Systemy ubezpieczeń społecznych w wybranych krajach UE

Warszawa, 8 marca 2017 Systemy ubezpieczeń społecznych w wybranych krajach UE Karolina Szyszko-Głowacka, Departament Współpracy Międzynarodowej

2 Przedmiot wykładu systemowe rozwiązania, przyjęte w wybranych krajach Unii Europejskiej Holandii, Francji, Wielkiej Brytanii i Hiszpanii w odniesieniu do zabezpieczenia społecznego

3 Przypomnienie Co to jest zabezpieczenie społeczne? Międzynarodowa Organizacja Pracy, (Konwencja nr 102): rezultat osiągnięty za pomocą całego szeregu kompleksowych i uwieńczonych powodzeniem przedsięwzięć publicznych, mających na celu ochronę ludności (lub dużych grup społecznych) przed niedostatkiem środków materialnych, który w przypadku braku takich przedsięwzięć mógłby być spowodowany utratą dochodów w razie choroby, bezrobocia, inwalidztwa, starości czy zgonu, oraz przedsięwzięć zapewniających dostęp do opieki zdrowotnej w razie potrzeby i pomagających rodzinom wychowującym małe dzieci. Zabezpieczenie społeczne to wszelkie interwencje podmiotów publicznych lub prywatnych, mające na celu zmniejszenie ciężaru wynikającego z określonych ryzyk lub potrzeb, o ile nie występuje równocześnie rozwiązanie wzajemne lub indywidualne. Wyróżnia się osiem grup ryzyk lub potrzeb: choroba/opieka zdrowotna, inwalidztwo, starość, śmierć żywiciela rodziny, rodzina/dzieci, bezrobocie, potrzeby mieszkaniowe, pozostałe wykluczenie społeczne.

4 Przedmiot wykładu Europejski model społeczny nie jest jednolity, można wyodrębnić: Model nordycki (Szwecja, Holandia; aktywny rynek pracy, wysokie pozapłacowe koszty pracy) Model kontynentalny (Francja, Niemcy; wysoki udział wydatków na emerytury i świadczenia z tytułu niezdolności do pracy) Model anglosaski (Wielka Brytania; mniejsze wydatki niż w powyższych, aktywność zawodowa) Model śródziemnomorski (Włochy, Hiszpania; najmłodszy model, niższe wydatki, nacisk na emerytury)

5 Przedmiot wykładu Ogólnie przyjęte oceny prezentowanych systemów społecznych: Holandia system dość skomplikowany, szczegółowo regulujący specyficzne sytuacje życiowe ubezpieczonych, z szeroko rozwiniętym zakresem świadczeń z zabezpieczenia społecznego Wielka Brytania typowy system opary na modelu Beveridge a, zapewniający minimum zabezpieczenia dla każdego obywatela Francja rozbudowany i zróżnicowany system zabezpieczenia społecznego, oparty na modelu Bismarckowskim Hiszpania - system w obliczu wyzwań i problemów nasilonych przez kryzys

Holandia Model nordycki - aktywny rynek pracy, wysokie pozapłacowe koszty pracy system dość skomplikowany, szczegółowo regulujący specyficzne sytuacje życiowe ubezpieczonych, z szeroko rozwiniętym zakresem świadczeń z zabezpieczenia społecznego

7 Schemat organizacyjny systemu zabezpieczenia społecznego Holandii Ministerstwo Spraw Społecznych i Zatrudnienia Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Ministerstwo Zdrowia, Opieki Społecznej i Sportu Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport choroba (ZW) macierzyństwo (WAZO) (świadczenia pieniężne) inwalidztwo (WIA/WAO//Wajong) bezrobocie (WW) minimalny dochód gwarantowany (dodatki - TW) starość (AOW) osoby pozostałe przy życiu (ANW) świadczenia rodzinne (AKW i KGB) minimalny dochód gwarantowany: pomoc społeczna (według ustawy) minimum socjalne dla określonych grup (IOAW/IOAZ) choroba (Zvw) macierzyństwo (Zvw) (świadczenia rzeczowe) opieka długoterminowa (Wet langdurige zorg (WLZ)) świadczenia zdrowotne (Wzt) Wdrożenie: Instytut Świadczeń Pracowniczych (UWV) Wdrożenie: Bank Ubezpieczeń Społecznych (SVB) Wdrożenie KGB: Administracja podatkowa Wdrożenie: samorządy lokalne komunalne służby socjalne Wdrożenie: prywatne kasy chorych Administracja podatkowa (Belastingdienst) Zarządzanie: Narodowy Zakład Opieki Zdrowotnej (ZiN) Nadzór: Inspektorat Spraw Społecznych i Zatrudnienia (Inspectie SZW) Nadzór: Holenderskie Władze Opieki Zdrowotnej (NZa) Urzędy skarbowe: pobór i rozdzielenie składek

8 System zabezpieczenia społecznego w Holandii (1/2) Rozbudowana siatka bezpieczeństwa na wypadek zdarzeń życiowych. Jednak podstawową zasadą systemu jest jak najszybszy powrót do pracy. Organizacją systemu zabezpieczenia społecznego w Holandii zajmuje się Ministerstwo Spraw Społecznych i Zatrudnienia (Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid) we współpracy z Ministerstwem Zdrowia, Opieki Społecznej i Sportu (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport). W przypadku bezrobocia lub niezdolności do pracy pracowników, właściwą instytucją dla osób poszukujących pracy jest Instytut Świadczeń Pracowniczych (Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen, UWV). Aby otrzymać zasiłek rodzinny lub emeryturę z chwilą osiągnięcia wieku emerytalnego oraz w przypadku zgonu, osoba pozostała przy życiu i/lub dzieci zgłosić się powinni do Banku Ubezpieczeń Społecznych (Sociale Verzekeringsbank, SVB). Holenderski system zabezpieczenia społecznego obejmuje następujące obszary: choroba i macierzyństwo niezdolność do pracy emerytury renty rodzinne świadczenia z tytułu bezrobocia zasiłki na dzieci.

9 System zabezpieczenia społecznego w Holandii (2/2) W zasadzie wszyscy pracownicy oraz osoby prowadzące działalność na własny rachunek są ubezpieczeni automatycznie po podjęciu pracy. Jednakże osoby samozatrudnione nie są ubezpieczone na wypadek bezrobocia oraz nie otrzymują zasiłków chorobowych ani inwalidzkich. W Holandii nie istnieje odrębne ubezpieczenie od wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych. Jeżeli dana osoba jest niezdolna do pracy w następstwie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, przez pierwsze dwa lata zastosowanie mają przepisy dotyczące choroby. Następnie ubezpieczony może ubiegać się o świadczenie pieniężne z tytułu inwalidztwa. Ubezpieczonemu przysługują również świadczenia rzeczowe w ramach ubezpieczenia zdrowotnego. Istnieje system ubezpieczeń krajowych (powszechny) oraz system ubezpieczeń pracowniczych obejmujący tylko pracowników.

10 Finansowanie systemu zabezpieczenia społecznego w Holandii System zabezpieczenia społecznego w Holandii jest finansowany w ramach systemu składek (opłacanych przez osoby zamieszkujące i niezamieszkujące w Holandii, pracowników, osoby prowadzące działalność na własny rachunek i pracodawców) oraz z podatków. Osoby samozatrudnione otrzymają zestawienie składek do opłacenia. Formularz zawiera również kwotę składki, proporcjonalną do dochodu, którą dana osoba opłaca zgodnie z ustawa o ubezpieczeniu zdrowotnym. W przypadku ubezpieczenia zdrowotnego, składki nominalne wpłacane są bezpośrednio do zakładu ubezpieczenia zdrowotnego (ubezpieczyciela), w którym dana osoba jest ubezpieczona.

11 Świadczenia emerytalne w Holandii Osoba mieszkająca lub pracująca w Holandii, jest ubezpieczona na mocy ustawy o powszechnym ubezpieczeniu emerytalnym (Algemene Ouderdomswet, AOW). Zasadniczo emerytura przysługuje wszystkim mężczyznom i kobietom po osiągnięciu wieku emerytalnego. Począwszy od 2013 r. wiek emerytalny jest stopniowo podnoszony do 66 lat w 2018 r. i 67 w 2021 r., a od 2022 r. ustawowy wiek emerytalny będzie powiązany ze wskaźnikiem długości życia (life expectancy) i będzie wzrastał ze wzrostem wskaźnika. Wysokość świadczenia dla jednej osoby (brutto miesięcznie, z wyłączeniem dodatku wakacyjnego) na 1.01.2016 wynosiła 1 112,67 euro miesięcznie. Dodatek urlopowy stanowi 6,5-7,0 % miesięcznej emerytury. Pełne świadczenie emerytalne należne jest po 50 latach ubezpieczenia. W oparciu o porozumienie partnerów społecznych w Holandii, większość pracowników objętych jest również uzupełniającym systemem emerytalnym, obowiązkowym w wielu sektorach.

Francja Model kontynentalny - wysoki udział wydatków na emerytury i świadczenia z tytułu niezdolności do pracy rozbudowany i zróżnicowany system zabezpieczenia społecznego, oparty na modelu Bismarckowskim

13 Schemat organizacyjny systemu zabezpieczenia społecznego Francji Ministerstwo Ministerstwo Pracy, Zatrudnienia, Szkolenia Zawodowego i Dialogu Społecznego Ministère du Travail, de l Emploi, de la Formation Professionnelle et du Dialogue Social Ministerstwo Finansów i Funduszy Publicznych Ministère des Finances et des Comptes Publics Ministerstwo Spraw Społecznych, Zdrowia i Praw Kobiet Ministère des Affaires Sociales, de la Santé et des Droits des Femmes Ministerstwo Rolnictwa, Sektora Rolno- Spożywczego i Leśnictwa Ministère de l Agriculture, de l Agroalimentaire et de la Forêt Ministerstwo Pracy, Zatrudnienia, Szkolenia Zawodowego i Dialogu Społecznego Ministère du Travail, de l Emploi, de la Formation Professionnelle et du Dialogue Social Grupy pracownicy i rezydenci otrzymujący świadczenia rzeczowe nie objęci systemem zawodowym samozatrudnieni wszyscy rezydenci pracownicy, łącznie z rolnikami w odniesieniu do emerytur uzupełniających samozatrudnieni wszyscy rezydenci pracownicy i zamozatrudnieni w sektorze rolniczym pracownicy (łącznie z sektorem rolniczym) Ryzyka Podstawowe instytucje koordynacja poziom krajowy poziom regionalny poziom lokalny choroba macierzyństwoo niezdolność do pracy śmierć wypadki przy pracy choroby zawodowe UNCAM CNAMTS ARS CARSAT CPAM choroba macierzyństwo UNCAM Krajowe kasy RSI ARS Regionalne kasy RSI OC świadczenia rodzinne CNAF (głównie) CAF starość osoby pozostające przy życiu CNAV AGIRC ARRCO CARSAT CNAV instytucje uzupełniających świadczeń emerytalnych starość niezdolność do pracy śmierć Krajowe kasy RSI CNAVPL CNBF Regionalne kasy RSI gwarantowane minimum środków (RSA) usługi pomocy społecznej na poziomie regioanlnyml (Department) lub lokalnym CAF wszystkie ryzyka z wyjątkeim bezrobocia i uzupełniających emerytur pracowniczych UNCAM CCMSA ARS CMSA bezrobocie UNEDIC służby zatrudnienia służby zatrudnienia

14 System zabezpieczenia społecznego we Francji (1/2) Francuski system ubezpieczeń społecznych opiera się na zasadzie solidarności, jednakże w odróżnieniu od państw skandynawskich i Anglii, podmiotami polityki społecznej oprócz państwa są samorządy, przedsiębiorstwa oraz organizacje pracownicze i zawodowe. Ubezpieczenia społeczne we Francji obejmują w zasadzie wszystkie rodzaje ryzyka. Francuski system zabezpieczenia społecznego składa się z pięciu głównych elementów: systemu powszechnego, obejmującego większość pracowników oraz inne kategorie osób (studenci, beneficjenci określonych świadczeń, osoby na stałe zamieszkałe we Francji), które na przestrzeni lat zostały włączone do systemu powszechnego; system zasiłków/świadczeń rodzinnych obejmuje wszystkie osoby - na podstawie kryterium zamieszkiwania specjalnych systemów pracowniczych, przy czym niektóre obejmują wszystkie rodzaje ubezpieczeń, a niektóre tylko ubezpieczenia emerytalne (w takich sytuacjach obywatele są objęci pozostałymi rodzajami ubezpieczeń w ramach systemu powszechnego) systemu rolniczego, który obejmuje wszystkie rodzaje ryzyka w ramach dwóch różnych organów administracyjnych dla właścicieli gospodarstw i pracowników sektora rolnego systemów dla osób prowadzących działalność na własny rachunek poza rolnictwem, które obejmują jeden program ubezpieczenia chorobowego i trzy programy ubezpieczenia emerytalnego (rzemieślników, handlowców i producentów oraz przedstawicieli wolnych zawodów) systemów ubezpieczeń od utraty pracy i obowiązkowych uzupełniających systemów emerytalnych.

15 System zabezpieczenia społecznego we Francji (2/2) System powszechny funkcjonuje na obszarze całego państwa i obejmuje 80% ludności. Oprócz powyższych systemów we Francji funkcjonują również uzupełniające systemy ubezpieczeń zbiorowych obowiązkowych lub dobrowolnych, zróżnicowanych w zależności od zawodu, przedsiębiorstwa lub sektora. Jeżeli pracodawca lub przedsiębiorstwo nie zapewnia zbiorowego ubezpieczenia uzupełniającego, możliwe jest wykupienie ubezpieczenia uzupełniającego w funduszu wzajemnym, instytucji zabezpieczenia społecznego lub zakładzie ubezpieczeń w celu uzyskania całkowitego lub częściowego pokrycia kosztów opieki zdrowotnej. Koszty te nie podlegają zwrotowi w ramach systemu obowiązkowego. Uzupełniające systemy zbiorowe obejmują przede wszystkim ubezpieczenie emerytalne, zdrowotne i na wypadek inwalidztwa. Wymienione systemy podlegają odpowiednio Ministerstwu Pracy, Zatrudnienia, Szkolenia Zawodowego i Dialogu Społecznego (Ministère du Travail, de l Emploi, de la Formation Professionnelle et du Dialogue Social), Ministerstwu Finansów i Funduszy Publicznych (Ministère des Finances et des Comptes Publics), Ministerstwu Spraw Społecznych, Zdrowia i Praw Kobiet (Ministère des Affaires Sociales, de la Santé et des Droits des Femmes), Ministerstwu Rolnictwa, Sektora Rolno-Spożywczego i Leśnictwa (Ministère de l Agriculture, de l Agroalimentaire et de la Forêt). Za administrację działem ubezpieczeń na wypadek choroby, macierzyństwa, inwalidztwa i śmierci oraz działem ubezpieczeń od wypadków przy pracy i chorób zawodowych odpowiada Narodowa Kasa Ubezpieczeń Chorobowych dla Pracowników (Caisse Nationale d'assurance Maladie des Travailleurs Salaries, CNAMTS). Na szczeblu lokalnym znajdują się dwa rodzaje podmiotów nadzorowanych przez CNAMTS, niepowiązane hierarchicznie - Kasy Ubezpieczenia Emerytalnego i Ochrony Zdrowia w Miejscu Pracy (Caisses d'assurance Retraite et de la Santé au Travail, CARSAT) oraz podstawowe kasy ubezpieczeń chorobowych.

16 Finansowanie systemu zabezpieczenia społecznego we Francji System zabezpieczenia społecznego we Francji finansowany jest ze składek na ubezpieczenie społeczne, opłacanych przez pracodawców i pracowników najemnych oraz z podatków i opłat przeznaczonych na te cele. Na szczeblu lokalnym pobór składek prowadzony jest przez Biura Poboru Składek na Zabezpieczenie Społeczne i Świadczenia Rodzinne (Unions de Recouvrement des Cotisations de Sécurité Sociale et d Allocations Familiales, URSSAF), które podlegają Centralnej Agencji Instytucji Zabezpieczenia Społecznego (Agence Centrale des Organismes de Sécurité Sociale, ACOSS). Zadaniem ACOSS jest monitorowanie przepływów środków pieniężnych dla każdego działu, w odniesieniu do planowanych i rzeczywistych wydatków.

17 Świadczenia emerytalne we Francji Ubezpieczenia emerytalne są zarządzane jest przez Narodową Kasę Ubezpieczenia Emerytalnego (Caisse Nationale d'assurance Vieillesse, CNAV) i kasy ubezpieczenia emerytalnego i ochrony zdrowia w miejscu pracy (Caisses d'assurance Retraite et de la Santé au Travail, CARSAT). Poza podstawowym ubezpieczeniem emerytalnym w ramach systemu powszechnego, we Francji istnieją również obowiązkowe uzupełniające systemy repartycyjne (na zasadzie pay-as-you-go). Obejmują one pracowników i są zarządzane przez Stowarzyszenie do Spraw Systemów Emerytur Uzupełniających dla Pracowników (Association des Régimes de Retraite Complémentaire des Salaries, ARRCO) oraz przez Generalne Stowarzyszenie Instytucji Świadczeń Emerytalnych dla Kadr (Association Générale des Institutions de Retraite des Cadres, AGIRC). Obowiązkowymi podstawowymi i uzupełniającymi systemami emerytalnymi dla osób prowadzących działalność na własny rachunek zarządzają inne kasy. Są to w szczególności: Zakład Ubezpieczeń Społecznych dla Osób Prowadzących Działalność na Własny Rachunek (Régime Social des Indépendants, RSI), Rolnicza Kasa Wzajemnej Pomocy Socjalnej (Mutualité Sociale Agricole, MSA) oraz Krajowy Fundusz Ubezpieczeń Emerytalnych dla Przedstawicieli Wolnych Zawodów (Assurance Vieillesse des Professions Libérales, CNAVPL). W celu uzyskania pełnej emerytury należy osiągnąć minimalny okres ubezpieczenia i spełnić warunek dotyczący wieku: ten ostatni zwiększa się stopniowo z 60 do 62 lat (w 2017 r.) oraz, jeżeli warunek dotyczący okresu ubezpieczenia nie jest spełniony, z 65 do 67 lat (w 2022 r.). Wobec pracowników z długim okresem ubezpieczenia mają zastosowanie postanowienia specjalne. Emerytura jest obliczana na podstawie trzech elementów: średniej rocznej płacy (z najlepszych 25 lat objętych ubezpieczeniem), współczynnika procentowego/ wymiaru do ustalenia wysokości emerytury (27,5-50 %) oraz nabytego okresu ubezpieczenia w systemie (stażu). Aby otrzymać pełną stawkę emerytury (z przyjęciem współczynnika 50 %), ubezpieczony w wieku 60 62 lat musi mieć zgromadzonych od 160 do 165 kwartałów opłaty składek w co najmniej jednym podstawowym systemie emerytalnym. Współczynnik 50 % jest przyjmowany automatycznie, niezależnie od okresu ubezpieczenia, w przypadku ubezpieczonego, który ukończył 65 67 lat. W przypadku uzupełniających systemów emerytalnych mają zastosowanie takie same zasady dotyczące wieku emerytalnego. Nie dotyczy ich jednak minimalny okres ubezpieczenia.

Wielka Brytania Model anglosaski - mniejsze wydatki niż w innych systemach, istotna jest aktywność zawodowa typowy system opary na modelu Beveridge a, zapewniający minimum zabezpieczenia dla każdego obywatela

19 Schemat organizacyjny systemu zabezpieczenia społecznego w Wielkiej Brytanii Ministerstwo Zdrowia (Department of Health) Urząd Podatków i Ceł (HM Revenue & Customs) Ministerstwo Gospodarki Innowacji i Umiejętności (Department for Business, Innovations and Skills) Ministerstwo Pracy i Emerytur (Department for Work and Pensions) W Anglii: Opieka zdrowotne (świadczenia rzeczowe) Pobór składek na system powszechny (National Insurance Contribution, NIC): Wyliczenia i pobór składek Ulgi podatkowe na dziecko (Child Tax Credit), ulgi z tytułu zatrudnienia (Working Tax Credit) zasiłek na dziecko (Child Benefit) Ustawowe świadczenia chorobowe (Statutory Sick Pay, SSP) Ustawowe świadczenia macierzyńskie (Statutory Maternity Pay, SMP) Ustawowe świadczenia adopcyjne (Statutory Adoption Pay, SAP) Ustawowe świadczenia ojcowskie (Statutory Paternity Pay, SPP) Ochrona zdrowia i bezpieczeństwa w pracy Informacja i wsparcie dla samotnych rodziców oraz ustawowe alimenty na opiekę nad dzieckiem Zapewnienie świadczeń emerytalnych dla opłacających składki oraz wsparcie dla osób niezdolnych do pracy i ich opiekunów Świadczenia pieniężne z zabezpieczenia społecznego oraz zasiłki z pomocy społecznej Służby zatrudnienia i poradnictwo Narodowa Służba Zdrowia (National Health Service, NHS) Lekarze i szpitale Urząd ds. Składek na Ubezpieczenie Krajowe Urząd Ulg Podatkowych Urząd Zasiłków na Dziecko Pracodawcy Rada ds. Ochrony Zdrowia i Bezpieczeństwa (Health and Safety Executive, HSE) Rodzaje alimentów na dzieci Agencja ds. Alimentów Usługi zw. z emeryturą Usługi zw. z niezdolnością do pracy i opieką Jobcentre Plus

20 System zabezpieczenia społecznego w Wielkiej Brytanii (1/2) Za zapewnienie większości świadczeń odpowiedzialne jest Ministerstwo Pracy i Emerytur (Department of Work and Pensions, DWP). Urząd Podatków i Ceł JKM (HM Revenue & Customs) odpowiada za gromadzenie i rejestrowanie składek oraz za ocenę i wypłacanie dodatków rodzinom mającym dzieci na utrzymaniu i osobom pracującym o niskich dochodach. Zarządza on również zasiłkiem na dzieci i zasiłkiem opiekuńczym. Ministerstwo ds. Gospodarki, innowacji i Umiejętności (Department for Business, Innovation and Skills, BIS) jest odpowiedzialne za opracowywanie strategii i prawodawstwa w zakresie urlopu rodzicielskiego i dodatek z tytułu rodzicielstwa. Zasiłkiem mieszkaniowym (Housing Benefit) i zasiłkiem na podatek lokalny (CTB) zarządzają władze lokalne. Pracodawcy są odpowiedzialni za wypłacanie ustawowych zasiłków chorobowych (Statutory Sick Pay), ustawowych zasiłków macierzyńskich (Statutory Maternity Pay), ustawowych zasiłków z tytułu ojcostwa (Statutory Paternity Pay) oraz ustawowych zasiłków z tytułu adopcji (Statutory Adoption Pay). Na system zabezpieczenia społecznego w Wielkiej Brytanii składają się następujące elementy: Krajowy System Ubezpieczeń (National Insurance System, NIS), który zapewnia świadczenia pieniężne z tytułu choroby, bezrobocia, zgonu partnera, emerytury itd. Prawa do tych świadczeń nabywa się, płacąc składki do krajowego systemu ubezpieczeń Krajowa Służba Zdrowia (National Health Service, NHS), która zapewnia leczenie, w tym leczenie dentystyczne i okulistyczne, i która jest dostępna bezpłatnie tylko dla osób zamieszkujących Wielką Brytanię i Irlandię Północną zasiłek na dzieci i programy dodatków na dzieci, które zapewniają świadczenia pieniężne osobom wychowującym dzieci świadczenia nieskładkowe dla pewnych kategorii osób niepełnosprawnych lub świadczenia dla opiekunów inne świadczenia przewidziane ustawowo, wypłacane przez pracodawcę pracownikom z tytułu narodzin lub adopcji dziecka. Władze NHS otrzymują finansowanie za pośrednictwem umów z funduszem NHS Trust i innymi usługodawcami i specjalistami, aby zagwarantować świadczenia opieki zdrowotnej na rzecz ich lokalnych mieszkańców. Świadczenia opieki społecznej są zapewniane lub nabywane przez władze lokalne w zakresie ram finansowych i prawnych wyznaczonych przez Ministerstwo Zdrowia (Department of Health).

21 System zabezpieczenia społecznego w Wielkiej Brytanii (2/2) Świadczenia pieniężne z krajowego ubezpieczenia zależą od składek. Zanim pracownik uzyska prawo do świadczeń, musi wpłacić minimalną kwotę składek. Prawo do leczenia, w tym leczenia dentystycznego i okulistycznego, nie zależy natomiast od składek do krajowego systemu ubezpieczeń. W przypadku gdy miejscem zamieszkania jest Wielka Brytania leczenie jest zapewniane w ramach Krajowej Służby Zdrowia (National Health Service, NHS), a w przypadku miejsca zamieszkania w Irlandii Północnej w ramach Służby Zdrowia i Opieki Społecznej (Health and Social Care Service). Aby uzyskać prawo do świadczeń pieniężnych w przypadku choroby, macierzyństwa lub bezrobocia, należy spełnić określone warunki składkowe. Pracownicy odprowadzają główną podstawową składkę kategorii 1, jeżeli ich wynagrodzenie przekracza podstawowy próg. Składki te stanowią pewien procent tygodniowego wynagrodzenia aż do najwyższego limitu zarobków (Upper Earnings Limit, UEL) i odejmowane są od wynagrodzenia. Jeśli wynagrodzenie przekracza UEL, zostanie pomniejszone o składki. Jest to tzw. dodatkowa stawka. Jeśli to wynagrodzenie jest niższe od podstawowego progu, ale przekracza najniższy limit wynagrodzenia, uznaje się, że pracownik odprowadził składki w celu zachowania prawa do świadczeń. Każdy może zdecydować się na zapisanie do prywatnego ubezpieczenia medycznego, a pracodawca może zaoferować możliwość opłacenia kosztów leczenia prywatnego.

22 Finansowanie systemu zabezpieczenia społecznego w Wielkiej Brytanii System zabezpieczenia społecznego jest finansowany ze składek do krajowego systemu ubezpieczeń opłacanych przez pracodawców i pracowników oraz z ogólnych dochodów podatkowych. Świadczenia dzielą się na świadczenia oparte na ubezpieczeniu, związane z kategorią oraz uzależnione od dochodów/aktywów.

23 Świadczenia emerytalne w Wielkiej Brytanii (1/2) Osoby, które osiągnęły wiek emerytalny przed 6 kwietnia 2016 r. objęła podstawowa państwowa emerytura The Basic State Pension. Przysługuje ona osobom, które uzyskały wiek emerytalny State Pension age, czyli opłaciły wystarczającą ilość składek na ubezpieczenia społeczne (według wcześniejszych zasad wiek emerytalny wynosił 65 lat dla kobiet i mężczyzn). W roku 2015-2016 można było uzyskać emeryturę w maksymalnej wysokości 115,95 GBP tygodniowo. Do uzyskania pełnej emerytury państwowej konieczne było opłacanie składek na ubezpieczenia społeczne przez 30 lat. Nowe zasady The New State Pension obejmują kobiety urodzone 6 kwietnia 1953 r. lub po tej dacie i mężczyzn urodzonych 6 kwietnia 1951 r. lub po tej dacie. Warunkiem koniecznym do otrzymania nowej emerytury państwowej jest posiadanie co najmniej 10 lat kwalifikujących w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne. Innymi słowy, nowa emerytura państwowa przysługuje osobom, które w ciągu dziesięciu lat pracowały i płaciły składki na ubezpieczenia społeczne, pobierały zasiłki z tytułu bezrobocia, choroby, rodzicielstwa lub opieki, bądź też opłacały dobrowolne składki na ubezpieczenia społeczne. Każdy rok odroczenia rozpoczęcia pobierania państwowej emerytury powoduje jej wzrost o 5,8% za każdy rok odroczenia. Pełna emerytura wypłacana jest w wysokości 155,65 GBP tygodniowo, jednak od rejestru opłacanych składek na ubezpieczenia społeczne będzie zależało, czy emerytura danej osoby będzie wyższa lub niższa od tej kwoty. Wielka Brytania, wprowadzając zmiany w swoim systemie emerytalnym, zrezygnowała z sztywnego ustalania wieku emerytalnego (do 2018. będzie to 65 lat dla kobiet i mężczyzn, w 2020 r. - 66 lat, 67 lat miedzy 2026 r. a 2028 r. i wreszcie uzależnieniem od oczekiwanej długości życia co każde 5 lat) na rzecz stażu pracy. Do uzyskania pełnej emerytury konieczne jest wykazanie 30 lat składkowych. Warunkiem koniecznym do uzyskania nowej emerytury państwowej jest przepracowanie co najmniej 10 lat i opłacanie w tym czasie składek na ubezpieczenia społeczne.

24 Świadczenia emerytalne w Wielkiej Brytanii (2/2) System emerytalny w Wielkiej Brytanii funkcjonujący pod koniec XX wieku jest przykładem połączenia rozwiązań państwowych i prywatnych. Do lat 90 tych system ten uważany był jako pozytywny przykład połączenia obu rozwiązań. Podkreślano, że system państwowy był wypłacalny finansowo oraz zapewniał niski ale wystarczający poziom świadczeń. Bardzo ważną rolę spełniał również system prywatny, głownie oferowany w miejscu pracy tzw. drugi filar emerytalny. Z czasem pojawiły się jednak problemy związane z nierównością i zagrożeniami dla wypłacalności. Rezultatem dużej ilości zmian systemowych było wprowadzenie w końcu systemu emerytury w stałej kwocie określanej jako emerytura obywatelska. Obecny system, na który składają się dwa filary tj. emerytura podstawowa i emerytura pracownicza nie zapewnia wysokiej stopy zastąpienia. System ten ma jednak zabezpieczać przed ubóstwem oraz ograniczyć świadczenia zależne od dochodu, czyli zachęcać do indywidualnego oszczędzania. Mając na uwadze wprowadzone zmiany brytyjski system emerytalny w dalszym ciągu opiera się na podstawowej idei wywodzącej się z raportu Beveridge a - podstawowe wyzwania to nadal ochrona przed ubóstwem w starszym wieku, kontrola kosztów emerytalnych oraz kwestia oszczędzania na starość.

Hiszpania Model śródziemnomorski - najmłodszy model, niższe wydatki, nacisk na emerytury system w obliczu wyzwań i problemów nasilonych przez kryzys

26 Schemat organizacyjny systemu zabezpieczenia społecznego w Hiszpanii Ministerstwo Zdrowia Opieki Społecznej i Równości Ministerio de Sanidad, Servicios Sociales e Igualdad Ministerstwo Pracy i Zabezpieczenia Społecznego Ministerio de Empleo y Seguridad Social Regiony autonomiczne Comunidades Autónomas opieka zdrowotna usługi socjalne świadczenia nieskładkowe opieka długoterminowa niezdolność do pracy macierzyństwo/ rodzicielstwo opieka nad dziećmi dotkniętymi nowotworem lub inną ciężką chorobą ryzyko w czasie ciąży ryzyko w czasie karmienia piersią inwalidztwo starość śmierć i osoby pozostające na utrzymaniu świadczenia rodzinne wypadki przy pracy choroby zawodowe bezrobocie minimalny dochód dla integracji Krajowy Instytut Zarządzania Zdrowiem (Instituto Nacional de Gestión Sanitaria, INGESA) Przedsiębiorstwa: dobrowolna współpraca w zarządzaniu opieką zdrowotną Instytut Osób Starszych i Opieki Społecznej (Instituto de Mayores y Servicios Sociales, IMSERSO) Organy regionów autonomicznych (Comunidades Autónomas) Krajowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Instituto Nacional de la Seguridad Social, INSS) Firmy: dobrowolna współpraca w zakresie czasowej niezdolności do pracy Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych współpracujące z systemem zabezpieczenia społecznego Krajowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Instituto Nacional de la Seguridad Social, INSS) Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych współpracujące z systemem zabezpieczenia społecznego Państwowy Publiczny Urząd Zatrudnienia (Servicio Público de Empleo Estatal, SPEE) Organy regionów autonomicznych (Comunidades Autónomas) i niezależnych miast Ceuta i Melilla Generalny Fundusz Zabezpieczenia Społecznego (Tesorería General de la Seguridad Social, TGSS) = pobór składek, kontrola zgłoszeń do ubezpieczenia

27 System zabezpieczenia społecznego w Hiszpanii (1/2) System zabezpieczenia społecznego w Hiszpanii podzielić można na dwa podstawowe segmenty system składkowy i system nieskładkowy. System składkowy obejmuje: system ogólny, dotyczący wszystkich zatrudnionych osób, które nie są objęte innymi systemami, a także pewne kategorie urzędników służby cywilnej, trzy specjalne systemy zawodowe dla osób samozatrudnionych, górników i pracowników morskich (marynarzy i rybaków) oraz studentów, którzy są objęci specjalnym planem ochrony (ubezpieczenia szkolnego). System nieskładkowy (pomoc społeczna) obejmuje osoby, które znajdują się w specyficznej sytuacji i potrzebują pomocy oraz osoby, których dochody są niższe od zdefiniowanego poziomu. Osoby te mogą korzystać ze wsparcia, nawet jeśli nigdy nie zapłaciły składki na ubezpieczenie społeczne lub takie składki płaciły, ale nie są uprawnione do otrzymywania świadczeń w ramach systemu składkowego. Świadczenia nieskładkowe obejmują: opiekę medyczną, odprawy emerytalne i rentowe, specjalną pomoc dla bezrobotnych, zasiłki rodzinne, nieskładkowy zasiłek macierzyński. Ponadto niektóre osoby mogą otrzymać dodatkowe świadczenia od centralnego lub lokalnego rządu. W szczególności dotyczy to osób starszych i niepełnosprawnych. W Hiszpanii możliwe jest zawieranie specjalnych, dobrowolnych umów zabezpieczenia społecznego w celu utrzymania, lub w pewnych szczególnych przypadkach rozszerzenia, prawa do świadczeń społecznych. W takim przypadku składka ubezpieczeniowa opłacana jest w całości przez ubezpieczonego. Szacuje się, że do zakładowych planów emerytalnych (II filar) należy obecnie niecałe 9 % pracowników w Hiszpanii głownie zatrudnionych w bankach, telekomunikacji, zakładach użyteczności publicznej, administracji państwowej, firmach tytoniowych. Nieco popularniejsze są prywatne plany emerytalne (III filar). Składki płacone zarówno na zakładowe, jak i prywatne plany emerytalne są zwolnione z podatku dochodowego do kwoty 10 tys. euro rocznie w przypadku osób do 50. roku życia i 12, 5 tys. euro w przypadku osób powyżej 50. roku życia.

28 System zabezpieczenia społecznego w Hiszpanii (2/2) W ramach funkcjonujących w Hiszpanii systemów działalność prowadzą następujące instytucje: Krajowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Instituto Nacional de la Seguridad Social, INSS), który jest odpowiedzialny za przyznawanie i wyliczanie świadczeń pieniężnych przewidzianych przez wszystkie programy (z wyjątkiem specjalnego systemu dla pracowników morskich, nieskładkowych zasiłków emerytalnych i rentowych oraz zasiłków dla bezrobotnych) oraz świadczeń rodzinnych (w ramach wszystkich systemów, w tym specjalnego systemu dla pracowników morskich). Krajowy Instytut Zarządzania Zdrowiem (Instituto Nacional de Gestión Sanitaria, INGESA) podlega Ministerstwu Zdrowia, Opieki Społecznej i Równości (Ministerio de Sanidad, Servicios Sociales e Igualdad), którego celem jest promowanie spójnej opieki zdrowotnej w ramach krajowego systemu opieki zdrowotnej. Kompetencje w zakresie opieki zdrowotnej zostały przeniesione do każdego regionu autonomicznego, z wyjątkiem autonomicznych miast Ceuta i Melilla. Państwowy Publiczny Urząd Zatrudnienia (Servicio Público de Empleo Estatal, SPEE), który administruje i kontroluje zasiłki dla bezrobotnych. Jest również odpowiedzialny za rozwój polityki zatrudnienia, we współpracy z autonomicznymi regionami, poprzez urzędy pracy (Oficinas de Empleo). Instytut Osób Starszych i Opieki Społecznej (Instituto de Mayores y Servicios Sociales, IMSERSO), który wspólnie z autonomicznymi regionami zarządza zasiłkami z pomocy społecznej, świadczeniami nieskładkowymi (emeryturami nieskładkowymi, świadczeniami dla osób starszych lub niepełnosprawnych), opieką długoterminową i określa dodatkowe usługi pomocy społecznej. Instytut Społeczny Pracowników Morskich (Instituto Social de la Marina, ISM), który pełni podwójną funkcję. Jest on odpowiedzialny zarówno za sprawy społeczne w sektorze morskim i rybołówstwa, jak i za administrowanie specjalnym systemem zabezpieczenia społecznego dla pracowników żeglugi morskiej. Generalny Fundusz Zabezpieczenia Społecznego (Tesorería General de la Seguridad Social, TGSS), który prowadzi dokumentację rejestrową przedsiębiorstw, pracowników i osób pracujących na własny rachunek, monitoruje ich stan zatrudnienia i składki na ubezpieczenie społeczne, pobiera składki na ubezpieczenie społeczne i wypłaca zasiłki. Zarządza również Funduszem Rezerw Zabezpieczenia Społecznego. Wymienione podmioty są instytucjami prawa publicznego i mają osobowość prawną. Podlegają one nadzorowi Ministerstwa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego (INSS, SPEE, ISM i TGSS) oraz Ministerstwa Zdrowia, Opieki Społecznej i Równości (INGESA i IMSERSO).

29 Finansowanie systemu zabezpieczenia społecznego w Hiszpanii System zabezpieczenia społecznego w Hiszpanii finansowany jest ze składek, których wysokość, w odniesieniu do wynagrodzenia (procent), określana jest co roku przez rząd. Poziom bazowy stanowi równowartość gwarantowanego minimalnego wynagrodzenia (SMI), które podwyższane jest o 1/6 w przypadku zatrudnienia na pełny etat. Poziom maksymalny stanowi równowartość pięciokrotności minimalnego wynagrodzenia (3 606 euro w 2015 r.) Składki pracowników są potrącane z ich wynagrodzenia i przekazywane do Generalnego Funduszu Zabezpieczenia Społecznego wraz z należnymi składkami pracodawcy. Składki z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych są opłacane w całości przez pracodawcę. Osoby samozatrudnione samodzielnie opłacają składki, mające określony minimalny i maksymalny poziom. Możliwy jest jednak wybór wyższej składki, którą później można dobrowolnie obniżyć albo podwyższyć. Wyższa składka zapewnia podniesienie poziomu ochrony włączenie ubezpieczenia na wypadek choroby zawodowej i wypadku przy pracy. Świadczenia długoterminowe są współfinansowane przez państwo, regiony autonomiczne, przy współpracy lokalnych instytucji i przy udziale odpowiednich beneficjentów. Świadczenia rodzinne finansowane są z podatków. Urzędnicy służby cywilnej opłacają składki w ramach odrębnego systemu.

30 Świadczenia emerytalne w Hiszpanii Prawo do emerytury przysługuje wszystkim mogącym wykazać się 15-letnim stażem ubezpieczeniowym, w tym minimum 2 lata przed wystąpieniem z wnioskiem o emeryturę. Do końca 2012 r. prawo do emerytury przysługiwało wszystkim po ukończeniu 65 lat, natomiast od 2013 r. ustawowy wiek emerytalny został podniesiony do 67 lat. Wydłużenie wieku emerytalnego jest wprowadzane stopniowo w latach 2013 2027. Na wcześniejszą emeryturę można przejść w wieku 63 lat, po 33 latach pracy. Wysokość emerytury zależy od wysokości wynagrodzenia, od którego były odprowadzane składki ubezpieczeniowe oraz stażu ubezpieczeniowego. Aby otrzymać emeryturę w pełnej wysokości pracownik musi legitymować się 35-letnim stażem ubezpieczeniowym. Począwszy od 2014 r. emerytury nie są waloryzowane w oparciu o wskaźnik inflacji. Waloryzacja jest zależna od wpływów ze składek, struktury demograficznej oraz prognoz ekonomicznych i wynosi minimalnie 0,25 % (co w wielu wypadkach oznacza wzrost o 1 euro rocznie) i nie więcej niż 0,5 % powyżej wskaźnika inflacji. Od 2019 r. emerytury mają być powiązane ze średnią długością życia za pomocą tzw. czynnika stabilności (sustainability factor). Oznacza to w praktyce, że wzrost średniej długości życia będzie się wiązał z obniżaniem świadczeń emerytalnych. Niektórzy szacują, że spowoduje to zredukowanie wysokości emerytury nawet o 5 proc. na każde 10 lat, a w dalszej perspektywie do istotnego obniżenia standardu życia osób starszych. Do tej pory przeciętny emeryt w Hiszpanii otrzymywał 74 % wynagrodzenia, podczas gdy w krajach OECD średnia emerytura wynosiła 55 %. Ze względu na wysoką emeryturę państwową, prywatne i zakładowe plany emerytalne cieszyły się dotąd w Hiszpanii umiarkowaną popularnością. W związku z reformami i obniżeniem świadczeń, pracownicy będą zmuszeni zainwestować w dodatkowe ubezpieczenia, chcąc utrzymać satysfakcjonujący poziom życia na emeryturze.

31 Wydatki na zabezpieczenie społeczne (MISSOC, dane za 2013 r.) Holandia - wydatki na zabezpieczenie społeczne wynoszą 31,3 % PKB Francja - wydatki na zabezpieczenie społeczne wynoszą 34,2 % PKB Polska - wydatki na zabezpieczenie społeczne wynoszą 19 % PKB Hiszpania - wydatki na zabezpieczenie społeczne wynoszą 25,7 % PKB Wielka Brytania - wydatki na zabezpieczenie społeczne wynoszą 28,1 % PKB

32 Prawo obywateli przemieszczających się w Europie do świadczeń zabezpieczenia społecznego W państwach europejskich funkcjonują różne systemy zabezpieczenia społecznego, dlatego też powstały przepisy unijne w celu ich koordynacji. Wspólne przepisy zapewniające dostęp do świadczeń socjalnych są istotne, aby zapobiegać powstawaniu niekorzystnej sytuacji pracowników europejskich korzystających z prawa do swobodnego przepływu. Przepisy te opierają się na czterech zasadach: osoby przemieszczające się w Europie są zawsze ubezpieczone w ramach ustawodawstwa jednego państwa członkowskiego; zasadniczo będzie to państwo, w którym pracuje osoba aktywna zawodowo, lub państwo, w którym przebywa osoba nieaktywna zawodowo zgodnie z zasadą równego traktowania osoba przemieszczająca się ma takie same prawa i obowiązki, jak obywatele państwa, w którym ta osoba jest ubezpieczona w razie potrzeby okresy ubezpieczenia nabyte w innych państwach UE mogą zostać uwzględnione w celu przyznania świadczenia świadczenia pieniężne mogą być eksportowane, jeżeli dana osoba mieszka w innym państwie niż państwo, w którym jest ona ubezpieczona.

Dziękuję za uwagę