Raport dotyczący usług psychologicznych w szkołach i placówkach oświatowych za rok 2014-2015 Przygotował: Tomasz Bednarowicz
Spis treści Ogólna liczba zatrudnionych w szkołach i placówkach oświatowych na stanowisku psychologa...3 Z podziałem na etaty:...3 Wykształcenie...7 Stopnie awansu zawodowego...8 Liczba ludności W wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat) w 2013 roku...8 Prognoza ludności w wieku przedprodukcyjnym (0-18) na 2015 rok...8 Dane statystyczne archiwalne dla zatrudnienia nauczycieli psychologów w poszczególnych typach szkół...9 Zatrudnienie nauczycieli psychologów stan na 30.09.2014 r...9 Zatrudnienie nauczycieli psychologów stan na 30.09.2013 r...10 Zatrudnienie nauczycieli psychologów stan na 30.09.2012 r...11 Analiza danych i wnioski...12 2/14
Ogólna liczba zatrudnionych w szkołach i placówkach oświatowych na stanowisku psychologa OGÓLNA LICZBA ZATRUDNIONYCH PSYCHOLOGÓW Częstość Ważne Kobieta 9091 94,2 94,2 94,2 Mężczyzna 557 5,8 5,8 100,0 Ogółem 9648 100,0 100,0 Z PODZIAŁEM NA ETATY N Ważne 9648 Braki danych 0 Średnia,7430 Mediana 1,0000 Dominanta 1,00 Suma 7168,66 7892 psychologów ma tylko jeden etat 1750 etatów przypisanych jest podwójnie lub potrójnie do jednego psychologa 705 nieobecności Z podziałem na etaty: PSYCHOLOGÓW PRACUJĄCYCH NA CAŁY ETAT Częstość Ważne Kobieta 5287 94,7 94,7 94,7 Mężczyzna 293 5,3 5,3 100,0 Ogółem 5580 100,0 100,0 PSYCHOLOGÓW PRACUJĄCYCH NA <1 i >0,5 ETATU Częstość Ważne Kobieta 575 94,3 94,3 94,3 Mężczyzna 35 5,7 5,7 100,0 Ogółem 610 100,0 100,0 3/14
z czego dokładnie: Etat Częstość Ważne,51 2,3,3,3,52 46 7,5 7,5 7,9,53 4,7,7 8,5,54 12 2,0 2,0 10,5,55 13 2,1 2,1 12,6,56 12 2,0 2,0 14,6,57 5,8,8 15,4,58 21 3,4 3,4 18,9,59 9 1,5 1,5 20,3,60 54 8,9 8,9 29,2,61 16 2,6 2,6 31,8,62 6 1,0 1,0 32,8,63 8 1,3 1,3 34,1,64 8 1,3 1,3 35,4,65 18 3,0 3,0 38,4,66 2,3,3 38,7,67 9 1,5 1,5 40,2,68 12 2,0 2,0 42,1,70 27 4,4 4,4 46,6,71 5,8,8 47,4,72 11 1,8 1,8 49,2,73 3,5,5 49,7,74 5,8,8 50,5,75 171 28,0 28,0 78,5,76 11 1,8 1,8 80,3,77 5,8,8 81,1,78 5,8,8 82,0,79 7 1,1 1,1 83,1,80 41 6,7 6,7 89,8,81 3,5,5 90,3,83 6 1,0 1,0 91,3,84 3,5,5 91,8,85 7 1,1 1,1 93,0,86 1,2,2 93,1,87 2,3,3 93,4 4/14
,88 5,8,8 94,3,89 3,5,5 94,8,90 9 1,5 1,5 96,2,91 1,2,2 96,4,92 7 1,1 1,1 97,5,93 1,2,2 97,7,94 1,2,2 97,9,95 5,8,8 98,7,96 5,8,8 99,5,97 1,2,2 99,7,98 2,3,3 100,0 Ogółem 610 100,0 100,0 PSYCHOLOGÓW PRACUJĄCYCH NA PÓŁ ETATU Częstość Ważne Kobieta 1665 92,5 92,5 92,5 Mężczyzna 135 7,5 7,5 100,0 Ogółem 1800 100,0 100,0 PSYCHOLOGÓW PRACUJĄCYCH NA MNIEJ NIŻ PÓŁ ETATU Częstość Ważne Kobieta 1564 94,3 94,3 94,3 Mężczyzna 94 5,7 5,7 100,0 Ogółem 1658 100,0 100,0 5/14
z czego dokładnie: Etat Częstość Ważne,00 452 27,3 27,3 27,3,01 2,1,1 27,4,02 6,4,4 27,7,03 8,5,5 28,2,04 33 2,0 2,0 30,2,05 27 1,6 1,6 31,8,06 6,4,4 32,2,07 4,2,2 32,4,08 60 3,6 3,6 36,1,09 16 1,0 1,0 37,0,10 78 4,7 4,7 41,7,11 15,9,9 42,6,12 26 1,6 1,6 44,2,13 23 1,4 1,4 45,6,14 14,8,8 46,4,15 77 4,6 4,6 51,1,16 19 1,1 1,1 52,2,17 24 1,4 1,4 53,7,18 14,8,8 54,5,19 16 1,0 1,0 55,5,20 109 6,6 6,6 62,1,21 21 1,3 1,3 63,3,22 7,4,4 63,8,23 31 1,9 1,9 65,6,24 18 1,1 1,1 66,7,25 210 12,7 12,7 79,4,26 5,3,3 79,7,27 26 1,6 1,6 81,2,28 20 1,2 1,2 82,4,29 12,7,7 83,2,30 56 3,4 3,4 86,6,31 9,5,5 87,1,32 15,9,9 88,0,33 23 1,4 1,4 89,4,34 2,1,1 89,5 6/14
,35 23 1,4 1,4 90,9,36 8,5,5 91,4,38 19 1,1 1,1 92,5,39 5,3,3 92,8,40 73 4,4 4,4 97,2,42 12,7,7 97,9,43 2,1,1 98,1,44 8,5,5 98,6,45 8,5,5 99,0,46 4,2,2 99,3,47 1,1,1 99,3,48 10,6,6 99,9,49 1,1,1 100,0 Ogółem 1658 100,0 100,0 Wykształcenie Poziom_wykształcenia Częstość Ważne dr lub dr hab. + ped 106 1,1 1,1 1,1 dr lub dr hab. bez ped 7,1,1 1,2 mgr + ped 9319 96,6 96,6 97,8 mgr bez ped 193 2,0 2,0 99,8 wyższe zawodowe lub I 15,2,2 99,9 stopnia + ped wyższe zawodowe lub I 7,1,1 100,0 stopnia bez ped uzyskanie zaliczenia 1,0,0 100,0 wszystkich przedmiotów i praktyk przewidzianych w programie studiów magisterskich Ogółem 9648 100,0 100,0 7/14
Stopnie awansu zawodowego Stopień_awansu_zawodowego Częstość Ważne stażysta 724 7,5 7,5 7,5 kontraktowy 2856 29,6 29,6 37,1 mianowany 2516 26,1 26,1 63,2 dyplomowany 3492 36,2 36,2 99,4 bez stopnia awansu 16,2,2 99,5 zawodowego zatrudniony na podstawie art. 10 ust. 9 Karty Nauczyciela bez stopnia awansu 2,0,0 99,6 zawodowego zatrudniona na podstawie art. 7 ust. 1a - 1d ustawy o systemie oświaty bez stopnia awansu 42,4,4 100,0 zawodowego Ogółem 9648 100,0 100,0 ok. 6 995 400 * osób Liczba ludności W wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat) w 2013 roku Prognoza ludności w wieku przedprodukcyjnym (0-18) na 2015 rok PROGNOZA LUDNOŚCI WEDŁUG WIEKU NA ROK 2015* 0-2 lata 1076000 3-6 1636000 7-12 2295000 13-15 1098000 16-18 1178000 0-18 7283000 * Dane z GUS - Rocznik Demograficzny 2014 8/14
Dane statystyczne archiwalne dla zatrudnienia nauczycieli psychologów w poszczególnych typach szkół Zatrudnienie nauczycieli psychologów stan na 30.09.2014 r. Szkoły dla młodzieży Typy szkół Słownik S1 Szkoły podstawowe 3,21,82 Gimnazja 4 Szkoły ponadgimnazjalne Specjalny Ośrodek Wychowawczy 50 Specjalny Ośrodek Szkolno- Wychowawczy 13-20 51 Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy 53 Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii 54, 76 Zespoły szkół 100 Ogółem Obszar Liczba nauczycieli psychologów (S38 ID=185) stosunki pracy osoby etaty Miasto 1 372 960 836,33 Wieś 485 243 180,50 Razem 1857 1203 1 016,83 Miasto 1 098 726 680,50 Wieś 381 203 186,75 Razem 1479 929 867,25 Miasto 658 390 367,56 Wieś 41 17 18,97 Razem 699 407 386,53 Miasto 9 6 4,72 Wieś 1 1 0,50 Razem 10 7 5,22 Miasto 155 116 115,28 Wieś 35 24 23,51 Razem 190 140 138,79 Miasto 60 59 54,08 Wieś 32 27 30,08 Razem 92 86 84,16 Miasto 52 42 42,50 Wieś 13 9 10,50 Razem 65 51 53,00 Miasto 595 472 428,33 Wieś 228 160 132,08 Razem 823 632 560,41 Miasto 3999 2771 2529,3 Wieś 1216 684 582,89 Razem 5215 3455 3 112,19 9/14
Zatrudnienie nauczycieli psychologów stan na 30.09.2013 r. Typy szkół Szkoły dla młodzieży Słownik S1 Szkoły podstawowe 3,21,82 Gimnazja 4 Sszkoły ponadgimnazjalne Specjalny Ośrodek Wychowawczy 50 Specjalny Ośrodek Szkolno- Wychowawczy 13-20 51 Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy 53 Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii 54, 76 Zespoły szkół 100 Ogółem Obszar Liczba nauczycieli psychologów (S38 ID=185) stosunki pracy osoby etaty Miasto 1 265 862 772,22 Wieś 433 205 163,26 Razem 1698 1067 935,48 Miasto 1 054 705 657,76 Wieś 358 190 171,06 Razem 1412 895 828,82 Miasto 607 361 350,19 Wieś 41 18 17,83 Razem 648 379 368,02 Miasto 5 3 3,40 Wieś 1 1 0,50 Razem 6 4 3,90 Miasto 160 122 120,30 Wieś 35 23 21,33 Razem 195 145 141,63 Miasto 61 57 54,68 Wieś 36 34 33,87 Razem 97 91 88,55 Miasto 45 38 36,89 Wieś 14 10 10,00 Razem 59 48 46,89 Miasto 601 473 429,92 Wieś 222 157 129,26 Razem 823 630 559,18 Miasto 3798 2621 2425,36 Wieś 1140 638 547,11 Razem 4938 3259 2 972,47 10/14
Zatrudnienie nauczycieli psychologów stan na 30.09.2012 r. Typy szkół Szkoły dla młodzieży Słownik S1 Szkoły podstawowe 3,21,82 Gimnazja 4 Sszkoły ponadgimnazjalne 13-20 Specjalny Ośrodek Wychowawczy 50 Specjalny Ośrodek Szkolno- Wychowawczy 51 Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy 53 Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii 54, 76 Zespoły szkół 100 Ogółem Obszar Liczba nauczycieli psychologów (S38 ID=185) stosunki pracy osoby etaty Miasto 1 229 798 771,97 Wieś 376 169 149,97 Razem 1605 967 921,94 Miasto 1 017 705 644,71 Wieś 335 202 170,46 Razem 1352 907 815,17 Miasto 554 336 324,04 Wieś 33 16 16,80 Razem 587 352 340,84 Miasto 7 6 6,00 Wieś 1 1 0,50 Razem 8 7 7 Miasto 147 114 111,42 Wieś 32 20 18,84 Razem 179 134 130,26 Miasto 54 51 50,21 Wieś 30 29 26,50 Razem 84 80 76,71 Miasto 46 40 38,65 Wieś 11 7 8,50 Razem 57 47 47,15 Miasto 533 407 391,79 Wieś 205 135 118,41 Razem 738 542 510,2 Miasto 3587 2457 2338,79 Wieś 1023 579 509,98 Razem 4610 3036 2848,77 Dane statystyczne w niniejszym raporcie zawarte zostały dzięki współpracy z Ministerstwem Edukacji Narodowej. 11/14
Analiza danych i wnioski Pierwszym co wymaga wyjaśnienia i na co należy zwrócić szczególną uwagę jest fakt, iż zatrudnia się w szkołach i placówkach oświatowych na stanowisku psychologa osoby, które nie mają wykształcenia psychologicznego (nie ukończyły odpowiedniego kierunku studiów) i de facto nie są psychologami. Jak określa funkcjonująca obecnie jeszcze w niezmienionej formie ustawa o zawodzie psychologa, psychologiem może być osoba, która uzyskała dyplom magistra psychologii. W obecnym systemie kształcenia są to jednolite studia magisterskie II stopnia lub studia III stopnia na kierunku psychologia. Co prawda w stosunku do całości jest to niewielki odsetek natomiast występowanie takich przypadków (23 przypadki) w organach państwowych jakimi są szkoły i placówki oświatowe jest nie do zaakceptowania i wymaga wyjaśnienia oraz w razie konieczności podjęcia odpowiednich działań. W związku z pojawieniem się takiego problemu należało by również zweryfikować wykształcenie osób zatrudnionych na stanowisku psychologa. Według statystyk na jednego psychologa w szkołach i placówkach oświatowych przypada średnio 0,74 etatu. W samych szkołach w roku 2014 zatrudnionych było 3455 psychologów na 3 112,19 etatów. Co oznacza, że średnio na jednego psychologa w szkole przypada 0,9 etatu. Jednak gdy pod uwagę weźmiemy również ilość stosunków pracy w wysokości 5215 wtedy średnia liczba etatów psychologa w szkole wynosi 0,6 etatu. Przy założeniu 24-26 tygodniowego czasu pracy psycholog pracuje średnio 14-15 h w tygodniu. W rzeczywistości psycholog musi jednak również wiele godzin przeznaczać także na realizację innych zadań na rzecz szkoły. W zależności od dyrekcji szkoły są to np. dyżury, zastępstwa a także praca z dokumentami np. indywidualne plany terapeutyczne, sporządzanie opinii. Niektóre z tych obowiązków są niezbędne inne powodują, że czas pracy psychologa w szkole jest po prostu marnowany. Z tego powodu psycholog nie jest w stanie przeznaczyć odpowiedniej ilości czasu na pracę indywidualną z uczniami oraz ich rodzicami. Niektórzy psycholodzy ze względu na nadmiar obowiązków w ogóle nie poświęcają czasu rodzicom. W takich sytuacjach wspieranie ucznia jest jedynie doraźną pomocą i interwencją kryzysową i nie zapewnia kompleksowej pomocy psychologicznej. Należy pamiętać, że praca z dzieckiem wymaga również pracy z rodzicem, która to z kolei wymaga dużej elastyczności czasu pracy psychologa. 12/14
Za pracę w wymiarze 0,74 etatu psycholodzy zatrudnieni w szkołach i placówkach oświatowych w tym poradniach psychologiczno-pedagogicznych otrzymują średnio około 1875 zł brutto wynagrodzenia zasadniczego. Kolejnym problemem szkół są więc ograniczenia wynagrodzeń. Szkoły nie są w stanie zatrudniać doświadczonych psychologów, gdyż żaden doświadczony specjalista nie zgodzi się na pracę w szkole zaczynając od najniższego stopnia awansu czyli nauczyciela stażysty i otrzymując za swoją pracę wynagrodzenie w wysokości określonej przez rozporządzenie. Trudno jest także zatrzymać doświadczonych specjalistów. Z tego też powodu szkoły często zmuszone są zatrudniać niedoświadczonych psychologów. Nie jest to nic nadzwyczajnego pod warunkiem, że szkoła zatrudnia innego psychologa z conajmniej 5-letnim doświadczeniem w zawodzie lub umożliwia mu takie konsultacje. Takie rozwiązania są rzadkością, co w konsekwencji w znaczny sposób obniża jakość usług psychologicznych dostępnych w szkołach. Kolejnym problemem są awanse zawodowe oraz niezbędny opiekun. W przypadku psychologa opiekunem powinien być inny doświadczony psycholog. W rzeczywistości często jest to np. pedagog co z punktu widzenia zarówno samego zawodu jak i etyki zawodowej jest niedopuszczalne. Takie rozwiązanie nie zapewnia niezbędnej w pracy psychologa odpowiedniej superwizji oraz nie spełnia swojej roli. Alarmujące są również zgłaszane problemy dotyczące niezbędnych w pracy psychologa zasobów technicznych, takie jak np. przestarzałe komputery, co często wydłuża lub uniemożliwia pracę. Lista koniecznych zmian pozostaje otwarta a potrzeba uzupełnienia tej listy ogromna. Z analizy rocznika demograficznego 2014 dostępnego na stronach GUS wyłania się wyraźnia tendencja spadkowa populacji w kolejnych latach. Z powodu braku danych za rok 2014 przyjąć należy, iż obecnie w Polsce jest ponad 7 283 000 osób w wieku 0-18, w tym w wieku 7-18 ponad 4571 000 osób. Aktualnie na jednego psychologa pracującego średnio na 0,74 etatu we wszystkich rodzajach szkół i placówek oświatowych przypada więc średnio ponad 755 osób w wieku 0-18, oraz 474 osób w wieku 7-18. 13/14
W samych szkołach więc na jednego psychologa średnio przypada obecnie ponad 1323 podopiecznych. W tym również uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Dodatkowo psycholog szkolny obciążony jest wieloma obowiązkami. W przypadku tak ogromnej liczby podopiecznych, licznych wymagań oraz szerokiego zakresu obowiązków praca psychologa w szkole nie może być należycie wykonywana. Psycholodzy starają się postępować zgodnie z etyką zawodu psychologa, zawsze zważając na dobro swoich podopiecznych i ich rodzin, jednak w takich warunkach w wielu przypadkach niemożliwe jest objęcie wszystkich podopiecznych choćby wstępną diagnozą. Z tego też powodu wielu podopiecznych nie otrzymuje należytej pomocy psychologicznej lub problemy uczniów oraz ich rodzin zostają po prostu niezauważane. 14/14