RYNEK NAPOJÓW ALKOHOLOWYCH

Transkrypt

1 Rozdział V RYNEK NAPOJÓW ALKOHOLOWYCH 5.1. Import, produkcja oraz dostawy napojów alkoholowych w Polsce Tabela 5.1. Import napojów alkoholowych w 2001 roku 1999 rok 2000 rok Piwo poz. PCN tys. litrów tys. litrów tys. litrów tyś litrów Wino poz. PCN 2204, 2205, tys. litrów tys. litrów tys. litrów tys. litrów Wyroby spirytusowe poz. PCN 2207, tys. litrów tys. litrów tys. litrów tys. litrów (100% alkohol) Dane na podstawie Głównego Urzędu Statystycznego. Tabela 5.2. Dostawy napojów alkoholowych na zaopatrzenie kraju w 2001 roku (według GUS) Wyszczególnienie Wyroby spirytusowe (w mln litrów 100%) Dostawy na zaopatrzenie kraju ,2 82,7 74,7 63,7 65,9 Wina i miody pitne (w mln litrów) 528,7 528,0 458,0 403,7 301,2 Piwo w mln litrów 2.097, , , , ,9 Dane na podstawie Głównego Urzędu Statystycznego. Tabela 5.3. Produkcja wybranych napojów alkoholowych w 2002 roku (w mln litrów). Wódka czysta Piwo Rok 2001 Rok 2002 Rok 2001 Rok 2002 Styczeń 69,6 48, Luty 26,0 40, Marzec 43,4 49, Kwiecień 44,5 46, Maj 48,7 36, Czerwiec 49,0 42, Lipiec 40,9 34, Sierpień 52,9 32, Wrzesień 42,6 28, Październik 52,5 86, Listopad 54,6 85, Grudzień 52,2 71, Suma: 576,9 602, , ,0 Dane na podstawie Głównego Urzędu Statystycznego. 64

2 5.2. Ceny napojów alkoholowych Według danych Głównego Urzędu Statystycznego wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w 2002 roku wzrósł w stosunku do 2001 roku o 1,9%, w tym: żywność 0,6% napoje alkoholowe + 1,1% Ceny napojów alkoholowych w 2002 roku wzrosły w stopniu niższym niż ceny towarów i usług ogółem, co nie jest zgodne z ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi Obrót hurtowy napojami alkoholowymi Do zadań byłego Ministra Gospodarki (obecnie Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społeczne) należało m.in. wydawanie, cofanie i wygaszanie zezwoleń na obrót hurtowy napojami alkoholowymi o zawartości powyżej 18% alkoholu. Zadania te realizowano na podstawie ustawy z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230 z późniejszymi zmianami). Wydawanie, cofanie i wygaszanie zezwoleń następuje w drodze decyzji administracyjnych, na zasadach i w trybie określonym przepisami kodeksu postępowania administracyjnego Realizacja zadań w 2002 roku Zezwolenia na prowadzenie obrotu hurtowego napojami alkoholowymi o zawartości powyżej 18% alkoholu wydawane są na czas określony, nie dłuższy niż rok. Tabela 5.4. Liczba wydanych zezwoleń w latach : Liczba wydanych zezwoleń 1991 r zezwoleń 1992 r zezwoleń 1993 r. 961 zezwoleń 1994 r zezwoleń 1995 r. 952 zezwoleń 1996 r. 861 zezwoleń 1997 r. 705 zezwoleń 1998 r. 638 zezwoleń 1999 r. 566 zezwoleń 2000 r. 473 zezwoleń 2001 r 303 zezwoleń 2002 r. 304 zezwoleń Źródło: Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej Wysoka opłata za zezwolenie na obrót hurtowy tymi napojami (w 2002 roku w wysokości równowartości Euro za 500 tys. litrów 100% alkoholu) miała za zadanie eliminowanie przypadkowych przedsiębiorców i jest jednym z instrumentów ograniczania liczby hurtowników. Doprowadziło to do sytuacji dosyć stabilnej, tj. takiej, w której nastąpiło zmniejszenie ilości hurtowników, zbliżonej do optymalnej. z zachowaniem konkurencji i jednoczesnym prawidłowym zaopatrzeniu rynku. W stosunku do roku 1991 liczba wydanych w 2002 roku zezwoleń jest prawie 5 krotnie niższa. 65

3 Tabela 5.5. Liczba wydanych zezwoleń w latach w podziale na województwa: 2001 r r. dolnośląskie kujawsko pomorskie lubelskie 4 5 Lubuskie 11 8 łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie 6 6 podkarpackie 8 8 podlaskie 5 8 pomorskie śląskie świętokrzyskie 9 10 warmińsko mazurskie 10 8 wielkopolskie zachodniopomorskie Źródło: Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej Równolegle ze zmniejszeniem się liczby przedsiębiorców prowadzących obrót hurtowy ww. napojami malała także wielkość sprzedaży hurtowej tych napojów, jednak od roku 2001 zauważalna jest stabilizacja na zbliżonym poziomie, co przedstawia poniższe zestawienie: Tabela 5.6.Wysokość sprzedaży hurtowej napojów alkoholowych w poszczególnych latach Lp. Wielkość sprzedaży w tys. Lata litrów 100% alkohol % / , / , / , / , / , / , / , / ,9 Źródło: Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej Wykazana w powyższej tabeli sprzedaż jest wielkością czysto ewidencyjną, stanowiącą sumę informacji przedsiębiorców o sprzedaży hurtowej, które zbierane są głównie w celu kontroli wykorzystania 66

4 limitu sprzedaży hurtowej ustalonego dla przedsiębiorcy w zezwoleniu. Wykazane wielkości nie odpowiadają bowiem ilościom alkoholu kierowanym na zaopatrzenie sieci detalicznej, gdyż na zaopatrzenie tych odbiorców niebagatelny wpływ miały dostawy bezpośrednie od producentów, którzy zgodnie z przepisami ustawy nie musieli posiadać zezwoleń na sprzedaż hurtową. o ile kierowali bezpośrednio wyroby wyłącznie własnej produkcji na rynek, co w rozwn1eniu ustawy oznaczało ich zbyt, a nie sprzedaż hurtową. Sytuacja ta od 2003 roku ulegnie zmianie, gdyż ustawą z dnia 30 sierpnia 2002 r. o zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1231) wprowadzony został obowiązek uzyskania zezwolenia na obrót hurtowy napojami alkoholowymi przez producentów, którzy zbywają wybory własnej produkcji bezpośrednio do sieci detalicznej Współpraca z organami kontroli i ścigania Kontrola działalności gospodarczej w zakresie obrotu hurtowego napojami alkoholowymi jest prowadzona przez Inspekcję Handlową, Policję oraz Urzędy Kontroli Skarbowej. Ministerstwo Gospodarki współpracowało na bieżąco z Inspekcją handlową, Komendą Główną Policji oraz Komendami Rejonowymi Policji. Informacje o wydanych zezwoleniach są przekazywane do Departamentu Kontroli Skarbowej w Ministerstwie Finansów w celu udostępnienia ich urzędnikom kontroli skarbowej w całej Polsce. Wymienione jednostki kontrolne badają między innymi zgodność prowadzonej działalności z wydanym zezwoleniem i przestrzeganie warunków wykonywania działalności. W przypadku nieprzestrzegania przepisów prawnych organy te nakładają kary pieniężne. Zgodnie z art. 45 ustawy o wychowaniu w trzeźwości... kto bez wymaganego zezwolenia lub wbrew jego warunkom prowadzi obrót hurtowy napojami alkoholowymi podlega karze grzywny od złotych do 500,000złotych (w przypadkach mniejszej wagi kara złotych). Zezwolenia cofane są m.in. w przypadkach: nieprzestrzegania określonych w ustawie warunków prowadzenia obrotu napojami alkoholowymi. wprowadzania do obrotu napojów alkoholowych pochodzących z nielega1nych źródeł, powtarzającego się zakłócania porządku publicznego w miejscu obrotu, popełnienia przestępstwa w celu osiągnięcia korzyści majątkowych przez osobę odpowiedzialną za działalność przedsiębiorcy posiadającego zezwolenie. W 2002 roku nie wystąpiły powody do wydania przez Ministra Gospodarki decyzji cofających zezwolenia. Podstawową cechą charakteryzującą system udzielania zezwoleń jest ich jawność. przejrzyste oraz jednolite kryteria dla wszystkich grup przedsiębiorców ubiegających się o zezwolenie. Ich celem jest wyeliminowanie decyzji o charakterze uznaniowym. Z obowiązujących warunków udzielania zezwoleń wynika zasada równości wobec prawa. Warunki wydawania zezwoleń określone rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 13 czerwca 200l r. w sprawie rodzaju dokumentów wymaganych przy składaniu wniosku o wydanie zezwoleń na obrót hurtowy napojami alkoholowymi, wzorów wniosków oraz wzorów informacji o sprzedaży napojów alkoholowych (Dz. U. Nr 60, poz. 614) pozwalają na stwierdzenie. że o tym, czy zezwolenie zostanie wydane. decyduje wnioskodawca spełniając formalne warunki jego uzyskania. Wpływy z tytułu opłat za wydane w 2002 roku zezwolenia na obrót hurtowy napojami alkoholowymi o zawartości powyżej 18% alkoholu wyniosły ok. 17 mln zł. Wydatki na płace pracowników wykonujących prace w wyżej wymienionym zakresie wynoszą. około 150 tys. zł rocznie, koszty materiałów i orgatechniki około 50 tys. zł. W wyniku realizacji przyjętych przez Radę Ministrów założeń do pakietu Przede wszystkim przedsiębiorczość ustawą z dnia 30 sierpnia 2002 r. o zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi przyjęto w części dotyczącej obrotu hurtowego napojami 67

5 alkoholowymi o zawartości powyżej 18% alkoholu, zmiany wychodzące naprzeciw postulatom przedsiębiorców. I tak: wprowadzono opłatę stałą za zezwolenie w wysokości 45 tys. zł. zamiast przeliczania równowartości Euro ustalanej według kursu kupna walut obcych, ogłaszanego przez NBP w dniu dokonywania opłaty; wprowadzono obowiązek uzyskania zezwolenia na obrót hurtowy przez producentów, dostarczających napoje alkoholowe własnej produkcji do sieci detalicznej. ograniczono liczbę przypadków naruszania warunków prowadzenia obrotu hurtowego napojami alkoholowymi, z których wynikała konieczność bezwzględnego cofnięcia zezwolenia Nielegalna produkcja i handel alkoholem W wyniku działań policyjnych ujawniono przypadków nielegalnego handlu alkoholem/ podawania z art. 43 Ustawy o wychowaniu w trzeźwości... z czego: miało miejsce w placówkach handlowych i gastronomicznych, w innych miejscach. W całej Polsce w wyniku podejmowanych działań w 2002 r. Policja zakwestionowała ogółem: ,96 l. wódki, (50.499,32 w 2001 roku) ,93 l. spirytusu, ( ,1 w 2001 roku) 5.373,47 l. wina, (3.563,47 w 2001 roku) ,1 l. piwa, (8.638,4 w 2001 roku) 11 l. innych napojów alkoholowych, typu koniak i rum. Ujawniono 409 przypadków nielegalnej produkcji spirytusu (378 w 2001 roku). Zakwestionowano w związku z tym: 7.273,75 l. bimbru; (3.548,6 w 2001 roku) 9.536,25 l. zacieru; ( w 2001 roku) likwidowano 203 sztuki aparatury do wyrobu spirytusu 281 w 2001 roku) Nielegalny przewóz alkoholu przez granicę Tabela 5.7. Liczba spraw oraz wartość wyrobów alkoholowych w przywozie będących przedmiotem przestępstwa w 2002 roku: Nazwa towaru Liczba spraw Wartość w zł Piwo otrzymywane ze słodu (poz. PCN 2203) Wina i pozostałe napoje fermentowane (poz. PCN 2204, 2205, 2206) Alkohol etylowy nieskażony o objętościowej mocy alkoholu wynoszącej 80% lub więcej (poz. PCN 2207) Alkohol etylowy nieskażony o objętościowej mocy alkoholu mniejszej niż wynoszącej 80% obj.: wódki, likiery i inne napoje alkoholowe (poz. PCN 2208) Źródło: Ministerstwo Finansów; Departament Organizacji Służby Celnej; Wydział Monitorowania i Analiz. Do głównych działań podejmowanych przez Służbę Celną w celu ograniczenia strat budżetu państwa, powodowanych przemytem towarów akcyzowych, należy zliczyć: prowadzenie przez organy celne kontroli nie tylko bezpośrednio na granicy państwowej, ale także wewnątrz kraju: na bazarach, targowiskach, drogach dojazdowych do ww. i do przejść granicznych oraz w podmiotach gospodarczych prowadzących działalność gospodarczą związaną z obrotem towarowym z zagranicą; poddawanie kontroli środków przewozowych także wewnątrz kraju, na wyznaczonych odcinkach

6 dróg. Działania w tym zakresie są prowadzone w oparciu o wymianę informacji między odpowiednimi służbami wewnątrz kraju, jaki służbami celnymi państw sąsiednich; organizowanie kompleksowych, zintegrowanych akcji i operacji kontrolnych, z udziałem organów Straży Granicznej i Policji; podjęcie skutecznych działań uniemożliwiających przekraczanie granicy państwa przez osoby zatrzymane podczas próby przemytu (w stosunku do osób krajowych występowanie o unieważnienie paszportu, w stosunku do osób zagranicznych występowanie do Straży Granicznej z wnioskiem o odmowę wydania wizy lub wjazdu na terytorium RP); uczestnictwo (w ramach Zespołu ds. Nowelizacji Kodeksu karnego skarbowego) w pracach legislacyjnych nad nowelizacją Kodeksu karnego skarbowego w kierunku stworzenia takich rozwiązań prawnych, które Służbie Celnej pozwolą na skuteczniejsze przeciwdziałanie m.in. przemytowi i dystrybucji wyrobów akcyzowych Wykroczenia w obrocie handlowym napojami alkoholowymi W trakcie badań zrealizowanych w 2002 na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych przedstawiono ankietowanym sytuacje, w których dochodziło, w związku z alkoholem, do łamania podstawowych norm prawnych. Dotyczyły one łamania prawa na rynku alkoholowym: picie przez nieletnich i sprzedawanie im alkoholu oraz nielegalnego handlu alkoholem. Respondenci byli proszeni o oraz o odpowiedź na pytanie czy w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem zetknęli się osobiście z takimi sytuacjami oraz czy próbowali podjąć jakąś interwencję. Prawie 2/3 badanych (70%) potwierdziło swoje obserwacje co do picia alkoholu przez nastolatków. Znacznie niższy był jednak wśród nich udział osób, które próbowały jakiejś interwencji, bo tylko 10%. Na pytanie czy Był(a) Pan(i) świadkiem sprzedaży alkoholu niepełnoletnim twierdząco odpowiedziało 25% badanych. W tej grupie na próby interwencji zdecydowało się niespełna 13% świadków takiej sytuacji. Spośród sytuacji poddanych badaniu najrzadziej obserwowana była przez respondentów nielegalna sprzedaż napojów alkoholowych. Z taką sytuacją zetknęło się tylko niespełna 17% badanych. Najrzadziej też respondenci obserwujący ta sytuację próbowali podjęć jakąś interwencję. Tylko 5% świadków nielegalnej sprzedaży alkoholu próbowało podjęć jakieś działania w tej sprawie.szczegółowy rozkład odpowiedzi pokazuje tabelka zamieszczona poniżej. Tabela 5.8. Widoczność wybranych przejawów patologii związanej z alkoholem i próby podjęcia interwencji (odsetki badanych). Próby interwencji wśród Zetknięcie się tych, którzy się zetknęli Picie przez nastolatków 1. Tak 70,5 10,2 2. Nie 27,7 88,9 3. Nie pamiętam 1,8 0,9 Sprzedaż alkoholu niepełnoletnim lat 1. Tak 25,2 12,8 2. Nie 70,5 86,0 3. Nie pamiętam 4,4 1,2 Nielegalna sprzedaż napojów alkoholowych 1. Tak 16,8 5,0 2. Nie 80,3 93,9 3. Nie pamiętam 2,9 1,1 69

7 W ramach prowadzonych działań kontrolnych policjanci w całej Polsce sprawdzali lokale gastronomiczne i miejsca sprzedaży detalicznej, miejsca gromadzenia się młodzieży pod kątem przestrzegania przepisów z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Tabela 5.9. Liczba skierowanych wniosków o ukaranie za naruszenie przepisów Ustawy o wychowaniu w trzeźwości... na terenie poszczególnych województw (na podstawie sprawozdań z komend wojewódzkich Policji oraz Stp 7 B). Ilość skierowanych wniosków o ukaranie za naruszenie przepisów ustawy o wychowaniu w L.p. województwo trzeźwości.. z art z art. 44 z art Dolnośląskie Kujawsko pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie KSP Warszawa SUMA Źródło: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji W 2002 r. Policja skierowała 474 wnioski o cofnięcie koncesji na sprzedaż napojów alkoholowych, w tym 192 wnioski za sprzedaż alkoholu małoletnim; Policjanci skierowali do sądów i Gminnych Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wniosków o leczenie odwykowe Nieprawidłowości stwierdzone przez Inspekcję Handlową Podobnie jak w latach ubiegłych Inspekcja Handlowa wykonując swoje zadania ochrony interesów konsumentów oraz przestrzegania przepisów prawa w jednostkach handlowych i gastronomicznych, przeprowadziła kontrole w podmiotach gospodarczych zajmujących się obrotem napojami alkoholowymi. W 2002 r. działania takie koncentrowały się na dwóch podstawowych zagadnieniach: egzekwowaniu przestrzegania w jednostkach detalicznych, gastronomicznych i hurtowych postanowień ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. Nr 35, poz. 230 z 1982 r. ze zm.); przestrzeganiu w takich jednostkach przepisów ustawy o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy (Dz.U. Nr 127, poz. 584 z 1993 r. ze zm.). 70

8 Wynikało to z faktu, że niektóre przepisy tych ustaw są ze sobą zbieżne. Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi zakazuje wprowadzania do obrotu napojów alkoholowych pochodzących z nielegalnych źródeł, a ustawa o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy określa jako przestępstwo wprowadzanie do sprzedaży wyrobów spirytusowych i winiarskich nie oznaczonych banderolami lub z banderolami podrobionymi bądź przerobionymi, a więc napojów alkoholowych nielegalnego pochodzenia. Należy podkreślić, że Inspekcja Handlowa podejmowała działania w zakresie przestrzegania ww. ustaw nie tylko w związku ze skargami i informacjami od konsumentów, ale podstawowych czynności sprawdzających dokonywała podczas innych kontroli zawsze w przypadku, gdy inspekcjonowany podmiot posiadał w obrocie napoje alkoholowe. Kontrolami objęto sklepów, zakładów gastronomicznych i magazynów hurtowych. Do najważniejszych ustaleń należały: sprzedaż napojów alkoholowych bez zezwoleń w 137 placówkach handlowych, gastronomicznych i hurtowych. Wartość takich wyrobów wprowadzonych nielegalnie do obrotu wyniosła tys. zł, sprzedaż przez właścicieli lub pracowników 21 magazynów hurtowych wyrobów alkoholowych podmiotom gospodarczym nie mającym zezwoleń na obrót takimi towarami. Wartość sprzedanych w ten sposób alkoholi wyniosła tys. zł, brak wywieszek informujących o szkodliwości spożywania napojów alkoholowych w 782 sklepach i punktach gastronomicznych, konsumpcja napojów alkoholowych w 22 punktach sprzedaży detalicznej, sprzedaż napojów alkoholowych pochodzących z nielegalnych źródeł w 21 sklepach i zakładach gastronomicznych, w tym w 4 z podrobionymi znakami skarbowymi akcyzy. Stwierdzono ponadto szereg innych naruszeń ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi jak: niewnoszenie rocznych opłat za prowadzenie detalicznego lub gastronomicznego obrotu wyrobami alkoholowymi, reklama lub promocja napojów alkoholowych, brak odrębnej kasy fiskalnej w stoiskach z alkoholami w sklepach samoobsługowych o powierzchni powyżej 200 m 2, sprzedaż napojów alkoholowych nieletnim Wyniki kontroli w sklepach i punktach gastronomicznych Inspekcjami objęto jednostki detaliczne i gastronomicznych. W czasie tych kontroli ujawniono szereg istotnych naruszeń ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi: sprzedaż napojów alkoholowych bez zezwolenia stwierdzono w 136 jednostkach, co stanowiło 1,9% ogółu skontrolowanych (w 2001 r. 2,7%); udokumentowana wartość takich wyrobów wprowadzonych nielegalnie do obrotu wyniosła tys. zł, podczas gdy w roku poprzednim tys. zł, konsumpcję napojów alkoholowych (głównie piwa) stwierdzono w 22 punktach sprzedaży detalicznej w roku 2001 w 17, reklamę lub promocję napojów alkoholowych ujawniono w 6 punktach sprzedaży (w 2001 r. w 10), sprzedaż wyrobów alkoholowych nieletnim stwierdzono w 2 punktach handlowych i 1 gastronomicznym (w 2001 roku w 1 przypadku), inne stwierdzone podczas kontroli nieprawidłowości, to: brak wywieszek informujących o szkodliwości spożywania napojów alkoholowych w 782 sklepach i zakładach gastronomicznych, to jest w 10,7% objętych kontrolami (w 2001 r. 11,4%), co świadczy, że ten wymóg ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w dalszym ciągu nie jest przestrzegany, niewniesienie na rzecz gmin rocznych opłat za prowadzenie sprzedaży wyrobów alkoholowych w 14 jednostkach (w 2001 r. w 57), 71

9 brak wydzielonego stoiska ze sprzedażą napojów (oprócz piwa) zawierających powyżej 4,5% alkoholu w 12 sklepach (w 2001 r. w 29), brak odrębnej kasy fiskalnej w stoiskach z alkoholami w sklepach samoobsługowych w 14 przypadkach, rozszerzenie czasu sprzedaży napojów alkoholowych poza określony w zezwoleniu, w 5 sklepach, sprzedaż napojów alkoholowych w 5 obiektach komunikacji publicznej Wyniki kontroli w magazynach hurtowych ze sprzedażą napojów alkoholowych Inspekcjami objęto 53 magazyny. W czasie kontroli stwierdzono naruszenia ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz warunków zezwoleń polegające na: prowadzeniu działalności w zakresie hurtowego obrotu napojami alkoholowymi bez zezwolenia w 1 magazynie, sprzedaży napojów alkoholowych przedsiębiorcom nie posiadającym zezwoleń na ich sprzedaż lub podawanie w 21 magazynach (w 2001 r. w 68). Wartość wprowadzonych w ten sposób do obrotu towarów wyniosła tys. zł (w roku tys. zł) Wyniki kontroli przestrzegania przepisów ustawy o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy (w zakresie kontroli wyrobów alkoholowych). W czasie działań kontrolnych ujawniono 4 przypadki (wszystkie w zakładach gastronomicznych) wprowadzenia do obrotu wyrobów sfałszowanych oznaczonych sfałszowanymi banderolami, w 3 sklepach i 11 punktach gastronomicznych oferowano różnego rodzaju oryginalne napoje alkoholowe produkcji zagranicznej bez znaków skarbowych akcyzy, ponadto w 4 przypadkach zakwestionowano wódki oznaczone banderolami uszkodzonymi Wykorzystanie ustaleń kontroli W związku z nieprzestrzeganiem przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi podjęto następujące działania: do prokuratur lub policji skierowano 182 sprawy, do wydziałów ds. wykroczeń sądów rejonowych skierowano 127 spraw, do organów kontroli skarbowej i urzędów skarbowych przekazano 53 informacje i doniesienia, nałożono 797 mandatów wymierzając grzywny o łącznej wartości 127,9 tys. zł, wydano 51 zarządzeń wstrzymujących sprzedaż napojów alkoholowych, wystąpiono do władz gmin z 8 wnioskami o cofnięcie zezwoleń na prowadzenie detalicznej lub gastronomicznej sprzedaży wyrobów alkoholowych, w związku z nieprawidłowościami ujawnionymi w magazynach hurtowych, w 4 przypadkach powiadomiono Ministerstwo Gospodarki, a w 9 urzędy marszałkowskie, to jest organy wydające zezwolenia na hurtowy obrót napojami alkoholowymi. Za naruszanie przepisów ustawy o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy w zakresie kontroli napojów alkoholowych skierowano do prokuratur lub policji 16 spraw, a do organów kontroli skarbowej i urzędów skarbowych 19 doniesień i informacji Podsumowanie i wnioski Przeprowadzone w 2002 r. kontrole ujawniły (chociaż w różnym stopniu) naruszenie większości zakazów wymienionych w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi i przepisów ustawy o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy, a skala nieprawidłowości była na poziomie zbliżonym do wyników roku poprzedniego. Do najbardziej istotnych ustaleń należał, podobnie jak w roku ubiegłym, handel napojami alkoholowymi bez zezwolenia. Właściciele hurtowni sprzedawali wyroby alkoholowe do sklepów i punktów gastronomicznych, 72

10 w których obrót takimi towarami był zabroniony. Z kolei właściciele sklepów i zakładów gastronomicznych oferowali nabywcom takie napoje naruszając nie tylko zakaz ich sprzedaży, ale również umożliwiali konsumpcję w punktach detalicznych, podawali wyroby spirytusowe mając zezwolenie wyłącznie na niskoprocentowe. Przypadki nieprawidłowości stwierdzano często na terenach wiejskich, gdzie jednak z powodu tego, że wszyscy się znają kontrole były znacznie utrudnione. Uwagę zwraca funkcjonowanie, szczególnie w sezonie letnim przy sklepach znajdujących się przy drogach prowadzących do miejscowości turystycznych nielegalnych barów piwnych wyposażonych w dystrybutory do nalewania piwa z beczek, stoły, ławy i parasole z logo browarów. Dzieje się to, jak się wydaje, za aprobatą większości miejscowej społeczności, która ma okazję do dodatkowego, a może nawet jedynego zarobku. Do rzadkości należało ujawnianie sprzedaży napojów alkoholowych nieletnim. Wykrywanie przez inspektorów Inspekcji Handlowej takich niedozwolonych czynów jest bardzo utrudnione z uwagi na brak przepisów pozwalających na legitymowanie klientów sklepów czy barów oraz akceptację takich transakcji ze strony zarówno kupujących jak i sprzedawców, czego efektem jest zmowa obu stron uniemożliwiająca udowodnienie przestępstwa. Należy zwrócić uwagę, że inspektorzy nie mają prawa do stosowania prowokacji, jaką byłby zakup alkoholu przez nieletniego za wiedzą przeprowadzających kontrolę. W tej sytuacji efektywność kontroli zależy od ścisłej współpracy z funkcjonariuszami służb mundurowych mających uprawnienia do legitymowania. Innego rodzaju przestępczymi działaniami było wprowadzanie do sprzedaży wyrobów alkoholowych bez znaków skarbowych akcyzy, a także ze sfałszowanymi banderolami. Najwięcej takich przypadków ujawniono w województwie śląskim. Ustalenia przeprowadzonych kontroli dają podstawę. do kontynuowania podobnych działań w 2003 r Łamanie zakazu reklamy alkoholu Działania Urzędu Ochrony Konsumentów i Konkurencji Zadaniem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, jest prowadzenie analizy form reklamy napojów alkoholowych i podejmowanie działań zmierzających do jej zaniechania w przypadku stwierdzenia jej niezgodności z prawem. Realizując założenia ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2002 r., Nr 147 poz. 1231, ze zm.) Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów stara się na miarę własnych uprawnień ustawowych ograniczyć spożycie alkoholu (również przez młodzież) poprzez zapobieganie promowaniu tego rodzaju napojów, a co za tym idzie zachęcaniu do zwiększenia ich spożycia. W chwili obecnej art ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2002 r., Nr 147 poz. 1231, ze zm.), zabrania reklamy i promocji napojów alkoholowych, wyłączając z zakazu piwo, zezwalając na jego reklamę i promocję. Powyższa reklama i promocja muszą jednakże spełniać opisane w ustawie warunki, tj.: nie może być kierowana do małoletnich lub prowadzona poprzez budowanie skojarzeń z: atrakcyjnością seksualną, relaksem lub wypoczynkiem, sportem, nauką, pracą lub sukcesem zawodowym, zdrowiem lub sukcesem życiowym. Reklama i promocja piwa nie może być prowadzona: w telewizji, radiu, kinie i teatrze między godziną 6 00 a 23 00, na kasetach wideo i innych nośnikach, w prasie młodzieżowej i dziecięcej, na okładkach dzienników i czasopism, na słupach, tablicach oraz innych stałych i ruchomych powierzchniach wykorzystywanych do reklamy, 73

11 przy udziale małoletnich. Art ust. 3 mówi również, iż zabrania się reklamy, promocji produktów i usług, których nazwa, znak towarowy, kształt graficzny lub opakowanie wykorzystuje podobieństwo lub jest tożsame z oznaczeniem napoju alkoholowego lub innym symbolem obiektywnie odnoszącym się do napoju alkoholowego. Aktualny stan prawny, zdaniem Urzędu, spowodował uporządkowanie rynku reklamy piwa. Nie zdarzają się przypadki kampanii pseudo bezalkoholowego piwa, a reklama piwa alkoholowego prowadzona jest w sposób zgodny z przepisami ustawy. Mając jednakże na uwadze podjętą przez Ministra Finansów w dniu 1 sierpnia 2002 r. decyzje o obniżce stawek podatku akcyzowego z dniem 1 października 2002 r. o 30%, niektóre firmy produkujące na polskim rynku alkohole wysokoprocentowe podjęły działania noszące, zdaniem Urzędu, znamiona czynów nieuczciwej konkurencji. Jak wynikało z sygnałów, zamieszczały one w prasie ogłoszenia handlowe informujące, iż wiodące wyroby firm dostępne są w cenie 20% niższej z powodu planowanej obniżki akcyzy, przyjmowane były zwroty wódek z wyższą akcyza oraz prowadzona była sprzedaż po obniżonych cenach lub też ceny wódek były przedwcześnie obniżane. Zdarzały się również sytuacje, gdy przedstawiciele handlowi firm wymuszali wywieszanie dużych rozmiarów informacji o obniżonych cenach wódki w punktach handlu detalicznego. Ponieważ powyższe praktyki firm w zakresie prezentowania swoich wyrobów były działaniami niewłaściwymi w stosunku do konsumentów, jak również naruszały przepisy ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. Nr 47 poz. 211, ze zm.) Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów podjął działania mające na celu wyjaśnienie zaistniałej sytuacji. Firmy złożyły stosowne wyjaśnienia oraz poinformowały, iż praktyki, wobec których Urząd zgłaszał pisemne zastrzeżenia, miały charakter jednorazowy i nie będą kontynuowane. Informujemy ponadto, iż delegatury UOKiK nie prowadziły w 2002 r. spraw w zakresie analizy form reklamy napojów alkoholowych, a co za tym idzie, nie podejmowały działań zmierzających do jej zaniechania. Urząd nie wydaje odrębnych środków finansowych na realizację założeń ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Zadania wynikające z Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata wykonywane są w ramach ustawowych obowiązków UOKiK Działania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji Kontrola nadawców przeprowadzona w 2002 r., ujawniła jeden przypadek naruszenia art. 16 b ust. 2 ustawy o radiofonii i telewizji z 29 grudnia 1992 r (tj. Dz. U. z 2001 Nr 101, poz.1114). Radio Gdańsk S.A., w dniu 8 marca 2002 r., wyemitowało spot reklamujący restaurację Dwór Oliwski. Treść spotu zachęcała do (...) skosztowania znakomitych win ze słonecznych regionów świata (...). Na wezwanie Przewodniczącego KRRiT, nadawca bezzwłocznie zaprzestał emisji ww. reklamy. Przewodniczący KRRiT stwierdził, że w programie telewizji TVN, podczas marcowych emisji audycji Agent rozpowszechniana była reklama piwa. Zgodnie z art. 2 1 ustawy z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi reklamą napojów alkoholowych jest publiczne rozpowszechnianie znaków towarowych napojów alkoholowych lub symboli graficznych z nimi związanych, a także nazw i symboli graficznych z nimi związanych, a także nazw i symboli graficznych przedsiębiorców produkujących napoje alkoholowe, nie różniących się od nazw i symboli graficznych napojów alkoholowych, służące popularyzowaniu znaków towarowych napojów alkoholowych. Dla stwierdzenia reklamy piwa wystarczające było, iż w programie telewizyjnym publicznie rozpowszechniano znak lub znaki towarowe piwa; czym naruszono art. 16 b ust. 1 pkt. 2 ustawy o radiofonii i telewizji oraz art ust.2 pkt. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Po wezwaniu Przewodniczącego KRRiT nadawca zaprzestał emitowania tego przekazu w trybie natychmiastowym. Przewodniczący KRRiT 12 lipca 2002 r., wezwał TVP 1, TVP 2, TVN, TVN Siedem, TV Puls, TV4 do natychmiastowego wstrzymania emisji reklamy piwa KARMI pomiędzy godzinami 6 a 23. Wytwórca piwa Karmi (CARLSBERG OKOCIM S.A.) obniżył zawartość alkoholu w tym piwie z 1,2% 74

12 do 0,5%. Zgodnie z art ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi napojem alkoholowym w rozumieniu ustawy jest produkt przeznaczony do spożycia zawierający alkohol etylowy w stężeniu przekraczającym 0,5 proc. W reklamie użyto jednak słowo piwo, a takie produkty wolno reklamować w radiu i telewizji między godzinami 23 a 6 rano. Nadawcy bezzwłocznie dostosowali się do wezwania Przewodniczącego KRRiT Wpływy podatkowe do budżetu państwa Tabela Wpływy podatkowe z tytułu akcyzy w 2001 i 2002 roku: Kwota akcyzy w zł Wyszczególnienie 2001 rok 2002 rok Wyroby spirytusowe ogółem (w tym:) , ,3 kraj: , ,1 import: , ,2 Piwo ogółem (w tym): , ,1 kraj: , ,2 import: , ,9 Wino ogółem (w tym): , ,2 kraj: , ,8 import: , ,4 Razem (w tym:) , ,6 kraj: , ,1 import: , ,5 Źródło: Ministerstwo Finansów- Departament Podatku Akcyzowego Dochody budżetu państwa w 2002 roku według GUS wyniosły 143,876 mld zł, zaś wpływy z podatku akcyzowego od napojów alkoholowych stanowiły w nich 4,6% (obliczenia PARPA). 75