Druk nr 579 Warszawa, 27 maja 2008 r.

SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Minister Zdrowia MZ-PZ-O-404-4441-59/BD/08 Druk nr 579 Warszawa, 27 maja 2008 r. Pan Bronisław Komorowski Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Szanowny Panie Marszałku W związku z wymogiem ustawowym przekazania przez Ministra Zdrowia do dnia 31 maja 2008 r. Marszałkowi Sejmu następujących dokumentów: 1.Sprawozdania z realizacji Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych w roku 2007. 2.Harmonogramu zadań wykonywanych w ramach programu wieloletniego Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych w roku 2009. 3.Kierunków realizacji zadań programu wieloletniego Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych na lata 2010-2011

określonym w zapisie art. 9 ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych (Dz. U. Nr 143, poz. 1200 z późn. zm.), przekazuję w załączeniu w/wymienione dokumenty. Jednocześnie uprzejmie informuję, że przedmiotowe dokumenty uzyskały akceptację Rady ds. Zwalczania Chorób Nowotworowych. Ponadto pragnę wyjaśnić, że w dokumentach pn. 1. Harmonogram zadań wykonywanych w ramach programu wieloletniego Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych w roku 2009. 2. Kierunki realizacji zadań programu wieloletniego Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych na lata 2010-2011 zostały przedstawione wstępne propozycje Ministerstwa Zdrowia. Ostatecznie Harmonogram zadań, w którym zostaną uwzględnione zadania zaprezentowane w przedłożonym dokumencie, uzupełniony o wykaz środków finansowych, które zostaną rozdysponowane na poszczególne zadania NPZChN, zostanie przekazany do zatwierdzenia przez RM w formie uchwały, w trybie ustawowym, na podstawie art. 5 przedmiotowej ustawy, po opracowaniu wstępnego budżetu Ministerstwa Zdrowia na 2009 r. Z poważaniem Z upoważnienia Ministra Zdrowia Podsekretarz Stanu (-) Marek Twardowski

MINISTERSTWO ZDROWIA Podsumowanie efektów z realizacji NARODOWEGO PROGRAMU ZWALCZANIA CHORÓB NOWOTWOROWYCH W ROKU 2007. WARSZAWA, maj 2008

Skrótowe podsumowanie efektów realizacji Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych. 1. Prewencja pierwotna nowotworów. Pełne upowszechnienie wśród lekarzy wszystkich specjalności oraz na polskich uczelniach medycznych Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem, dzięki realizowanym w ramach programu konferencjom i akcjom medialnym (telewizja, prasa, radio, internet). 2. Programy skryningowe Populacyjny program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. Populacyjny program wczesnego wykrywania raka piersi. Stworzenie Systemu Informatycznego Monitorowania Profilaktyki (SIMP) umożliwiającego monitorowanie i ewaluację programu oraz śledzenie bieżącej realizacji programów. Zwiększony udział kobiet w programach spowodowany został podjętą wespół z NFZ akcją wysyłkową imiennych zaproszeń do udziału kobiet w programach. Na bieżąco kontrolowana jest jakość wykonywanych badań skryningowych Szkolona jest kadra realizująca skryningi w zakresie właściwej jakości wykonywanych badań. Program badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego Polska jest jednym z czterech krajów w Europie (Polska, Niemcy, Włochy i Luksemburg), w których program wczesnego wykrywania raka jelita grubego prowadzony jest za pomocą kolonoskopii. Dane z Polski za lata 2000-2004 opublikowane zostały w New England Journal of Medicine (2006; 355: 1863-72). W całym czasie trwania programu trwa ustawiczne monitorowanie programu. Wszystkie dane spływają w postaci baz danych do ośrodka koordynującego - Centrum Onkologii Instytutu im. M. Skłodowskiej Curie w Warszawie. Z roku na rok poprawia się dostępność pacjentów do programu. Liczba realizatorów z 10 jednostek przez lata realizacji programu wzrosła do 79. Zapewniona jest wysoka jakość realizowanych w ramach programu badań kolonoskopowych We wszystkich programach profilaktycznych nastąpił znaczący wzrost zgłaszalności pacjentów na badania diagnostyczne w porównaniu z latami poprzednimi, w związku z czym zwiększyła się liczba wykonywanych w ramach programów badań, co ma przełożenie na wykrywalność nowotworów we wczesnych (łatwiejszych do wyleczenia) stadiach choroby. 3. Program opieki nad rodzinami wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe moduł 1 i 2 Programy opieki nad rodzinami wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raka piersi i raka jajnika (moduł I) oraz na raka jelita grubego i błony śluzowej macicy (moduł II) wdrożono w ponad 20 genetycznych poradniach onkologicznych w Polsce. Zidentyfikowano około 10.000 rodzin, w których ryzyko zachorowania jest ponad 4-krotnie wyższe niż średnie ryzyko zachorowania w populacji. Coroczną opieką obejmującą wczesną diagnostykę nowotworów a w przypadkach najwyższego ryzyka także aktywne interwencje profilaktyczne objęto około 5.000 członków tych rodzin. Wśród ponad 1% pacjentów objętych opieką wykrywa się corocznie zachorowania na nowotwory (tj. blisko 10- krotnie częściej niż w odpowiednich grupach w całej populacji); corocznie u około 2%

pacjentek najwyższego ryzyka zachorowania na raka piersi i jajnika wykonuje się profilaktyczne adneksektomie. 4. Utworzenie w Polsce systemu radioterapii onkologicznej Doposażenie i modernizacja zakładów radioterapii. Wyposażenie zakładów radioterapii w nowy sprzęt znacznie zmniejszyło czas oczekiwania pacjentów na leczenie (z trzech miesięcy do maksymalnie dwóch tygodni) oraz doprowadziło do sytuacji, w której w Polsce nie ma ewidentnych braków w aparaturze do radioterapii w żadnym z województw. Dążymy do osiągnięcia wskaźników europejskich tj. 1 aparat megawolowy na 300 tyś mieszkańców. Pozostały tylko 4 województwa lubelskie, małopolskie, podkarpackie i wielkopolskie gdzie na jeden aparat przypada powyżej 500 tyś mieszkańców z województwa. 5. Tomografia Pozytonowa (PET) budowa sieci ośrodków PET. W roku bieżącym przewiduje się zakończenie I etapu budowy sieci ośrodków, składającej się z 6 ośrodków: 3 wyposażonych w cyklotrony i skanery PET-CT (Bydgoszcz, Warszawa, Gliwice) oraz ośrodków satelitarnych w Kielcach, Gdańsku oraz Poznaniu (wyposażonych w skaner PET-CT). Wprowadzenie sieci zapewni dostęp do nowoczesnych metod diagnostyki onkologicznej, tym samym pozwoli na poprawę jakości leczenia i wczesnego rozpoznawania nowotworów. 6. Program szkolenia lekarzy rodzinnych i podstawowej opieki zdrowotnej - jednodniowe minimum onkologiczne oraz Szkolenie lekarzy rodzinnych z zakresu diagnostyki nowotworów i opieki nad chorymi po leczeniu onkologicznym Od czasu rozpoczęcia szkoleń lekarzy w ramach Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych udało się przeszkolić z wymienionego w programie zakresu ok. 10 000 lekarzy rodzinnych (z 16 000 lekarzy rodzinnych w Polsce). Program upowszechnienie wiedzy o chorobach onkologicznych wśród lekarzy pierwszego kontaktu z pacjentem, co powinno przełożyć się na wzrastająca liczbę wczesnych wykryć chorób nowotworowych wśród pacjentów trafiających do lekarzy POZ. 7. Modyfikacja i wdrożenie programu nauczania onkologii w polskich uczelniach medycznych. Wprowadzono standardową wersję kompleksowego podręcznika do nauczania onkologii w polskich uczelniach medycznych. Opracowano ogólnopolski test z onkologii dla studentów wydziałów lekarskich (wraz z internetowym systemem testowania) oraz sfinansowano zakup sprzętu i materiałów dydaktycznych dla uczelni objętych programem. Ponadto wprowadzono koordynatorów nauczania onkologicznego na uczelniach medycznych oraz opracowano ujednolicony program nauczania onkologii dla wszystkich uczelni medycznych. 8. Poprawa standardów leczenia operacyjnego i skojarzonego raka płuca - doposażenie i modernizacja klinik i oddziałów torakochirurgii. Zakupy nowego sprzętu medycznego dla zakładów i klinik torakochirurgii w tym respiratory, bronchoskopy, cyfrowe symulatory terapeutyczne, systemy monitoringu funkcji życiowych pacjenta. 9. Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce ostrej białaczki u dzieci Wprowadzenie programu poprawiło efektywność leczenia, a także doprowadziło do obniżenia toksyczności i kosztów leczenia. Uzyskano bazę danych o pacjentach z rozpoznaniem białaczki limfatycznej oraz zmniejszono liczby błędów diagnostycznych zwiększono precyzję

klasyfikacji pacjentów do leczenia. Zwiększyła się liczba przypadków całkowitych wyleczeń u dzieci z białaczkami limfatycznymi. 10. Ograniczenie niepełnosprawności u dzieci leczonych z powodu nowotworów złośliwych kości. Realizacja programu zwiększyła dostęp do leczenia wysokospecjalistycznego i poprawiła w sposób istotny jakość życia pacjentów. Stosowanie nowoczesnego leczenia oszczędzającego, zmniejszyło kalectwo i umożliwiło zachowanie kończyny w wybranej grupie chorych. 11. Modyfikacja i wdrażanie ujednoliconego programu diagnostyki i kompleksowego leczenia nowotworów ośrodkowego układu nerwowego (OUN) u dzieci. W wyniku wprowadzenia programu zawiązała się współpraca między neurochirugami, pediatrami, onkologami, radiologami i radioterapeutami zajmującymi się leczeniem nowotworów OUN u dzieci w Polsce, która zaowocowała poprawą uzyskiwanych wyników leczenia. W ramach realizacji programu w latach 2006-2007 Ministerstwo Zdrowia finansowało przeprowadzanie centralnej weryfikacji i analizy wyników badań, służących do przeprowadzenia stratyfikacji chorych do odpowiednich grup ryzyka oraz prowadzenie Centralnej Bazy Danych obejmującej wszystkich leczonych z powodu nowotworów OUN. 12. Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce guzów litych u dzieci W ramach realizacji programu w roku 2007 Ministerstwo Zdrowia finansowało przeprowadzanie centralnej weryfikacji wyników oraz prowadzenie Centralnej Bazy Danych. 13. Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce nieziarniczych chłoniaków złośliwych u dzieci. Poprzez realizację programu uzyskano poprawę wyników leczenia dzieci z nieziarniczymi chłoniakami złośliwymi - przeprowadzono weryfikację preparatów przesyłanych przez jednostki i analizę wyników badań służącą do przeprowadzenia stratyfikacji chorych do odpowiednich grup ryzyka. 14. Program doskonalenia diagnostyki białaczek ostrych u dorosłych w Polsce, z dostosowaniem do zaleceń Unii Europejskiej i współpracy z European Leukemia Net. W ramach realizacji programu nastąpiło unowocześnienie pracowni i metod diagnostycznych, połączone z ich standaryzacją i uzupełnieniem niezbędnej aparatury oraz szkoleniem osób ją obsługujących. Opracowano systemy diagnostyczne oraz utworzono bazy danych, unowocześniono systemy leczenia z uwzględnieniem metod opartych na zastosowaniu komórek krwiotwórczych unowocześniono warunki leczenia chorych na ostre białaczki poprzez utworzenie separatek zaopatrzonych co najmniej w system odwróconej izolacji. Wszystko to możliwe było dzięki dokonanym dla potrzeb programu zakupom sprzętu specjalistycznego. 15. Program wykrywania i rozpoznawania chłoniaków złośliwych. W ramach realizacji programu wybrano i doposażono w sprzęt diagnostyczny ośrodki leczenia chłoniaków złośliwych. W ramach programu funkcjonują dwa ośrodki referencyjne, pełniące rolę szkoleniową, konsultacyjną i koordynacyjną oraz 12 ośrodków regionalnych prowadzących leczenie chłoniaków. Zakupiony sprzęt do głównie wysokospecjalistyczne

mikroskopy do laboratoriów, mikrotomy rotacyjne, półautomatyczne homogenizatory, wirówki do krwi. Zestaw sprzętu zakupionego w ramach Narodowego programu w załączeniu. Ponadto: rozpoczęto wdrażanie projektu kontroli jakości diagnostyki chłoniaków, opracowano algorytm postępowania diagnostycznego oraz rozpoczęto jego wdrażanie, opracowano regulamin i rozpoczęto organizację pracy rejestru chłoniaków, rozpoczęto gromadzenie danych oraz prowadzenie bazy danych rejestru, zorganizowano konferencje diagnostyczne dla patologów specjalizujących się w diagnostyce chłoniaków, hematologów. 16. Zakup aparatury diagnostycznej dla wczesnego wykrywania nowotworów. Zakup aparatury diagnostycznej pozwoli na stopniowy wzrost jakości diagnostyki chorób nowotworowych w Polsce oraz doprowadzi do większej dostępności pacjentów do wczesnej diagnostyki onkologicznej. W ramach programu zakupiono miedzy innymi rezonanse magnetyczne, automatyczny aparat do prowadzenia reakcji immunohistochemicznych., aparaty USG, łaźnię wodną. 17. Program rozwoju opieki paliatywnej w onkologii W ramach realizacji Programu rozwoju opieki paliatywnej w onkologii w latach 2006 2007 realizowano szkolenia dla potrzeb kadry medycznej tworzonych w ośrodkach onkologicznych zespołów wsparcia. Doposażono w specjalistyczny sprzęt zespoły wsparcia oraz oddziały i zespoły opieki paliatywnej. Lista zakupionego sprzetu w zalaczeniu. Zakupiony sprzęt to koncentratory tlenu, pompy infuzyjne, łożka i sprzęt rehabilitacyjny. 18. Poprawa działania systemu zbierania i rejestrowania danych o nowotworach Dzięki programowi zapewnione jest funkcjonowanie nowoczesnego sytemu rejestrowania i analizowania danych o nowotworach. Uzupełniono brakujące w systemie dane na temat wybranych chorób onkologicznych, w celu wprowadzenia możliwości między innymi przeliczania wskaźnika 5-letnich przeżyć pacjentów z wykrytą chorobą onkologiczną na terenie Polski. Do chwili obecnej przedmiotowy wskaźnik obliczano w wybranych województwach na zasadzie pilotażu. Prowadzi się stałe doposażenie w niezbędny sprzęt do rejestracji funkcjonującej w Polsce sieci Krajowego i Wojewódzkich rejestrów nowotworów. Dzięki programowi możliwa jest współpraca z europejskimi instytucjonalnymi odpowiednikami polskich rejestrów nowotworów złośliwych.

Realizacja Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych w roku 2007 Załącznik nr 1 do Sprawozdania Lp. Tytuł zadania środki zaplanowane 2007 rok środki wydatkowane środki przeniesione do niewygasających 1. Prewencja pierwotna nowotworów 4 000 000,00 zł 4 000 000,00 zł 2. Populacyjny program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy 12 580 199,00 zł 7 656 134,69 zł 4 461 999,00 zł 3. Populacyjny program wczesnego wykrywania raka piersi 19 411 799,00 zł 14 346 601,05 zł 4 522 815,00 zł 4. 5. Program badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego Program opieki nad rodzinami wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe Moduł 1 - Wczesne wykrywania nowotworów złośliwych w rodzinach wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raka piersi i raka jajnika 14 215 210,00 zł 14 190 105,00 zł 3 042 222,00 zł 2 907 068,00 zł Moduł 2 - Wczesne wykrywanie i prewencja nowotworów złośliwych w rodzinach wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania naraka jelita grubego 1 130 570,00 zł 1 092 949,00 zł

6. Utworzenie w Polsce systemu radioterapii onkologicznej - Doposażenie i modernizacja zakładów radioterapii 145 117 340,00 zł 145 092 760,61 zł 7. 8. Tomografia pozystronowa (PET) - budowa sieci ośrodków PET Program szkolenia lekarzy rodzinnych i podsatawowej opieki zdrowotnej - jednodniowe minimum onkologiczne 30 000 000,00 zł 27 997 784,57 zł 2 000 000,00 zł 751 868,00 zł 751 756,82 zł 9. 10. 11. 12. 13. 14. Szkolenie lekarzy rodzinnych z zakresu diagnostyki nowotworów i opieki nad chorymi po leczeniu onkologicznym Modyfikacja i wdrożenie programu nauczania onkologii w polskich uczelniach medycznych Poprawa standardów leczenia operacyjnego i skojerzonego raka płuca - doposażenie i modernizacja klinik i oddziałów torakochirurgii Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce ostrej białaczki u dzieci Ograniczenie niepełnosprawności u dzieci leczonych z powodu nowotworów złośłiwych kości Modyfikacja i wdrażanie ujednoliconego programu diagnostyki i kompleksowego leczenia nowotworów ośrodkowego układu nerwowego (OUN) u dzieci 2 442 634,00 zł 2 441 356,26 zł 1 500 000,00 zł 1 496 993,40 zł 6 931 387,00 zł 6 805 013,00 zł 120 000,00 zł 441 640,00 zł 392 141,07 zł 1 183 160,00 zł 1 183 160,00 zł 230 000,00 zł 230 000,00 zł

15. 16. 17. 18. 19. Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce guzów litych u dzieci Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce nieziarniczych chłoniaków złośliwych u dzieci Program doskonalenia diagnostyki białaczek ostrych u dorosłych w Polsce, z dostosowaniem do zaleceń Unii Europejskiej i współpracy z "European Leukemia Net" Program wykrywania i rozpoznawania chłoniaków złośliwych w Polsce Zakup aparatury diagnostycznej dla wczesnego wykrywania nowotworów 107 200,00 zł 100 144,06 zł 78 000,00 zł 74 434,32 zł 6 358 768,00 zł 6 256 973,72 zł 2 142 783,00 zł 2 100 713,29 zł 17 825 321,00 zł 12 763 688,53 zł 5 000 000,00 zł 20. Program rozwoju opieki paliatywnej w onkologii 359 899,00 zł 347 774,10 zł 21 Poprawa działania systemu zbierania i rejestrowania danych o nowotworach Razem 2 050 000,00 zł 2 037 251,54 zł 271 900 000,00 zł 254 264 803,03 zł 16 104 814,00 zł środki niewykorzystane 1 530 382,97 zł

MINISTERSTWO ZDROWIA SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI NARODOWEGO PROGRAMU ZWALCZANIA CHORÓB NOWOTWOROWYCH W ROKU 2007. WARSZAWA, maj 2008

Realizacja Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych na podstawie ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych (Dz. U. Nr 143, poz. 1200 z późn.zm. ) rozpoczęła się od 1 stycznia 2006 r. Główne cele Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych: zahamowanie wzrostu zachorowań na nowotwory; osiągnięcie średnich europejskich wskaźników w zakresie wczesnego wykrywania nowotworów; osiągnięcie średnich europejskich wskaźników skuteczności leczenia; stworzenie warunków do wykorzystania w praktyce onkologicznej postępu wiedzy o przyczynach i mechanizmach rozwoju nowotworów złośliwych; utworzenie systemu ciągłego monitorowania skuteczności zwalczania nowotworów w skali kraju i poszczególnych regionach kraju. Zgodnie z ustawą z dnia 1 lipca 2005r. o ustanowieniu programu wieloletniego Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych, w ramach programu podejmuje się działania dotyczące w szczególności: rozwoju profilaktyki pierwotnej nowotworów złośliwych, w tym zwłaszcza zależnych od palenia tytoniu i niewłaściwego żywienia; wdrożenia populacyjnych programów wczesnego wykrywania, a w szczególności raka szyjki macicy, piersi, jelita grubego oraz wybranych nowotworów u dzieci; zwiększenia dostępności do metod wczesnego rozpoznawania oraz wdrożenia procedur zapewnienia jakości diagnostyki i terapii nowotworów; standaryzacji procedur leczenia napromienianiem; uzupełnienia oraz wymiany wyeksploatowanych urządzeń do radioterapii i diagnostyki nowotworów; upowszechnienia metod leczenia skojarzonego; rozwoju i upowszechniania współczesnych metod rehabilitacji chorych, ograniczania odległych następstw leczenia oraz opieki paliatywnej w onkologii; rozwoju i upowszechnienia nauczania onkologii w kształceniu przed i podyplomowym lekarzy, lekarzy dentystów, pielęgniarek, położnych i przedstawicieli innych zawodów medycznych; poprawy działania systemu zbierania danych o stopniu zaawansowania nowotworów; upowszechniania wiedzy w społeczeństwie na temat profilaktyki, wczesnego rozpoznawania i leczenia nowotworów. 2

Zgodnie z przepisami cytowanej ustawy, podstawowym trybem wyboru realizatorów jest konkurs ofert, przeprowadzany przez ministra właściwego do spraw zdrowia. W ramach Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych w roku 2007 realizowanych było 21 zadań. Realizatorzy zostali wybrani w drodze postępowania konkursowego (w większości na lata 2006-2007 lub 2008). Na realizację programu w zostało zawarte 353 umowy. Plan wydatków przeznaczonych na realizację Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych w roku 2007 wynosił 271 900 000,00 zł. (w tym: 216 900 000,00 zł środki majątkowe i 55 000 000,00 zł. środki bieżące). Do końca grudnia 2007 r. wydatkowano środki finansowe w wysokości 254 264 803,03 zł. Kwotę w wysokości 16 104 814,00 zł. ujęto w wykazie środków niewygasających z upływem roku budżetowego 2007. Zgodnie z obowiązującym w roku 2007 art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 1 lipca 2005 roku o ustanowieniu programu wieloletniego Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych, planowane nakłady na realizację działań profilaktycznych z zakresu wczesnego wykrywania chorób nowotworowych musiały stanowić przez pierwsze dwa lata 20% ogólnej wartości środków przeznaczonych na program. W roku 2007 na profilaktykę zostało przeznaczonych, zgodnie z przepisami przedmiotowej ustawy 54 380 000,00 zł. Były to środki z budżetu ministra właściwego do spraw zdrowia, nie licząc środków, które przeznaczył Narodowy Fundusz Zdrowia na realizację programów profilaktycznych w dziedzinie onkologii. Realizowane w ramach Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych zadania można przyporządkować do 5 grup: I. Programy profilaktyki i wczesnego wykrywania nowotworów (poz. 1-5). II. Programy inwestycyjne (poz. 6-7). III. Programy edukacyjne (poz. 8-10). IV. Programy poprawy jakości diagnostyki i leczenia nowotworów (poz. 11-19). V. Pozostałe programy (poz. 20-21). Zgodnie z Uchwałą Rady Ministrów z dnia 13 lutego 2007 roku w sprawie harmonogramu zadań wykonywanych w ramach programu wieloletniego Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych w roku 2007 oraz kierunków realizacji zadań tego programu na lata 2008 i 2009, realizowane były następujące zadania. 3

Lp. Tytuł zadania Str. 1. Prewencja pierwotna nowotworów 5 2. Populacyjny program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. 7 3. Populacyjny program wczesnego wykrywania raka piersi. 12 4. 5. 5.1. 5.2. 6. Program badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego Program opieki nad rodzinami wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe, w tym: Moduł 1 Wczesne wykrywanie nowotworów złośliwych w rodzinach wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raka piersi i raka jajnika Moduł 2 Wczesne wykrywanie i prewencja nowotworów złośliwych w rodzinach wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raka jelita grubego i błony śluzowej trzonu macicy Utworzenie w Polsce systemu radioterapii onkologicznej Doposażenie i modernizacja zakładów radioterapii 16 20 20 23 28 7. Tomografia Pozytonowa (PET) budowa sieci ośrodków (PET) 30 8. 9. 10. 11. 12. 13. Program szkolenia lekarzy rodzinnych i podstawowej opieki zdrowotnej jednodniowe minimum onkologiczne Szkolenie lekarzy rodzinnych z zakresu diagnostyki nowotworów i opieki nad chorymi po leczeniu onkologicznym Modyfikacja i wdrożenie programu nauczania onkologii w polskich uczelniach medycznych Poprawa standardów leczenia operacyjnego i skojarzonego raka płuca doposażenie i modernizacja klinik i oddziałów torakochirurgii Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce ostrej białaczki u dzieci Ograniczenie niepełnosprawności u dzieci leczonych z powodu nowotworów złośliwych kości 32 33 34 37 39 41 4

14. Modyfikacja i wdrażanie ujednoliconego programu diagnostyki i kompleksowego leczenia nowotworów ośrodkowego układu nerwowego (OUN) u dzieci. 43 15. Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce guzów litych u dzieci 45 16. Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce nieziarniczych chłoniaków złośliwych u dzieci. 46 17. Program doskonalenia diagnostyki białaczek ostrych u dorosłych w Polsce, z dostosowaniem do zaleceń Unii Europejskiej i współpracy z European Leukemia Net. 48 18. Program wykrywania i rozpoznawania chłoniaków złośliwych. 50 19. Zakup aparatury diagnostycznej dla wczesnego wykrywania nowotworów 52 20. Program rozwoju opieki paliatywnej w onkologii 53 21. Poprawa działania systemu zbierania i rejestrowania danych o nowotworach. 55 Ad. 1. Prewencja pierwotna nowotworów. Koordynator zadania prof. Witold Zatoński. Nowotwory stanowią jeden z najpoważniejszych, co do skali i złożoności, problemów z punktu widzenia zdrowia publicznego w Polsce i w Unii Europejskiej (UE). Skuteczne zapobieganie zgonom z powodu nowotworów złośliwych wymaga, poza poszukiwaniem bardziej skutecznych metod leczenia różnych postaci tej choroby, opracowania programów profilaktyki pierwotnej zmierzających do ograniczenia zachorowań. Jest to szczególnie ważne w obliczu trudności i kosztów procesu leczenia tych chorób oraz istniejących barier w dostępie do wysokospecjalistycznych metod terapii. Wokół problemu raka funkcjonuje w społeczeństwie wiele stereotypów i sprzecznych obiegowych przekonań a w społeczeństwie panuje dezorientacja odnośnie do rzeczywistych przyczyn możliwości zapobiegania chorobom. Świadomość polskiego społeczeństwa w tym zakresie musi zostać przebudowana poprzez dostarczenie rzetelnej, uporządkowanej wiedzy na temat rzeczywistych czynników przyczynowych powstawania nowotworów oraz wpływu czynników stylu życia na ryzyko zachorowania. Jednym z podstawowych wyzwań na najbliższe lata dla Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych jest radykalna poprawa stanu edukacji społeczeństwa polskiego, w tym także środowisk medycznych, w zakresie profilaktyki i zdrowego stylu życia oraz programów wczesnego rozpoznawania nowotworów, przede wszystkim w lokalizacjach 5

nowotworowych uznawanych za priorytetowe dla strategii zwalczania raka w Polsce ( tj. raka piersi, szyjki macicy, jelita grubego). I. Cele zadania Celem priorytetowym jest zahamowanie wzrostu zachorowań na nowotwory poprzez: 1. Rozwój profilaktyki pierwotnej nowotworów złośliwych, w tym zwłaszcza zależnych od palenia tytoniu i niewłaściwego żywienia. 2. Upowszechnienie wiedzy w społeczeństwie na temat profilaktyki, wczesnego rozpoznawania i leczenia nowotworów. II. Opis programu działań Realizatorem programu wybranym na lata 2006-2008 jest Centrum Onkologii Instytut im. M. Skłodowskiej Curie w Warszawie. Program przewiduje działania o zasięgu ogólnopolskim i regionalnym, obejmujące możliwie szerokie spektrum odbiorców (w tym organizacje społeczno-zawodowe, szkolnictwo) i wykorzystanie dla upowszechnienia wiedzy o przyczynach i możliwościach zapobiegania zachorowaniom na nowotwory wszystkich dostępnych mediów, w szczególności prasę, telewizję, internet, obejmujące: edukację różnych środowisk: medycznych i innych grup społeczno-zawodowych (uczelnie medyczne, organizacje społeczne, dorośli, dzieci i młodzież i inne), działania interwencyjne, monitorowanie stanu zagrożeń regionalnych w zakresie występowania czynników ryzyka zachorowania, monitorowanie skuteczności programów prewencyjnych (w tym także badania zmian świadomości, i zachowań prozdrowotnych). III. Nakłady finansowe na realizację programu: Na realizację programu pn. Prewencja pierwotna nowotworów w roku 2006 przeznaczono środki finansowe w wysokości 3 584 000,00 zł. Z w/w kwoty realizator wykorzystał środki finansowe w wysokości 3 531 071,88 zł. W roku 2007 na realizację programu wykorzystano kwotę w wysokości 4 000 000,00 zł. (100% planu). IV. Efekty realizacji programu Wydano i przeprowadzono kolportaż Europejskiego kodeksu walki z rakiem. Dystrybucję prowadzono za pośrednictwem Gazety Lekarskiej do wszystkich zawodowo-czynnych lekarzy, jako insert do październikowego numeru Gazety. Ogółem Kodeks otrzymało 115 000 lekarzy. Kodeks rozdystrybuowano również do regionalnych centrów onkologii 28 000 egzemplarzy oraz 1 500 egzemplarzy zostało przekazanych dyrektorom zakładów lekarzom CO w Warszawie, wykładowcom uczelni medycznych w Polsce, bibliotekom tych uczelni oraz szkół medycznych, stowarzyszeniom onkologicznym, ekspertom z dziedzin żywienia i kultury fizycznej 6

Organizowano konferencje prasowe, i przekazano mediom pakiety prasowe na temat Kodeksu walki z rakiem. Zorganizowano 11 spotkań nt. Upowszechnienia zapisów Europejskiego kodeksu walki z rakiem. W ramach realizacji edukacyjno-interwencyjnych działań zdrowotnych: o w marcu 2007 r. zorganizowano Jarmark Zdrowia na Placu Zamkowym w Warszawie, o we wrześniu 2007 r. zorganizowano Piknik Zdrowia w Łazienkach, o udzielono wsparcia instytucjom przygotowującym regionalne akcje na rzecz optymalizacji diety, poprzez dostarczanie im materiałów edukacyjnych i informacyjnych promujących Kodeks. W ramach portalu internetowego Programu na bieżąco prowadzona była strona pod adresem www.kodekswalkizrakiem.pl. W ramach organizacji działań medialnych dla upowszechnienia Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem wybrano w drodze procedury konkursowej Agencję TBWA/PR, która jest odpowiedzialna za prowadzenie kampanii medialnej Kodeks Zdrowego Człowieka. Przygotowano i wyprodukowano film edukacyjny, promujący zasady Europejskiego kodeksu walki z rakiem Pt. Kodeks Zdrowego Życia. Film emitowany był na stacjach TVP1, TVN24, TVN Turbo, TVN Meteo, Canal+, Planete oraz w telewizjach regionalnych i kablowych. W ramach działań na rzecz zmniejszenia ekspozycji populacji polskiej na działanie rakotwórczych substancji dymu tytoniowego przeprowadzono następujące akcje interwencyjne: Akcja dla pracowników Polskie Radio S.A. Zorganizowano Obchody Światowego Dnia bez Tytoniu, Konferencję naukowa na temat leczenia uzależnień, Konferencję prasową w NIL, Akcję na Placu Konstytucji pod hasłem walki z nikotynizmem. W ramach regionalnych programów szkoleniowo-edukacyjnych w zakresie prewencji pierwotnej realizowano konferencje szkoleniowo naukowe dla lekarzy rodzinnych, konferencje szkoleniowe dla personelu pielęgniarskiego, przygotowano 12 artykułów promujących zapisy Europejskiego kodeksu walki z rakiem. Przygotowano i przeprowadzono analizę ogólnopolskich badań ankietowych na temat stanu wiedzy o nowotworach i profilaktyce nowotworowej wśród lekarzy. Ad. 2. Populacyjny program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. Koordynator zadania prof. Marek Spaczyński. Rak szyjki macicy jest drugim pod względem częstości występowania nowotworem złośliwym, wykrywanym u kobiet na świecie. W statystyce umieralności kobiet z powodu nowotworów złośliwych rak szyjki macicy zajmuje trzecie miejsce. W Polsce Rak szyjki macicy jest szóstym pod względem częstości występowania nowotworem złośliwym rozpoznawanym u kobiet. Polska zajmuje aktualnie pierwsze miejsce wśród krajów Unii Europejskiej pod względem liczby nowych zachorowań na raka szyjki 7

macicy rocznie; Każdego roku notuje się w naszym kraju ponad 3.000 nowych zachorowań i blisko 1800 zgonów spowodowanych rakiem szyjki macicy. Tylko skuteczna realizacja aktywnego programu profilaktyki może radykalnie zmienić złą sytuację epidemiologiczną dotyczącą zachorowalności i umieralności z powodu raka szyjki macicy. Jedną z głównych przyczyn braku efektywności prowadzonej dotąd profilaktyki był brak jej populacyjnego, powszechnego, aktywnego i ciągłego charakteru. Tylko populacyjny program, posiadający sieć wyspecjalizowanych ośrodków koordynujących, aktywnie zapraszających pacjentki oraz monitorujących ich zgłaszalność, doprowadzi do poprawy dramatycznej sytuacji związanej z rakiem szyjki macicy w Polsce. Wdrażane dotychczas w Polsce programy wczesnego wykrywania raka szyjki macicy nie wykazywały populacyjnego charakteru profilaktyki. W większości były to badania realizowane w ramach programu biernej profilaktyki. Bardzo często badania nie były koordynowane i kontynuowane w późniejszym czasie. Nie zapewniono również obiegu informacji przez stworzenie bazy danych kobiet korzystających z działań profilaktycznych oraz nie zapewniono w skali kraju odpowiedniego poziomu diagnostyki cytologicznej. Cele zadania Celem głównym jest obniżenie poziomu zachorowalności i umieralności z powodu raka szyjki macicy. Cele szczegółowe: W oparciu o powstałe Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące (WOK) oraz Centralny Ośrodek Koordynujący (COK) możliwe będzie: Opis programu - osiągnięcie poprawy zgłaszalności kobiet na badania, - zapewnienie kontroli jakości diagnostyki na każdym etapie, - stałe monitorowanie i coroczna ocena wyników skryningu, - realizowanie specjalistycznych szkolenia pracowników realizujących skryning raka szyjki macicy. W latach 2006-2007 realizacja Populacyjnego programu profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy przebiegała w oparciu o wzajemną współpracę pomiędzy Ministerstwem Zdrowia, które finansowało część logistyczno organizacyjną, a Narodowym Funduszem Zdrowia finansującym wykonywane w ramach programów badania diagnostyczne. W programie przyjęto rozwiązania polegające na : wysyłaniu w formie listownej przez Narodowy Fundusz Zdrowia imiennych zaproszeń dla pacjentek cytologicznych badań diagnostycznych, szeroko zakrojonej akcji medialnej, realizowanej przez Wojewódzkie Oddziały Narodowego Funduszu Zdrowia oraz Centralny i Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące, 8

kontroli jakości badań diagnostycznych, wykonywanych w ramach programu profilaktycznego finansowanego przez Narodowy Fundusz Zdrowia, realizowanej przez Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące. Realizatorzy programu zostali wybrani w roku 2005 na lata 2005-2010 (16 Wojewódzkich Ośrodków Koordynujących i Centralny Ośrodek Koordynujący). Zadania Wojewódzkiego Ośrodka Koordynującego: Koordynacja, monitorowanie i sprawowanie nadzoru nad realizacją programu profilaktyki raka szyjki macicy w swoim województwie; Ścisła współpraca z Centralnym Ośrodkiem Koordynującym, wojewódzkim i Krajowym Rejestrem Nowotworów; Współpraca z NFZ w zakresie realizacji programu; Prowadzenie i stałe aktualizowanie komputerowej bazy danych Wojewódzkiego Ośrodka Koordynującego, która jest częścią składową centralnej bazy danych o programie i przekazywanie jej do Centralnego Ośrodka Koordynującego; Prowadzenie działań na rzecz wysokiej zgłaszalności pacjentek; Monitorowanie kobiet z nieprawidłowym wynikiem testu; Organizowanie i prowadzenie szkoleń dla realizatorów programów; Kontrola przebiegu skriningu i wnioskowanie o jego modyfikację do Centralnego Ośrodka Koordynującego; Kontrola jakości świadczeń wykonywanych przez poszczególnych realizatorów w ramach programu profilaktycznego, w tym kontrola dokumentacji medycznej oraz kwalifikacji kadry realizatorów oraz wyposażenia ośrodków biorących udział w realizacji programów; Konsultacje merytoryczne dla realizatorów programu; Współpraca z samorządami lokalnymi i władzami administracyjnymi, celem upowszechnienia wiedzy na temat czynników ryzyka rozwoju raka szyjki macicy oraz konieczności okresowej kontroli cytologicznej; Współpraca z zakładami pracy, celem wdrożenia i realizacji okresowych badań profilaktycznych dla kobiet; Współpraca w realizacji programu z opieką społeczną, organizacjami humanitarnymi, związkami wyznaniowymi, celem szerzenia oświaty zdrowotnej i propagowania wiedzy o profilaktyce raka szyjki macicy; Uczestniczenie w szkoleniach organizowanych przez Centralny Ośrodek Koordynujący oraz kursach organizowanych w ramach realizacji Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwoju Zasobów Ludzkich, Podnoszenia Umiejętności i kwalifikacji pracowników ochrony zdrowia. Opracowywanie rocznego sprawozdania z realizacji programu na terenie województwa. Zadania Centralnego Ośrodka Koordynującego: 9

Koordynacja i nadzór nad całością programu profilaktyki raka szyjki macicy; Stworzenie i prowadzenie ogólnopolskiej centralnej bazy danych, powiązanej z Wojewódzkimi Ośrodkami Koordynującymi oraz wojewódzkimi i Krajowym Rejestrem Nowotworów; Organizowanie szkoleń; Opiniowanie zasad konkursów na realizację programu profilaktyki raka szyjki macicy; Analiza i ocena realizacji programu pod względem zgodności z założeniami w przypadku braku oczekiwanych efektów po zasięgnięciu opinii grupy specjalistów skorygowanie założeń programu lub metod w nim stosowanych; Współpraca z wojewódzkimi i Krajowym Rejestrem Nowotworów; Organizowanie konferencji sprawozdawczej, podsumowującej realizację programu w danym roku kalendarzowym (budżetowym); Opracowanie rocznego sprawozdania z realizacji programu profilaktycznego dla wczesnego wykrywania raka szyjki macicy; Monitorowanie oraz ewaluacja programu, w tym ocena ilościowa (współczynnik zachorowalności, umieralności, chorobowości, zgłaszalność, rejestr wyników przebadanych kobiet) i jakościowa programu; Monitorowanie kobiet z nieprawidłowym wynikiem testu; Przeprowadzanie wizytacji Wojewódzkich Ośrodków Koordynujących; Organizowanie co najmniej 2 spotkań w ciągu roku z przedstawicielami Wojewódzkich Ośrodków Koordynujących, w celu omówienia realizacji skriningu na terenie każdego województwa; Współpraca z towarzystwami naukowymi, organizacjami samorządowymi, konsultantami krajowymi i wojewódzkimi w zakresie realizacji programu profilaktycznego. W ramach finansowanego przez Narodowy Fundusz Zdrowia Programu profilaktyki raka szyjki macicy wykonywane są badania cytologiczne dla kobiet w wieku 25 59 lat, które nie miały takiego badania w ciągu ostatnich trzech lat. W przypadku kobiet obciążonych czynnikami ryzyka takimi jak zakażenie HIV, przyjmowanie leków immunosupresyjnych, zakażenie HPV - typem wysokiego ryzyka, badania wykonuje się co 12 miesięcy. Od roku 2006 zmieniono tryb realizacji programu dodając etap pogłębionej diagnostyki mający na celu postawienie ostatecznego rozpoznania. III. Nakłady finansowe na realizację programu Na realizację Populacyjnego programu profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy przeznaczono środki finansowe w wysokości 12 580 199,00 zł., w tym na: Część administracyjno logistyczną (realizację zadań przez Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące i Centralny Ośrodek Koordynujący) 7 298 200,00 zł. 10

Organizację systemu logistyki wysyłania zaproszeń, przygotowanie ankiet zapraszających pacjentki do udziału w programie profilaktyki, przygotowaną we współpracy z NFZ 5 281 999,00 zł. Do 31 grudnia 2007 roku na realizację programu wykorzystano środki finansowe w wysokości 7 656 134,69 zł., w tym: Część administracyjno logistyczną (realizację zadań przez Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące i Centralny Ośrodek Koordynujący) 6 871 998,86 zł. Organizację systemu logistyki wysyłania zaproszeń (realizowanej przez Narodowy Fundusz Zdrowia) 784 135,83 zł. Kwota w wysokości 4 461 999,00 zł. została ujęta w wykazie środków niewygasających z upływem roku budżetowego 2007 termin wykorzystania: do 30 czerwca 2008 roku (realizacja wysyłki zaproszeń na badania cytologiczne dla kobiet w wieku 25-59 lat i kontynuacja realizacji akcji medialnych propagujących profilaktykę raka szyjki macicy). IV. Efekty realizacji programu Wprowadzenie Systemu Informatycznego Monitorowania Profilaktyki (SIMP) do obsługi Populacyjnego programu profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy, który pozwala na: o korzystanie z baz danych Narodowego Funduszu Zdrowia, o kontrolę on-line" daty ostatniego badania cytologicznego każdej pacjentki, o nadanie indywidualnego numeru każdemu preparatowi cytologicznemu, co eliminuje błędy, o zniesienie limitów na ilość wykonywanych badań cytologicznych przez świadczeniodawców etapu podstawowego rozliczających się w tym systemie. Zrealizowano szereg akcji medialnych. Przeprowadzono szkolenia dla kobiet i kadry realizującej program profilaktyczny, Przeprowadzono kontrolę jakości badań cytologicznych. Podjęto współpracę z samorządami oraz w celu upowszechnienia programu profilaktycznego. Zakupiono program do obsługi bazy danych w ośrodku skryningu raka piersi. Program otrzymały nieodpłatnie Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące, z możliwością przekazania go wykonawcom świadczeń na ich terenie. Przeprowadzono XXIX Kongres Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego pod hasłem Kobieta Współczesna", (28-30 września 2006 w Poznaniu), objęty patronatem Międzynarodowej Organizacji Ginekologów i Położników (FIGO) oraz warsztaty szkoleniowe z zakresu wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. Do udziału w warsztatach zaproszono światowej sławy ekspertów zajmujących się zarówno pierwotną, jak i wtórną profilaktyką tego typu nowotworu. W roku 2007 w ramach Programu profilaktyki raka szyjki macicy objęto badaniami cytologicznymi 686 623 kobiet - rozpoznano nowotwór złośliwy u 63 kobiet, 206 700 kobiet 11

u których wykryto zmiany łagodne, 14 618 kobiet z podejrzeniem raka szyjki macicy, 494 kobiet z rozpoznaną śródnabłonkową neoplazją szyjki macicy. W odniesieniu do 1/3 liczby kobiet w grupie wiekowej uprawnionej do objęcia programem w roku 2007, zaplanowanej do przebadania w roku 2007, przebadano 21,27% populacji - w odniesieniu do liczby wysłanych zaproszeń 7,8%. Ad. 3. Populacyjny program wczesnego wykrywania raka piersi. Koordynator zadania prof. Marek P. Nowacki Rak piersi jest jednym z najważniejszych problemów zdrowotnych u kobiet w Polsce. Z obecnie żyjących co 14 Polka zachoruje na raka piersi w ciągu swojego życia. Rak piersi jest pierwszą przyczyną zgonów u kobiet w wieku 40-54 lat. Polska należy do krajów o średniej zachorowalności i umieralności na raka piersi na świecie. W 2005 r. na raka piersi zachorowało ok. 13.385 kobiet, zmarło 5.112. Dane epidemiologiczne wskazują, że szanse wyleczenia raka piersi w krajach rozwiniętych wynoszą 70-90%, w Polsce około 60% a w krajach rozwijających się 47%. Jedynie zorganizowany skryning mammograficzny może obniżyć umieralność do poziomów krajów rozwiniętych oraz szybko poprawić wskaźnik koszt/efekt oraz poprawić jakość życia chorych. Cele programu Celem Populacyjnego programu wczesnego wykrywania raka piersi jest ograniczenie umieralności z powodu tego nowotworu poprzez zwiększenie odsetka raków piersi rozpoznawanych we wczesnych fazach zaawansowania, w wieku najwyższego ryzyka zachorowania na ten nowotwór (50-69 lat). Osiągnięcie tego celu wymaga stopniowego zwiększania - we współpracy z Narodowym Funduszem Zdrowia - efektywności już istniejących programów, poprzez nadanie im charakteru populacyjnego i dostosowanie standardów jakości badań diagnostycznych do zaleceń Komisji Unii Europejskiej. Cele szczegółowe: stworzenie centralnej bazy danych kobiet uczestniczących w programie, stworzenie systemu umożliwiającego wieloletnie, ciągłe prowadzenie aktywnego skriningu raka piersi w Polsce; monitorowanie losów pacjentek z wykrytymi zmianami nowotworowymi, poprawa zgłaszalności kobiet na badania profilaktyczne, doskonalenie metod, zapewnienie kontroli jakości badań diagnostycznych na każdym etapie realizacji programu zwiększenie świadomości kobiet. realizacja specjalistycznych szkoleń pracowników realizujących skryning raka piersi. 12

Opis programu W latach 2006-2007 realizacja Populacyjnego programu wczesnego wykrywania raka piersi przebiegała w oparciu o wzajemną współpracę pomiędzy Ministerstwem Zdrowia, które finansowało część logistyczno organizacyjną, a Narodowym Funduszem Zdrowia finansującym wykonywane w ramach programów badania diagnostyczne. W programie przyjęto rozwiązania polegające na : wysyłaniu w formie listownej przez Narodowy Fundusz Zdrowia imiennych zaproszeń dla pacjentek do udziału w programie, szeroko zakrojonej akcji medialnej, realizowanej przez Wojewódzkie Oddziały Narodowego Funduszu Zdrowia oraz Centralny i Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące, kontroli jakości badań diagnostycznych, wykonywanych w ramach programu profilaktycznego finansowanego przez Narodowy Fundusz Zdrowia, realizowanej przez Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące. Realizatorzy programu zostali wybrani w roku 2005 na lata 2005-2010 (15 Wojewódzkich Ośrodków Koordynujących i Centralny Ośrodek Koordynujący). Zadania Wojewódzkiego Ośrodka Koordynującego: Koordynacja, monitorowanie i sprawowanie nadzoru nad realizacją programu profilaktyki raka piersi w swoim województwie; Ścisła współpraca z Centralnym Ośrodkiem Koordynującym, wojewódzkim i Krajowym Rejestrem Nowotworów; Współpraca z NFZ w zakresie realizacji programu; Prowadzenie i stałe aktualizowanie komputerowej bazy danych Wojewódzkiego Ośrodka Koordynującego, która jest częścią składową centralnej bazy danych o programie i przekazywanie jej do Centralnego Ośrodka Koordynującego; Prowadzenie działań na rzecz wysokiej zgłaszalności pacjentek; Monitorowanie kobiet z nieprawidłowym wynikiem testu; Organizowanie i prowadzenie szkoleń dla realizatorów programów; Kontrola przebiegu skryningu i wnioskowanie o jego modyfikację do Centralnego Ośrodka Koordynującego; Kontrola jakości świadczeń wykonywanych przez poszczególnych realizatorów w ramach programu profilaktycznego, w tym kontrola dokumentacji medycznej oraz kwalifikacji kadry realizatorów, a także wyposażenia ośrodków biorących udział w realizacji programów; Konsultacje merytoryczne dla realizatorów programu; Współpraca z samorządem lokalnym i władzami administracyjnymi, celem upowszechnienia wiedzy na temat czynników ryzyka rozwoju raka piersi oraz konieczności okresowej kontroli mammograficznej; 13

Współpraca z zakładami pracy, celem wdrożenia i realizacji okresowych badań profilaktycznych dla kobiet; Współpraca w realizacji programu z opieką społeczną, organizacjami humanitarnymi, związkami wyznaniowymi, celem szerzenia oświaty zdrowotnej i propagowania wiedzy o profilaktyce raka piersi; Uczestniczenie w szkoleniach organizowanych przez Centralny Ośrodek Koordynujący oraz kursach organizowanych w ramach realizacji Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwoju Zasobów Ludzkich, Podnoszenia umiejętności i kwalifikacji pracowników ochrony zdrowia. Opracowywanie rocznego sprawozdania z realizacji programu na terenie województwa. Zadania Centralnego Ośrodka Koordynującego. Koordynacja i nadzór nad całością programu profilaktyki raka piersi; Stworzenie i prowadzenie ogólnopolskiej centralnej bazy danych, powiązanej z Wojewódzkimi Ośrodkami Koordynującymi oraz wojewódzkimi i Krajowym Rejestrem Nowotworów; Organizowanie szkoleń; Opiniowanie zasad konkursów na realizację programu profilaktyki raka piersi; Analiza i ocena realizacji programu pod względem zgodności z założeniami w przypadku braku oczekiwanych efektów po zasięgnięciu opinii grupy specjalistów skorygowanie założeń programu lub metod w nim stosowanych; Współpraca z wojewódzkimi i Krajowym Rejestrem Nowotworów; Organizowanie konferencji sprawozdawczej, podsumowującej realizację programu w danym roku kalendarzowym (budżetowym); Monitorowanie oraz ewaluacja programu, w tym ocena ilościowa (współczynnik zachorowalności, umieralności, chorobowości, zgłaszalność, rejestr wyników przebadanych kobiet) i jakościowa programu; Monitorowanie kobiet z nieprawidłowym wynikiem badania; Przeprowadzanie wizytacji Wojewódzkich Ośrodków Koordynujących; Organizowanie co najmniej 2 spotkań w ciągu roku z przedstawicielami Wojewódzkich Ośrodków Koordynujących, w celu omówienia realizacji skryningu na terenie każdego województwa; Współpraca z towarzystwami naukowymi, organizacjami samorządowymi, konsultantami krajowymi i wojewódzkimi w zakresie realizacji programu profilaktycznego; Współpraca z Narodowym Funduszem Zdrowia w zakresie realizacji programu. W ramach finansowanego przez Narodowy Fundusz Zdrowia Programu profilaktyki raka piersi wykonywane są badania mammograficzne dla kobiet w wieku 50 69 lat, które nie miały takiego badania w ciągu ostatnich dwóch lat. W przypadku kobiet obciążonych 14

czynnikami ryzyka takimi jak mutacja w obrębie genu BRCA1/BRCA2 oraz rak piersi u matki, siostry lub córki badania wykonuje się co 12 miesięcy. Od roku 2006 zmieniono tryb realizacji programu dodając etap pogłębionej diagnostyki mający na celu postawienie ostatecznego rozpoznania, co ułatwiło pacjentkom z nieprawidłowymi wynikami dostęp do dalszej diagnostyki. III. Nakłady finansowe na realizację programu Na realizację Populacyjnego programu wczesnego wykrywania raka piersi przeznaczono środki finansowe w wysokości 19 411 799,00 zł., w tym na: Część administracyjno logistyczną (realizację zadań przez Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące i Centralny Ośrodek Koordynujący) 7 660 600,00 zł. Organizację systemu logistyki wysyłania zaproszeń, przygotowanie ankiet zapraszających pacjentki do udziału w programie profilaktyki, przygotowaną we współpracy z Narodowym Funduszem Zdrowia 2 571 199,00 zł. Zakup mammografów 9 180 000,00 zł. Do 31 grudnia 2007 roku na realizację programu wykorzystano środki finansowe w wysokości 14 346 601,05 zł., w tym: Część administracyjno logistyczną (realizację zadań przez Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące i Centralny Ośrodek Koordynujący) 7 253 265,59 zł. Organizację systemu logistyki wysyłania zaproszeń (realizowanej przez Narodowy Fundusz Zdrowia) 541 445,90 zł. Zakup mammografów 6 551 889,56 zł. Kwota w wysokości 4 522 815,00 zł. została ujęta w wykazie środków niewygasających z upływem roku budżetowego 2007 termin wykorzystania: do 30 czerwca 2008 roku (tj. 2 528 616,00 zł. na zakup mammografów oraz 1 994 199,00 zł. na realizację wysyłki zaproszeń na badania mammograficzne dla kobiet w wieku 50-69 lat i kontynuację realizacji akcji medialnych propagujących profilaktykę raka piersi). Realizacja świadczeń opieki zdrowotnej w tym zakresie w całości finansowana była ze środków własnych Narodowy Fundusz Zdrowia. IV. Efekty realizacji programu Stworzenie Systemu Informatycznego Monitorowania Profilaktyki (SIMP) umożliwiającego monitorowanie i ewaluację programu. Realizacja akcji medialnych. Przeprowadzono szkolenia dla kobiet i kadry realizującej program profilaktyczny, Przeprowadzono kontrolę jakości badań mammograficznych oraz zakupiono zestawy do kontroli jakości badań mammograficznych. 15

Nawiązano współpracę z samorządami w celu upowszechnienia programu profilaktycznego. Współpraca z towarzystwami naukowymi, organizacjami samorządowymi, konsultantami krajowymi i wojewódzkimi w zakresie realizacji programu profilaktycznego (m.in. dla potrzeb propagowania wiedzy o profilaktyce raka piersi uzyskano poparcie Arcybiskupa Józefa Michalika w postaci listu wyrażającego akceptację oraz polecającego badania mammograficzne jako skuteczną pomoc kobietom zagrożonym chorobom nowotworowym). W roku 2007 w ramach Programu profilaktyki raka piersi objęto badaniami mammograficznymi 934 820 kobiet - rozpoznano nowotwór złośliwy u 1762 kobiet. U 228 353 kobiet wykryto zmiany łagodne. W odniesieniu do ½ całkowitej liczby kobiet w grupie wiekowej uprawnionej do objęcia programem, zaplanowanej do przebadania w roku 2007, przebadano 40,5% populacji (tj. 20,5% w odniesieniu do pełnej populacji). Ad. 4. Program badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego. Koordynator zadania prof. Marek P. Nowacki. Rak jelita grubego (okrężnicy i odbytnicy) należy do najczęstszych nowotworów złośliwych. Częstość zachorowań zależy od regionu geograficznego: jest najwyższa w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej (ponad 40 zachorowań na 100 000 mieszkańców na rok) i najniższa w krajach afrykańskich, azjatyckich i w Ameryce Południowej (kilka zachorowań na 100 000). Europa Środkowa, w tym Polska, należy do regionu o średniej zachorowalności. W naszym kraju, w 2002 roku, współczynnik zachorowalności wynosił 35 na 100 000 dla mężczyzn i 30 na 100 000 dla kobiet. Pod względem częstości zachorowań, jak również pod względem częstości zgonów, rak jelita grubego zajmuje w Polsce drugie miejsce wśród nowotworów złośliwych (zarówno wśród kobiet jak i mężczyzn). Odsetki 5-letnich przeżyć wahają się w granicach od 21,2% do 24,8%, podczas gdy na przykład w Słowacji wynoszą 35,1 38,9%, a w Holandii aż 52,4 58,7%. Wskaźniki 5-letnich przeżyć zależą głównie od stopnia zaawansowania nowotworu w chwili wykrycia i rozpoczęcia leczenia: jeżeli rak jelita grubego zostanie wykryty w najwcześniejszej fazie (stopień zaawansowania A wg Dukes a) odsetek 5-letnich przeżyć wynosi 90%; gdy do rozpoznania dochodzi w najbardziej zaawansowanym stadium choroby (stopień D), szansę na przeżycie 5 lat ma zaledwie 5% pacjentów. Niestety w Polsce, w ponad połowie przypadków rak jelita grubego rozpoznawany jest zbyt późno, w momencie gdy jest już znacznie zaawansowany. Znane są dwie główne metody badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego: (i) test na obecność krwi utajonej w stolcu powtarzany co roku, a następnie kolonoskopia u wszystkich osób z wynikiem dodatnim (problemem jest duży odsetek fałszywie dodatnich testów i niska czułość w wykrywaniu stanu przedrakowego jakim są gruczolaki). (ii) kolonoskopia (badanie endoskopowe całego jelita grubego) wykonywane raz na 10 lat. 16