Sławomir Dorocki Paweł Brzegowy Zarys polsko-meksykańskich stosunków politycznych i gospodarczych w XX i XXI w. Obok Brazylii, Chile i Argentyny współczesny Meksyk przynależy do grona priorytetowych partnerów Polski w Ameryce Łacińskiej. Różnorodność zasobów naturalnych, ożywiony rozwój przemysłu, wspólne zwyczaje kulturowe i tradycje demokratyczne, uznaje się za prymarne determinanty zacieśniania bilateralnych i wielopłaszczyznowych relacji. Dodatkowym czynnikiem umacniającym współpracę Polski z Meksykiem jest układ stowarzyszeniowy jaki kraj ten zawarł z Unią Europejską w 2003 r. Intencją poniższego studium pozostaje zarys polskomeksykańskich stosunków politycznych i gospodarczych począwszy od lat 20. XX w. po pierwszą dekadę XXI stulecia. Prezentowane opracowanie pozostaje w istocie wprowadzeniem do podjętej problematyki. Kolacjonuje i porządkuje dotychczasowy stan wiedzy z zakresu rzeczonej tematyki oraz traktuje o nowych zdarzeniach zaistniałych w ostatnim dziesięcioleciu. Poprzez relacje polityczne rozumie się dwustronne, wzajemne i dobrowolne stosunki dyplomatyczne i będące ich uzupełnieniem stosunki konsularne pomiędzy rządami. Na analizowane w artykule stosunki gospodarcze składają się umowy i konwencje o charakterze ekonomicznym oraz specyfika obrotów handlowych i inwestycji między obydwoma krajami. Pragnąc jak najdokładniej ukazać obopólne związki polityczne i ekonomiczne w perspektywie historycznej, w pracy odwołano się do licznych opracowań monograficznych, raportów oraz umów i konwencji polsko i hiszpańskojęzycznych. Słowa kluczowe: stosunki polityczne, stosunki gospodarcze, Polska, Meksyk. Sytuacja wewnętrzna Meksyku w XX w. Podejmujący problematykę relacji polsko-meksykańskich Tadeusz Łepkowski podkreślił, iż stosunek odrodzonej w 1918 r. Polski do rewolucyjnego wówczas Meksyku w znacznej mierze kształtowany był przez panujący w tamtym okresie stereotyp. W Polsce postrzegano Meksyk jako kraj starej zagadkowej cywilizacji, schrystianizowany przez hiszpańskich konkwistadorów, ale także nieoświecony i
niestateczny pod względem politycznym. Bardziej był krajem zbójeckim aniżeli egzotyczną oazą spokoju z rozwiniętą gospodarką i pracowitą ludnością. W przekroju społecznym dzielono Meksyk na wojujących i politykujących jednocześnie Kreoli oraz pogrążonych w ubóstwie nieobytych i bestialskich Indian. 1 Owa społeczno-gospodarcza słabość sprawiła, iż Stany Zjednoczone uczyniły z jego terytorium miejsce swej ekspansji, zaś jak dowodził onegdaj w pracy Le Mexique ancien et moderne Michel Chevalier, za wyjątkiem srebra, które posiada jest to kraj dla Europy zupełnie nieprzydatny. 2 W okresie poprzedzającym wybuch wojny stary kontynent utożsamiał najczęściej Meksyk z osobą Porfirio Díaza Mori reformatora, konserwatysty i dyktatora równocześnie. W erze przypadającego na lata 1877-1911 porfiriatu zakończył się czas wieloletnich rozruchów i wojen domowych, nastała zaś epoka względnej stabilizacji. Wybrany w 1884 r. na urząd prezydenta Republiki w kolejnych latach bez przerwy siedmiokrotnie sprawował ową godność. 3 Rządy P. Díaza cechowała nieukrywana przychylność względem zagranicznych inwestorów nabywających tereny naftowe, kopalnie i pastwiska oraz korzystających przy okazji z tanich, wręcz niewolniczych robotników. Tym samym zasadne wydaje się nazwanie go ojcem cudzoziemców i ojczymem Meksykanów. 4 Nie ulega wątpliwości, iż polityka porfiriatu w znacznym stopniu wzmogła rozwój przemysłowy kraju. Pozyskawszy nowe rynki zbytu na płody rolne i surowce mineralne P. Díaz w rzeczywisty sposób wspomógł ekonomię narodową, przystępując następnie do zakrojonej na szeroką skalę modernizacji kraju. 5 Drugą mniej błogą stronę przeszło trzydziestoletniego panowania stanowiły ustawicznie pogłębiające się dysproporcje majątkowe społeczeństwa. Rosnąca rzesza bezrolnych chłopów popadała w zależność od wielkich obszarników, zaś ludność indiańską w wielu miejscach kraju traktowano nie lepiej niźli niewolników, a w przekonaniu Fernanda Beníteza pozycja ich tożsama była z tą jaką zajmowali w czasach kolonialnych. 6 Na tej podstawie można orzec, iż meksykańskiej gospodarce przewodziła idea jak największego zysku przy jak najmniejszych kosztach. 1 T. Łepkowski, Polska - Meksyk 1918-1939, Wrocław 1980, s. 43. 2 M. Chevalier, Starożytny i nowożytny Meksyk, Biblioteka Warszawska, t. IV, Warszawa 1863, s. 67, za Ibidem. 3 Ilustrowana Encyklopedja Trzaski, Everta i Michalskiego. Tom pierwszy, red. S. Lama, Warszawa 1925, s. 826. 4 H. M. Bailey, A. P. Nasatir, Dzieje Ameryki Łacińskiej, Warszawa 1965, s. 387-388. 5 E. Canudas Sandoval, Las Venas de Plata en la Historia de México. Síntesis de Historia Económica. Siglo XIX, México, D. F., 2005, p. 948. 6 F. Benítez, Los indios de México, México, D. F., 2002, p. 24-25.
tymczasem w Polsce gościł prezydent A. López Mateos. Wskutek starań dyplomatycznych zawarto umowy o współpracy naukowo-technicznej i kulturalnej oraz z zakresu zwalczania przestępczości zorganizowanej: w 1970 r., 1997 r., 2002 r. Na upamiętnienie siedemdziesiątej rocznicy nawiązania stosunków dyplomatycznych w 1998 r. przybył do Meksyku premier J. Buzek, zaś z okazji przypadającego w 2003 r. jubileuszu siedemdziesięciu pięciolecia tychże relacji podobną wizytę odbył W. Cimoszewicz, otwierając na ziemi meksykańskiej kolejny polski konsulat. W roku następnym po 41 latach przerwy podejmowano w Polsce V. Foxa, który zważył na spójność polityki zagranicznej polskiej i meksykańskiej w wymiarze regionalnym i globalnym. Polska zaś niemal w tym samym czasie partycypowała w III Szczycie Ameryka Łacińska - UE. W strategii RP wobec pozaeuropejskich krajów rozwijających się z 2004 r. zaliczono Meksyk do priorytetowych partnerów politycznych w Ameryce Łacińskiej. Starszą metrykę od relacji dyplomatyczno-konsularnych posiadają polskomeksykańskie stosunki gospodarcze umocnione w XIX stuleciu i stopniowo formalizowane od końca lat 20. XX w. Wymiana handlowa w okresie powojennym odznaczała się słabą dynamiką i zauważalnemu wzrostowi uległa dopiero w latach 90. XX w. W 1998 r. zawarto konwencję w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu, zaś w 2004 r. umowę o współpracy w zakresie turystyki. Biorąc pod uwagę wysokość obrotów handlowych w ostatnim dziesięcioleciu Meksyk pozostawał trzecim partnerem handlowym Polski w Ameryce Łacińskiej. Przez wzgląd na położenie geograficzne, wielkość rynku i potencjał ekonomiczny pozostaje on jednym z najważniejszych polskich kontrahentów gospodarczych w hemisferze zachodniej w perspektywie średnio i długookresowej. Bibliografia: Aceves R., La transformación Agraria Mexicana y el papel de PROCAMPO, [en:] Politica Agricola. La Búsqueda de la competitividad, sostenibilidad y equalidad, comp. C. F. Espinal Gómez, Santafé de Bogotá 1996. Acuerdo por el que se otorga al Excelentísimo señor Aleksander Kwasniewski, Presidente de la República de Polonia, la Condecoración de la Orden Mexicana del Aguila Azteca en grado de Collar, Poder Ejecutivo Secretaria de Relaciones Exteriores, Diario Oficial de la Federación, Acuerdo por el que se otorga al Excelentísimo señor
Aleksander Kwasniewski, Presidente de la República de Polonia, la Condecoración de la Orden Mexic ana del Aguila Azteca en grado de Collar (11.05.2004), http://www.paot.org.mx/centro/dof/2004/mayo04/11mayo2004.pdf, [dostęp 24.03.2013]. Alvarez Enríquez L., Distrito Federal: sociedad, economía, política y cultura, México D. F., 2005. Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Meksyku, Wizy i pobyt w Meksyku, http://meksyk.msz.gov.pl/pl/informacje_konsularne/wizy_do_meksyku/, [dostęp 24.03.2013]. Ambasada Rzeczypospolitej w Meksyku, Stosunki gospodarcze Polska-Meksyk, http://meksyk.msz.gov.pl/pl/wspolpraca_dwustronna/ekonomia/ambasada_rp_w_meksy ku_340/ [dostęp 25.03.2013]. Améndola R., Castillo E., Martínez P. A., Perfiles por País del Rec urso Pastura/Forraje México, FAO 2005, http://www.fao.org/ag/agp/agpc/doc/counprof/pdf%20files/mexico-spanish.pdf, [dostęp 20.03.2013]. Análisis del extensionismo agrícola en México, Organización para la Cooperación y el Desarrollo Económicos, París 2011. Archiwum Akt Nowych (AAN), Poselstwo RP w Meksyku, sygn. 90. Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, syg. 679. Azis Nassif A., Alonso Sánchez J., Los poderes y las instituciones, [en:] México al inicio del siglo XXI. Democracia, ciudadanía y desarrollo, comp. A. Azis Nassif, México, D. F. Badeni S. H., Przegląd Współczesny, t. XXVI-XXVII, Warszawa 1928. Bailey H. M., Nasatir A. P., Dzieje Ameryki Łacińskiej, Warszawa 1965. Bantjes A. A., The Mexican Revolution, [in:] A Companion to Latin American History, ed. T. H. Holloway, 2011. Bardes B. A., Shelley M. C., Schmidt S. W., American Government and Politics Today: The Essentials, Boston 2010. Benítez F., Lázaro Cárdenas y la Revolución Mexicana, III. El Cardenismo, México, D. F., 2004. Benítez F., Los indios de México, México, D. F., 2002. Bettini E., La Revolución. Viaje por la Revolución Mexicana, México, D. F., 2012. Camp R. A., Mexican Political Biographies 1935-1993, Austin 1995. Canudas Sandoval E., Las Venas de Plata en la Historia de México. Síntesis de Historia Económica. Siglo XIX, México, D. F., 2005. Cárdenas E., La Política Económica en México, 1950-1994, México D. F., 1996. Carpizo J., El Presidencialismo Mexicano, México, D. F., 2002. Ceballos Ramírez M. Un Siglo de la Iglesia en México: entre la Reforma liberal y la Revolución Mexicana (1850-1940), [en:] México en tres momentos: 1810-1910-2010. Hacia la conmemoración del bicentenario de la Independencia y del centenario de la Revolución Mexicana. Retos y perspectivas, comp. A. Mayer, México D. F., 2007.
Chevalier M., Starożytny i nowożytny Meksyk, Biblioteka Warszawska, t. IV, Warszawa 1863. CNN Expansión, México, la próxima potencia : Friedman (24.02.2013), http://www.cnnexpansion.com/economia/2013/02/24/mexico-la-proxima-potenciafriedman, [dostęp 21.03.2013]. Constitución Política de los Estados Unidos Mexicanos (5 de febrero de 1917). Czajkowski J., Meksyk, [w:] Systemy ustrojowe państw współczesnych, red. S. Bożyk, M. Grzybowski, Białystok 2012. de Mora J. M., El gatuperio: omisiones, mitos y mentiras de la historia oficial, México, D. F., 1993. Delgado de Cantú G. M., México, estructuras política, económica y social, Naucalpan de Juárez 2003. Delgado de Cantú G. M., Pérez Rangels R. G., Historia de México, Vol. II México en siglo veinte, Naucalpan de Juárez 2003. Dzienniki czynności Prezydenta RP Władysława Raczkiewicza 1939-1947, oprac. J. Piotrkowski, Acta Universitatis Wratislaviensis, N. 2687, Wrocław 2004. Fabela I., Serrano Migallión F., Con Certera Visión: Isidro Fabela y Su Tiempo, México, D. F., 2000. Favela Gavia A., Martínez Rosas P., México: ciudadanos y partidos políticos al inicio del siglo XXI, México, D. F., 2003. Flores Torres O., El Otro Lado Del Espejo: México en la Memoria de Los Jefes de Misión Estadounidenses (1822-2003), Monterrey 2007. Hu-DeHart E., México. Inmigrantes a una Frontera en desarrollo, [en:] Cuando Oriente llegó a América. Contribuciones de inmigrantes chinos, japoneses y coreanos, Washington, D. C., 2004. Ilustrowana Encyklopedja Trzaski, Everta i Michalskiego. Tom pierwszy, red. S. Lama, Warszawa 1925. Konwencja między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Meksykańskich Stanów Zjednoczonych w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu, 30.11.1998, Dz.U. 2003 nr 13 poz. 131. Kubiatowicz L., Lenczowski T., Meksyk, [w:] Geografia Powszechna t. V Arktyka, Ameryka, Australia i Oceania, Antarktyda, Ocean Światowy, red. A. Jahn, Warszawa 1967. Kuźniar R., Szczepanik K., Polityka zagraniczna RP 1989-2002, Warszawa 2002. Łepkowski T., Historia Meksyku, Wrocław 1986. Łepkowski T., Polska - Meksyk 1918-1939, Wrocław 1980. Levine E. La economía de Estados Unidos en el marco de las negociaciones del TLC, [en:] La Nueva Relación de México con América Del Norte, comps. E. Morales Aragón, C. Davila Perez, México D. F., 1994. Liberska B., Kryzys finansowy w Meksyku wnioski dla wschodzących rynków, Zeszyty Naukowe Kolegium Gospodarki Światowej SGH nr 6, Warszawa 1999.
Lugo Morales A., Los Partidos Políticos en México y la Sucesión Presidencial del Año 2012, Bloomington 2012. Manrique Reyes A., Fundamentos de la organización y del funcionamiento del Estado Colombiano, Medellín 2010. Méndez Silva R., Relaciones México Polonia 1921/1989. Cronología y documentos, México, D. F., 1989. México - Presidencia de la República, Conferencia de Prensa Conjunta que ofrecieron Vicente Fox, (14.05.2004), http://fox.presidencia.gob.mx/actividades/?contenido=8130, [dostęp 25.03.2013]. México. Secretaría de Relaciones Exteriores, La Política Exterior Mexicana en la Transición, México, D. F., 2005. Meyer J., La Cristiada. Los Cristeros. T. III, México, D. F., 2003. Moloeznik M. P., Stosunki dyplomatyczne polsko-meksykańskie z perspektywy historycznej, [w:] Relacje Polska-Meksyk. Historia i współczesność, red. Fernando Villagómez Porras. Patryas J. Szczepaniak H., Stosunki dyplomatyczne Polski 1944-1978 r. Informator. Tom III. Ameryka, Warszawa 1979. Presidencia de la República, Pacto por México, http://www.presidencia.gob.mx/wpcontent/uploads/2012/12/pacto-por-m%c3%a9xico-todos-los-acuerdos.pdf, [dostęp 21.03.2013]. Prezydent.pl, Oficjalna strona Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Wizyta oficjalna Prezydenta Meksykańskich Stanów Zjednoczonych z Małżonką, (14.05.2004), http://www.prezydent.pl/archiwalne-aktualnosci/rok-2004/art,257,wizyta-oficjalnaprezydenta-meksykanskich-stanow-zjednoczonych-z-malzonka.html, [dostęp 25.03.2013]. Quezada N., Los Matlatzincas. Época prehispánica y época colonial hasta 1650, México D. F., 1996. Rapacki E., Polska Mekyk: gospodarka, stosunki ekonomiczne, Warszawa 1983. Redondo G., Historia de la Iglesia en España 1931-1939. Tomo I: La Segunda república (1931-1936), Madrid 1993. Rueda Peiro I., México: crisis, reestructuración económica, social y política, México D. F., 1998. Secretaría de Relaciones Exteriores, Polonia Embajadas, http://www.sre.gob.mx/acervo/index.php?option=com_content&view=article&id=180% 3Apolonia-embajadas&catid=35%3Aacervo-historico-diplomatico&Itemid=320[dostęp 25.03.2013]. Smolana K., Relaciones Polaco-Mexicanas en el siglo XX., [w:] Integración versus globalización. Efectos sociales, económicos y espaciales, Actas Latinoamericanas de Varsovia. Tomo 27, red. J. Makowski, Warszawa 2004. Smyk R., Grudziński A., Stosunki gospodarcze Meksyk Polska, [w:] Relacje Polska Meksyk. Historia i współczesność, red. F. Villagómez Porras, Warszawa 2007. Strategia RP w odniesieniu do pozaeuropejskich krajów rozwijających się, Warszawa 2004.
Szczepanik K., Herman-Łukasik A., Janicka B., Stosunki dyplomatyczne Polski. Informator. Tom II. Ameryka Północna i Południowa 1918-2007, Warszawa 2008. Tejo J P., Panorama de la agricultura de América Latina y el Caribe, 1990-2000, UN 2002. Tello C., Estado y Desarrollo Económico: México 1920-2006, México D. F., 2007. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Meksykańskich Stanów Zjednoczonych o współpracy w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej i innego rodzaju przestępczości, Miasto Meksyk (25.10.2002), Dz.U. 2004 nr 154 poz. 1623. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Meksykańskich Stanów Zjednoczonych o współpracy w dziedzinie turystyki, 14.05.2004, M.P. 2005 nr 13 poz. 236. Umowa o współpracy w dziedzinie edukacji i kultury między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Meksykańskich Stanów Zjednoczonych, Warszawa 12.06.1997, Dz.U. z 1998 r. Nr 54, poz. 344. Umowa o wymianie kulturalnej, naukowej i technicznej między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Stanami Zjednoczonymi Meksyku, Warszawa 24.07.1970, Dz.U. z 1971 r. Nr 32, poz. 288. Van Horn C. E., Schaffner H. A., Work in America: An Encyclopedia of History, Policy, and Society, Santa Barbara 2003. Wielka Ilustrowana Encyklopedja Powszechna Wydawnictwa Gutenberga, Tom X., Kraków (między 1929 a 1938 r.). Witker J., Los tratados de libre comercio suscritos por México. Restricciones y márgenes de libertad para una nueva estrategia de desarrollo, [en:] México en el Mundo: Inserción Eficiente, comp. J. L. Calva, México, D.F., 2007. World Bank, Gross domestic product 2011, PPP, http://databank.worldbank.org/databank/download/gdp_ppp.pdf, [dostęp 21.03.2013]. Zárate Miguel G., Cultura y economía. El caso de los judeomexicanos, [en:] Los Inmigrantes en el mundo de los negocios siglos XIX y XX, comps. R. M. Meyer Cosío, D. Salazar Anaya, México, D. F., 2003. Zepeda Rincón T., Osorio Mondragón J. L., La República Mexicana: geografía y atlas, Editorial Progreso, 1962.