NARODOWY PROGRAM ZWALCZANIA CHORÓB NOWOTWOROWYCH. Warszawa 2008

Transkrypt

1 NARODOWY PROGRAM ZWALCZANIA CHORÓB NOWOTWOROWYCH Warszawa

2 Spis Treści Prewencja pierwotna nowotworów... 3 Populacyjny program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy... 6 Populacyjny program wczesnego wykrywania raka piersi... 9 Program badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego Program opieki nad rodzinami wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe Wczesne wykrywanie nowotworów złośliwych w rodzinach wysokiego dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raka piersi i raka jajnika - Moduł Wczesne wykrywanie i prewencja nowotworów złośliwych w rodzinach wysokiego ryzyka zachorowania na raka jelita grubego i błony śluzowej trzonu macicy Moduł Utworzenie w Polsce systemu radioterapii onkologicznej doposażenie i modernizacja zakładów radioterapii Tomografia pozytonowa (PET) budowa sieci ośrodków PET Program szkolenia lekarzy rodzinnych i podstawowej opieki zdrowotnej - jednodniowe minimum onkologiczne Szkolenie lekarzy rodzinnych z zakresu diagnostyki nowotworów i opieki nad chorymi po leczeniu onkologicznym Modyfikacja i wdrożenie programu nauczania onkologii w polskich akademiach uczelniach medycznych Poprawa standardów leczenia operacyjnego i skojarzonego raka płuca doposażenie i modernizacja klinik i oddziałów torakochirurgii Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce ostrej białaczki u dzieci Modyfikacja i wdrażanie ujednoliconego programu diagnostyki i kompleksowego leczenia nowotworów ośrodkowego układu nerwowego (OUN) u dzieci Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce guzów litych u dzieci Wdrożenie programu kontroli jakości w diagnostyce nieziarniczych chłoniaków złośliwych u dzieci. 44 Wdrożenie programu oceny jakości życia i stanu zdrowia dzieci i młodzieży po zakończonym leczeniu przeciwnowotworowym Program doskonalenia diagnostyki i leczenia białaczek u dorosłych w Polsce, z dostosowaniem do zaleceń Unii Europejskiej i współpracy z European Leukemia Net Program wykrywania i rozpoznawania chłoniaków złośliwych w Polsce Zakup aparatury diagnostycznej dla wczesnego wykrywania nowotworów Program rozwoju opieki paliatywnej Poprawa działania systemu zbierania i rejestrowania danych o nowotworach złośliwych Załącznik poszczególne kosztorysy zadań

3 Prewencja pierwotna nowotworów Koordynator zadania prof. Witold Zatoński. Nowotwory stanowią jeden z najpoważniejszych, co do skali i złożoności, problemów z punktu widzenia zdrowia publicznego w Polsce i w Unii Europejskiej (UE). Skuteczne zapobieganie zgonom z powodu nowotworów złośliwych wymaga, poza poszukiwaniem bardziej skutecznych metod leczenia różnych postaci tej choroby, opracowania programów profilaktyki pierwotnej zmierzających do ograniczenia zachorowań. Jest to szczególnie ważne w obliczu trudności i kosztów procesu leczenia tych chorób oraz istniejących barier w dostępie do wysokospecjalistycznych metod terapii. Wokół problemu raka funkcjonuje w społeczeństwie wiele stereotypów i sprzecznych obiegowych przekonań a w społeczeństwie panuje dezorientacja odnośnie do rzeczywistych przyczyn możliwości zapobiegania chorobom. Świadomość polskiego społeczeństwa w tym zakresie musi zostać przebudowana poprzez dostarczenie rzetelnej, uporządkowanej wiedzy na temat rzeczywistych czynników przyczynowych powstawania nowotworów oraz wpływu czynników stylu życia na ryzyko zachorowania. Jednym z podstawowych wyzwań na najbliższe lata dla Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych jest radykalna poprawa stanu edukacji społeczeństwa polskiego, w tym także środowisk medycznych, w zakresie profilaktyki i zdrowego stylu życia oraz programów wczesnego rozpoznawania nowotworów, przede wszystkim w lokalizacjach nowotworowych uznawanych za priorytetowe dla strategii zwalczania raka w Polsce ( tj. raka piersi, szyjki macicy, jelita grubego). OPIS PROGRAMU 1. Cele programu uporządkowanie, usystematyzowanie i upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy o czynnikach stylu życia, które mają związek przyczynowy z zachorowaniami na nowotwory. Cel ten będzie realizowany w oparciu o zalecenia Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem. Etapy realizacji programu w roku Kontynuacja popularyzacji zapisów Kodeksu w środowisku medycznym. Kodeks zostanie opublikowany i rozpowszechniony (szkolenia, działania medialne), tak, aby każdy lekarz w Polsce miał możliwość zapoznania się z tym dokumentem. 2. Kodeks zostanie dostosowany do potrzeb przeciętnego odbiorcy, a jego zapisy staną się przedmiotem popularyzacji w całej populacji. 3. Opracowanie dalszych adaptacji na użytek konkretnych grup społecznych (np. dzieci, młodzież). Program realizowany stopniowo w coraz szerszym zakresie w następnych latach przyczyni się do wzrostu świadomości Polaków na temat czynników ryzyka i profilaktyki nowotworów, a w konsekwencji doprowadzi di zmiany stylu życia populacji. Program będzie realizowany w porozumieniu i przy współudziale wyspecjalizowanych podmiotów naukowo-badawczych, a także we współpracy z innymi organizacjami, które zaangażowane są w działania z zakresu profilaktyki przeciwnowotworowej i promocji zdrowia (Polska Unia Onkologii, Narodowy Fundusz Zdrowia, placówki ochrony zdrowia, towarzystwa lekarskie, inspekcja sanitarna, placówki oświatowe, itd.). 3

4 Szczególna współpraca będzie konieczna na poziomie opracowywania i wdrażania kolejnych edycji Kodeksu Walki z Rakiem, gdzie konieczna jest konsultacja wielu środowisk mających doświadczenie w adaptacji naukowych danych do potrzeb zróżnicowanego odbiorcy. Poprawa stanu edukacji, zarówno lekarzy jak i całego społeczeństwa, w dziedzinie profilaktyki i wczesnego rozpoznawania nowotworów jest jednym z podstawowych elementów innych ważnych projektów, np. Narodowego Programu Zdrowia. Europejski Kodeks Walki z Rakiem jest tu doskonałym narzędziem, dlatego jego upowszechnianie stanowić będzie trzon strategii Programu Prewencji Pierwotnej w Polsce i będzie jednym z pierwszych jego zadań. Program Prewencji Pierwotnej obejmować będzie działania interwencyjne, w tym edukacyjne zmierzające do wyeliminowania bądź ograniczenia środowiskowych czynników ryzyka związanych z: Paleniem tytoniu, Nadużywaniem alkoholu, Nieprawidłowym odżywianiem, brakiem aktywności fizycznej i otyłością, Zanieczyszczeniem czynnikami rakotwórczymi środowiska miejsca pracy i miejsca zamieszkania, Czynnikami infekcyjnymi, Ekspozycją słoneczną (czerniak skóry) Istotnym elementem programu w dalszych etapach będzie też zwiększenie świadomości o potrzebie wykonywania regularnych badań profilaktycznych takich jak: cytologia, mammografia, badań na krew utajoną w kale czy badanie per rectum. Będzie to również poszerzenie oferty medialnej realizowanej w ramach programów populacyjnych w kierunku wczesnego wykrywania raka piersi i raka szyjki macicy. Wszelkie działania interwencyjne i edukacyjne poprzedzone będą diagnozą stanu wiedzy środowiska lekarskiego i społeczeństwa polskiego na temat nowotworów i profilaktyki. Zakłada się, że wszystkie działania powinny mieć zasięg ogólnopolski, ale także aspekt regionalny oraz obejmować możliwie szerokie spektrum odbiorców (organizacje społecznozawodowe, szkolnictwo), z wykorzystaniem wszystkich dostępnych mediów. 2. Plan działań Zadanie 1 Działalność wydawnicza Wykonawca: Centrum Onkologii Instytut, Warszawa; Koordynacja Zadania: Prof. dr hab. med. Witold Zatoński Działania: Kodeks zostanie dodrukowany w wersji podstawowej, w nakładzie około egzemplarzy. Wykonawca zostanie wybrany w drodze przetargu. W dalszej kolejności zostaną opracowane i wydane Kodeksy w wersji popularnej oraz w wersji dla dzieci oraz inne materiały uzupełniające oraz zostaną podjęte prace przygotowawcze do upowszechniania Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem w całej populacji. Prowadzenie strony internetowej 4

5 Zadanie będzie realizowane we współpracy z wyspecjalizowanymi wydawnictwami i drukarniami oraz Regionalnymi Centrami Onkologii. Zadanie 2 Kampanie medialne dla upowszechnienia walki z rakiem Wykonawca: Centrum Onkologii Instytut, Warszawa Regionalne Centra Onkologii Koordynacja Zadania: Prof. dr hab. med. Witold Zatoński Zadanie zostanie zrealizowane poprzez następujące działania: organizacja konferencji prasowych, opracowanie materiałów dla dziennikarzy - artykułów i komunikatów do prasy (tłumaczenia, komunikaty prasowe, opracowania); organizacja warsztatów dla dziennikarzy prowadzenie strony internetowej, aktualizacja informacji o Programie. przygotowanie i realizacja kampanii medialnej poświęconej Europejskiemu Kodeksowi Walki z Rakiem w tym opracowywanie i wykonywanie spotów reklamy społecznej. Zadanie będzie realizowane we współpracy z: Polskim Radiem S.A. i TVP, innymi mediami oraz wyspecjalizowanymi agencjami. Zadanie 3 Organizacja populacyjnych kampanii zdrowotnych, w tym działań edukacyjnych i interwencyjnych mających na celu poszerzenie idei i wdrożenie Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem. Wykonawca: Centrum Onkologii Instytut, Warszawa Regionalne Centra Onkologii Kierownik Zadania: Prof. dr hab. med. Witold Zatoński Interwencyjne kampanie masowe adresowane do społeczeństwa są sprawdzoną metodą aktywizowania ludzi na rzecz różnorodnych działań służących edukacji zdrowotnej i zmianie postaw zdrowotnych. Działania te spotykają się z szeroką akceptacją społeczną, i umożliwiają włączanie się do współdziałania wielu podmiotów, w tym władz lokalnych, przedsiębiorstw, organizacji społecznych. Celem organizowania masowych ogólnokrajowych i lokalnych kampanii edukacyjno-interwencyjnych będzie propagowanie zaleceń opisanych w Europejskim Kodeksie Walki z Rakiem. I. Działania na rzecz zmniejszenia ekspozycji populacji polskiej na działanie rakotwórczych substancji zawartych w dymie tytoniowym (bierne i czynne palenie) II. Działania na rzecz optymalizacji diety, szczególnie wzrostu częstości spożywania warzyw i owoców w polskiej populacji; popularyzacji zasad diety śródziemnomorskiej; przeciwnowotworowych składnikach warzyw i owoców; metod zwiększania udziału warzyw i owoców w codziennej diecie oraz wyrównywania sezonowości spożycia. 5

6 III. Prowadzenie ogólnopolskiej infolinii na temat profilaktyki nowotworów, w szczególności na temat czynników ryzyka chorób nowotworowych w tym metod leczenia zespołu uzależnienia od tytoniu. IV. Inne działania populacyjno-edukacyjne związane z upowszechnianiem zaleceń Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem. Zadanie będzie realizowane we współpracy z wyspecjalizowanymi podmiotami, organizacjami samorządowymi i pozarządowymi, regionalnymi centrami onkologii i stacjami sanitarnoepidemiologicznymi.. Zadanie 4 Działalność Regionalnych Centrów Onkologii, przeprowadzenie regionalnych programów. Wykonawca: Regionalne Ośrodki Onkologiczne wg złożonych i zaakceptowanych programów Koordynacja Zadania: Prof. dr hab. med. Witold Zatoński Zadanie zostanie zrealizowane w oparciu o regionalne ośrodki, głownie onkologiczne, które według przyjętych w skali całego kraju ogólnych zaleceń przeprowadzą działania z wykorzystaniem form i narzędzi najbardziej adekwatnych dla poszczególnych populacji. Zadanie 5 Działalność administracyjna koordynacja programu. Wykonawca: Centrum Onkologii Instytut, Warszawa Regionalne Centra Onkologii Celem jest nadzór nad realizacją Programu i jego koordynacja. Zadanie zostanie zrealizowane poprzez następujące działania: Organizowanie i obsługa prac zespołu ekspertów Koordynowanie prac zespołów realizujących program w regionach Organizacja sekretariatu programu Populacyjny program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy Koordynator zadania prof. Marek Spaczyński. Rak szyjki macicy jest drugim pod względem częstości występowania nowotworem złośliwym, wykrywanym u kobiet na świecie. W statystyce umieralności kobiet z powodu nowotworów złośliwych rak szyjki macicy zajmuje trzecie miejsce. W Polsce Rak szyjki macicy jest szóstym pod względem częstości występowania nowotworem złośliwym rozpoznawanym u kobiet. Polska zajmuje aktualnie pierwsze miejsce wśród krajów Unii Europejskiej pod względem liczby nowych zachorowań na raka szyjki macicy rocznie; Każdego roku notuje się w naszym kraju ponad nowych zachorowań i blisko 1800 zgonów spowodowanych rakiem szyjki macicy. 6

7 Tylko skuteczna realizacja aktywnego programu profilaktyki może radykalnie zmienić złą sytuację epidemiologiczną dotyczącą zachorowalności i umieralności z powodu raka szyjki macicy. Jedną z głównych przyczyn braku efektywności prowadzonej dotąd profilaktyki był brak jej populacyjnego, powszechnego, aktywnego i ciągłego charakteru. Tylko populacyjny program, posiadający sieć wyspecjalizowanych ośrodków koordynujących, aktywnie zapraszających pacjentki oraz monitorujących ich zgłaszalność, doprowadzi do poprawy dramatycznej sytuacji związanej z rakiem szyjki macicy w Polsce. Wdrażane dotychczas w Polsce programy wczesnego wykrywania raka szyjki macicy nie wykazywały populacyjnego charakteru profilaktyki. W większości były to badania realizowane w ramach programu biernej profilaktyki. Bardzo często badania nie były koordynowane i kontynuowane w późniejszym czasie. Nie zapewniono również obiegu informacji przez stworzenie bazy danych kobiet korzystających z działań profilaktycznych oraz nie zapewniono w skali kraju odpowiedniego poziomu diagnostyki cytologicznej. OPIS PROGRAMU 1. Cel programu. Obniżenie wskaźnika umieralności i zachorowalności oraz zwiększenia wskaźnika 5-letnich wyleczeń z powodu raka szyjki macicy do poziomu osiąganego w krajach Unii Europejskiej poprzez: Zapewnienie możliwości realizacji programu o charakterze populacyjnym, czyli aktywnego skryningu raka szyjki macicy dla indywidualnie zapraszanych kobiet z przedziału wiekowego lat w interwale 1/3 lata. Zapewnienie działania Centralnemu i Wojewódzkim Ośrodkom Koordynującym monitorujących i oceniających prawidłową realizację badań skryningowych w ramach programu profilaktycznego, finansowanego przez NFZ. Zapewnienie realizacji wysokiej jakości badań przesiewowych, poprzez: Wprowadzenie regularnych specjalistycznych kontroli jakości u świadczeniodawców etapu podstawowego (wykonawców badań cytologicznych) przez Centralny i Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące oraz realizację szkoleń specjalistycznych dla kadry obsługującej realizację programu, za którą odpowiedzialne są COK i WOKi Zwiększenie poziomu zgłaszalności pacjentek do udziału w programie poprzez: usprawnienie wysyłki imiennych zaproszeń do kobiet, realizację akcji medialnych i edukacyjnych dla kobiet, włączenie pielęgniarek środowiskowych i położnych do roznoszenia zaproszeń i działań edukacyjnych, skierowanych do kobiet. Doposażenie ośrodków skryningowych w specjalistyczny sprzęt. W ramach Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych, zadania: Zakup aparatury diagnostycznej dla wczesnego wykrywania nowotworów, planowany jest zakup cytomammobusów dla potrzeb realizacji badań skryningowych cytologicznych i mammograficznych. 7

8 W ramach programu zakłada się współpracę pomiędzy Narodowym Funduszem Zdrowia, zapewniającym dostępność do świadczeń cytologicznych. Ministerstwo Zdrowia finansuje część administracyjno-logistyczną - Finansowanie kosztów osobowych i zadaniowych stworzonej dla potrzeb programu sieci Wojewódzkich i Centralnego Ośrodków Koordynujących, monitorujących nadzorujących realizację Populacyjnego programu wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. 2. Plan działań Osiągnięcie założonych celów możliwe będzie poprzez: Wprowadzenie jednolitego standardu postępowania, Zapewnienie możliwości wykonania bezpłatnych badań cytologicznych kobietom w wieku 25-59, w interwale 1 badanie na 3 lata, Zapewnienie ciągłej koordynacji i monitorowania programu profilaktycznego, Zapewnienie możliwości monitorowania losów pacjentek z wykrytymi podczas programu nieprawidłowościami, Zmniejszenie liczby wyników fałszywie dodatnich, a w szczególności fałszywie negatywnych, możliwe do osiągnięcia dzięki zapewnieniu wysokiej jakości badań cytologicznych, w związku z realizacją specjalistycznych kontroli jakościowych u świadczeniodawców etapu podstawowego i diagnostycznego, co w konsekwencji przekłada się na zwiększenie odsetka wykrytych stanów przedrakowych i wczesnych postaci raka szyjki macicy, Poprawę świadomości społecznej w zakresie profilaktyki raka szyjki macicy, Podniesienie poziomu zgłaszalności pacjentek do programu, Usprawnienie akcji wysyłkowej zaproszeń do kobiet, 3. Sposób realizacji zadań. W ramach programu: 1. Centralny i Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące realizować będą zadania w zakresie: Prowadzenia kontroli jakości badań skryningowych. Realizacji szkoleń dla personelu obsługującego program profilaktyczny, Organizacji akcji medialnych propagujących program profilaktyczny w celu poprawy zgłaszalności pacjentek do udziału w programie, Monitorowania przebiegu programu (ilość i jakość wykonywanych badań przez świadczeniodawców uczestniczących w Programie), Ciągłej oceny efektów skryningu, Koordynacji programu (finansowanie Ministerstwo Zdrowia). 2. Narodowy Fundusz Zdrowia realizuje akcję wysyłkową zaproszeń oraz akcje edukacyjno informacyjną, zachęcającą kobiety do udziału w programie - (finansowanie Ministerswo Zdrowia) 3. Świadczeniodawcy realizują badania skryningowe, finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia w ramach zawartych kontraktów - (finansowanie Narodowy Fundusz Zdrowia). 8

9 Populacyjny program wczesnego wykrywania raka piersi Koordynator zadania prof. Marek P. Nowacki Rak piersi jest jednym z najważniejszych problemów zdrowotnych u kobiet w Polsce. Z obecnie żyjących co 14 Polka zachoruje na raka piersi w ciągu swojego życia. Rak piersi jest pierwszą przyczyną zgonów u kobiet w wieku lat. Polska należy do krajów o średniej zachorowalności i umieralności na raka piersi na świecie. W 2005 r. na raka piersi zachorowało ok kobiet, zmarło Dane epidemiologiczne wskazują, że szanse wyleczenia raka piersi w krajach rozwiniętych wynoszą 70-90%, w Polsce około 60% a w krajach rozwijających się 47%. Jedynie zorganizowany skryning mammograficzny może obniżyć umieralność do poziomów krajów rozwiniętych oraz szybko poprawić wskaźnik koszt/efekt oraz poprawić jakość życia chorych. OPIS PROGRAMU Rak piersi jest jednym z najważniejszych problemów zdrowotnych u kobiet w Polsce. Z obecnie żyjących, co 14 Polka zachoruje na raka piersi w ciągu swojego życia, a biorąc pod uwagę wzrost ryzyka zachorowania o 6,5% rocznie, coraz więcej Polek zachoruje w przyszłości na ten nowotwór. Nowotwory złośliwe są pierwszą przyczyną zgonów u kobiet do 65 roku życia w Polsce, a rak piersi jest pierwszą przyczyną zgonów u kobiet w wieku lat. Polska należy do krajów o średniej zachorowalności i umieralności na raka piersi na świecie. W 2001r. zachorowało ok kobiet na raka piersi i zmarło Przeżycia 5-letnie chorych w Warszawie i Krakowie na raka piersi należą do niskich w Europie (69%). Średnia dla krajów europejskich biorących udział w badaniu EUROCARE-3 wynosiła 77%. Dane epidemiologiczne wskazują, że szanse wyleczenia raka piersi w krajach rozwiniętych wynoszą 72%, w Polsce 58% a w krajach rozwijających się 47%. Udowodniono, że jedynie zorganizowany skryning mammograficzny może obniżyć umieralność do 40%, szybko poprawić wskaźnik koszt/efekt oraz poprawić jakość życia chorych. Wprowadzenie mammograficznego skryningu populacyjnego w Polsce jest wyzwaniem nie tylko medycznym, ale przede wszystkim cywilizacyjnym. Mając powyższe na uwadze w roku 2005 przyjęta została przez SEJM ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. o stanowieniu wieloletniego programu Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych, zapewniająca ciągłą realizację zadań profilaktycznych i gwarantująca stałe źródło ich finansowania. 1. Cel programu. Obniżenie wskaźnika umieralności i zachorowalności oraz zwiększenia wskaźnika 5-letnich wyleczeń z powodu raka piersi do poziomu osiąganego w krajach Unii Europejskiej poprzez: 1. Zapewnienie możliwości realizacji programu o charakterze populacyjnym, czyli aktywnego skryningu raka piersi dla indywidualnie zapraszanych kobiet z przedziału wiekowego lat w interwale 1/2 lata. 9

10 2. Zapewnienie działania Centralnemu i Wojewódzkim Ośrodkom Koordynującym monitorujących i oceniających prawidłową realizację badań skryningowych w ramach programu profilaktycznego, finansowanego przez NFZ. 3. Zapewnienie realizacji wysokiej jakości badań przesiewowych, poprzez: wprowadzenie regularnych specjalistycznych kontroli jakości u świadczeniodawców etapu podstawowego (wykonawców badań mammograficznych) przez Centralny i Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące, oraz realizację szkoleń specjalistycznych dla kadry obsługującej realizację programu, za którą odpowiedzialne sa COK i WOKi. 4. Zwiększenie poziomu zgłaszalności pacjentek do udziału w programie poprzez: usprawnienie wysyłki imiennych zaproszeń do kobiet, realizację akcji medialnych i edukacyjnych dla kobiet, włączenie pielęgniarek środowiskowych i położnych do roznoszenia zaproszeń i działań edukacyjnych skierowanych do kobiet. 5. Doposażenie ośrodków skryningowych w specjalistyczny sprzęt. W ramach Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych, zadania: Zakup aparatury diagnostycznej dla wczesnego wykrywania nowotworów, planowany jest zakup cytomammobusów dla potrzeb realizacji badań skryningowych cytologicznych i mammograficznych. W ramach programu zakłada się współpracę pomiędzy: 1. Narodowym Funduszem Zdrowia, zapewniającym dostępność do świadczeń mammograficznych. 2. Ministerstwo Zdrowia finansuje część administracyjno-logistyczną - Finansowanie kosztów osobowych i zadaniowych stworzonej dla potrzeb programu sieci Wojewódzkich i Centralnego Ośrodków Koordynujących, monitorujących nadzorujących realizację Populacyjnego programu wczesnego wykrywania raka piersi. 2. Plan działań - opis działań, które mają doprowadzić do osiągnięcia celów. Osiągnięcie założonych celów możliwe będzie poprzez: 1. Wprowadzenie jednolitego standardu postępowania. 2. Zapewnienie możliwości wykonania bezpłatnych badań mammograficznych kobietom w wieku 50-69, w interwale 1 badanie na 2 lata. 3. Zapewnienie ciągłej koordynacji i monitorowania programu profilaktycznego. 4. Zapewnienie możliwości monitorowania losów pacjentek z wykrytymi podczas programu nieprawidłowościami. 5. Zmniejszenie liczby wyników fałszywie dodatnich, a w szczególności fałszywie negatywnych, możliwe do osiągnięcia dzięki zapewnieniu wysokiej jakości badań mammograficznych, w związku z realizacją specjalistycznych kontroli jakościowych u świadczeniodawców etapu podstawowego, co w konsekwencji przekłada się na zwiększenie odsetka wykrytych stanów przedrakowych i wczesnych postaci raka piersi. 6. Poprawę świadomości społecznej w zakresie profilaktyki raka piersi. 7. Podniesienie poziomu zgłaszalności pacjentek do programu. 10

11 8. Usprawnienie akcji wysyłkowej zaproszeń do kobiet. 3. W ramach programu: 1. Centralny i Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące realizować będą zadania w zakresie: Prowadzenia kontroli jakości badań skryningowych. Realizacji szkoleń dla personelu obsługującego program profilaktyczny. Organizacji akcji medialnych propagujących program profilaktyczny w celu poprawy zgłaszalności pacjentek do udziału w programie. Monitorowania przebiegu programu (ilość i jakość wykonywanych badań przez świadczeniodawców uczestniczących w Programie). Ciągłej oceny efektów skryningu. Koordynacji programu (finansowanie Ministerstwo Zdrowia) 2. Narodowy Fundusz Zdrowia realizuje akcję wysyłkową zaproszeń oraz akcje edukacyjnoinformacyjne, zachęcające kobiety do udziału w programie - (finansowanie Ministerstwo Zdrowia). 3. Świadczeniodawcy realizują badania skryningowe, finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia w ramach zawartych kontraktów - (finansowanie Narodowy Fundusz Zdrowia). Program badań przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego Koordynator zadania prof. Marek P. Nowacki. Rak jelita grubego (okrężnicy i odbytnicy) należy do najczęstszych nowotworów złośliwych. Częstość zachorowań zależy od regionu geograficznego: jest najwyższa w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej (ponad 40 zachorowań na mieszkańców na rok) i najniższa w krajach afrykańskich, azjatyckich i w Ameryce Południowej (kilka zachorowań na ). Europa Środkowa, w tym Polska, należy do regionu o średniej zachorowalności. W naszym kraju, w 2002 roku, współczynnik zachorowalności wynosił 35 na dla mężczyzn i 30 na dla kobiet. Pod względem częstości zachorowań, jak również pod względem częstości zgonów, rak jelita grubego zajmuje w Polsce drugie miejsce wśród nowotworów złośliwych (zarówno wśród kobiet jak i mężczyzn). Odsetki 5-letnich przeżyć wahają się w granicach od 21,2% do 24,8%, podczas gdy na przykład w Słowacji wynoszą 35,1 38,9%, a w Holandii aż 52,4 58,7%. Wskaźniki 5-letnich przeżyć zależą głównie od stopnia zaawansowania nowotworu w chwili wykrycia i rozpoczęcia leczenia: jeżeli rak jelita grubego zostanie wykryty w najwcześniejszej fazie (stopień zaawansowania A wg Dukes a) odsetek 5-letnich przeżyć wynosi 90%; gdy do rozpoznania dochodzi w najbardziej zaawansowanym stadium choroby (stopień D), szansę na przeżycie 5 lat ma zaledwie 5% pacjentów. Niestety w Polsce, w ponad połowie przypadków rak jelita grubego rozpoznawany jest zbyt późno, w momencie gdy jest już znacznie zaawansowany. Znane są dwie główne metody badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego: Test na obecność krwi utajonej w stolcu powtarzany co roku, a następnie kolonoskopia u wszystkich osób z wynikiem dodatnim (problemem jest duży odsetek fałszywie dodatnich testów i niska czułość w wykrywaniu stanu przedrakowego jakim są gruczolaki), 11

12 Kolonoskopia (badanie endoskopowe całego jelita grubego) wykonywane raz na 10 lat. Optymalnym sposobem prowadzenia badań przesiewowych jest wykonywanie pełnej kolonoskopii raz na 10 lat. Taka strategia ma wiele zalet i w dodatku jest najbardziej kosztowoefektywna. Głównymi argumentami na rzecz wykonywania kolonoskopii zamiast badań na krew utajoną w stolcu są: Badanie kału na krew utajoną trzeba powtarzać co roku, a kolonoskopię wykonuje się co 10 lat, Badanie testem na krew utajoną wykryje tylko 16% raków a kolonoskopia aż 75%, Kolonoskopia pozwala od razu usuwać stany przedrakowe (polipy gruczolaki) spotykane u co czwartej badanej osoby. Polska jest jednym z czterech krajów w Europie (Polska, Niemcy, Włochy i Luksemburg), w których program wczesnego wykrywania raka jelita grubego prowadzony jest za pomocą kolonoskopii. Dane z Polski za lata opublikowane zostały w New England Journal of Medicine (2006; 355: ). W całym czasie trwania programu trwa ustawiczne monitorowanie programu. Wszystkie dane spływają w postaci baz danych do ośrodka koordynującego - Centrum Onkologii Instytutu im. M. Skłodowskiej Curie w Warszawie. Dane są weryfikowane, poddawane kontroli jakości i mogą służyć jako przykład wprowadzania nowej procedury profilaktycznej. Program trwa od października 2000 roku. OPIS PROGRAMU 1. Cele ogólne i szczegółowe. Program, o ile będzie kontynuowany przez co najmniej 10 lat i będzie prowadzony w możliwie największej liczbie ośrodków w Polsce powinien doprowadzić w skali kraju do: Zwiększenia odsetka raków wykrywanych we wczesnych stadiach zaawansowania (A i B wg Dukes a), Zwiększenia odsetka wyleczenia ( 5-letnich przeżyć), Zahamowanie wzrostu liczby nowych przypadków raka, Obniżenie umieralności na raka jelita grubego (poprzez porównanie danych z Krajowego Rejestru Nowotworów co rok od 1999 aż do 2015 roku), Obniżenia kosztów leczenia raka w skali kraju (dzięki leczeniu raków wczesnych, a nie zaawansowanych i dzięki usuwaniu stanów przedrakowych polipów). 2. Plan działań - opis działań, które mają doprowadzić do osiągnięcia celów. Populacja badana Osoby bez objawów klinicznych sugerujących istnienie raka jelita grubego: Osoby w wieku lat, niezależnie od wywiadu rodzinnego, Osoby w wieku lat, które mają krewnego pierwszego stopnia, u którego rozpoznano raka jelita grubego, 12

13 Osoby w wieku lat z rodziny HNPCC (rodzinnego raka jelita grubego niezwiązanego z polipowatością). W tej grupie osób konieczne jest potwierdzenie rozpoznania przynależności do rodziny HNPCC z Poradni Genetycznej na podstawie spełnienia tzw. kryteriów amsterdamskich i ewentualne badania genetycznego. Ponadto należy pamiętać, że członkowie takiej rodziny powinny mieć powtarzane kolonoskopie co 2-3 lata, chyba, że badanie genetyczne wskaże, że u danej osoby nie ma mutacji genetycznych i że dana osoba może być zwolniona z wykonywania kontrolnych (nadzorczych) kolonoskopii. Tę grupę osób poddawanych badaniom przesiewowym wprowadzono w roku Opis działań Lekarze rodzinni i lekarze opieki podstawowej zapraszani są na spotkania informacyjne o Programie otrzymują druki Ankiet będących formalnymi skierowaniami na badania przesiewowe. Od 2006 roku wprowadzano na coraz większą skalę najbardziej prawidłowy sposób prowadzenia badań przesiewowych, czyli zapraszanie osób do badań z list mieszkańców. W roku 2005, przeprowadzono pilotową akcję dotyczącą tego sposobu rekrutacji do badań przesiewowych doświadczenia będą wykorzystane w roku bieżącym. Opracowano listy zapraszające do badań, ustalono sposób współpracy z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Administracji w dziedzinie generowania list mieszkańców dla poszczególnych ośrodków w kraju, opracowano technikę masowej wysyłki, pakowania, listów przypominających i utrzymywania kontaktów z ośrodkami w tej sprawie. W ośrodku wykonującym badania organizuje się sekretariat Programu ( 1-2 osoby) posiadający własny telefon sekretariat stanowi punkt kontaktowy dla lekarzy rodzinnych i opieki podstawowej, dla osób gotowych poddać się badaniu kolonoskopowemu. Sekretariat przyjmuje Ankiety przesyłane pocztą, faksem lub osobiście przez pacjentów, ustala terminy badań, wydaje instrukcje dotyczące przygotowania jelita grubego do badania, prowadzi dokumentację, porządkuje ją, wprowadza dane demograficzne do bazy komputerowej. Sekretariat Programu jest centralnym ogniwem Programu. Osoby, których Ankiety są prawidłowo wypełnione i nie budzą wątpliwości mają wykonywane badanie kolonoskopowe. Osoby, których Ankiety wskazują, że dana osoba nie spełnia kryteriów udziału w badaniu przesiewowym zapraszane są na wizytę u konsultanta gastroenterologa. Jeśli dana osoba kwalifikuje się do udziału w Programie jest kierowana na kolonoskopię przesiewową. Jeśli nie kwalifikuje się to w zależności od przyczyn wykonywane są różne działania: gdy występują objawy sugerujące raka dana osoba kierowana jest na badanie kolonoskopowe diagnostyczne w ramach normalnej opieki czyli na kolonoskopię finansowaną przez Narodowy Fundusz Zdrowia. gdy podejrzewa się inne problemy gastroenterologiczne podejmowane są odpowiednie działania diagnostyczne i ewentualne lecznicze w ramach działań finansowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia ( inne badania- USG, gastroskopia itp.). Badania kolonoskopowe przesiewowe wykonywane są w godzinach popołudniowych tak, aby nie zmniejszać normalnej działalności diagnostycznej i terapeutycznej Ośrodka. Po zabiegach osoby poddane badaniom od razu otrzymują wynik badania, Jeśli stwierdzi się polipy do 10 mm średnicy, są one od razu usuwane, 13