Deklaracja praw człowieka i obywatela z roku 1793 (tłumaczenie) Tomasz Wysłobocki Cytowanie: Wysłobocki Tomasz (tłum.), Deklaracja praw człowieka i obywatela z roku 1793, Wrocław 2016. Nota bibliograficzna oryginału: Déclaration des droits de l homme et du citoyen de 1793, Paris 1793. Link do tekstu oryginału : http://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil- constitutionnel/francais/la-constitution/les-constitutions-de-la-france/constitution-du-24- juin-1793.5084.html Tomasz Wysłobocki 0
Deklaracja praw człowieka i obywatela z roku 1793 Preambuła Lud francuski, uznawszy, iż nieznajomość i pogarda dla przyrodzonych praw człowieka są jedynymi przyczynami publicznych nieszczęść, postanawia ogłosić w uroczystej deklaracji owe święte i niezbywalne prawa, aby wszyscy obywatele, mogąc w każdej chwili porównać działania rządu z celem wszystkich instytucji społecznych, nigdy nie pozwolili się poniżyć ani zniewolić despotyzmowi; aby lud zawsze miał przed oczyma podstawy, na jakich zasadzają się jego wolność i szczęście; urzędnik obowiązki; a ustawodawca cel działań. W konsekwencji, ogłasza on w obecności Istoty Najwyższej niniejszą Deklarację praw człowieka i obywatela. Artykuł pierwszy Celem każdego społeczeństwa jest szczęście powszechne. Rząd ustanowiony jest dla zagwarantowania człowiekowi możliwości korzystania z nieprzemijalnych i naturalnie przysługujących mu praw. Artykuł 2 Prawa te to: równość, wolność, bezpieczeństwo, własność. Artykuł 3 Wszyscy ludzie są równi z natury i w oczach prawa. Artykuł 4 Prawo jest dobrowolnym i uroczystym wyrazem woli powszechnej; jest ono dla wszystkich jednakie bez względu na to, czy chroni, czy też karze; nakazywać może to jedynie, co jest sprawiedliwe i pożyteczne dla społeczeństwa; wzbraniać może tylko tego, co społeczeństwu szkodzi. Artykuł 5 Wszyscy obywatele w równiej mierze mają dostęp do urzędów publicznych. U wolnych ludów jedynymi kryteriami wyboru winny być tylko talent i cnota. Artykuł 6 Wolność oznacza dla człowieka możliwość czynienia wszystkiego, co nie szkodzi prawom drugiego; jej źródłem jest natura; regułą sprawiedliwość; zabezpieczeniem prawo; jej granicę moralną wyznacza następująca maksyma: Nie rób nikomu, czego nie chciałbyś, by uczyniono tobie. Artykuł 7 Prawo publicznego wyrażania myśli i głoszenia opinii, zarówno na łamach prasy, jak przy pomocy innych środków, prawo do pokojowych manifestacji i wolność wyznania zakazane być nie mogą. Potrzeba spisania tych praw wynika bądź z ciągłego istnienia, bądź z nieodległego wspomnienia władzy despotycznej. 1
Artykuł 8 Bezpieczeństwo oznacza ochronę, jaką społeczeństwo przyznaje każdemu ze swoich członków, dla zachowania jego osoby, praw oraz własności. Artykuł 9 Prawo winno chronić wolność powszechną i indywidualną przed uciskiem ze strony tych, którzy sprawują rząd. Artykuł 10 Nikt nie może być oskarżonym, aresztowanym ani więzionym, poza wypadkami określonymi ściśle przez ustawę i z zachowaniem form przez nią przepisanych. Każdy obywatel wezwany czy ujęty w imię prawa obowiązany jest do natychmiastowego posłuszeństwa i uznany zostaje winnym w razie stawiania oporu. Artykuł 11 Wszelkie akty władzy wymierzone w obywatela a pozostające w sprzeczności z prawem lub wykonywane w inny sposób niż prawo przewiduje uznaje się za akt samowoli i tyranii; ten, na którym gwałtem ich stosowanie się wymusza, ma prawo na działania te odpowiedzieć siłą. Artykuł 12 Wszyscy, którzy podejmowaliby lub wspieraliby działania na rzecz ustanowienia rządów despotycznych, uznani są winnymi i muszą ponieść karę. Artykuł 13 Każdy człowiek pozostaje niewinny, dopóki nie zostanie mu udowodniona wina; jeśli jego zatrzymanie okaże się nieodzowne, wszystkie środki przymusu uznane za zbędne dla jego ujęcia winny być surowo przez prawo wzbronione. Artykuł 14 Nikt nie może być sądzony ani karany, zanim nie przedstawi swojego zdania lub zanim nie zostanie przesłuchany, jak tylko na podstawie ustaw uchwalonych wcześniej w stosunku do popełnionego wykroczenia. Karanie za czyny popełnione zanim odpowiednia ustawa czyn ten uznawałaby za wykroczenie, byłoby aktem despotyzmu; działanie retroaktywne nadane prawu byłoby przestępstwem. Artykuł 15 Prawo nie może przewidywać innych kar jak tylko ściśle i w oczywisty sposób koniecznych; kary winny być wymierzane proporcjonalnie do wykroczenia i służyć dobru społeczeństwa. Artykuł 16 Prawo własności należy rozumieć jako prawo każdego obywatela do używania oraz rozporządzania według własnego uznania jego własnością, dochodami oraz owocami pracy i przemysłu. 2
Artykuł 17 Żaden zawód, żadna gałąź rolnictwa czy handlu nie mogą być zamknięte dla przemysłu obywateli. Artykuł 19 Nikt nie może zostać pozbawiony nawet najmniejszej części należącej doń własności, chyba że potrzeba publiczna prawomocnie orzeczona tego wymaga, a i to tylko pod warunkiem sprawiedliwego i uprzedniego odszkodowania. Artykuł 18 Każdy człowiek może ofiarować innym swoje usługi i czas; nie może jednakże sprzedać siebie samego, ani też zostać sprzedanym; jego osoba nie ma charakteru zbywalnej ruchomości. Prawo nie uznaje żadnej formy służby domowej; podstawą wszelkiego zobowiązania pomiędzy pracownikiem i tym, który go zatrudnia, może być jedynie wdzięczność za wykonaną pracę. Artykuł 20 Żaden podatek nie może być ustanowiony dla celu innego niż pożytek publiczny. Wszyscy obywatele mają prawo współuczestniczyć w ustanawianiu podatków, nadzorować ich wydatkowanie, a także żądać ich rozliczenia. Artykuł 21 Pomoc publiczna są świętym zobowiązaniem. Społeczeństwo winno wspierać obywateli potrzebujących, pomagając im w znalezieniu zatrudnienia, albo też poprzez zabezpieczenie środków do życia dla tych wszystkich, którzy pracować nie są w stanie. Artykuł 22 Edukacja jest potrzebą każdego człowieka. Społeczeństwo winno wspierać z całą mocą postęp publicznego rozumu, czyniąc edukację dostępną dla wszystkich obywateli. Artykuł 23 Zabezpieczenie społeczeństwa polega na wspólnym działaniu wszystkich w celu zagwarantowania każdemu możliwości korzystania z praw i utrwalania ich; zabezpieczenie to jest rękojmią suwerenności narodowej. Artykuł 24 Nie jest ono możliwe, jeśli granice instytucji publicznych nie są wyraźnie ustawą zakreślone, ani jeśli odpowiedzialność wszystkich funkcjonariuszy nie jest zagwarantowana. Artykuł 25 Najwyższa władza pochodzi od ludu; jest ona niepodzielna, nieprzemijalna i niezbywalna. Artykuł 26 Żadna część ludu nie może w sprawowaniu władzy zastąpić ogółu ludu; jednakże każda część suwerena winna mieć prawo wyrażania swej woli w sposób niczym nieskrępowany. 3
Artykuł 27 Niech każdy obywatel, który uzurpował będzie władzę, zostanie czym prędzej przez ludzi wolnych życia pozbawiony. Artykuł 28 Lud ma zawsze prawo ponownego rozpatrzenia, poprawy i wymiany swej Konstytucji. Jedno pokolenie nie może narzucać prawa przyszłym pokoleniom. Artykuł 29 Każdy obywatel w równej mierze może brać udział w uchwalaniu prawa oraz nominować swoich reprezentantów, a także funkcjonariuszy. Artykuł 30 Stanowiska publiczne są z zasady kadencyjne; nie należy traktować ich jako wyróżnienie czy nagrodę, lecz tylko jako obowiązek. Artykuł 31 Wykroczenia reprezentantów ludu oraz urzędników powinny zawsze zostać ukarane. Nikt nie ma prawa uważać się za bardziej nietykalnego od reszty obywateli. Artykuł 32 Prawo do wnoszenia petycji do reprezentantów władzy publicznej nie może w żadnym wypadku zostać zakazane, zawieszone czy ograniczone. Artykuł 33 Opór przeciwko uciskowi jest konsekwencją wszystkich pozostałych praw człowieka. Artykuł 34 Stwierdza się ucisk ciała społecznego, jeśli choćby jeden obywatel jest uciskany. Stwierdza się ucisk każdego obywatela, jeśli uciskane jest całe ciało społeczne. Artykuł 35 Kiedy rząd gwałci prawa ludu, powstanie jest, tak dla całego ludu, jak dla każdej jego części, najświętszym z praw i najniezbędniejszym z obowiązków. 4