RYNEK NAPOJÓW ALKOHOLOWYCH

Rozdział VIII RYNEK NAPOJÓW ALKOHOLOWYCH 8.1. Dostawy i spożycie napojów alkoholowych Tabela 8.1. Import napojów alkoholowych w 2001 roku Piwo poz. PCN 2203 Wino poz. PCN 2204, 2205, 2206 Wyroby spirytusowe poz. PCN 2207, 2208 (100% alkohol) 1998 1 rok 1999 2 rok 2000 2 rok 2001 2 13.684 tys. litrów 73.493 tys. litrów 1.609 tys. litrów 30.096 tyś. litrów 82.088 tyś. litrów 2.460 tyś litrów 1 dane na podstawie Głównego Urzędu Ceł, 2 dane na podstawie Głównego Urzędu Statystycznego. 41.213 tyś. litrów 68.804 tyś. litrów 2.372 tyś. litrów 41.175 tyś litrów 67.031 tyś. litrów 1.984 tyś. litrów Tabela 8.2. Dostawy napojów alkoholowych na zaopatrzenie kraju w 2001 roku (według GUS) Lp. Wyszczególnienie Dostawy na zaopatrzenie kraju 1997 1998 1999 2000 2001 1. Wyroby spirytusowe (w mln litrów 100%) 108,8 93,2 82,7 74,7 63,7 2. Wina i miody pitne (w mln litrów) 450,9 528,7 528,0 458,0 403,7 3. Piwo w mln litrów 1.924,9 2.097,6 2.330,3 2.557,3 2.544,9 Tabela 8.3. Spożycie alkoholu w litrach na jednego mieszkańca (według GUS) Lata Spożycie w litrach na jednego mieszkańca Wyroby spirytusowe (100% alkohol) Wino i miody pitne Wino i miody pitne w przeliczeniu na 100% alkohol Piwo Piwo w przeliczeniu na 100% alkohol 1992 3,5 7,6 0,91 38,6 1,93 1993 3,8 7,5 0,90 33,0 1,65 1994 3,8 6,9 0,83 36,4 1,82 1995 3,5 6,8 0,82 39,0 1,95 1996 2,9 10,3 1,24 42,8 2,14 1997 2,8 11,6 1,39 49,8 2,49 1998 2,4 13,7 1,64 54,1 2,71 1999 2,1 13,6 1,63 60,1 3,0 2000 2,0 11,9 1,43 66,2 3,31 2001 1,7 10,5 1,26 65,8 3,29 Wino i miody pitne zawierają 12% alkoholu; piwo zawiera 5% alkoholu Tabela 8.4. Spożycie 100% alkoholu w litrach na jednego mieszkańca (według GUS) Lata Spożycia 1995 6,27 litra 1996 6,28 litra 1997 6,68 litra 1998 6,75 litra 1999 6,73 litra 2000 6,74 litra 2001 6,25 litra 94

Przy założeniu, że 30% sprzedaży wyrobów spirytusowych i winnych dokonuje się poza obiegiem rejestrowanym, rzeczywiste rozmiary średniej konsumpcji w 2001 roku można oszacować na poziomie około 7,5 litra 100% alkoholu na jednego mieszkańca. Tabela 8.5. Struktura spożycia napojów alkoholowych w procentach w przeliczeniu na 100% alkohol w latach 1996 2001 (Obliczenia PARPA na podstawie danych GUS) Lp. Wyszczególnienie 1996 1997 1998 1999 2000 2001 1. Wyroby spirytusowe 46,18% 41,92% 35,55% 31,20% 29,67% 27,2% 2. Wino i miody pitne 19,75% 20,81% 24,30% 24,22% 21,22% 20,16% 3. Piwo 34,07% 37,27% 40,15% 44,58% 49,11% 52,64% Przyjmuje się założenie, iż w jednym litrze: 1. piwa zawartych jest 5% alkoholu, 2. wina (miodu pitnego) zawartych jest 12% alkoholu. Przy założeniu, że 30% sprzedaży wyrobów spirytusowych i winnych dokonuje się poza obiegiem rejestrowanym, struktura spożycia napojów alkoholowych w 2001 roku kształtuje się następująco: wyroby spirytusowe: 32,3%, wina i miody pitne: 23,9%, piwo: 43,8%. 8.2. Ceny napojów alkoholowych Według danych Głównego Urzędu Statystycznego wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w 2001 roku wzrósł w stosunku do 2001 roku o 5,5%, w tym: żywność 5,2% napoje alkoholowe 6,6% Ceny napojów alkoholowych w 2001 roku wzrosły w stopniu wyższym niż ceny towarów i usług ogółem, co jest zgodne z ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Należy zwrócić uwagę, że alkohol zawarty w wódce jest relatywnie najdroższy w porównaniu z alkoholem zawartym w piwie i winie. Poniższe zestawienie przedstawia szacunkowe różnice w cenie czystego alkoholu zawartego w poszczególnych napojach alkoholowych. cena procent alkoholu cena 1 litra w zł cena 1 litra 100% alk. w zł piwo 2,5 zł za 0,5 l 5% 4,0 80,0 wino 7,0 zł za 0,7 l 12% 10,0 83,3 wódka 22 zł za 0,5 l 40% 44,0 110,0 95

8.3. Obrót hurtowy napojami alkoholowymi Wydawanie, cofanie i wygaszanie zezwoleń na obrót hurtowy napojami alkoholowymi o zawartości powyżej 18% alkoholu należy Do zadań Ministra Gospodarki Zadania te realizowane są na podstawie ustawy z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 1982 r. Nr 35, poz. 230 z późniejszymi zmianami). Wydawanie, cofanie i wygaszanie zezwoleń następuje w drodze decyzji administracyjnych. Decyzje takie są podejmowane przez Ministra Gospodarki na zasadach i w trybie określonym przepisami Kodeksu Postępowania Administracyjnego. 8.3.1 Wymagania formalne do uzyskania zezwolenia. Dokumenty wymagane przy składaniu wniosku o wydanie zezwoleń na obrót hurtowy napojami alkoholowymi o zawartości powyżej 18% alkoholu oraz wzór wniosku określa rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 czerwca 2001 roku (Dz.U. Nr 60, poz. 614). Zgodnie z tym rozporządzeniem do wniosku o wydanie zezwolenia w wyżej wymienionym zakresie należy dołączyć następujące dokumenty: odpis z rejestru przedsiębiorców, umowę spółki cywilnej, jeżeli została zawarta w celu prowadzenia obrotu hurtowego napojami alkoholowymi, dokument potwierdzający tytuł prawny wnioskodawcy do użytkowania magazynu, decyzję właściwego powiatowego inspektora sanitarnego, potwierdzającą przydatność magazynów wskazanych przez wnioskodawcę do przechowywania napojów alkoholowych, zaświadczenie urzędu gminy o zgodności lokalizacji magazynu z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego lub opinię odnośnie możliwości prowadzenia obrotu hurtowego napojami alkoholowymi we wskazanym miejscu, zaświadczenie właściwego urzędu skarbowego o niezaleganiu przez wnioskodawcę z realizacją ciążących na nim zobowiązań podatkowych lub zaświadczenie, że zobowiązania rozłożone na raty lub z o odroczonym terminie płatności są realizowane, zaświadczenie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o niezaleganiu z wpłatami na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, dowód wniesienia opłaty za wydanie zezwolenia. 8.3.2. Realizacja zadań w 2001 roku Zezwolenia na prowadzenie obrotu hurtowego napojami alkoholowymi o zawartości powyżej 18% alkoholu wydawane są na czas określony, nie dłuższy niż rok. Ilość wydanych zezwoleń systematycznie maleje. Najwięcej wydano ich w 1991 roku, to jest w pierwszym roku po wprowadzeniu koncesjonowania tego obszaru działalności gospodarczej. Tabela 8.6. Liczba wydanych zezwoleń w latach 1991 2001 Liczba wydanych zezwoleń 1991 r. 1406 zezwoleń 1992 r. 1108 zezwoleń 1993 r. 961 zezwoleń 1994 r. 1030 zezwoleń 1995 r. 952 zezwoleń 1996 r. 861 zezwoleń 1997 r. 705 zezwoleń 1998 r. 638 zezwoleń 1999 r. 566 zezwoleń 2000 r. 473 zezwoleń 2001 r. 303 zezwoleń Źródło: Ministerstwo Gospodarki 96

W 2001 roku w stosunku do 1991 roku liczba przedsiębiorstw prowadzących działalność w zakresie obrotu hurtowego napojami alkoholowymi o zawartości powyżej 18% alkoholu zmniejszyła się do 303, to jest o 78,4%. W porównaniu z rokiem 2000 nastąpił spadek tej liczby o 170 jednostek, to jest o 35,7%. Tabela 8.7 Liczba wydanych zezwoleń w 2001 roku w podziale na województwa Województwo Liczba wydanych zezwoleń dolnośląskie 25 kujawsko pomorskie 12 lubelskie 4 lubuskie 11 łódzkie 20 małopolskie 26 mazowieckie 66 opolskie 6 podkarpackie 8 podlaskie 5 pomorskie 18 śląskie 35 świętokrzyskie 9 warmińsko mazurskie 10 wielkopolskie 37 zachodniopomorskie 11 razem: 303 Źródło: Ministerstwo Gospodarki Równolegle ze zmniejszeniem się liczby przedsiębiorców prowadzących obrót hurtowy wyżej wymienionymi napojami do 2001 roku malała także wielkość sprzedaży hurtowej tych napojów. Wzrost wielkości sprzedaży nastąpił w roku 2001 w stosunku do roku 2000 co przedstawia następujące tabela: Tabela 8.8. Wysokość sprzedaży hurtowej napojów alkoholowych w poszczególnych latach Lp. Wielkość sprzedaży w Lata tyś. litrów 100% alkohol % 1. 2. 1994 1995 144.388 142.334 3. 1995/1994 98,6 4. 1996 122.146 5. 1996/1995 85,8 6. 1997 114.760 7. 1997/1996 94,0 8. 1998 101.000 9. 1998/1997 87,0 10. 1999 85.583 11. 1999/1997 86,4 12. 2000 78.000 13. 2000/1999 66,7 14. 2001 89.598 15. 2001/2000 114,9 Źródło: Ministerstwo Gospodarki Wielkość sprzedaży ustalono na podstawie sprawozdań i informacji nadesłanych przez przedsiębiorców prowadzących obrót hurtowy napojami alkoholowymi o zawartości powyżej 18% alkoholu. Wysoka opłata skarbowa za zezwolenie na obrót hurtowy tymi napojami w 2001 roku 97

wynosiła do dnia 27 czerwca 2001 roku 45.000 zł natomiast od 28 czerwca 2001 roku 10.500 EURO za 500 tysięcy litrów 100% alkoholu (ustalonej według kursu kupna walut obcych, ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski w dniu dokonywania opłaty), ma za zadanie wyeliminowanie przypadkowych przedsiębiorców i jest jednym z instrumentów ograniczanie liczby hurtowników. 8.3.3. Współpraca z organami kontroli i ścigania Kontrola działalności gospodarczej w zakresie obrotu hurtowego napojami alkoholowymi jest prowadzona przez Inspekcję Handlową, Policję oraz Urzędy Kontroli Skarbowej. Ministerstwo Gospodarki współpracuje na bieżąco z Inspekcją Handlową, Komendą Główną Policji oraz Komendami Rejonowymi Policji. Informacje o wydanych zezwoleniach są przekazywane do Departamentu Kontroli Skarbowej w Ministerstwie Finansów w celu udostępnienia ich urzędom kontroli skarbowej w całej Polsce. Wymienione jednostki kontrolne badają m.in. zgodność prowadzonej działalności z udzielonym zezwoleniem i przestrzeganie warunków wykonania działalności. W przypadku nieprzestrzegania przepisów prawnych organy te nakładają kary pieniężne.. Zgodnie z art. 45 ustawy o wychowaniu w trzeźwości... kto bez wymaganego zezwolenia lub wbrew jego warunkom prowadzi obrót hurtowy napojami alkoholowymi podlega karze grzywny od 10.000 złotych do 500.000 złotych (w przypadkach mniejszej wagi kara 5.000 złotych.). Minister Gospodarki cofa zezwolenia między innymi w przypadkach: 1. nieprzestrzegania warunków prowadzenia obrotu napojami alkoholowymi określonymi w wyżej wymienionej ustawie, 2. wprowadzania do obrotu napojów alkoholowych pochodzących z nielegalnych źródeł, 3. powtarzającego się zakłócania porządku publicznego w miejscu obrotu, 4. popełnienia przestępstwa w celu osiągnięcia korzyści majątkowych przez osobę odpowiedzialną za działalność przedsiębiorcy posiadającego zezwolenie. Podkreślić należy, że nie wystąpiły powody do wydania w 2001 roku przez Ministra Gospodarki decyzji cofającej zezwolenia. 8.3.4. Podsumowanie i wnioski Podstawową cechą, charakteryzującą system udzielania zezwoleń są jawne, przejrzyste oraz jednolite kryteria dla wszystkich grup przedsiębiorców ubiegających się o zezwolenie. Ich celem jest wyeliminowanie decyzji o charakterze uznaniowym. Z obowiązujących warunków udzielania zezwoleń wynika zasada równości wobec prawa. Warunki wydawania zezwoleń określone rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 13 czerwca 2001 roku w sprawie rodzaju dokumentów wymaganych przy składaniu wniosku o wydanie zezwoleń na obrót hurtowy napojami alkoholowymi, wzorów wniosków oraz wzorów informacji o sprzedaż napojów alkoholowych (Dz.U. nr 60, poz. 614) pozwalają na stwierdzenie, że o tym, czy zezwolenie zostanie wydane, decyduje wnioskodawca spełniając te warunki, a nie urzędnik Ministerstwa Gospodarki. Przepisy rozporządzenia Ministra Gospodarki nie pozwalają na uznaniowość. Zezwolenia nie można odmówić, jeżeli wnioskodawca spełnia przewidziane prawem warunki jego otrzymania. W tym ujęciu zezwolenie stanowi formę kontroli wstępnej spełnienia przez przedsiębiorcę szczególnych, przewidzianych prawem warunków prowadzenia działalności w określonej dziedzinie działalności gospodarczej. Wpływy z tytułu opłat za wydane przez Ministra Gospodarki w 2001 roku zezwolenia na obrót hurtowy napojami alkoholowymi o zawartości powyżej 18% alkoholu wyniosły około 18 mln zł. Wydatki na płace pracowników wykonujących prace w wyżej wymienionym zakresie wynoszą około 200.000 zł rocznie, koszty materiałów i orgatechniki około 50.000 zł. Ponadto należy nadmienić, że Minister Gospodarki wydawał do 28 czerwca 2001 roku także zezwolenia na obrót hurtowy napojami alkoholowymi o zawartości do 18% alkoholu. Zadania te zostały powierzone marszałkom województw ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku o zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. Nr 60, poz. 614). 98

Niektóre przepisy ustawy, a szczególnie dotyczące obliczania wartości sprzedaży napojów alkoholowych oraz opłat za zezwolenia nasuwają wątpliwości interpretacyjne, dlatego też Ministerstwo Gospodarki we współpracy z Ministrem Zdrowia przygotowało projekt ustawy o zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Opracowanie projektu nowelizacji wyżej wymienionej ustawy wynika także z przyjętych przez Radę Ministrów założeń do pakietu Przede wszystkim przedsiębiorczość. Celem nowelizacji jest doprecyzowanie przepisów dotyczących obrotu hurtowego napojami alkoholowymi oraz zmianę zasad pobierania opłat za zezwolenia na obrót hurtowy i sprzedaż detaliczna. 8.4. Nielegalna produkcja alkoholu Policja realizując zadania w zakresie przeciwdziałania alkoholizmowi: 1. stwierdziła 2.377 przypadków nielegalnego handlu alkoholem, wobec powyższego zakwestionowano ogółem: 50.499,32 litrów wódki, 165.677,11 litrów spirytusu, 3.563,47 litrów wina 8.638,4 litrów piwa 2. ujawniła 378 przypadków nielegalnej produkcji spirytusu: zakwestionowano w związku z tym: 3.548,6 litrów bimbru, 128.661 litrów zacieru, zlikwidowano 281 sztuk aparatury oraz 6 linii produkcyjnych do wyrobu spirytusu. 8.5. Nielegalny przewóz alkoholu przez granicę Organy celne nie mają bezpośredniego wpływu na kształtowanie polityki podatkowej państwa, ani służącej tej polityce regulacji prawnych. Są natomiast odpowiedzialne za ich wykonywanie. Zgodnie z postanowieniem art. 11 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 roku o podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym (Dz. U. z 1993 r. Nr 11 poz. 50 z późń. zm.) odpowiadają między innymi za sprawozdanie, obliczanie i pobór należnych kwot podatkowych. 1. Główny Urząd Ceł w licznych dyskusjach międzyresortowych popierał stanowisko w zakresie stopniowego obniżania podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe, bowiem w praktyce prowadziłoby to do zmniejszenia ilości wszczętych postępowań karnych skarbowych na rzecz zwiększenia tańszego, bardziej skutecznego i szybszego w realizacji postępowania mandatowego. 2. W zakresie przeciwdziałania nadmiernemu wykorzystywaniu norm bezcłowego przywozu, długotrwałe starania między innymi administracji celnej oraz środowisk związanych z polskim sektorem spirytusowym i tytoniowym doprowadziły do zmiany rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18 listopada 1997 roku (Dz. U. Nr 142, poz. 949 z 1997 roku) w sprawie zwolnienia od cła towarów przywożonych w bagażu osobistym podróżnego. Zgodnie z nowym rozporządzeniem z dnia 7 grudnia 2001 roku (Dz. U. Nr 148, poz. 1651 z 2001 roku), które weszło w życie dnia 1 stycznia 2002 roku, przedmiotowe normy uległy ograniczeniu. 3. Celem zwiększenia skuteczności prowadzonych działań kontrolnych i lepszego wykorzystania sił i środków pozostających w dyspozycji Służby Celnej, Prezes GUC podpisał dwustronne porozumienie o współpracy z szefami Policji, Straży Granicznej, Urzędu Ochrony Państwa i Inspekcji Celnej. 4. Prezes GUC wystąpił z wnioskiem o zmianę przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, zmierzającą do stworzenia organom celnym możliwości niszczenia przemyconych towarów, zajętych w wyniku kontroli celnej, w tym przede wszystkim wyrobów spirytusowych i tytoniowych. 99

Inicjatywy praktyczne, zmierzające do ograniczenia nadmiernego przywozu na polski obszar celny towarów akcyzowych, w tym wyrobów spirytusowych: 1. Ograniczenie przywozu nielegalnego (przemytu). a. Zwalczanie przemytu dokonywanego przez osoby indywidualne, na niewielką skalę. W zakresie przeciwdziałania próbom ponad wyznaczone normy, Służba Celna w coraz większym zakresie stosuje z powodzeniem między innymi postępowanie mandatowe. W 2000 roku urzędy celne rozstrzygnęły 3.804 sprawy karne skarbowe w trybie postępowania mandatowego, a łączna kwota wymierzonych kar grzywien w drodze mandatów karnych wyniosła 829.188 zł. W 2001 roku odnotowano w tym zakresie kilkakrotny wzrost. b. Zwalczanie przemytu zorganizowanego, na dużą skalę. Przeciwdziałanie i zwalczanie zorganizowanego przemytu stanowi jeden z priorytetów działania polskiej administracji celnej. Liczby dotyczące dokonanych ujawnień przypadków przemytu oraz ilości zajmowanych w związku z tymi ujawnieniami towarów akcyzowych, utrzymują się od lat na wysokim poziomie. I tak w 2001 roku ilość wszczętych spraw karnych skarbowych oraz wartość zajętego alkoholu w przywozie wyniosła: alkoholu etylowego nieskażonego obj. mocy 80% obj. lub więcej 8.804 spraw o wartości 47.174.636 zł, alkoholu etylowego nieskażonego o obj. mocy mniejszej niż 80% obj. 4.265 spraw o wartości 1.451.816 zł. Liczby ilustrujące to zjawisko wskazują na dużą skuteczność polskiej Służby Celnej w zwalczaniu zorganizowanych form przemytu. Skuteczność ta jest wynikiem prowadzenia działań kontrolnych nie tylko na przejściach granicznych, ale także w siedzibach podmiotów gospodarczych, na drogach oraz w miejscach skupu i sprzedaży towarów. Prowadzone działania realizowane są przy coraz szerszej współpracy z różnymi służbami państwowymi, odpowiedzialnymi za ochronę prawa. Niezależnie od działalności w tym zakresie Zespołu ds. Koordynacji Walki z Przestępczością Gospodarczą, powołanego Zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów nr 98 z dnia 14 grudnia 2000 roku, Służba Celna rozwija współpracę z Policją, Urzędem Ochrony Państwa i Inspekcja Celną na mocy zawartych z tymi służbami porozumień dwustronnych, przywołanych w punkcie 3 powyżej. Przynosi to efekty w postaci wzrostu liczby ujawnień i zatrzymań osób związanych z działalnością przestępczą nie tylko w strefie przygranicznej, ale i wewnątrz kraju. Ponadto, dyrektorzy urzędów celnych na bieżąco współpracują ze swoimi terenowymi odpowiednikami w służbach skarbowych i partnerami po drugiej stronie granicy państwowej. Ponadto w 2001 roku Biuro Statystyki Celnej i Analiz GUC wspólnie z Instytutem Geografii Przestrzennej i Przestrzennego Zagospodarowania PAN przygotowało założenia i przeprowadziło projekt badawczy Stopień wykorzystania ulg i norm celnych w ruchu osobowym oraz poziom ich przekraczania. Badanie oparte na ww. projekcie przeprowadzone zostały po raz pierwszy i objęło 24.810 podróżnych (taka próba badawcza jest optymalna dla zbadania zjawiska przy obecnym ruchu granicznym), kierowników placówek celnych oraz wybrane jednostki samorządowe. Administracja celna wyszła z założenia, iż zjawisko nierejestrowanego przywozu towarów w ramach dopuszczalnych norm oraz ich przekraczanie jest zjawiskiem bardzo powszechnym i wiąże się ono z niekontrolowanych napływem do Polski głównie wyrobów akcyzowych (w tym alkoholu) należy śledzić więc śledzić nadal skalę tego zjawiska. Tym bardziej, iż tego typu obrót towarowy z zagranicą nie przynosi zysku dla budżetu państwa, wiąże się natomiast z powstawaniem wielu patologii społecznych. Wypracowana metodologia badania posłuży także do przygotowania, już we własnym zakresie GUC, metodologii corocznego kontrolowania skali i zmienności przedmiotowego zjawiska. Efekty tego typu badań wykorzystane będą zarówno do przygotowania zmian stosownych regulacji prawnych, jak i organizacji pracy na przejściach granicznych, a także zapobiegania różnorodnym przestępstwom celnym. 100

Dane MSWiA potwierdzają wzrost ujawnionego, nielegalnego przywozu napojów alkoholowych na polski obszar celny. Straż Graniczna w 2001 roku: ogółem zatrzymała przemyt 193.756 l alkoholu (w przeliczeniu na spirytus) o wartości 14.675.419 złotych, w trakcie działań prowadzonych przez Straż Graniczną w ramach kontroli legalności pobytu, zatrzymano 25.451,4 l alkoholu, ujawniono 5 przestępstw (wstępna klasyfikacja prawna) z art. 43 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, podczas działań jednostek Policji i Straży Granicznej pod kryptonimem POBYT zatrzymano 4.874,85 l alkoholu, ujawniono 5 przestępstw (wstępna klasyfikacja prawna) z art. 43 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, funkcjonariusze Straży Granicznej, w związku z uzasadnionym podejrzeniem popełnienia z art. 178a 1 k.k. (prowadzenie pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym w stanie nietrzeźwości) zatrzymali 223 osoby, z tego 163 obywateli RP oraz 60 cudzoziemców, w tym 26 obywateli Ukrainy, 7 obywateli Rosji, 6 obywateli Czech i 5 obywateli Niemiec. Wszczęto 13 postępowań przygotowawczych w trybie 308 kpk przeciwko 11 podejrzanym. Ze względu na zakres kompetencji Straży Granicznej, informacje dotyczące zbierania danych na temat przemytu alkoholu uzupełniono o statystyki obejmujące przypadki zatrzymania osób prowadzących pojazdy mechaniczne w stanie nietrzeźwym, ujawnionych w trakcie wykonywania czynności służbowych w strefie nadgranicznej i w głębi kraju. Należy jednak zastrzec, że są one niepełne, ponieważ w takich przypadkach zazwyczaj sprawca jest natychmiast przekazywany Policji, a co za tym idzie nie odnotowywany w zbiorach danych prowadzonych przez Straż Graniczną. Nie jest również oszacowanie kosztów działań Straży Granicznej związanych z tą problematyką, gdyż zarówno wykryte przypadki przemytu, jak i zatrzymania nietrzeźwych kierowców maja miejsce podczas realizacji ustawowych zadań Straży Granicznej. Tabela 8.9. Przemyt zatrzymanych przez Straż Graniczną w 2001 roku według miejsca zatrzymania i wybranych rodzajów przedmiotu (wartość szacunkowa) Odcinek granicy 2000 2001 Zmiana Miejsce zatrzymania Wartość w z Wartość w z w procentach Rosja 879.213 1.786.546 +103,2% Litwa 19.730 79.100 +300,9% Białoruś 1.195.740 3.001.499 +151,0% Ukraina 3.088.207 7.523.459 +143,6% Razem na odcinku wschodnim 5.182.890 12.390.554 +139,1% Czechy 489.375 808.433 +65,2% Słowacja 93.440 322.426 +245,1% Razem na odcinku południowym 582.815 1.130.859 +94,0% Niemcy 278.100 538.595 +93,7% Morska 306.600 555.981 +81,3% Lotnicza X X X Poza strefą graniczna 59.430 X X Ogółem alkohol 6.350.405 14.675.419 +131,09% Źródło: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji 8.6. Nieprawidłowości stwierdzone przez Inspekcję Handlową Podobnie jak w latach ubiegłych Inspekcja Handlowa wykonując swoje zadania ochrony praw i interesów konsumentów oraz przestrzegania przepisów prawa w jednostkach handlowych i gastronomicznych, przeprowadziła kontrole w podmiotach gospodarczych zajmujących się obrotem napojami alkoholowymi. 101

W 2001 roku działania takie koncentrowały się na dwóch podstawowych zagadnieniach: egzekwowaniu przestrzegania w jednostkach detalicznych, gastronomicznych i hurtowych postanowień ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230 z 1982 roku z późn. zm.); przestrzeganiu w takich jednostkach przepisów ustawy o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy z 2 grudnia 1993 r. (Dz. U. z 1993 Nr 127, poz. 584 roku z późn. zm.). Wynikało to z faktu, że niektóre przepisy tych ustaw są ze sobą zbieżne. I tak ustawa o wychowaniu w trzeźwości... zakazuje wprowadzania do obrotu napojów alkoholowych pochodzących z nielegalnych źródeł, a ustawa o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy określa jako przestępstwo wprowadzenie do sprzedaży wyrobów spirytusowych i winiarskich nie oznaczonych banderolami lub z banderolami podrobionymi lub przerobionymi, a więc napojów alkoholowych nielegalnego pochodzenia. 8.6.1. Wyniki kontroli w sklepach i zakładach gastronomicznych Inspekcjami objęto 6.124 jednostek detalicznych i 1.710 gastronomicznych. Należy podkreślić, że Inspekcja Handlowa podejmowała działania w zakresie przestrzegania ww. ustaw nie tylko w związku ze skargami i informacjami od klientów, ale podstawowych czynności sprawdzających dokonywała zawsze w przypadku, gdy inspekcjonowany podmiot sprzedawał napoje alkoholowe. Do najbardziej istotnych naruszeń ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi należały: sprzedaż napojów alkoholowych bez zezwolenia w 208 jednostkach, co stanowiło 2,7% ogółu skontrolowanych (w 2000 roku 3,3%). Udokumentowana wartość takich wyrobów wprowadzonych nielegalnie do obrotu wyniosła 1.375 tys. zł, podczas gdy w roku poprzednim 3.315 tys. zł, sprzedaż napojów alkoholowych pochodzących z nielegalnych źródeł w 12 sklepach i zakładach gastronomicznych, w tym z podrobionymi znakami skarbowymi akcyzy w 2. W 2000 roku przestępstwa takie ujawniono w 18 podmiotach w tym 7 przypadków obrotu alkoholem z podrobionymi banderolami; brak wywieszek informujących o szkodliwości spożywania napojów alkoholowych stwierdzono w 897 sklepach i zakładach gastronomicznych, to jest w 11,4% objętych kontrolami (w 2000 roku w 13,4%). Świadczy to, że ten przepis ustawy o wychowaniu w trzeźwości w dalszym ciągu nie jest przestrzegany, niewniesienie na rzecz gminy opłaty za prowadzenie sprzedaży wyrobów alkoholowych w 57 jednostkach (w 2000 roku w 58), brak wydzielonych stanowisk ze sprzedażą napojów zawierających powyżej 4,5% alkoholu (poza piwem) w 29 sklepach (w 2000 roku w 10), reklama napojów alkoholowych w 10 punktach sprzedaży (w 2000 roku w 3), brak odrębnej kasy fiskalnej w stoiskach z alkoholem w sklepach samoobsługowych w 8 przypadkach, konsumpcja napojów alkoholowych w 17 punktach sprzedaży detalicznej, sprzedaż napojów alkoholowych na wynos w 5 zakładach gastronomicznych, rozszerzenie czasu sprzedaży wyrobów alkoholowych poza określony w zezwoleniu w 5 sklepach i zakładach gastronomicznych. w 1 przypadku stwierdzono sprzedaż alkoholu osobie nieletniej. 8.6.2. Wyniki kontroli w magazynach hurtowych ze sprzedażą napojów alkoholowych Inspekcjami objęto 237 magazyny. Do najbardziej istotnych ustaleń należały: prowadzenie działalności w zakresie hurtowego obrotu napojami alkoholowymi bez zezwolenia w 6 magazynach (w 2000 roku w 5), sprzedaż napojów alkoholowych przedsiębiorcom nie posiadającym zezwoleń lub osobom fizycznym w 68 magazynach (w 2000 roku w 98). Wartość wprowadzonych w ten sposób do 102

obrotu napojów alkoholowych wyniosła 1.077 tys. zł (w 2000 roku 2.394 tys. zł), Do innych ujawnionych w czasie inspekcji nieprawidłowości należały: powierzenie uprawnień wynikających z zezwolenia na hurtowy obrót alkoholem innemu przedsiębiorcy w 1 przypadku, prowadzenie w magazynie sprzedaży detalicznej bez utworzenia stoiska w 5 przypadkach, sprzedaż detaliczna w magazynach bez zezwolenia w 3 przypadkach, niezarejestrowanie w organie koncesyjnym nowego magazynu w 3 przypadkach. 8.6.3. Wykorzystanie ustaleń kontroli W związku z nieprzestrzeganiem przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz ustawy o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy skierowano: do organów prokuratury i policji 163 doniesienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, do sądów rejonowych (wydziałów ds. wykroczeń) 37 spraw, do kolegiów ds. wykroczeń 214 wniosków o ukaranie, do organów kontroli finansowej 68 informacji i doniesień, nałożono 823 mandaty karne na łączną kwotę 96.915 zł, wydano 139 zarządzeń wstrzymujących sprzedaż napojów alkoholowych, skierowano 3 wnioski o cofnięcie zezwoleń na prowadzenie sprzedaży napojów alkoholowych, przekazano do Ministerstwa Gospodarki 14 informacji dotyczących naruszenia warunków zezwoleń przez przedsiębiorców hurtowych prowadzących sprzedaż wyrobów spirytusowych, a do urzędów marszałkowskich 13 takich informacji dotyczących hurtowego obrotu pozostałymi rodzajami alkoholu. 8.6.4. Podsumowanie i wnioski Przeprowadzone w 2001 roku kontrole ujawniły (chociaż w różnym stopniu) naruszenia większości zakazów wymienionych w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, a skala nieprawidłowości była podobna jak w roku poprzednim. Do najbardziej istotnych nieprawidłowości, podobnie jak w ubiegłych latach należał handel napojami alkoholowymi bez zezwolenia. Z ustaleń inspekcji wynika, że w ok. 15% magazynów sprzedawano właścicielom sklepów i zakładów gastronomicznych napoje alkoholowe mimo, że nie posiadali oni stosownych zezwoleń. W czasie kontroli ujawniono, głównie w zakładach gastronomicznych oferowanie markowych gatunków alkoholi bez znaków skarbowych akcyzy lub w butelkach po popularnych wódkach spirytusu z przemytu zmieszanego z wodą. Rozwija się zjawisko powstawania w magazynach hurtowych niby sklepów. Właściciele hurtowni otrzymują od miejscowych władz samorządowych zezwolenia na sprzedaż detaliczną wyrobów alkoholowych, pomimo, że magazyny położone są często na obrzeżach miast i wiadomo, iż niewielu klientów tam trafi. Często także nie ma nawet zewnętrznej informacji o istnieniu takiego sklepu. Wewnątrz magazynu znajdują się tzw. stoiska gdzie eksponowane są pojedyncze butelki z oferty towarowej (odbiór towaru następuje w magazynie), a ta sama kasa fiskalna rejestruje zarówno sprzedaż hurtową jak i detaliczną. Według opinii wyrażanych przez wojewódzkie inspektoraty Inspekcji Handlowej możliwość uzyskania zezwoleń na prowadzenie sprzedaży detalicznej w magazynie hurtowym jest korzystna dla tych odbiorców, którzy nie posiadają zezwoleń na sprzedaż detaliczną lub gastronomiczną. Mają oni w ten sposób możliwość zakupu alkoholu w cenach hurtowych, a właściciele hurtowni sprzedając alkohol takim przedsiębiorcom nie naruszają przepisów dotyczących obrotu hurtowego. Stwierdzano także przypadki prowadzenia poprzez takie sklepy sprzedaży hurtowej określonych rodzajów napojów alkoholowych omijając w ten sposób obowiązek uzyskiwania zezwoleń w organach koncesyjnych. Ustalenia przeprowadzonych kontroli dają podstawę do kontynuowania podobnych działań 103

w 2002 roku. Środki finansowe wydatkowane w 2001 roku na kontrole związane z przestrzeganiem ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi Inspekcja Handlowa szacuje na 1.400.000 zł. 8.7. Łamanie zakazu reklamy alkoholu Uchwalona przez Sejm 27 kwietnia 2001 r. nowelizacja ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2001 r. Nr 60 poz. 610) doprowadziła do skutecznego ograniczenia prowadzonej przez ostatnie lata wbrew obowiązującemu prawu promocji i reklamy napojów alkoholowych. Należy podkreślić, iż wprowadzone w ubiegłym roku nowe regulacje prawne w rzeczywistości stanowiły liberalizację dotychczasowego, całkowitego i bezwzględnego zakazu reklamy alkoholu w Polsce. W praktyce zakaz ten był powszechnie omijany zarówno przez agencje reklamowe, jak i media np. poprzez dopisywanie do reklam piwa słowa bezalkoholowe, czy też symboliczne już puszczanie oka do widzów, jak i kryptoreklamę polegającą na odpowiedniej grze słów i wykorzystaniu znaków towarowych producentów alkoholu np. łódka BOLS lub WTK Soplica. Liczne interwencje podejmowane przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz samorządy gminne okazywały się mało skuteczne. Sytuacja ta w szerszym wymiarze odzwierciedlała coraz bardziej powszechne lekceważenie dla egzekwowania istniejącego prawa. Określenie warunków prowadzenia legalnej reklamy napojów alkoholowych (dozwolona stała się m.in. reklama piwa w prasie dla dorosłych oraz w radiu i TV po godzinie 23.00 oraz wszystkich napojów alkoholowych wewnątrz lokali gastronomicznych posiadających zezwolenie na sprzedaż alkoholu) oraz zasad, na jakich producenci tych napojów mogą informować o sponsorowaniu imprez sportowych i innych imprez masowych stało się podstawą do uporządkowania rynku reklam alkoholowych w Polsce. W poprzednich latach finansowane przez browary wielkie kampanie reklamowe adresowane przede wszystkim do młodych konsumentów konsekwentnie starały się wykreować nowy obraz rzeczywistości, w którym piwo stawało się symbolem sukcesu, przyjaźni, wypoczynku lub seksu. Była to celowa i jak się okazało bardzo skuteczna forma manipulacji. W połowie lat 90. piwo ( browar ) stało się ważną częścią młodzieżowej popkultury a problemy związane z piciem i upijaniem się nastolatków stały się bardzo poważnym problemem społecznym. Jak pokazują wyniki ostatnich badań prowadzonych równolegle w kilkudziesięciu krajach europejskich (ESPAD) w ciągu 4 lat pomiędzy rokiem 1995 a 1999 w Polska odnotowano najwyższy w Europie wskaźnik dynamiki zmian w zakresie w zakresie konsumpcji alkoholu przez 15-latków. O 20% zwiększył się w tym czasie odsetek 15-latków, którzy upili się w ciągu ostatniego miesiąca, przy czym zdecydowana większość upiła się piwem. Wielu ekspertów w Polsce i za granicą podkreśla ścisły związek pomiędzy wzrostem konsumpcji alkoholu przez młodzież (i różnego rodzaju szkód jakie się z tym wiążą) oraz reklamą i promocją alkoholu, przede wszystkim piwa. Kierując się interesami zdrowia publicznego oraz zwracając uwagę na rekomendacje Światowej Organizacji Zdrowia Sejm RP wprowadził szereg ograniczeń dotyczących budowania pozytywnych skojarzeń pomiędzy piciem piwa, a niektórymi wartościami. Spowodowało to istotne, pozytywne zmiany w stylistyce produkowanych reklam piwa. Obecnie przygotowywane reklamy, nie sugerują już jak to było poprzednio - iż najpiękniejsze wakacje są niewiele warte, gdy nie możemy kupić naszego ulubionego piwa lub też, że oglądając mecz piłkarski powinniśmy postawić przed sobą butelkę piwa. 8.7.1. Działania Urzędu Ochrony Konsumentów i Konkurencji Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2000 2005 określa w swoich założeniach m.in. zadania sektorowe administracji rządowej. Zadaniem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, jest (wynikające również z jego ustawowych obowiązków) prowadzenie analizy form reklamy napojów alkoholowych i podejmowanie działań zmierzających do jej zaniechania w przypadku stwierdzenia jej niezgodności z prawem. 104

Realizując założenia ustawy z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 1982 r. Nr 35 poz. 230, ze zm.) Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów stara się na miarę własnych uprawnień ustawowych ograniczyć spożycie alkoholu (również przez młodzież) poprzez zapobieganie promowaniu tego rodzaju napojów, a co za tym idzie zachęcaniu do zwiększenia ich spożycia. Od dnia 1 stycznia 1997 roku, tj. od momentu otrzymania przez Prezesa UOKiK ustawowych kompetencji wynikających z art. 18 ust. 1 w związku z art. 19 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 roku o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. z 1993 r. Nr 47 poz. 211, ze zm.) Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów podjął intensywne działania mające na celu m.in. wyeliminowanie przypadków omijania przepisów prawa dotyczących zakazu reklamy napojów alkoholowych. Działania te realizowane były we współpracy z Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. UOKiK przyjął jako zasadę, że PARPA będzie informowana o każdym wystąpieniu UOKiK dotyczącym naruszenia ww. przepisów. Ponadto, w ramach współpracy z PARPA, przedstawiciel Urzędu uczestniczy w pracach międzyresortowego zespołu przygotowującego harmonogram działań Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na rok 2002. Do dnia 13.09.2001 roku w świetle art. 13 ust. 3 ww. ustawy prowadzenie na obszarze kraju reklamy napojów alkoholowych było zabronione. Prawo nie wprowadzało w tym względzie żadnych wyjątków. W rozumieniu zaś art. 46 ust. 1 tej ustawy, napojem alkoholowym jest każdy przeznaczony do spożycia produkt zawierający alkohol w stężeniu przekraczającym 1,5%. Jest więc nim również piwo. W dniu 14.09.2001 roku wszedł w życie art. 13 1 dodany przez art. 1 pkt 14 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz.U. Nr 60, poz. 610) zmieniającej nin. ustawę (art. 13 1 ust. 4 wszedł w życie z dniem 1 stycznia 2002 roku). Artykuł powyższy zabraniając reklamy i promocji napojów alkoholowych, wyłączył z zakazu piwo, zezwalając na jego reklamę i promocję. Powyższa reklama i promocja muszą jednakże spełniać opisane w ustawie warunki, tj.: nie mogą być kierowane do małoletnich lub prowadzone poprzez budowanie skojarzeń z: 1) atrakcyjnością seksualną, 2) relaksem lub wypoczynkiem, 3) sportem, 4) nauką, pracą lub sukcesem zawodowym, 5) zdrowiem lub sukcesem życiowym. Reklama i promocja piwa nie może być prowadzona: 1) w telewizji, radiu, kinie i teatrze między godziną 6 00 a 23 00, 2) na kasetach wideo i innych nośnikach, 3) w prasie młodzieżowej i dziecięcej, 4) na okładkach dzienników i czasopism, 5) na słupach, tablicach oraz innych stałych i ruchomych powierzchniach wykorzystywanych do reklamy, 6) przy udziale małoletnich. Art. 13 1 ust. 3 mówi również, iż zabrania się reklamy, promocji produktów i usług, których nazwa, znak towarowy, kształt graficzny lub opakowanie wykorzystuje podobieństwo lub jest tożsame z oznaczeniem napoju alkoholowego lub innym symbolem obiektywnie odnoszącym się do napoju alkoholowego. Do momentu wejścia w życie art. 13 1 powyższej ustawy problem stanowiły reklamy napojów pseudobezalkoholowych. Intensywny rozwój rynku reklamy oraz czerpane za pośrednictwem i wskutek skutecznej reklamy zyski spowodowały, iż producenci wyrobów, których reklama była zakazana, starali się obchodzić obowiązujące przepisy prawa. Problemem były również pojawiające się w prasie i telewizji reklamy pozornie nie mające związku z napojami alkoholowymi, a w rzeczywistości promujące pośrednio alkohole wysokoprocentowe. Modyfikacja przepisów dotyczących reklamy alkoholu, oraz zakaz używania w reklamie symboli i nazw jednoznacznie kojarzących się z napojami alkoholowymi spowodowała, iż ograniczył się proceder 105

omijania przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości. Bardzo zmniejszyła się ilość reklam piwa bezalkoholowego nadawanych pomiędzy 6.00 a 23.00, nie zaobserwowaliśmy również powyższych reklam na billboardach, natomiast reklamy piwa nadawane w blokach reklamowych wyłącznie w godzinach 23.00 6.00 nie budzą zastrzeżeń w aspekcie obowiązujących przepisów. Przedsiębiorcy i reklamodawcy przestrzegają wytycznych określających sposób prowadzenia reklamy i promocji, zmodyfikowana została poprzednia reklama Bols Sport Travel (obecnie Łódka Sport ), zdjęta została z emisji reklama Wypoczynkowej Turystyki Konnej Soplica, przestały pojawiać się również reklamy różnych stowarzyszeń i fundacji nawiązujące nazwą do znanych napojów alkoholowych. Aktualny stan prawny, zdaniem Urzędu, pozwolił na uporządkowanie rynku reklamy piwa. Reklama pseudobezalkoholowego piwa nie trafia obecnie do wszystkich, w tym również małoletnich, a reklama piwa prowadzona jest w sposób zgodny z przepisami ustawy. Wyeliminowana została również możliwość emitowania reklam pozornie bez związku z napojami alkoholowymi, a w rzeczywistości promujących pośrednio alkohole wysokoprocentowe. 8.7.2. Działania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji W roku 2001 ustawodawca nowelizując ustawę o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, dokonał również zmian w ustawie o radiofonii i telewizji z 19 grudnia 1992 roku (Dz. U. z 1993 r. Nr 7 poz. 34; tekst jednolity: Dz. U. z 2001 r. Nr 101 poz. 1114), które zaczęły obowiązywać od 14 września. Zezwolono na reklamę piwa w radiu i telewizji wyłącznie w godzinach 23.00 6.00. Z tego zezwolenia wynika zakaz reklamy piwa bezalkoholowego w czasie niechronionym (godziny 6 23). Zmiana ta spowodowała znaczący spadek wpływów z reklamy tego produktu. W IV kwartale 2000 roku browary wydały na reklamę w telewizji 55,8 mln zł brutto, a w IV kwartale 2001roku, jedynie 7,5 mln zł czyli siedmiokrotnie mniej. W radiu ten spadek jest wielokrotnie większy z 575 tys zł w IV kwartale 2000 roku, praktycznie do zera w IV kwartale 2001 roku. Po wejściu w życie przepisów znowelizowanej ustawy stwierdzono jednokrotne naruszenie prawa emisję reklamy piwa Warka w czasie chronionym, 23 listopada 2001 roku, ok. godz. 22.37 w telewizji TVN. Przewodniczący Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji przyjął wyjaśnienia nadawcy o błędzie osób przygotowujących blok reklamowy oraz zobowiązanie do wprowadzenia procedury, zapobiegającej takim sytuacjom w przyszłości. Podkreślić należy, że wśród skontrolowanych w 2001 roku, przez departament reklamy Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, nadawców radiowych nie odnotowano naruszenia przepisów ustawy o radiofonii i telewizji w zakresie sponsoringu i reklamy alkoholu. 8.8. Wpływy podatkowe do budżetu państwa Tabela 8.10. Wpływy podatkowe z tytułu akcyzy w 2001 roku: Wyszczególnienie Kwota akcyzy w mln zł 2000 roku 2001 roku Wyroby spirytusowe 4.420,3 4.199,8 Piwo 1.766,7 2.029,8 Wyroby winiarskie 534,8 569,6 Razem 6.721,8 6.799,2 Dochody budżetu państwa w 2001 roku według GUS wyniosły 140,5 mld zł, zaś wpływy z podatku akcyzowego od napojów alkoholowych stanowiły w nich 4,84% (obliczenia PARPA). Odnośnie realizacji zaleceń ustawy z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. Nr 35 poz. 230 z późniejszymi zmianami) w zakresie ograniczania spożycia napojów alkoholowych oraz podejmowania działań na rzecz zmiany struktury spożycia tych napojów jedynym instrumentem przy pomocy którego Minister Finansów może wpływać na rynek napojów alkoholowych są stawki podatku akcyzowego. Zdaniem Ministerstwa Finansów stawki na napoje alkoholowe ustalane są w prawidłowej wysokości, a relacje między stawkami na poszczególne rodzaje napojów są właściwe. Świadczą o 106

tym zmiany w sprzedaży poszczególnych napojów tj. rosnąca od początku lat dziewięćdziesiątychtym tym zmiany w sprzedaży poszczególnych napojów tj. rosnąca od początku lat dziewięćdziesiątych sprzedaż piwa, postępujący spadek sprzedaży wyrobów spirytusowych i obserwowany w ostatnich latach spadek sprzedaży wyrobów winiarskich. Tabela 8.11. Obciążenie akcyzą poszczególnych napojów alkoholowych w 2002 roku: Rodzaje napojów alkoholowych Kwota akcyzy w zł na 1 litr na 1% alkoholu Piwo (12,39% ekstr. 5,2% alk.) 0,85 0,016 Wina gronowe i owocowe (12,0% alk.) 1,36 0,011 Napoje winopochodne (10% alk.) 2,73 0,027 Napoje winopodobne (10% alk.) 2,73 0,027 Wyroby spirytusowe (wódki 40,0% alk.) 25,11 0,063 Źródło: Ministerstwo Finansów Jak wynika z powyższej tabeli litr piwa jest obciążony najniższą kwotą akcyzy, ponad trzykrotnie niższą niż litr napoju winopodobnego lub winoipochodnego i ponad trzydzieści razy mniejszą niż litr wódki. W podobny sposób kształtuje się obciążenie akcyzą alkoholu zawartego w różnych napojach, z tych że relacje te nie są już tak jednoznaczne. Trzeba jednak podkreślić, że ceną rynkową towarów sprzedawanych w jednostkach objętościowych (w przypadku napojów alkoholowych najczęściej są to butelki 0,5 litra piwo i wódki oraz 0.7 litra wyroby winiarskie) bezpośrednio wpływa kwota liczona na tę jednostkę. Należy także zauważyć, iż producenci wyrobów winiarskich i wyrobów spirytusowych mają obowiązek przed wprowadzeniem na rynek oznaczać swoje wyroby znakami akcyzy. Dodatkowo w 2001 roku wprowadzony został obowiązek zapłaty przez podatników 80% kosztów wytwarzania banderol podatkowych i legalizacyjnych. Tego rodzaju kosztami nie są obciążeni producenci piwa. Uwzględniając powyższe należy sądzić, że Minister Finansów wypełnia zadania nałożone przez wyżej wymienioną ustawę z dnia 26 października 1982 roku. 107