Przegląd Górniczy 7-8/2005 PRZEGLĄD GÓRNICZY

PRZEGLĄD GÓRNICZY założono 01.10.1903 MIESIĘCZNIK STOWARZYSZENIA INŻYNIERÓW l TECHNIKÓW GÓRNICTWA Nr 7-8 (992 993) Lipiec sierpień 2005 Tom 61(CI) UKD: 339.13(100):669:663.3(100):622.664(100) Podstawowe surowce dla przemysłu metalurgicznego aktualna sytuacja światowa i prognozy rynkowe Dr inż.urszula Ozga-Blaschke * ) Treść: W artykule scharakteryzowano aktualną sytuację na światowym rynku produkcji stali oraz na międzynarodowych rynkach handlu rudą żelaza, węglem koksowym oraz koksem metalurgicznym. Przedstawiono główne czynniki determinujące obecną sytuację oraz prognozy dotyczące rynków kluczowych surowców dla przemysłu metalurgicznego. *) Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią, Zakład Ekonomiki i Badań Rynku Paliwowo-Energetycznego PAN Kraków. Artykuł opiniował mgr inż. Jerzy Malara. 1. Wprowadzenie Światowy wzrost produkcji stali w 2004 r. do poziomu 1,05 mld ton, oraz dalszy prognozowany wzrost o 100 mln ton w r. 2005 budzi obawy związane z dostępnością surowców. Przy takiej dynamice światowe zapotrzebowanie na węgiel koksowy i rudę żelaza może znacznie przekroczyć możliwości podażowe producentów. Światowa produkcja surowców odbywa się przy maksymalnym wykorzystaniu mocy produkcyjnych i każda przerwa w dostawach prowadzi do sytuacji kryzysowych. Zużycie kluczowych surowców wciąż wzrasta, a Chiny utrzymują pozycję największego konsumenta. Analitycy rynków przewidują, że w związku z ograniczoną podażą i wzrastającym popytem, ceny surowców bazowych do produkcji stali pozostaną wysokie przez kilka kolejnych lat. Boom surowcowy przewidywany jest w dłuższym okresie czasu, a ceny będą wyższe od wcześniej prognozowanych wielkości, które porównywano z poziomem z okresu wczesnych lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Po wielu latach, w których nie inwestowano w przemysł surowcowy, obecnie konieczne są duże inwestycje we wszystkich segmentach, począwszy od wydobycia i przeróbki poprzez dystrybucję oraz transport morski i lądowy. Wymagać to będzie zarówno czasu, jak i znacznych nakładów finansowych. 2. Światowa produkcja stali Trwająca od połowy 2003 r. koniunktura na rynku stali doprowadziła w 2004 r. do gwałtownego wzrostu cen wyrobów hutniczych, które w niektórych segmentach uległy nawet podwojeniu. Według Międzynarodowego Instytutu Żelaza i Stali (IISI) światowa produkcja stali surowej w 2004 r. osiągnęła rekordowy poziom 1,057 mld ton, co stanowiło wzrost o 9% w odniesieniu do produkcji roku ubiegłego. Największy wzrost produkcji w wysokości 13,2% miał miejsce w regionie Azji, gdzie kluczowe miejsce zajmują Chiny. W ciągu trzech ostatnich lat Chiny stały się potentatem na rynku stali, a ich produkcja w r. ubiegłym przekroczyła 272 mln ton, co stanowiło 25,8% światowej produkcji. Koniunktura i wzrost gospodarczy w tym kraju mają wpływ na całą branżę. Światowy handel stalą wzrósł w 2004 r. o 8% osiągając rekordowy poziom 262 mln ton (z wyłączeniem wewnętrznego rynku UE). Po raz pierwszy w grupie największych eksporterów znalazły się Chiny, zajmując piątą pozycję po Japonii, UE (15), Rosji i Ukrainie. Od wrześniu 2004 r. miesięczny eksport chińskiej stali przekroczył import ustawiając w czwartym kwartale Chiny na pozycji netto eksportera. Jednocześnie Chiny zajmują czołową pozycję w grupie importerów z wielkością importu 33,2 mln ton (w porównaniu z rocznym eksportem na poziomie 20 mln ton). Kolejne pozycje zajmują USA, UE (15), oraz Korea Płd. Wzrost chińskiego eksportu w 2004 r. dotyczył głównie wyrobów o niskim stopniu przetworzenia oraz stali konstrukcyjnej, a spowodowany był między innymi znacznymi różnicami między cenami krajowymi i światowymi. Według analityków decyzje chińskiego rządu o likwidacji od kwietnia br. ulg podatkowych na eksport nisko przetworzonych wyrobów stalowych, przyczynią się do zmniejszenia krajowego zużycia rudy żelaza i energii oraz ograniczą nadmierną produktywność chińskiego przemysłu stalowego w tej dziedzinie, zwłaszcza w małych lokalnych hutach mających znaczny udział w całości chińskiego eksportu. Długookresowe plany chińskiego rządu w odniesieniu do krajowego przemysłu stalowego mają na celu konsolidowanie branży i zatrzymanie produkcji stali na poziomie 300 mln ton rocznie. Światowa produkcja stali surowej w pierwszych 4 miesiącach 2005 r. była nadal wysoka, a w porównaniu z ana- 1

logicznym okresem r. ubiegłego wzrosła o 7 % do poziomu 359,3 mln ton. Największy wzrost produkcji o 14,8% do 177,3 mln ton miał miejsce w regionie Azji, w tym w Chinach produkcja wyniosła 105,9 mln ton (wzrost o 24,8%). Udział Chin w światowej produkcji stali surowej wzrósł do 29%. Silny trend wzrostowy utrzymuje się również w Indiach, gdzie produkcja wzrosła o 10,7%. W 25 krajach UE zanotowano spadek o 1,3%, jednak pomiędzy poszczególnymi krajami występowały znaczne różnice. W Holandii i we Włoszech produkcja wzrosła odpowiednio o 9,8% i 8% natomiast w Wielkiej Brytanii i Francji spadła odpowiednio o 3,2% i 3,6%. Podobnie na Słowacji produkcja wzrosła o 10,1% natomiast w Czechach i w Polsce spadła o 8,2% i 17,5%. W tablicy 1 zestawiono listę 10 największych światowych producentów stali i wielkość ich produkcji w latach 2003-2004 oraz w okresie pierwszych 4 miesięcy 2005 r. W ocenie analityków rynku po okresie dynamicznego wzrostu popytu i cen, w r. bieżącym światowy rynek wyrobów stalowych zmierza w kierunku stabilizacji, a ceny stali nie będą wykazywały tak dużych wahań jak w 2004 r. Według prognozy World Steel Dynamics nadchodząca dekada będzie bardzo dobrym okresem dla przemysłu hutniczego, a produkcja stali w 2015 r. może osiągnąć poziom 1,4 mld ton. Przedstawiona przez IISI w kwietniu br. krótkoterminowa prognoza zakłada, że światowa konsumpcja wyrobów stalowych w 2005 r. wzrośnie o 3,7% i po raz pierwszy w historii przekroczy 1 mld ton. Wzrost w Chinach wyniesie ponad 10%, a zużycie stali osiągnie poziom 293 mln ton. Udział Chin w światowym wzroście popytu na stal będzie stanowił prawie 80%. Również w ocenie Chińskiej Organizacji Żelaza i Stali (CISA) popyt na stal w Chinach powinien wzrosnąć o 10%, zakładając wzrost inwestycji o 15% oraz wzrost PKB na poziomie 8%. Według szacunków brytyjskiej firmy doradczej MEPS, Chiny pozostaną nadal liderem w zakresie konsumpcji finalnych wyrobów stalowych, a ich zużycie do 2008 r. wzrośnie o 65 mln ton. Na 2006 r. prognozy zakładają dalszy 4,8% wzrost światowego zużycia stali do poziomu 1,053 mld ton. Obok kontynuacji wzrostu w Chinach o 9,2%, przewiduje się trend wzrostowy w Brazylii (9,4%), w Indiach (6,4%) oraz na Środkowym Wschodzie (6,2%). W tablicy 2 przedstawiono prognozę światowego wzrostu popytu na stal do 2006 r. Tablica 2. Prognozowane zmiany jawnego popytu na stal w regionach świata w latach 2004 2006 Regiony Świata Popyt, mln Mg 2004 2005 2006 Wzrost popytu [%] 2005/ 2004 2006/ 2005 UE (15) 145,7 147,3 149,4 1,10 1,40 Francja 16,6 16,5 16,7 0,60 1,20 Niemcy 35,9 35,6 36,5 0,80 2,70 Europa pozostałe 26,1 27,3 28,8 4,70 5,60 CIS 52,0 50,6 52,5 2,80 3,80 Rosja 33,7 31,8 33,1 5,60 4,10 NAFTA 148,6 145,2 147,3 2,20 1,40 USA 115,9 111,9 113,7 3,50 1,60 Meksyk 15,5 16,4 17,3 5,70 5,10 Ameryka Środ. i Południowa 33,3 36,2 38,9 8,60 7,60 Brazylia 18,4 20,2 22,1 9,80 9,40 Afryka 18,7 19,6 20,6 4,20 5,10 Środkowy Wschód 27,6 29,1 30,9 5,40 6,20 Azja Pacyfik 495,2 527,6 561,5 6,50 6,40 Chiny 265,0 293,0 320,0 10,60 9,20 Indie 32,3 34,3 36,5 6,20 6,40 Japonia 76,9 78,5 78,5 2,10 0,00 Korea Południowa 47,2 47,0 49,3 0,40 4,90 Azja pozostałe 73,8 74,8 77,2 1,40 3,20 Świat 967,9 1004,0 1052,5 3,70 4,80 Świat z wyłączeniem Chin 702,9 711,0 732,5 1,10 3,00 Źródło: IISI Według oceny krajowej HIPH, produkcja stali w Polsce, mimo spadku w I kw. 2005 r., może w okresie dwóch lat wzrosnąć do 12 mln ton. W kraju utrzymuje się duży popyt na stal, a wskaźnik wzrostu gospodarczego zakładany na poziomie 5% GDP może mieć wpływ na wzrost produkcji stali. Tablica 1. Wielkość produkcji stali w latach 2003 2004 oraz w okresie 4 miesięcy 2005 r. (wybrane kraje) Kraj Wielkość produkcji, mln Mg 2003 2004 I IV 2005 4 m-ce 05/ 4 m-ce 04 Chiny 222,4 272,5 105,9 24,8% Japonia 110,5 112,7 37,2 1,3% USA 93,7 98,9 32,0 0,6% Rosja 61,5 65,6 21,5 3,7% Korea Południowa 46,3 47,5 15,7 0,6% Niemcy 44,8 46,4 15,5 0,0% Ukraina 36,9 38,7 13,1 0,4% Brazylia 31,1 32,9 10,7 0,5% Indie 31,8 32,6 11,8 10,7% Włochy 26,8 28,4 10,1 8,0% Źródło: IISI 2 3. Rynek rudy żelaza Utrzymujący się od 2003 r. boom w przemyśle hutniczym spowodował gwałtowny wzrost zapotrzebowania na rudę żelaza na rynku międzynarodowym. Światowy import w 2004 r. wzrósł o 12% w stosunku do roku poprzedniego osiągając poziom 650 mln ton. Chiny, największy światowy importer zakupiły na rynkach zagranicznych 208 mln ton, o 68 mln ton więcej niż w r. 2003. Kolejne pozycje zajęły kraje UE15 (145 mln ton) oraz Japonia (135 mln ton). Udział trzech krajów azjatyckich: Chin, Japonii i Korei Płd. w światowym imporcie rudy żelaza stanowi łącznie ponad 60%. Na światowym rynku eksportowym rudy żelaza dominują Brazylia i Australia, których eksport w 2004 r. wyniósł odpowiednio 237 mln to i 210 mln ton. Największym eksporterem rudy żelaza do Chin jest Australia z udziałem w dostawach około 38%, kolejne pozycje zajmują Indie i Brazylia z udziałami 24% oraz 22%. Większość australijskiej sprzedaży odbywa się w kontraktach long-term, podczas gdy indyjska ruda jest sprzedawana

wyłącznie na warunkach rynku spot. Przewiduje się, że chiński popyt na rudę utrzyma nadal trend wzrostowy, ale nie będzie już tak gwałtowny jak w okresie ostatnich trzech lat. W ocenie analityków rynku import rudy żelaza do Chin w 2005 r. może zwiększyć się do poziomu 240 mln ton. Jednocześnie krajowe moce wydobywcze z poziomu 310 mln ton w 2004 wzrosną do 370 mln ton w roku bieżącym. Rosnące ceny stali spowodowały drastyczny wzrost cen kluczowych surowców w przemyśle metalurgicznym. Ubiegłoroczny wzrost cen rudy żelaza na rynku spot o 60% 120% powyżej cen kontraktowych FY 2004 był argumentem uzasadniającym decyzje producentów o znacznym podwyższeniu cen kontraktowych na FY 2005 (od 1 kwietnia br.). Firmy z Australii i Brazylii, kontrolujące ponad 2/3 światowego handlu rudą drogą morską uznały, że najwyższy czas aby i one wykorzystały stalową koniunkturę. Australijski koncern Rio Tinto jako pierwszy wynegocjował w kontrakcie z japońskim koncernem Nippon Steel wzrost cen rudy o 71,5% do wartość 61,72 USD/DMT (Dry Metric Tonne) na bazie FOB. Taki sam wzrost cen uzyskała brazylijska Companhia Vale do Rio Doce (CVRD) oraz australijski BHP PB w negocjacjach kontraktów z odbiorcami z Europy, Chin i Japonii. Największymi odbiorcami rudy z BHP Billiton są: Japonia z udziałem 41%, Chiny (23%) oraz Korea (17%). Koncern BHP usiłował (bez sukcesu) przeforsować większy wzrost cen FOB u swoich azjatyckich odbiorców, wykorzystując fakt różnicy w kosztach frachtu morskiego z Australii w porównaniu z transportem z Brazylii. Dla porównania koszt przewozu jednej tony rudy z Brazylii do Chin w marcu br. kształtował się na poziomie 34,40 USD/Mg, natomiast z Australii do Chin 16,90 USD/Mg. Decyzje o przyjęciu tak wysokich cen rudy przez odbiorców z Chin i Japonii zostały krytycznie przyjęte przez koncerny europejskie, jednak zarówno Arcelor jak i włoscy producenci stali Ilva oraz Lucchini musieli zaakceptować zarówno 71,5% wzrost cen na rudę żelaza niskiej klasy z brazylijskiego koncernu CVRD, jak też 86% podwyżkę cen rudy wyższej jakości. W opinii przedstawicieli światowych koncernów hutniczych, trzech największych producentów i eksporterów rudy australijskie koncerny BHP Billiton i Rio Tinto Ltd. oraz brazylijski CVRD stworzyło faktycznie kartel, mogący ostatecznie wpływać na ceny stali. Rosnący popyt i tak wysoki poziom cen rudy żelaza na rynku światowym zachęca głównych dostawców do zwiększania zdolności produkcyjnych. Zestawienie planowanych przez największych producentów inwestycji wskazuje, że światowa podaż rudy może zwiększyć się o 141 mln ton w latach 2004 2007 lub o 268 mln ton do 2010 r.. Stanowi to prawie 22% wzrostu w odniesieniu do produkcji z 2003 r. (1,226 mld ton). Znacznie większy wzrost zakłada natomiast prognoza OECD, według której światowa podaż rudy do 2009 r. może zwiększyć się o 36% w stosunku do poziomu produkcji z 2003 r.. Porównanie tych wielkości z przewidywanym do 2010 r. wzrostem popytu w wysokości 27% pokazuje, że do 2008 r. zapotrzebowanie na rudę będzie przewyższać podaż, co oznacza utrzymanie się wysokich cen w tym okresie czasu. 4. Rynek węgla koksowego W ostatnich latach wzrostowi produkcji stali surowej towarzyszy zwiększone światowe zapotrzebowania na węgiel koksowy u wszystkich czołowych producentów stali. Zarówno aktywni uczestnicy rynku jak i analitycy uważają, Przegląd Górniczy 7-8/2005 3 ze rynek węgla koksowego w dłuższym horyzoncie czasowym będzie się charakteryzował limitowaną podażą i wysokim poziomem cen. Jest to pomyślna prognoza dla producentów węgla. Popyt na węgiel koksowy w eksporcie osiągnął pod koniec 2004 r. rekordowy poziom. Wśród głównych światowych dostawców na rynek międzynarodowy czołową pozycję od lat utrzymuje Australia, której eksport w 2004 r. wzrósł o 4,8% do 116,8 mln ton węgla. Kolejne pozycje zajęły USA ze wzrostem eksportu aż 21,5% do poziomu 24,3 mln ton oraz Kanada, której dostawy w wysokości 23,8 mln ton były na poziomie roku ubiegłego. Według opinii analityków rynku światowy handel węglem koksowym wzrośnie w 2005 r. o 2% do 219,3 mln ton, natomiast do 2008 r. może osiągnąć wielkość 249 mln. Po stronie podaży deficyt w 2005 r. będzie wynosił 23 mln ton (9% rynku) i 20 mln ton w 2006 r., a brak równowagi między podażą a popytem będzie się utrzymywał co najmniej do 2008 r.. AME Mineral Economics przewiduje że eksport australijskiego węgla będzie w następnych latach wzrastał osiągając poziom 160 mln ton w 2008 r., przy założeniu znacznych inwestycji w poprawę infrastruktury transportu lądowego oraz zwiększeniu przepustowości portów. Rynek eksportowy węgla koksowego w ostatnim roku został mocno zachwiany przez Chiny, które ze względu na rosnący popyt ze strony krajowych producentów stali zwiększyły import węgla typu hard przy restrykcyjnym ograniczeniu własnego eksportu. Wzrost wielkości zapotrzebowania na węgiel koksowy w Chinach spowodował, że kraj ten stał się netto importerem (w 2003 r. Chiny były netto eksporterem 10,5 mln ton wegla). W 2004 r. import węgla koksowego na chiński rynek wyniósł 6,6 mln ton natomiast eksport spadł do 5,7 mln ton (w porównaniu z 13 mln w 2003 r.). Według analityków z CRU International zapotrzebowanie w Chinach na importowany węgiel koksowy typu hard może wzrosnąć w następnej dekadzie do 20 25 mln ton. Chińskie huty, zwłaszcza produkujące wysokiej jakości wyroby stalowe, potrzebują więcej węgla typu hard, którego podaż w Chinach jest ograniczona. Znaczny wzrost popytu na węgiel koksowy dostrzegalny był w Indiach, gdzie import w 2004 r. wzrósł o 15 %. Planowane w Indiach podwojenie produkcji stali do 70 mln ton do 2010 r. pociągnie to za sobą wzrost importu węgla koksowego z 15 mln do 25 mln ton w 2006 r. i do ponad 35 mln ton w 2010 r.. Wzrost zapotrzebowania na węgiel metalurgiczny będzie miał miejsce również w Brazylii, a jego import według szacunków analityków z AME Mineral Economics wzrośnie w 2007 r. do około 22 mln ton. Utrzymujący się wysoki popyt na węgiel koksowy szczególnie widoczny po strony odbiorców w Japonii, Brazylii i Indiach zderzył się z ograniczeniami podaży węgli australijskich i kanadyjskich. Wiązało się to z trudnościami wydobywczymi w niektórych kopalniach węgla, kłopotami kanadyjskich eksporterów z krajowym transportem kolejowym oraz z ograniczoną przepustowością najważniejszych portów węglowych. Przerwy w ciągłości dostaw węgla spowodowały, że azjatyckie koncerny zwiększyły zainteresowanie węglem amerykańskim na rynku spot. Nastąpił powrót eksporterów z USA na rynek Pacyfiku w roli wysokokosztowych dostawców wahadłowych, a dostawy ich węgla na ten rynek w 2004 r. wzrosły do 4,7 mln ton. Utrzymujący się brak równowagi między podażą i popytem na rynku węgla koksowego a także występujący w handlu międzynarodowym deficyt koksu metalurgicznego i jego astronomicznie wysokie ceny (zwłaszcza w pierwszej połowie 2004 r.), spowodowały kryzys na międzynarodowym rynku węgla koksowego. Nastąpił gwałtowny

wzrost cen węgli koksowych zarówno na rynku spot, jak i w niektórych kontraktach. Ceny węgli z USA, Australii, a także z Rosji w transakcjach osiągały wysokość 90 135 USD/Mg na bazie FOB. W sytuacji dynamicznego wzrostu cen węgli, jaki miał miejsce w I półroczu 2004 r., na rynkach międzynarodowych nastąpiło duże zróżnicowanie między cenami, jakie uzyskali eksporterzy w ramach początkowej rundy negocjacji dostaw kontraktowych na okres 1.04.2004 31.03.2005 a cenami kontraktów uzgadnianych w późniejszym okresie, a zwłaszcza z cenami na rynku spot. Przy średnim poziomie cen kontraktowych FY 2004, w wysokości około 60 USD/Mg różnice w stosunku do cen spot sięgały nawet 80 USD/Mg. Obowiązujący dotychczas system, w którym główny eksporter ustalał poziom cen kontraktów, a pozostali wzorowali się na tych ustaleniach został rozbity. Koncern Xstrata Coal (produkujący na eksport 11 mln ton węgla typu hard i ponad 6 mln ton typu semi-soft) w kontraktach zawieranych na rynku azjatyckim i europejskim uzyskał średnie ceny powyżej 80 USD/Mg (w niektórych umowach nawet 135 USD/Mg). W grudniu 2004 r. zakończyły się, obserwowane przez wszystkich uczestników rynku, negocjacje cen w kontraktach FY 2005/2006 między największym australijskim eksporterem węgla BHP Billiton Mitsubishi a japońskimi koncernami stalowymi JSM, które wyznaczyły referencyjny poziom cen (benchmark price) dla węgla typu hard na poziomie 125 USD/Mg FOB. Stanowiło to wzrost cen o 119% w stosunku do ceny kontraktowej z roku poprzedniego, którą na FY 2004/2005 ustalono w wysokości 57 USD/Mg. W kontraktach z brazylijskimi koncernami hutniczymi BSM (CSN, Usiminas/Cosipa) australijscy eksporterzy uzyskali ceny: 128 USD/Mg dla węgla typu hard (w porównaniu do 70 USD/Mg w roku poprzednim) oraz około 100 USD/Mg dla węgla semi soft (55 USD/Mg w 2004 r.). Na początku 2005 r. większość głównych światowych eksporterów węgla koksowego miała już uzgodnione kontrakty na prawie całą ilość produkowanego węgla z ceną na węgiel typu hard na poziomie 125 USD/Mg. Kanadyjski największy koncern Elk Valley zakontraktował prawie całą roczną produkcję, uzyskując średnią cenę łącznie z węglem PCI w wysokości 122 USD/Mg FOB (zachodnie wybrzeże). Ceny węgla PCI LV (o wysokim stopniu uwęglenia) w kontraktach między dostawcami z Australii i Kanady a japońskimi i północnoazjatyckimi odbiorcami ustalone zostały na poziomie około 100 USD/Mg FOB, co daje 120% wzrost. Pod koniec I kwartału 2005 r. odbyły się negocjacje między australijskimi producentami węgla typu semi soft a ich głównymi odbiorcami z Japonii. Duże koncerny jak Xstrata i Rio Tinto złożyły ofertę w wysokości 90 USD/Mg, argumentując swoje żądania rezultatem wcześniejszych uzgodnień cenowych z koncernami brazylijskimi BSM. Jednak japońskie koncerny JSM odrzucały możliwość przyjęcia cen wyższych niż 80 85 USD/Mg FOB, jako że sytuacja w zakresie światowego popytu na węgle semi-soft nie jest tak napięta jak w przypadku węgli typu hard. Węgiel semi-soft produkowany przez australijskie kopalnie z NSW należące do Xstraty prawie w całości kierowany jest na rynek azjatycki, gdzie Japonia jest dominującym odbiorcą (60% całej sprzedaży). Ceny FOB chińskiego węgla semi-soft w kontraktach na dostawy 2,5 mln ton do Japonii ustalone zostały w wysokości 76 79 USD/Mg. Analizując sytuację na światowym rynku węgla i poziom cen uzyskanych przez producentów węgla w kontraktach na rok fiskalny 2005/2006, przedstawiciele Deutsche Banku podkreślają, że tegoroczny 119% wzrost cen jest absolutnym rekordem w odniesieniu do cen nominalnych i najwyższą wartością w 23 letnim okresie w odniesieniu do cen realnych. Utrzymująca się ograniczona podaż węgla w handlu międzynarodowym zwiększa możliwości okresowego podnoszenia cen, podobnie jak miało to miejsce w okresie od połowy lat siedemdziesiątych do początku lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku. 130 120 110 240% 220% 200% cena FOB [USD/Mg] 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 180% 160% 140% 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% zmiany cen węgli hard [%] 0 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005-20% w ęgiel koksowy hard węgiel koksowy semi-soft zmiany cen węgli hard Rys. 1. Ceny kontraktowe (benchmark prices) australijskich węgli typu hard i semi soft w kontraktach z japońskimi koncernami JSM 4

Wykres na rys. 1 ilustruje zmiany referencyjnych cen kontraktowych (benchmark prices) australijskich węgli typu hard i semi soft ustalanych między BHP i JSM, oraz zmiany procentowe cen węgli typu hard w kolejnych latach kontraktowych. Analizy rynkowe popytu i podaży pokazują, że chroniczny brak węgla w handlu na rynku międzynarodowym może utrzymywać się w dłuższym okresie czasu niż wcześniej zakładano. Ostatnie zweryfikowane prognozy zawarte w raporcie Goldman Sachs JBWere Pty (z 24.03 br.) dotyczące rynku węgla koksowego zakładają, że w roku kontraktowym zaczynającym się 1.04.2006 ceny węgla hard będą średnio w wysokości 125 USD/Mg (czyli o 25% wyżej od zakładanego wcześniej poziomu 100 USD/Mg). W kolejnym okresie kontraktowym od 1.04.2007 ceny obniżą się do 100 USD/Mg, jednak będą wyższe od wcześniej zakładanego poziomu 65 USD/Mg. Również analitycy z Morgan Stanley w swojej najnowszej prognozie dotyczącej rynku węgla koksowego, opublikowanej 5.04.05 w Global supply/demand outlook through 2008, przewidują utrzymywanie się długookresowego trendu wysokich cen oraz ograniczoną podaż w dłuższym okresie czasowym niż przewidywano wcześniej. W prognozie zweryfikowano wysokość cen na JFY 06/07 do 125 USD/Mg (z poprzedniej wartości 95 USD/Mg), natomiast w dalszym okresie czasu (po 2008 r.) do 65 USD/Mg (z 55 USD/Mg). Obecna sytuacja na rynku węgla koksowego spowodowała, że wiele koncernów hutniczych, w tym również z Brazylii, zawiera kontrakty wieloletnie z ustalonymi widełkami cenowymi na okres po 2005 r.. Takie porozumienia zmniejszają ryzyko dużej zmienności cen, co jest korzystne zarówno dla kupujących jak i sprzedających. Dla koncernów kontrakty wieloletnie dają możliwość zmniejszenia kosztów frachtów, gdyż mając pewność dostaw węgla mogą uzgodnić czarter na długi okres czasu w momencie gdy stawki są korzystne. Dla producentów węgla posiadanie pewnych gwarancji cenowych jest istotne przy projektowaniu finansowania aktualnie realizowanych i planowanych w przyszłości inwestycji w rozwój kopalń i rozbudowę sieci transportowych. Jeżeli rynek węgla koksowego uzyska równowagę po 2008 r. to, w opinii przedstawicieli japońskich i brazylijskich koncernów, możliwy będzie spadek cen węgla do akceptowanego przez nowych inwestorów poziomu 80 85 USD/Mg. Powrót do cen sprzed 2004 r. byłby możliwy jedynie przy nawrocie światowej recesji. 5. Rynek koksu metalurgicznego Przegląd Górniczy 7-8/2005 5 Światowa produkcja koksu od wielu lat oscyluje wokół wartości 350 mln ton rocznie, przy czym 97% produkcji wytwarzane jest w koksowniach, będących integralną częścią zakładów hutniczych, a pozostałe 3 % w koksowniach organizacyjnie niezależnych, ukierunkowanych na produkcję rynkową. W ostatnich latach nastąpiło przesunięcie produkcji koksu z Europy Zachodniej i USA do Azji, w tym głównie do Chin. W okresie 15 lat udział krajów azjatyckich w globalnej produkcji zwiększył się z 30% do prawie 64%, podczas gdy Europy spadł z 27% do około 12%. Utrzymujący się globalny wzrost produkcji stali spowodował zwiększone zapotrzebowanie na koks, którego produkcja w 2003 r. wzrosła o 11,1% do poziomu 390 mln ton. Wstępne szacunki określają poziom światowej produkcji koksu w 2004 r. na 408,5 mln ton, co w stosunku do roku ubiegłego daje wzrost o 4,6%. Znacznie niższy procentowy wzrost w porównaniu z rokiem 2003 wynika z faktu, że moce produkcyjne w wielu krajach osiągnęły swój limit. Według nieoficjalnych danych produkcja w Chinach wzrosła o 17% i wyniosła 208,7 mln ton. Wielkość światowego handlu koksem stanowi około 8% globalnej produkcji tego paliwa, a głównymi eksporterami od kilku lat pozostają Chiny i Polska, które dostarczyły na rynek międzynarodowy w 2003 r. odpowiednio 14,7 i 5 mln ton, a ich łączny udział w rynku wynosi około 60%. Kolejne pozycje zajmują Ukraina, Rosja i Japonia, a cały obrót koksem w 2003 r. wyniósł około 32,4 mln ton. Mimo wcześniejszych zapowiedzi znacznego ograniczenia poziomu eksportu w 2004 r., dostawy chińskiego koksu wzrosły w stosunku do poziomu roku ubiegłego o 1,35% do prawie 15 mln ton, jednak przy zwiększonym światowym popycie rynek pozostawał słabo zaopatrzony. Znaczącymi odbiorcami chińskiego koksu są kraje z Europy w tym głównie Niemcy i Włochy oraz rynek azjatycki, gdzie największym importerami są Japonia i Indie. Eksport z Polski w 2004 r. pozostał prawie na poziomie roku ubiegłego i wyniósł 4,9 mln ton, natomiast z Japonii uległ zmniejszeniu o 600 tys. ton do poziomu 2,15 mln ton i może mieć trend spadkowy również w bieżącym roku. W 2004 r. Japonia stała się po raz pierwszy netto importerem koksu, gdyż wielkość importu w wysokości 3,03 mln ton przewyższyła poziom eksportu o 880 tys. ton. Ukraina w 2004 r. zwiększyła eksport o 4% do 2,69 mln ton, przy czym mniejsze ilości koksu skierowano na tradycyjne rynki jak Bułgaria, Rumunia czy Turcja, na korzyść odbiorców z Europy Zachodniej, USA i Indii. Potencjał eksportowy Ukrainy może wzrosnąć do 3,73 mln ton w 2005 r. i do 3,87 mln ton w r. 2006. Również eksport rosyjskiego koksu wzrósł o 9% do 3,8 mln ton. Największymi światowymi importerami koksu poza Japonią są koncerny hutnicze w Niemczech, USA oraz Brazylii. Import do USA zwiększył się w 2004 r. o 70% do poziomu 4,037mln ton, natomiast do Brazylii zmniejszył się około 20% osiągając wielkość 2,0 mln ton, przy czym największy spadek o 590 tys. ton dotyczył dostaw koksu chińskiego. Wzrost krajowej produkcji koksu w Niemczech o 9% do 8,18 mln ton, wpłynął na zmniejszenie importu do poziomu 4,49 mln ton, przy czym głównymi dostawcami na tym rynku pozostają Polska i Chiny. W ostatnim okresie ceny koksu metalurgicznego na rynku międzynarodowym kształtowane są w zasadzie przez chińskich eksporterów. Zapowiedź chińskich władz o zmniejszeniu poziomu eksportu oraz ograniczenie dostaw w pierwszych miesiącach 2004 r. przy równoczesnym wzroście światowego zapotrzebowania ze strony producentów stali spowodował gwałtowny wzrost cen koksu w handlu międzynarodowym. W okresie oczekiwania na licencje eksportowe wydawane przez rząd Chin, ceny FOB koksu grudniu 2003 r. skoczyły do poziomu ponad 200 USD/Mg, co stanowiło trzykrotny wzrost w stosunku do cen z początku 2002 r.. W styczniu br. pierwszy pakiet licencji opiewał na 2,3 mln ton (połowę oczekiwanej ilości). Przy dużym popycie spowodowało to dalszy wzrost cen do poziomu FOB 360 390 USD/Mg (w zależności od zawartości popiołu). Pod koniec pierwszego kwartału br. koncerny hutnicze w Europie, Indiach zmuszone były do płacenia za chiński koks powyżej 400 USD (420 440), co przy koszcie frachtu z portów chińskich w wysokości około 30 USD powodowało, że cena CIF u odbiorcy kształtowała się na poziomie 450 470 USD/Mg. Istotnym składnikiem cen koksu był koszt licencji eksportowych, który wzrósł nawet do wysokości 180 USD/Mg. Wzrost cen koksu chińskiego na rynku międzynarodowym spowodował, że wzrosły również ceny koksu

u innych producentów. W wyniku renegocjacji wcześniej ustalonych warunków handlowych, również producenci europejscy uzyskali ceny na poziomie cen koksu chińskiego. W następnych kwartałach, wraz z wydaniem kolejnych licencji oraz z zapewnieniami władz Chin, ze eksport na rynek UE będzie na poziomie r. 2003, ceny koksu zaczęły spadać. W październiku ceny FOB chińskiego koksu utrzymywały się w wysokości 210 USD/Mg, w listopadzie wzrosły do poziomu 230 240 USD/Mg a następnie 250 270 USD/Mg (dla koksu o zawartości popiołu 12/12,5%). Dało to średni wzrost około 50 USD w stosunku do cen z początku kwartału. Podaż koksu o zawartości popiołu 10,5% była w listopadzie bardzo niska, a ceny kształtowały się w granicach 270 290 USD/Mg. Licencje eksportowe były praktycznie nieosiągalne, a koszt odsprzedaży wzrósł z 20 30 USD do 70 80 USD na tonę. W połowie grudnia ceny koksu o wyższej zawartości popiołu wzrosły do 270 290 USD/Mg, w tym koszt licencji (EL) wynosił 90 100 USD/Mg. Międzynarodowy rynek koksu na początku bieżącego roku wydawał się być stabilny, a ceny FOB koksu o zawartości popiołu 12/12,5% spadły w styczniu do 240 255 USD/Mg. Zgodnie z oświadczeniem władz chińskich licencje eksportowe na 2005 rok będą opiewały na 14 mln ton koksu, a pierwsze pozwolenia eksportowe wydano na 7 mln ton. Mimo że 48 chińskich kompanii ma autoryzację do otrzymania licencji eksportowych, to większość tonażu przyznano kilku eksporterom, którzy są w stanie kontrolować rynek. W pierwszych trzech miesiącach bieżącego roku eksport z Chin wyniósł prawie 4 mln ton. Zwiększyła się dostępność koksu w handlu, a jego podaż jest wystarczająca do pokrycia obecnego popytu. W miesiącu marcu ceny koksu (12/12,5%) obniżyły się do poziomu 230 250 USD/Mg, chociaż właściciele licencji starali się utrzymać ceny na poziomie 250 USD/Mg. Z drugiej strony odbiorcy uważają, że rynek koksu jest obecnie w pełni uregulowany i domagają się cen nie przekraczających 230 USD/Mg lub nawet niższych. Przyjęli taktykę powstrzymywania się od zakupów chińskiego koksu, próbując wymusić na posiadaczach licencji obniżenie cen. Na rysunku 2 pokazano przebieg zmian średnich cen FOB koksu chińskiego i poziom jego dostaw na rynek w okresie styczeń 2004 marzec 2005. Pozwala to na porównanie poziomu cen koksu w I kw.2004 i w I kw. 2005 r. W kolejnych dwóch miesiącach ceny koksu zanotowały spadek do poziomu 225 235 USD/Mg (12,5% popiołu), w tym koszt licencji wynosił 65 70 USD/Mg. Koszt licencji (EL) był najbardziej zmiennym składnikiem ceny eksportowej koksu w okresie ostatnich kilkunastu miesięcy. Uważa się, że ustabilizowana cena w wysokości 230 USD/Mg może utrzymać się w kolejnych miesiącach bieżącego roku. W ocenie niektórych analityków eksport chińskiego koksu na poziomie 14 mln ton pozwoli na utrzymanie równowagi rynkowej zwłaszcza, że wielu nabywców szuka innych źródeł dostaw koksu takich jak Rosja czy Ukraina. Ponadto wzrasta produkcja własna koksu w wielu krajach, gdzie odbudowuje się stare koksownie. Niespotykany dotąd globalny deficyt koksu uruchomił mechanizm międzynarodowych powiązań firm związanych z tym rynkiem. Światowe koncerny rozważają budowę nowych zdolności produkcyjnych Szacuje się, że planowane i rozpoczęte projekty inwestycje mogą zwiększyć moce produkcyjne koksu o ponad 80 mln ton. Pojawić się tu może jednak zasadniczy problem, związany z możliwościami globalnego wzrostu produkcji węgla koksowego i jego dostępnością na rynku. 6. Podsumowanie W ostatnich kilkunastu miesiącach bardzo znacznie wzrosły zarówno ceny surowców do produkcji hutniczej 500 2.5 450 400 2.0 średnia cena FOB [USD/Mg] 350 300 250 200 150 1.5 1.0 wielkość eksportu [mln Mg] 100 0.5 50 0 I 04 II 04 III 04 IV 04 V 04 VI 04 VII 04 IX 04 VIII 04 X 04 XI 04 XII 04 I 05 II 05 III 05 0.0 10.5% popiołu 12/12.5% popiołu eksport Rys. 2. Średnie ceny FOB chińskiego koksu metalurgicznego w okresie styczeń 2004 marzec 2005 6

(ruda żelaza, węgiel koksowy, koks), jak i ceny gotowych wyrobów stalowych. Gwałtownie rosnące w roku ubiegłym ceny stali spowodowały drastyczny wzrost cen surowców w kontraktach na rok 2005/2006. Przemysł hutniczy musiał zaakceptować ponad 70% wzrost cen rudy żelaza oraz ponad dwukrotny wzrostu cen węgli metalurgicznych. Producenci stali skazani na import tych surowców będą musieli stawić czoła znacznemu wzrostowi kosztów. Zdaniem brytyjskiej firmy doradczej MEPS wzrost cen surowców spowoduje wzrost kosztów produkcji jednej tony stali o około 100 USD. Zazwyczaj producenci rosnące koszty rekompensowali wysokimi cenami, jednak obecnie wzrost cen może nie być akceptowany przez rynek. Wzrastające ceny stali w Europie sprawiły, że UE stała się w 2004 roku najdroższym rynkiem stali na świecie. W pierwszych miesiącach 2005 r. spowolnienie globalnego wzrostu gospodarczego spowodowało spadek cen stali, któremu równocześnie towarzyszył ponad 8% wzrost światowej produkcji stali w porównaniu do 5 miesięcy r. ubiegłego. Pewne osłabienie koniunktury miało miejsce w krajach UE (25) i w USA, natomiast kraje azjatyckie zanotowały 16,5% wzrost (w tym Chiny 27,4%). W świecie nadal utrzymuje się koniunktura na stal, a krótkoterminowe prognozy dla branży hutniczej są pozytywne. Choć przewidywane tempo wzrostu popytu na wyroby hutnicze nie będzie tak dynamiczne, to jednak przez najbliższe lata zapewni dobre funkcjonowanie rynku. Mimo że władze rządowe Chin podejmują działania mające na celu schłodzenia gospodarki, kraj ten nadal będzie główną siłą napędową globalnego rynku stali. Literatura 1. Jones A.: A View of the Global Coke Market & Industry. 30th International Cokemaking Conference, Malenovice, Czech Republic, November 2004. 2. Analiza międzynarodowych rynków koksu i węgla koksowego. IGSMiE PAN, (Biuletyny kwartalne nr 1-4 dla Koksowni Przyjaźń Sp. z o.o.). Prace niepublikowane. 3. A View of the World Coke Market from the New Europe. Euro Coke Summit, Budapest, Hungary, April 2005. 4. Chinese coke supply and demand. www.aaamineral.com 5. Coke Market Report. Analysis of the Global Coke & Coking Coal Markets. (Issue 01/04-05/05). Resource-Net, Brussels, Belgium. 6. CTI Coal Trader International (numery z okresu styczeń 2004 maj 2005). Wyd. Platts The Mc Graw Hill Companies, England. 7. Crude Steel Production Executive Summary. IISI, www.worldsteel.org/ 8. ICR International Coal Report Incorporating Coal Week International. Wyd. Platts The Mc Graw Hill Companies, England. (numery z okresu styczeń 2004 maj 2005). 9. ICR Coal Statistics Monthly. Wyd. Platts The Mc Graw Hill Companies, England. 10. Iron and Steel Statistics: www.issb.co.ul 11. Metallurgical Coal Expansion Briefing BHP Billiton Carbon Steel Materials, Sydney, September 2004. 12. Report on the Economic and Steel Market Situation up Q.II/2005 and preliminary forecast Ear 2005. EUROFER, February 2005. 13. The World Iron Market in 2005. DTF Research Note May 2005, Department of Treasury and Finance Goverment of Western Australia. 14. The Outlook for Iron Ore Supplies. OECD Special Meeting at High- Level on Steel Issues. January 2005, Paris. 15. World Steel in Figures. 2005 Edition, IISI. 7