Metody rozdziału ilości ciepła dostarczonego do budynku na potrzeby ogrzewania i ciepłej wody użytkowej

Metody rozdziału ilości ciepła dostarczonego do budynku na potrzeby ogrzewania i ciepłej wody użytkowej Dr hab. inż. JAN SYPOSZ Katedra Klimatyzacji i Ciepłownictwa Politechniki Wrocławskiej Jednym z problemów zgłaszanych przez wrocławskie spółdzielnie mieszkaniowe są zastrzeżenia indywidualnych odbiorców ciepła odnośnie do metod określania wartości jednostkowego kosztu podgrzania l m 3 ciepłej wody użytkowej. W artykule przedstawiono przegląd i analizę uregulowań prawnych oraz proponowanych w publikacjach metod określania ilości ciepła zużywanego do podgrzania ciepłej wody użytkowej w budownictwie wielorodzinnym zaopatrywanym w ciepło z miejskich systemów ciepłowniczych. Wskazano na potrzebę prowadzenia dalszych badań w tym zakresie. METODY stosowane w rozliczeniach kosztów ogrzewania i przygotowania ciepłej wody w budynkach powinny być: a) zgodne z obecnymi uregulowaniami prawnymi, b) poprawne technicznie, c) tanie i łatwe w stosowaniu, d) całkowicie wiarygodne dla odbiorców ciepła. W przypadku dostawy ciepła z systemu ciepłowniczego do budynków wyposażonych w dwufunkcyjne, dwustopniowe węzły c.w.u. i c.o. występuje problem wiarygodności podziału kosztów ciepła zużytego na potrzeby ogrzewania i ciepłej wody użytkowej. W zależności od stosowanej metody uzyskuje się różne wartości kosztu podgrzania l m 3 ciepłej wody, co budzi wątpliwości odbiorców odnośnie do rzetelności dokonanych rozliczeń. W artykule dokonano analizy opublikowanych dotychczas metod pod kątem ich zgodności z aktualnie obowiązującymi rozporządzeniami oraz wiarygodności i dogodności w stosowaniu. - temperatury wody (w instalacjach ciepłej wody), - zużycia energii elektrycznej i cieplnej. Urządzenia do pomiaru zużycia energii cieplnej należy instalować w miejscach i ilości uzgodnionej między użytkownikiem instalacji i dostawcą energii cieplnej". Jak wynika z powyższego rozporządzenia i normy istnieje obowiązek montażu urządzeń do pomiaru ilości ciepła dostarczanego do przygotowania ciepłej wody użytkowej i ogrzewania budynku. Miejsce montażu tych urządzeń pozostawia się do uzgodnienia między użytkownikiem instalacji a dostawcą ciepła. Brak precyzyjnego określenia miejsca montażu, np. ciepłomierza c.o. w dwufunkcyjnym, dwustopniowym węźle c.o. i c.w.u., może być, jak wykazuje dotychczasowa praktyka, powodem sporów między dostawcą a odbiorcą ciepła. Koszt zainstalowania i obsługi ciepłomierza zamontowanego po stro- Obowiązujące uregulowania prawne dotyczące opomiarowania węzłów TABELAl Paragraf Urządzenie Miejsce zainstalowania / warunki Obowiązującym aktem prawnym w zakresie opomiarowania jest Rozporządzenie ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [10]. Określa ono zasady i zakres wyposażenia budynków w instalacje, ustala obowiązek opomiarowania urządzeń grzewczych w budownictwie mieszkaniowym oraz reguluje wymagania dotyczące rodzaju i miejsc zainstalowania przyrządów pomiarowych w budynkach. Rozporządzenie nakłada prawny obowiązek zainstalowania urządzenia umożliwiającego pomiar ilości ciepła zużywanego do przygotowania ciepłej wody ( 121 ust. l, ust. 2 i ust. 3) oraz na potrzeby centralnego ogrzewania ( 135) (tab. 1). Zgodnie z punktem 4.5. Urządzenia pomiarowe, normy PN-92/B-01706 Instalacje wodociągowe. Wymagania w projektowaniu" [7]: W instalacjach wodociągowych należy stosować urządzenia do pomiaru: - objętości lub strumienia objętości wody, - ciśnienia wody, urządzenia do pomiaru. _. - ilości ciepła lub paliwa zużywanego do przygotowania ciepłej wody _ ~ -,... =.-_,.., urządzenie do pomiaru ilości ciepła iub paliwa zużywanego do przygo- 121 ust.3 towania ciepłej wody ru ilości ciepła dostaicza- w budynku mieszkalnym wielorodzinnym, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej (brak określenia konkretnego miejsca zainstalowania) w budvnku nr -^ ~ ~ lyrn, ciepłej wody, dostarczanej 121 usl2 do poszczególnych i mieszkań oraz pomieszi czeń służących do wspól- ~ź~^ -,M :!:;, :_:_:.'.r;'^1-: ".'" (brak określenia konkretnego miejsca zainw zespołach budynków mieszkalnych wielorodzinnych, zaopatrywanych w ciepłą wodę ze wspólnej kotłowni lub grupowego węzła ciepłowniczego może być umieszczone poza tymi budynkami, jeżeli w budynkach tych są zastosowane zestawy wodomierze- CIEPŁOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA nr 4/2005 19

Rys. 1. Schemat pomiarowy zużycia ciepła na potrzeby c.o. i ciepłej wody przy użyciu ciepłomierza głównego LC1 oraz dodatkowego LC2 zamontowanego po stronie instalacji c.o. Rys. 2. Schemat pomiarowy zużycia ciepła na potrzeby c.o. i ciepłej wody przy użyciu ciepłomierza głównego LC1 oraz dodatkowego ciepłomierza LC2 centralnego ogrzewania nie instalacji wewnętrznej - rys. l, z racji podziałów własnościowych węzła w całości ponosiłby odbiorca, a koszty związane z ciepłomierzem zamontowanym po stronie wody sieciowej (przed wymiennikiem c.o.) - rys. 2 zgodnie z rozporządzeniem taryfowym [12] odbiorca ponosiłby jedynie w 25%, w ramach opłaty za przyłączenie do sieci ciepłowniczej. Rozporządzenie dopuszcza rozwiązanie, w którym koszty za przyłączenie do sieci są ustalane między przedsiębiorstwem przesyłowym a odbiorcą ciepła. Spółdzielnie mieszkaniowe najczęściej dążąc do maksymalnego obniżania kosztów własnych starają się unikać ponoszenia kosztów opomiarowania dostawy ciepła na potrzeby c.o. i c.w.u. w węźle ciepłowniczym i przenieść je na dostawcę ciepła. Podane wyżej wymagania dotyczą budynków nowo wznoszonych i modernizowanych. Obecnie brak jest jednoznacznych przepisów dotyczących opomiarowania i metod rozliczeniowych budynków istniejących. jednostki objętości wody i ceny jednostkowej ciepła. Straty ciepła związane z dostarczeniem ciepłej wody do lokali wliczane są podczas sezonu ogrzewczego, jako część zużycia na ogólne cele c.o., a poza sezonem ogrzewczym, gdzie całe ciepło przeznaczone jest na przygotowanie c.w.u., straty ciepła instalacji ciepłej wody stanowią część kosztów zużycia ciepła c.w.u. W metodzie tej, autorzy wskazują na błąd oszacowania zużycia ciepła na potrzeby ciepłej wody, spowodowany wahaniami temperatury wody zimnej, zasilającej wymiennik c.w.u. Zaproponowane metody rozliczeniowe mają ograniczoną przydatność praktyczną, gdyż w standardowych wykonaniach węzłów podgrzewanie ciepłej wody odbywa się w układach dwustopniowych, w których nie ma możliwości bezpośredniego pomiaru zużycia ciepła na podgrzanie ciepłej wody za pomocą jednego ciepłomierza. Zamieszczone w publikacji jednostopniowe węzły c.w.u. - rys. 3 stosowane są bardzo rzadko. W układach dwustopniowych pełne opomiarowanie c.w.u. jest zbyt kosztowne (niezbędne byłyby dwa ciepłomierze - rys. 4). Druga z proponowanych metod, zalecana w przypadku wyposażenia węzła w ciepłomierz główny oraz wodomierz zimnej wody zasilającej wymiennik c.w.u. rys. 5, w proponowanej wersji ma zbyt mało danych do jej stosowania: nie podano zasad przyjmowania do obliczeń wartości temperatury ciepłej i zimnej wody w okresie rozliczeniowym, nie podano zasad określenia strat ciepła instalacji ciepłej wody w okresie letnim w celu dodania ich do ciepła zużytego na podgrzanie c.w.u. netto" (bez strat). Początek i koniec sezonu grzewczego jest zmienny w czasie roku i zależy od aktualnej w danym roku temperatury zewnętrznej. Daty rozpoczęcia i zakończenia sezonu grzewczego nie są rejestrowane przez ciepłomierz główny i podział strat ciepła cyrkulacji c.w.u. na okres letni (wyłączne zużycie ciepła na potrzeby c.w.u.) i sezon grzewczy, pod względem obliczeniowym byłby zbyt skomplikowany. Rys. 3. Schemat pomiarowy zużycia ciepła na potrzeby c.o. i ciepłej wody przy użyciu ciepłomierza głównego LC1 oraz dodatkowego LC2 w węźle z jednostopniowym podgrzewaniem c.w.u. H Publikowane metody podziału kosztów dostawy ciepła na potrzeby c.o. i c.w.u. w budynkach wyposażonych w indywidualne węzły ciepłownicze Autorzy opracowania pt. Metody rozliczeń kosztów zużycia ciepła i wody w budynkach ", zalecanego przez Urząd Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast [5] informują, że w celu określenia ilości ciepła zużytego na ogrzewanie budynku, należy odjąć od wskazania ciepłomierza zbiorczego wskazanie ciepłomierza ciepłej wody. W wypadku braku ciepłomierza zainstalowanego przy wymienniku ciepłej wody, ilość ciepła zużytego na jej przygotowanie można określić iloczynem zużytej wody, według wskazań wodomierza (wody zimnej) zainstalowanego na zasilaniu wymiennika c.w.u. oraz ilości ciepła zużytego na podgrzanie Rys. 4. Schemat pomiarowy zużycia ciepła na potrzeby c.o. i ciepłej wody przy użyciu ciepłomierza głównego LC1 oraz dwóch dodatkowych ciepłomierzy LC2 i LC3 zamontowanych w instalacji c.w.u. 20 CIEPŁOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA nr 4/2005

Kolodziejczyk [3] proponuje, aby w przypadku dwufunkcyjnego, jedno- lub dwustopniowego węzła ciepłowniczego, do ustalania podziału ilości zużytego ciepła pomiędzy instalacje c.o. i c.w.u. stosować wodomierz - rys. 5, ewentualnie pomocniczy ciepłomierz - rys. 6, umieszczony po stronie ciepłej wody użytkowej (na głównym przewodzie doprowadzającym zimną wodę wodociągową do systemu podgrzewania). Nie zaleca przy tym, stosowania do tego celu dodatkowego ciepłomierza po strome centralnego ogrzewania - rys. 2, ze względu na wielkość możliwego błędu obiegowego jego wskazań, który - wobec dominującego charakteru instalacji c.o. jako odbiornika ciepła - mógłby prowadzić do nadmiernego błędu w ocenie udziału instalacji c.w.u. w bilansie źródła ciepła dla budynku". Proponowany na rys. 6 sposób opomiarowania zużycia ciepła na potrzeby ciepłej wody ma jednak zasadniczą wadę, nie uwzględnia strat ciepła instalacji cyrkulacji c.w.u., które musiałyby być rozliczone w kosztach ogrzewania budynku lub szacowane wskaźnikowo. W przypadku rozliczania kosztów przygotowania ciepła na potrzeby c.w.u. na podstawie pomiaru zużycia ciepłej wody, dokonywany za pomocą wodomierza na zimnej wodzie Kolodziejczyk proponuje stosowanie wzoru przeliczeniowego wynikającego z ogólnie uznawanych zasad techniki, z uwzględnieniem sprawności wymienników ciepła i strat ciepła systemu cyrkulacji. Udział w zużyciu ciepła na potrzeby c.w.u. opisuje wzorem E c - ilość ciepła przypadająca na instalację c.w.u., kwh, c w - ciepło właściwe wody, kwh/(m 3 K), V - objętość zużytej ciepłej wody wg wskazań wodomierza w węźle, m 3, T cw - zmierzona lub założona średnia temperatura ciepłej wody na wyjściu z wymiennika (można przyjmować w granicach 55^60 C), t wz - zmierzona lub założona średnia temperatura wody zimnej (można przyjmować orientacyjnie 10 C), t] w - sprawność energetyczna procesu przygotowania i dostawy ciepłej wody w odniesieniu do wymiennika ciepła. W przypadku braku konkretnych danych autor zaleca przyjmowanie r/ w = 0,58. Kolodziejczyk dopuszcza również ustalenie udziału centralnej ciepłej wody w zużyciu ciepła na podstawie pomiaru ilości ciepła w okresie poza sezonem ogrzewczym (gdy instalacja c.o. nie pobiera ciepła), przeliczając uzyskany wynik pomiaru na roczny okres rozliczeniowy w odpowiedniej proporcji do udziału czasu trwania sezonu ogrzewczego w cyklu rocznym, z ewentualnym uwzględnieniem pogorszenia sprawności procesu podgrzewania wody w okresie letnim. Autor nie wyjaśnia jednak, jak ustalić udział zużycia ciepła na potrzeby c.w.u. w okresie letnim w zużyciu całorocznym. Z uregulowań zagranicznych, jako wzorcowe jest traktowane niemieckie rozporządzenie opisujące zasady rozdziału kosztów ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej opublikowane w edycji z 20 stycznia 1989 roku [1]. Zgodnie z tym rozporządzeniem ilość ciepła stanowiąca podstawę do ustalenia udziału kosztów przygotowania ciepłej wody w kosztach całkowitego zaopatrzenia w ciepło budynku, może być ustalana jedną z niżej wymienionych metod: (1) 1. Na podstawie pomiaru zużycia ciepła na potrzeby c.w.u. za pomocą ciepłomierza. 2. Z zależności kwh (2) V - zmierzone zużycie ciepłej wody, m 3, - zmierzona lub oszacowana średnia temperatura ciepłej wody, C. 3. Dopuszcza się stosowanie innych wzorów obliczeniowego wynikających z ogólnie uznawanych zasad techniki. 4. W przypadku braku możliwości wykonania odpowiednich pomiarów pozwalających na zastosowanie wyżej wymienionych metod, zaleca się ustalenie udziału ciepła na przygotowanie ciepłej wody w wysokości 18%. Z zebranych informacji literaturowych wynika, iż ustalenie ilości ciepła stanowiącej podstawę do obliczenia udziału kosztów przygotowania ciepłej wody w całkowitych kosztach zaopatrzenia w ciepło budynku, może być dokonane jedną z następujących metod: 1. Metodą pomiarową przy zastosowaniu dodatkowego ciepłomierza. 2. Metodą pomiarowo-obliczeniową przy zastosowaniu wodomierza do pomiaru zużycia c.w.u. 3. Metodą szacunkową na podstawie pomiaru zużycia ciepła na potrzeby c.w.u. w okresie letnim (nieczynne c.o.) wykorzystując do tego celu ciepłomierz główny. 4. Metodą szacunkową zakładając udział ciepła zużytego na potrzeby c.w.u. w całkowitym cieple zużytym przez budynek (np. w wysokości 18%). -0- Rys. 5. Schemat pomiarowy zużycia ciepła na potrzeby c.o. i ciepłej wody przy użyciu ciepłomierza głównego LC1 oraz wodomierza W zamontowanego w przewodzie zimnej wody Rys. 6. Schemat pomiarowy zużycia ciepła na potrzeby c.o. i ciepłej wody przy użyciu ciepłomierza głównego LC1 oraz dodatkowego ciepłomierza LC2 zamontowanego w instalacji c.w.u. CIEPŁOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA nr 4/2005 21

Ocena przydatności możliwych do zastosowania metod Metoda l Jest to metoda zgodna z obowiązującymi rozporządzeniami [10]. Metoda zakłada bezpośredni pomiar ilości ciepła na potrzeby c.w.u. przy użyciu dodatkowego ciepłomierza. Podstawowym problemem przy stosowaniu tej metody jest wybór miejsca lokalizacji dodatkowego ciepłomierza w węźle. W powszechnie stosowanych węzłach dwufunkcyjnych c.o. i c.w.u., o szeregowo-równoległym (dwustopniowym) układzie podgrzewania c.w.u., nie ma możliwości bezpośredniego pomiaru zużycia ciepła na potrzeby c.w.u. za pomocą jednego ciepłomierza. Z analizy wykonanej przez zespół autorów Piotrowska - Woroniak oraz Woroniak [8] wynika, że najtańszym rozwiązaniem jest obliczanie zużycia ciepła na potrzeby c.w.u., jako różnicy wskazań ciepłomierza głównego węzła oraz dodatkowego ciepłomierza c.o., zamontowanego po stronie wody sieciowej - rys. 2. Wyjaśnienia wymaga kwestionowana przez Kolodziejczyka [3] wiarygodność metody ze względu na wielkość możliwego obiegowego" błędu pomiaru. Dokładność pomiaru ciepłomierza z ultradźwiękowym przetwornikiem przepływu (rozwiązanie standardowe) określana jest w dwu podstawowych aktach: 1. Rozporządzeniu w sprawie wymagań metrologicznych, którym powinny odpowiadać ciepłomierze do wody i ich elementy [11]. 2. Normie PN-EN 1434-1:2001 Ciepłomierze. Część 1. Wymagania ogólne [6]. Błąd graniczny dopuszczalny względny ciepłomierza zależy od różnicy temperatury At (schłodzenia czynnika grzejnego) oraz przepływu wody q. Przykładowo dla ultradźwiękowych ciepłomierzy firmy Kamstrup graniczny błąd pomiarowy nie przekracza 5% przy różnicy temperatury powyżej 3 K oraz przepływie powyżej 0,01 q" m. Metoda 2 Ilość ciepła zużytego na przygotowanie ciepłej wody użytkowej w okresie rozliczeniowym (najczęściej l rok) można wyliczyć z dużą dokładnością ze wzoru obliczeniowego w postaci wynikającej z ogólnie uznawanych zasad techniki: E cw = 0,OOl-c w -V-( ~t wz )-(p, GJ/m 3 (3) c w = 4,18 GJ/(kg-K)-właściwa pojemność cieplna wody, V objętość zużytej ciepłej wody, m 3, - temperatura ciepłej wody na wyjściu z węzła cieplnego (za wymiennikiem lub zasobnikiem), C, t wz - temperatura zimnej wody na wejściu do węzła cieplnego, C, (p współczynnik zwiększający ilość ciepła do podgrzania wody o straty ciepła instalacji cyrkulacji c.w.u. Ilość ciepła zużytego do przygotowanie c.w.u. zależy od poprawnego przyjęcia wartości poszczególnych parametrów występujących w powyższym wzorze. W szczególności dotyczy to przyjęcia średnich wartości temperatury wody ciepłej i zimnej t wz w okresie rozliczeniowym oraz średniej wartości współczynnika q> zwiększającego ilość ciepła na podgrzanie l m 3 wody o straty ciepła cyrkulacji. Temperaturę ciepłej wody w publikacjach proponuje się szacować na poziomie 55 C [2], 55^60 C [3], 60 C [9] lub zaleca się jej pomiar [l, 3]. Zgodnie z obowiązującym Rozporządzeniem ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [10] w 120, ust. 2: Instalacja ciepłej wody powinna zapewniać uzyskanie w punktach czerpalnych temperatury nie niższej niż 55 C i nie wyższej niż 60 C, przy czym instalacja powinna umożliwiać przeprowadzenie jej okresowej dezynfekcji termicznej przy temperaturze nie niższej niż 70 C. Biorąc pod uwagę schłodzenie (straty ciepła) w przewodach doprowadzających ciepłą wodę do punktów czerpalnych, jej minimalna temperatura za wymiennikiem powinna znacznie przekraczać 55 C. W rzeczywistości wartość tej temperatury jest bardzo zróżnicowana i zależy od ustaleń służb eksploatacyjnych przedsiębiorstw ciepłowniczych. Obliczeniową wartość temperatury zimnej wody najczęściej szacuje się na poziomie 10 C [l, 2, 3] lub proponuje się jej pomiar [3]. Zgodnie z punktem 3.14 normy PN-92/B-01706 Instalacje wodociągowe. Wymagania w projektowaniu" [7]: Obliczeniowe temperatury zimnej wody dopływającej do węzła ciepłej wody należy przyjmować: - 5 C jeżeli źródłem zasilania w wodę wodociągu są ujęcia wód powierzchniowych, - 10 C jeżeli źródłem zasilania w wodę wodociągu są ujęcia wód podziemnych". Rzeczywista temperatura wody zimnej nie jest wartością stałą, lecz zmienia się znacznie w ciągu roku w zależności od temperatury zewnętrznej oraz lokalizacji przewodu wodociągowego. O jej wartości decyduje prowadzenie przewodu oraz średnia roczna temperatura powietrza zewnętrznego. Z roku na rok średnia temperatura powietrza wzrasta, a średnią temperaturę wody zimnej od kilkudziesięciu lat przyjmuje się na niezmiennym poziomie 10 C. Największy wpływ na dokładność określenia ilości ciepła zużytego na potrzeby c.w.u. metodą pomiarowo-obliczeniową ma oszacowanie wartości współczynnika (p, zwiększającego ilość ciepła do podgrzania wody o straty ciepła instalacji cyrkulacji c.w.u. W rozporządzeniu niemieckim [1] do obliczeń we wzorze (2) przyjmowana jest wartość współczynnika strat ciepła procesu przygotowania i dostawy c.w.u. <p = 1,724. W Polsce brak jest przepisów dotyczących metody szacunkowego obliczania zapotrzebowania na ciepło na potrzeby ciepłej wody uwzględniającej straty ciepła cyrkulacji, a tym samym brak jest także danych na temat wartości przyjmowanego w takim przypadku współczynnika sprawności energetycznej procesu przygotowania i dostawy c.w.u. Zastosowanie podobnej metody w polskich warunkach wymaga wykonania odpowiednich badań stanowiących podstawę do ustalenia wartości tego współczynnika. W niepublikowanej pracy Kowalskiej [4] zamieszczono wyniki pomiarów wartości jednostkowego zużycia ciepła E jcw, GJ/m 3 do podgrzania c.w.u. z uwzględnieniem strat cyrkulacji c.w.u. wykonanych w przedsiębiorstwach ciepłowniczych Opola, Brzegu, Jeleniej Góry, Prudnika oraz Nysy. Do analizy wybrano węzły dwufunkcyjne równoległe, pokrywające potrzeby centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej. Każdy z nich jest wyposażony w wodomierz na przewodzie doprowadzającym zimną wodę wodociągową oraz licznik ciepła przed wymiennikiem ciepłej wody użytkowej. Na podstawie wskazań tych dwóch urządzeń 22 CIEPŁOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA nr 4/2005

TABELA 2. Zużycie ciepła do podgrzania ciepłej wody użytkowej na podstawie pomiarów eksploatacyjnych dwufunkcvjnvch węzłów równoległych c.o. i c.w.u. Opole 2002r. ;EC Prudnik 2002r. węzeł grupowy węzeł grupowy węzeł indywidualny węzeł indywidualny 6451 2225 409 110 wp^7t4 ornimwv 1 ">15ń 18685 6745 1490 387 IfiOSlI 0,345 1,834 0,330 1,754 0,274 1,456 0,284 1,509 ft i7l! t 7ftfi ul. Wrońskiego 631! 2269] 0,278) 1,477 ul. Skowrońskiego 58 j 10309 32152 0,321 1,706 ul. Skowrońskiego 14 1358 4292 0,316 1,679 ul. Damrota 2 698 2053 0,340 1,807 ul. Legionów 2 413 929 0,445 2,365 ul. Traugutta 365 995 0,367 1,951 ul. Cypisa 10640 306171 0,348 1,850..1 PT-' '-. ----- -- '" < ' 4^7ńi l^icd 0 34?l 1 844 = ; 2/.C5 średnio 0,333 1,768 obliczono straty ciepła wynikające z rzeczywistej sprawności wymienników c.w.u. oraz w systemie cyrkulacji. Korzystając z tych danych obliczono wartości współczynnika strat ciepła procesu przygotowania i dostawy c.w.u. (p przy założeniu standardowego podgrzewania ciepłej wody o 45 K. Wyniki pomiarów i obliczeń zestawiono w tabeli 2. Zamieszczone w tabeli wyniki pomiarów wykazały, że wartość współczynnika strat ciepła cyrkulacji w poszczególnych budynkach może się znacznie różnić (od 1,27 do 2,365). Średnia wartość współczynnika (p = 1,768 jest zbliżona do wartości przyjmowanej w rozporządzeniu niemieckim [1] ę = 1,724. Przyjmując we wzorze (3), zgodnie z zaleceniami niemieckimi i Kolodziejczyka ę = l,724 należy się liczyć z możliwością błędu w oszacowaniu ilości ciepła zużytego do podgrzania c.w.u. w zakresie nawet do 37% (dla (p = 2,365). Stosowanie metody pomiarowo-obliczeniowej w wersji niemieckiej może być pozytywnie traktowane w odbiorze społecznym, gdyż umożliwia ujednolicenie jednostkowych opłat za ciepłą wodę w poszczególnych budynkach spółdzielni mieszkaniowej. Różnice w rzeczywistych kosztach przygotowania ciepłej wody byłyby wówczas przenoszone na koszty ogrzewania budynku. Proponowana w niemieckich przepisach i przez Kolodziejczyka pomiarowo-obliczeniowa metoda określania zużycia ciepła na potrzeby c.o. w ciągu roku, może zapewnić uzyskanie wystarczająco dokładnych wartości na potrzeby rozliczeń kosztów c.w.u. w budynku, pod warunkiem przyjęcia rzeczywistych wartości poszczególnych parametrów wchodzących w skład zależności (3). Objętość zużytej cieplej wody V, m 3 powinna być określona na podstawie odczytu rocznego zużycia ciepłej wody z wodomierza zimnej wody doprowadzanej do węzła c.w.u. Na potrzeby tego rozliczenia, nie należy korzystać z odczytów u indywidualnych odbiorców, gdyż sumaryczny odczyt wodomierzy ciepłej wody w poszczególnych mieszkaniach może być obarczony zbyt dużym błędem. Temperatura ciepłej wody na wyjściu z węzła cieplnego, C powinna być mierzona lub przyjmowana zgodnie z nastawą na sterowniku (regulatorze ciepłej wody) węzła. Temperatura zimnej wody na wejściu do węzła cieplnego t W z, C powinna być przyjmowana jako wartość średnia roczna dla sieci wodociągowej w danej miejscowości. Współczynnik ę zwiększający ilość ciepła do podgrzania wody o straty ciepła instalacji cyrkulacji c.w.u., powinien być ustalany na podstawie odpowiednich pomiarów, indywidualnie dla każdego budynku. Wiarygodność i przydatność metody 3 i 4 można będzie ustalić po wykonaniu badań na odpowiedniej liczbie budynków mieszkalnych. Badania takie prowadzono w jednej ze spółdzielni mieszkaniowych we Wrocławiu, a wyniki zostaną przedstawione w kolejnej publikacji. LITERATURA [1] Heizkosten-Yerordnung. Die Yerordnung ber verbrauchsabrngige Abrechnung der und Warmwasserkosten. Neufassung vom 20. Januar 1989. Internet [2] Koczyk H.: Zużycie ciepła w wielorodzinnym budownictwie mieszkaniowym -prognozowanie a wyniki. Ogrzewnictwo Praktyczne 5/1996 [3] Kolodziejczyk W.: Techniczne zasady indywidualnego rozliczania kosztów ogrzewania i cieplej wody z uwzględnieniem specyfiki warunków polskich. Informacja INSTAL 7-8, 9, 10/1999 [4] Kowalska B.: Systemy rozliczeń ogrzewania i c.w.u. oraz termorenowacja budynków mieszkalnych. Praca magisterska. Inżynieria Środowiska. Politechnika Wrocławska. 2003 [5] Metody rozliczeń kosztów zużycia ciepła i wody w budynkach. Zespół autorski, Polska Korporacja Techniki Sanitarnej, Grzewczej, Gazowej i Klimatyzacji, Warszawa 1998 [6] Norma PN-EN 1434-1:2001 Ciepłomierze. Część 1. Wymagania ogólne [7] Norma PN-92/B-01706 Instalacje wodociągowe. Wymagania w projektowaniu [8] Piotrowska Woroniak J., Woroniak G.: Analiza techniczno-ekonomiczna instalacji ciepłomierzy w węzłach cieplnych. INSTAL 4/2002 [9] Płuciennik M.: Sposób rozliczenia różnicy między wskazaniem głównego wodomierza lub ciepłomierza w jednostce rozliczeniowej, a sumą wskazań wodomierzy lub ciepłomierzy pełniących funkcje podzielników kosztów w jednostkach użytkowych. INSTAL, 7-8/2004 [10] Rozporządzenie ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Dz.U. nr 75, póz. 690 [11] Rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 13 lutego 2004 r. w sprawie wymagań metrologicznych, którym powinny odpowiadać ciepłomierze do wody ich elementy (Dz.U. nr 37, póz. 332) [12] Rozporządzenie ministra gospodarki z 12 października 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz zasad rozliczeń w obrocie ciepłem. Dz.U. nr 96, póz. 1053 CIEPŁOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA nr 4/2005 23