Prawa pacjenta w obliczu ograniczonej dostępności leków Natalia Łojko, radca prawny Warszawa, 11 sierpnia 2016 r. VI Letnia Akademia Onkologiczna dla Dziennikarzy
Art. 68 1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. 2. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa. 3. Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku. 11 sierpnia 2016 r. 2
Co wynika z prawa do ochrony zdrowia? "Treścią prawa do ochrony zdrowia nie jest naturalnie jakiś abstrakcyjnie określony (i w gruncie rzeczy niedefiniowalny - o czym niżej) stan "zdrowia" poszczególnych jednostek, ale możliwość korzystania z systemu ochrony zdrowia, funkcjonalnie ukierunkowanego na zwalczanie i zapobieganie chorobom, urazom i niepełnosprawności. Nie chodzi o dostępność formalną, deklarowaną przez przepisy prawne o charakterze programowym, ale o dostępność rzeczywistą, stanowiącą realizację określonego w ust. 1 art. 68 Konstytucji prawa do ochrony zdrowia. System ochrony zdrowia jako całość musi gwarantować realizację prawa do ochrony zdrowia poszczególnych jednostek, zaś stanowiące jego komponent świadczenia finansowane ze środków publicznych muszą być dostępne dla wszystkich obywateli na zasadzie równości (sprawa K 14/03). 11 sierpnia 2016 r. 3
11 sierpnia 2016 r. 4
Jakie mamy prawa w zakresie dostępu do świadczeń? Pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej (art. 6 ust. 1). Pacjent ma prawo, w sytuacji ograniczonych możliwości udzielenia odpowiednich świadczeń zdrowotnych, do przejrzystej, obiektywnej, opartej na kryteriach medycznych, procedury ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń (art. 6 ust. 2). 11 sierpnia 2016 r. 5
Godzi się zauważyć, w demokratycznym państwie prawnym jednym z przejawów autonomii jednostki i swobody dokonywanych przez nią wyborów jest prawo do decydowania o samym sobie, w tym do wyboru metody leczenia (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2012 r. III CSK 227/11) 11 sierpnia 2016 r. 6
Przestrzeganie praw pacjenta określonych w ustawie jest obowiązkiem organów władzy publicznej właściwych w zakresie ochrony zdrowia, Narodowego Funduszu Zdrowia, podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych, osób wykonujących zawód medyczny oraz innych osób uczestniczących w udzielaniu świadczeń zdrowotnych (art. 2). W razie zawinionego naruszenia praw pacjenta sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę ( ) (art. 4 ust. 1). 11 sierpnia 2016 r. 7
Jak działa system? Minister Zdrowia Koszyk świadczeń gwarantowanych: rozporządzenia MZ, decyzje refundacyjne, centralne zakupy NFZ Warunki kontraktowania: zarządzenia Prezesa NFZ, umowy dyrektorów OW NFZ ze szpitalami?? PACJENT (czy pacjęt?) 11 sierpnia 2016 r. 8
Wybrane problemy kwestie dostępu do ochrony zdrowia Przypadek 1: Pacjent wyczerpał wszystkie opcje leczenia w Polsce. Jedyną szansą jest obiecująca, ratująca życie terapia niezarejestrowana w fazie badań klinicznych lub rejestracji. Przypadek 2: Pacjent uczestniczył w badaniu klinicznym, które zostało zakończone. Przyjmował lek, który mu pomagał, ale który nie jest jeszcze zarejestrowany. 11 sierpnia 2016 r. 9
Wybrane problemy zakres koszyka świadczeń gwarantowanych Przypadek 1: Pacjent potrzebuje terapii, która: nie jest refundowana lub jest refundowana w innym wskazaniu lub pacjent nie spełnia kryteriów włączenia do programu lekowego 11 sierpnia 2016 r. 10
Wybrane problemy zakres koszyka świadczeń gwarantowanych Przypadek 2: Pacjent zostaje usunięty z programu lekowego decyzją zespołu kwalifikacyjnego z wątpliwym uzasadnieniem. Przypadek 3: Pacjent potrzebuje terapii, która nie jest dostępna w Polsce ale jest dostępna za granicą lub też w Polsce nie ma ośrodka wyspecjalizowanego a taki działa za granicą. 11 sierpnia 2016 r. 11
Wybrane problemy zakres koszyka świadczeń gwarantowanych - podsumowanie Pacjenci co do zasady nie biorą udziału w kształtowaniu zakresu refundacji czy to się zmieni? Brak procedury indywidualnego finansowania mechanizmu na kształt chemioterapii niestandardowej: pacjent niestandardowy = pacjent problematyczny Kluczowy problem prawny: kogo skarżyć? Prawny ersatz art. 109 ustawy o świadczeniach tryb indywidualnego ustalania zakresu świadczeń lub odwoływanie się od decyzji o odmowie świadczenia / wykluczeniu z programu Leczenie zagraniczne kluczowy polski koszyk, poza nim uznanie NFZ 11 sierpnia 2016 r. 12
Wybrane problemy kwestie kontraktowania świadczeń gwarantowanych Przypadki: Leczenie jest dostępne ale w odległych terminach Wyczerpał się limit na dany rok Formalnie program jest, ale niezakontraktowany 11 sierpnia 2016 r. 13
Wybrane problemy kwestie kontraktowania świadczeń gwarantowanych - podsumowanie Pacjenci co do zasady nie biorą udziału w kształtowaniu zasad kontraktowania czy to się zmieni? Kluczowy problem prawny kogo skarżyć? Akty NFZ sądy administracyjne oraz Prezes UOKIK Leczenie zagraniczne kluczowy polski koszyk, poza nim uznanie NFZ 11 sierpnia 2016 r. 14
Wybrane problemy problem instytucjonalny? ( ) odnosząc się do treści skierowanego przez Panią pisma wyjaśnienia wymaga, że Rzecznik Praw Pacjenta, jako centralny organ administracji publicznej, powołany w celu ochrony praw pacjenta, nie posiada uprawnień pozwalających na jakąkolwiek ingerencję czy też nadzór nad działaniami podejmowanymi przez NFZ. ( ) Wskazać tu należy na przeszkody o charakterze formalnoprawnym, a mianowicie okoliczność, że Rzecznik Praw Pacjenta może prowadzić postępowania wyjaśniające wyłącznie w stosunku do podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych. ( ) status pacjenta ściśle związany jest z procesem leczenia i uzależniony od korzystania ze świadczeń zdrowotnych udzielanych przez podmioty wykonujące działalność leczniczą. W tak określonym kręgu podmiotowym nie sposób odnaleźć organów administracji publicznej. Dopiero od momentu uzyskania przez daną osobę statusu pacjenta przysługiwać jej będą prawa pacjenta i tym samym sposobność ich naruszenia, które następnie będzie mogło być zweryfikowane w trybie postępowania wyjaśniającego. pismo RPP nr RzPP-ZPR.431.2274.2015.AJ 11 sierpnia 2016 r. 15
Podsumowanie System ochrony zdrowia zakłada ograniczenia Świadczenia gwarantowane powinny być realnie dostępne oraz zgodne z aktualnym stanem wiedzy medycznej Pacjent musi mieć możliwość dostępu do ochrony zdrowia poza systemem świadczeń gwarantowanych Muszą istnieć skuteczne środki prawne ochrony praw pacjenta i weryfikacji powyższych zasad 11 sierpnia 2016 r. 16
Natalia Łojko radca prawny natalia.lojko@krklegal.pl +48 603 27 28 37