć kontynuowania nauki w równej mierze w liceum (45% badanych chłopców), jak i w technikum (43,6% badanych chłopców). Porównując stan badań z roku 2007 z badaniami z 2010r. zauważa się utrzymującą tendencję małego zainteresowania kształceniem w zasadniczej szkole zawodowej (wzrost o 2%) oraz liceum profilowanym. Za istotne statystycznie można uznać: wzrost odsetka uczniów zainteresowanych kształceniem w technikum, który wynosi 16% ogólnej liczby badanych (z 18% na 34%) oraz spadek o 22% uczniów wybierających liceum ogólnokształcące (z 76% na 54%). Nie zauważa się natomiast znaczącej różnicy pomiędzy liczbą chłopców i dziewcząt (dziewczęta 58,3%, chłopcy- 41,7%) deklarujących zamiar podjęcia nauki w liceum ogólnokształcącym. Badaną grupę najbardziej różnicuje ze względu na płeć deklarowany wybór liceum profilowanego. Aż 2/3 chętnych do podjęcia nauki w tego typu szkole stanowią dziewczęta, 34,7% to chłopcy. Dokonując analizy zmiennej wyboru kształcenia się w technikum ponad 60% stanowią deklaracje chłopców (36,6% to wskazania dziewcząt). Podobnie sytuacja wygląda w przypadku wyboru zasadniczej szkoły zawodowej, gdzie 60,5% wskazujących ten typ szkoły ponadgimnazjalnej stanowią chłopcy (39,5% to wskazania dziewcząt). Typ wybieranej szkoły ponadgimnazjalnej a wykształcenie matki 2. Wykształceniu średniemu i wyższemu matki towarzyszy wybór liceum ogólnokształcącego (68,5% ogółu uczniów). Co druga badana osoba, której matka posiada wykształcenie zasadnicze zawodowe wybiera technikum (48,3%). Jedynie 2% matek uczniów biorących udział w badaniu ma wykształcenie podstawowe, co nie stanowi podstawy do różnicowania tej zmiennej. Porównując stan badań z roku 2007 z badaniami z roku 2010 zauważa się wzrost zainteresowania nauką w technikum, niezależnie od wykształcenia matki. Tendencja wzrosła średnio o 12,5% ogółu badanych. Wśród gimnazjalistów, których matki mają wyższe wykształcenie spada zainteresowanie edukacją w liceach ogólnokształcących o 21% ogólnej 31

liczby uczniów. Wyniki badań porównawczych (2007r., 2010r.) wskazują na małą grupę reprezentatywną uczniów deklarujących naukę w liceum profilowanym oraz zasadniczej szkole zawodowej, co uniemożliwia pomiar tendencji. Typ wybieranej szkoły ponadgimnazjalnej a wykształcenie ojca 3. Wyższe wykształcenie ojca najbardziej różnicuje wybór typu szkoły ponadgimnazjalnej. Na podstawie analizy wyników uzyskanych podczas badań w 2010r. można przypuszczać, iż ojcowie legitymujący się wyższym wykształceniem mają spory wpływ na decyzje edukacyjne swoich dzieci. 72,4% uczniów z tej grupy (dzieci ojców z wyższym wykształceniem) zgłosiło zamiar kontynuowania nauki w liceum ogólnokształcącym. W dobranej grupie badawczej uczniów największa liczba ojców miała wykształcenie średnie (stanowi to niemal 40% ojców badanych uczniów) i ta grupa badawcza w przeważającej liczbie wybierała liceum ogólnokształcące (52,6%). Uczniowie, którzy wybierają technikum mają ojców legitymujących się wykształceniem średnim (42,6% uczniów wskazujących technikum) i zasadniczym zawodowym (38,7% uczniów wskazujących technikum). Wyniki badań porównawczych (2007r., 2010r.) wskazują na wzrost (z 5,4% na 19,5%) zainteresowania kształceniem technicznym wśród uczniów, których ojcowie mają wykształcenie wyższe. Tym samym maleją preferencje kształcenia w liceum ogólnokształcącym z 92,3% na 72,4%. Utrzymuje się natomiast tendencja wyboru technikum przez uczniów, których ojcowie mają wykształcenie zasadnicze zawodowe i średnie. Wyniki korelacji dwóch zmiennych, tj. typu wybieranej szkoły ponadgimnazjalnej i wykształcenia rodziców, nie mieszczą się w przedziałach znaczącej istotności statystycznej. Aspiracje edukacyjne uczniów a poziom wykształcenia rodziców 4. Niezależnie od poziomu wykształcenia rodziców uczniowie najczęściej wskazywali wykształcenie wyższe jako docelowe. Można również zaobserwować, że im wyższe wykształcenie rodziców tym więcej uczniów chciałoby uzyskać ten poziom wykształcenia - jest to najsilniejsze natężenie zależności i wynosi 83,26%. Najniższa zależność pomiędzy wykształceniem rodzica a aspiracjami edukacyjnymi ucznia dotyczy kolejno wykształcenia zasadniczego zawodowego oraz średniego ogólnego Nie ma różnic pomiędzy aspiracjami edukacyjnymi ucznia a wykształceniem matki czy ojca. Pomimo tego, iż największa liczba ojców posiada wykształcenie zasadnicze zawodowe i średnie (70,5%) uczniowie wskazują docelowo najczęściej wykształcenie wyższe. Zauważa się, że uczniowie zamierzają zdobyć 32

wykształcenie wyższe niż poziom wykształcenia ich rodziców. Świadczyć o tym może fakt, że co drugi uczeń, którego rodzice mają wykształcenie zasadnicze zawodowe planuje naukę na studiach wyższych. Wyniki badań z roku 2007 są zbieżne z wynikami badań z roku 2010 w określeniu zależności pomiędzy aspiracjami edukacyjnymi uczniów a wykształceniem rodziców. Typ wybieranej szkoły ponadgimnazjalnej a średnia ocen uczniów 5. Spośród ogółu badanych można wyłonić dwie istotne ilościowo grupy uczniów. Pierwsza z nich ma średnie wyniki ocen w przedziale: od 3,0 do 3,9 (co stanowi 39,2%) i w planach edukacyjnych najczęściej wskazuje technikum (47,7% w przedziale uczniów z taką średnią). Równie istotna statystycznie jest druga grupa uczniów, której średnie wyniki w nauce mieszczą się w przedziale od 4,0 do 4,7 (35,3% całej grupy). Wybierają oni najczęściej liceum ogólnokształcące - 67,7% w przedziale uczniów z taką średnią. W objętej badaniem populacji 15% uczniów ma średnią ocen powyżej 4,7. Zdecydowana większość z nich (13,9%) wybiera liceum ogólnokształcące, a tylko 1,1% zamierza kontynuować naukę w technikum. Porównując stan badań z roku 2007 z badaniami z roku 2010 zauważa się, że uczniowie ze średnią powyżej 4,0 wybierają najczęściej liceum ogólnokształcące a w drugiej kolejności technikum. Na stałym poziomie utrzymuje się tendencja do częstego wybierania liceum ogólnokształcącego wśród uczniów ze średnią z przedziału od 3,0 3,9 co stanowi średnio 40% uczniów w tym przedziale. To co różnicuje wyniki badań porównawczych (2007r., 2010r.) to fakt, że uczniowie ze średnią w przedziale od 3,0 do 3,9 w 2007 r. wybierali częściej liceum ogólnokształcące niż technikum, natomiast z badań przeprowadzonych w 2010 r. wynika, że tendencja ta maleje (różnica około 8%). Poziom wykształcenia, aspiracje edukacyjne gimnazjalistów 6. Zdecydowana większość badanych deklaruje chęć uzyskania wyższego wykształcenia. W badaniach z 2007 r. aż 81,8% ankietowanych wskazało ten poziom wykształcenia jako docelowy, natomiast w 2010r. nastąpił spadek do 71%. Tym samym zauważa się wzrost zainteresowania uzyskaniem wykształcenia średniego technicznego (wzrost o 5,3% ogólnej liczby badanych) i ogólnego (wzrost o 3,7% ogółu). 33

Poziom wykształcenia, a płeć ucznia 7. Zarówno dziewczęta, jak i chłopcy najczęściej wskazują wykształcenie wyższe jako poziom wykształcenia jaki chcieliby uzyskać w przyszłości (74,2% badanych dziewcząt, 67,6% badanych chłopców). Zauważa się jednak 6% różnicę pomiędzy wyborami chłopców i dziewcząt w tym przypadku. Można też zaobserwować, że uczniowie w równym stopniu mają trudność w określeniu poziomu wykształcenia ponad 8% dziewcząt i chłopców deklaruje, że nie wie jakie wykształcenie chciałoby posiadać w przyszłości. Z przeprowadzonych badań wynika jednak, iż więcej chłopców (14,3%) wskazuje na wykształcenie średnie techniczne jako docelowe (w przypadku dziewcząt 8,2%). Plany zawodowe poznańskich gimnazjalistów zawód wykonywany 8. Młodzież poznańskich gimnazjów deklaruje, że wie jaki chciałaby wykonywać zawód w przyszłości, zarówno w badaniach z roku 2007 (59,4%), jak i w roku 2010 (65%). Co czwarty uczeń w 2010 roku nie jest jeszcze zdecydowany co do wyboru zawodu, a co trzeci w 2007r. Utrzymującą się tendencją jest brak zastanowienia nad wyborem przyszłej profesji, co zauważa się u jednej dziesiątej uczniów (zarówno w roku 2007, jak i 2010r.). Plany zawodowe poznańskich gimnazjalistów zawód wykonywany a płeć 9. Chłopcy wybierając liceum ogólnokształcące deklarują równocześnie, że nie wiedzą, bądź nie myśleli nad tym, jaki zawód będą wykonywać w przyszłości (prawie 40%). Wyniki badań nie rozstrzygają kwestii, czy uczniowie wybierający liceum ogólnokształcące bądź technikum, wiedzą czy też nie, jaki zawód chcieliby wykonywać w przyszłości. Nie różnicuje tego również zmienna niezależna jaką jest płeć. Wyniki badań z roku 2007 pokazują podobną tendencję: zarówno chłopcy, jak i dziewczęta w większości wiedzą jaki zawód chcieliby wykonywać w przyszłości, przy czym częściej tę wiedzę deklarują chłopcy (2007r.: 62,2%, 2010r.: 68,5%) niż dziewczęta (2007r.: 55,8%, 2010r.: 62,2%). W obu badaniach najmniejszy odsetek spośród wszystkich respondentów stanowią gimnazjaliści, zarówno dziewczęta (2007r.: 16,6%, 2010r.: 8,6%), jak i chłopcy (2007r.: 5%, 2010r.: 10,4%), którzy nie zastanawiali się jeszcze nad wyborem zawodu. 34

ROZDZIAŁ 3. DETERMINANTY WYBORU SZKOŁY I ZAWODU Wiek adolescencji to czas poszerzania samoświadomości i decyzyjności ucznia. Otoczenie zewnętrzne, jak i jego własna kondycja psychosomatyczna mogą sprzyjać i kształtować jakość wyborów edukacyjno-zawodowych. Wyniki badań prezentowane w poniższym rozdziale stanowią wykładnię tych determinantów, które uczniowie typowali jako istotne bądź nie w planowaniu kariery. W tej części raportu statystyki odnoszą się do zagadnień typu: dostrzeganie przeszkód w realizacji planów edukacyjno-zawodowych, rodzaje przeszkód i dalej czynniki oraz osoby wpływające w sposób znaczący na decyzyjność gimnazjalisty. Procedura badawcza (2007r., 2010r.) została poszerzona o aspekt dokonywania wyborów w kontekście rynku pracy, dlatego też uczniowie zostali zmotywowani do próby jego zdefiniowania. 3.1. Przeszkody w realizacji wyborów edukacyjnych i zawodowych Tabela 19. Dostrzeganie przez gimnazjalistów przeszkód w realizacji planów edukacyjnych i zawodowych Przeszkody w realizacji planów edukacyjnych Badania w 2010r. Badania w 2007r. Liczba uczniów Procent Liczba uczniów Procent Tak, dostrzegam 444 61,8% 241 48,2% Nie dostrzegam 274 38,2% 259 51,8% Ogółem 718 100,0% 500 100,0% 35

Wykres 19.1. Wykres 19.2. Wykres 19.1 przedstawia dostrzeganie przez uczniów przeszkód w realizacji planów edukacyjno-zawodowych. W badaniach przeprowadzonych w 2010r. zdecydowana większość uczniów III klas gimnazjum dostrzega przeszkody w realizacji planów edukacyjnozawodowych (61,8%). Pozostała część badanej grupy (38,2% uczniów) nie dostrzega takich przeszkód. Wyniki badań z 2007r. przedstawiały się w nieco inny sposób: 51,8% uczniów nie 36

dostrzegało przeszkód w realizacji planów edukacyjno-zawodowych, zaś 48,2% je dostrzegało (por. wykres 19.2). Tabela 20. Przeszkody, jakie dostrzegają gimnazjaliści w realizacji swoich planów edukacyjno - zawodowych Jakie dostrzegasz przeszkody w realizacji Twoich planów edukacyjnych i zawodowych? Badania 2010r. Badania 2007r. Niskie osiągnięcia (niskie oceny) 50% 52,01% Problemy ze znalezieniem pracy 17% 23,08% Sytuacja finansowa 9% 10,99% Brak szkoły o interesującym mnie kierunku 11% 10,62% Stan zdrowia 4% 3,30% Inne 8% 0,00% Ogółem 100% 100,00% Wykres 20. 37

Jeśli chodzi o rodzaj dostrzeganych przez uczniów przeszkód w realizacji planów edukacyjno-zawodowych, zdecydowana większość uczniów za główną przeszkodę uważa niskie osiągnięcia w nauce (50%). W dalszej kolejności postrzegane są przewidywane problemy ze znalezieniem pracy (17%), brak szkoły o pożądanym kierunku kształcenia (11%), sytuacja finansowa (9%), inne przeszkody (8%) oraz stan zdrowia (4%). Wśród innych wymienianych przez uczniów przeszkód najczęściej pojawiały się odpowiedzi: brak rozeznania własnych preferencji co do wyboru szkoły i zawodu, brak wiary w siebie, niewystarczająca ilość punktów w rekrutacji (por. zał. nr 2, tabela 36.1.). 11% uczniów wskazało na przeszkodę brak szkoły o pożądanym kierunku kształcenia, a wśród najczęściej wymienianych brakujących kierunków były: kosmetyczny, fotograficzny, weterynaryjny, technikum sportowe (każdy z tych kierunków uzyskał po 6,67% wskazań), wokalno muzyczny oraz taneczny (po 5% wskazań) (por. zał. nr 2, tabela 36.2.). Wyniki badań z 2007r. przedstawiały się podobnie: 52% uczniów za przeszkodę uznało niskie osiągnięcia w nauce, 23,08% problemy ze znalezieniem pracy, 10,99% sytuację finansową, 10,62% brak szkoły o interesującym ich kierunku kształcenia, a 3,3% stan zdrowia. Tabela 21. Przeszkody jakie dostrzegają gimnazjaliści w realizacji swoich planów edukacyjno-zawodowych ze względu na płeć 2010r. Przeszkody w realizacji planów edukacyjnych Dziewczęta Chłopcy Liczba uczniów Procent Liczba uczniów Procent Dostrzegam 238 65% 209 58% Nie dostrzegam 126 35% 149 42% Ogółem 364 100% 358 100% Płeć w sposób istotny statystycznie różnicuje grupę ze względu na dostrzeganie przeszkód w realizacji planów edukacyjnych i zawodowych: dziewczęta częściej niż chłopcy wskazują na istnienie przeszkód. 38

Wykres 21. Tabela 22. Przeszkody, jakie dostrzegają gimnazjaliści, w realizacji swoich planów edukacyjno-zawodowych ze względu na średnią ocen - 2010r. Przeszkody w realizacji planów edukacyjnych Średnia ocen w przedziałach Dostrzegam Nie dostrzegam Ogółem 2,0 2,9 69 88% 9 12% 78 100% 3,0 3,9 175 67% 85 33% 260 100% 4,0 4,7 123 51% 116 49% 239 100% 4,75 5,0 25 45% 30 55% 55 100% 5,0 6,0 22 47% 25 53% 47 100% Dostrzeganie przeszkód edukacyjno - zawodowych różnicuje badaną grupę ze względu na średnią ocen w wyróżnionych przedziałach. W grupie dostrzegających bariery 39

w realizacji swoich planów edukacyjnych i zawodowych, w sposób istotny statystycznie, dominują osoby o średnich zawierających się w przedziałach (2,0-2,9) i (3,0-3,9), natomiast wśród osób, które nie widzą przeszkód w realizacji dominują te, których średnie zawierają się w przedziałach (4,75-5,0) oraz (5,0-6,0). Wykres 22. 40

3.2. Determinanty wyborów edukacyjnych i zawodowych Tabela 23. Determinanty wyboru szkoły ponadgimnazjalnej wskazane przez uczniów badania 2010r. Czym kierujesz się przy wyborze szkoły ponadgimnazjalnej? Badania w 2010r. Badania w 2007r. Liczba uczniów Procent Liczba uczniów Procent Własnymi zainteresowaniami 624 34,51% 419 38,44% Odległością szkoły od miejsca zamieszkania 346 19,13% 214 16,63% Opinią kolegów, koleżanek 219 12,11% 133 12,20% Opinią rodziców 211 11,67% 104 9,54% Sytuacją na rynku pracy 209 11,55% 122 11,19% Inne 130 7,19% 98 8,99% Opinią nauczyciela 46 2,54% 0 0,00% Opinią psychologa/pedagoga 23 1,27% 0 0,00% Ogółem 1808 100,00% 1090 100,00% Wykres 23. 41

Powyższy wykres przedstawia determinanty wyboru szkoły wskazywane przez uczniów III klas poznańskich szkół gimnazjalnych. Największa grupa uczniów za podstawową determinantę wyboru szkoły ponadgimnazjalnej uważa możliwość rozwoju własnych zainteresowań (34,5%). Drugą w kolejności istotną determinantą jest odległość szkoły od miejsca zamieszkania (19,1%), następnym opinia grupy rówieśniczej (12,1%). Tę samą ilość wyborów uzyskały zdanie rodziców (11,6%) oraz sytuacja na rynku pracy (11,5%). Wśród pozostałych czynników determinujących wybory znalazły się również zdanie nauczyciela (2,5%) i psychologa lub pedagoga (1,3%) oraz inne czynniki (7,2%). Wśród innych czynników (por. zał. nr 2, tabela 38) najczęściej wskazywany jest wybór szkoły podyktowany jej popularnością, przez co uczeń rozumie: prestiż szkoły, miejsce szkoły w rankingu, poziom nauczania, punktowe progi rekrutacyjne, zdawalność matur (47,4% wskazań tej kategorii odpowiedzi). Determinanta w postaci opinii pedagoga (psychologa lub innego nauczyciela) jest nową kategorią wprowadzoną do ankiety (por. zał. nr 1 Ankieta, pytanie 3, odpowiedź e i f) w badaniach 2010r. W badaniach z roku 2007 uzyskano następujące wyniki: 38,4% uczniów wybrało możliwość rozwoju własnych zainteresowań, 19,6% kierowało się odległością szkoły od miejsca zamieszkania, 12,2% wskazało wpływ opinii grupy rówieśniczej, 11,19% - sytuację na rynku pracy, 9,54% - zdanie rodziców i 8,99% - inne czynniki. 42

Tabela 24. Determinanty wyboru szkoły ponadgimnazjalnej ze względu na płeć badanych uczniów 2010r. Dziewczęta Chłopcy Kryterium wyboru Liczba uczniów Procent Liczba uczniów Procent Ogółem Inne 77 59% 53 41% 130 Odległość 198 57% 148 43% 346 Opinia kolegów/koleżanek Rozwój własnych zainteresowań 114 52% 105 48% 219 315 51% 309 49% 624 Zdanie nauczycieli 23 50% 23 50% 46 Zdanie pedagoga/psychologa 15 65% 8 35% 23 Zdanie rodziców 108 51% 103 49% 211 Sytuacja na runku pracy 98 47% 111 53% 209 Wykres 24. 43

Płeć w sposób statystycznie istotny różnicuje grupę pod względem doboru kryteriów wyboru szkoły: odległość szkoły od miejsca zamieszkania, na co częściej wskazują dziewczęta sytuacja na rynku pracy - kryterium częściej wskazywane przez chłopców zdanie pedagoga bądź psychologa - dziewczęta częściej od chłopców wskazują to kryterium jako ważne udzielanie odpowiedzi w kategorii inne determinanty wyboru szkoły, dziewczęta częściej niż chłopcy podają dodatkowe kryteria wyboru szkoły. Płeć w sposób znaczący statystycznie nie różnicuje natomiast determinant wyboru szkoły w następujących kryteriach: opinia grupy rówieśniczej rozwój własnych zainteresowań zdanie nauczyciela zdanie rodzica. Tabela 25. Determinanty wyboru zawodu wskazane przez poznańskich gimnazjalistów Czym kierujesz się przy wyborze zawodu? Badania w 2010r. Badania w 2007r. Możliwością rozwoju własnych zainteresowań, pasji 26% 24,75% Własnymi możliwościami, predyspozycjami 23% 22,07% Wysokimi zarobkami 23% 20,60% Sytuacją na rynku pracy 11% 12,84% Prestiżem zawodu 8% 11,71% Opinią rodziców 6% 4,95% Sytuacją rodzinną 2% 1,54% Opinią kolegów/koleżanek 1% 1,14% Inne 1% 0,40% Ogółem 100% 100,00% 44

Wykres 25. Wykres przedstawia determinanty wyboru zawodu. Najczęściej wybieranymi przez uczniów są kolejno: możliwość rozwoju zainteresowań i pasji (26%), osobiste możliwości i predyspozycje (23%), wysokość zarobków (23%), sytuacja na rynku pracy (11%), prestiż zawodu (8%), opinia rodziców (6%), sytuacja rodzinna (2%) oraz opinia grupy rówieśniczej (1%) i inne czynniki (1%). Wśród innych czynników (por. zał. nr 2, tabela 39) najczęściej wskazywany jest wybór zawodu ze względu na jego dopasowanie do indywidualnych potrzeb i predyspozycji ucznia (53,53% wskazań tej kategorii odpowiedzi). Kolejne wymieniane 45

determinanty to: miła atmosfera w szkole (14,28%), wybór podyktowany kontynuowaniem tradycji rodzinnej (10,71%) oraz przyszłymi warunkami pracy i zapewnieniem sobie komfortu życia (7,14%). Wyniki badań z 2007r. przedstawiały się następująco: 24,75% uczniów wskazało możliwość rozwoju własnych zainteresowań i pasji jako najważniejszą determinantę wyboru zawodu, 22,07% - osobiste możliwości i predyspozycje, 20,60% - wysokość zarobków, 12,84% - sytuację na rynku pracy, 11,71% - prestiż zawodu, 4,95% - opinię rodziców, 1,54% - sytuację rodzinną, 1,14% - opinię grupy rówieśniczej oraz 0,40% - inne czynniki. Tabela 26. Determinanty wyboru zawodu ze względu na płeć badanych uczniów 2010r. Kryterium wyboru Dziewczęta Chłopcy Ogółem Inne 16 55% 13 45% 29 100% Opinia kolegów/koleżanek 12 39% 19 61% 31 100% Opinia rodziców 62 51% 60 49% 122 100% Prestiż 96 52% 87 48% 183 100% Sytuacja na rynku pracy 93 48% 102 52% 195 100% Sytuacja rodzinna 18 47% 20 53% 38 100% Własne predyspozycje 273 54% 228 46% 501 100% Własne zainteresowania, pasje 297 53% 261 47% 558 100% Zarobki 243 48% 260 52% 503 100% 46