Wolność myśli, sumienia, wyznania
Art.. 9 EKPCz 1. Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje wolność zmiany wyznania lub przekonań oraz wolność uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swego wyznania lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynności rytualne. 2. Wolność uzewnętrzniania wyznania lub przekonań może podlegać jedynie takim ograniczeniom, które są przewidziane przez ustawę i konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa publicznego, ochronę porządku publicznego, zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.
Art. 10 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej 1. Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii. Prawo to obejmuje wolność zmiany religii lub przekonań oraz wolność uzewnętrzniania, indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swej religii lub przekonań poprzez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i uczestniczenie w obrzędach. 2. Uznaje się prawo do odmowy działania sprzecznego z własnym sumieniem, zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z tego prawa.
Art.. 9 ust. 1 EKPCz: Forum internum wolność wewnętrzna; charakter absolutny, niedopuszczalne są ograniczenia. ust.2 wolność zewnętrzna; możliwe ograniczenia I. Dopuszczalność ograniczenia: 1/ legalność formalna; 2/ legalność materialna; 3/ niezbędność ograniczenia. II. Władze krajowe mają margines oceny potrzeby ograniczenia. III. Obowiązki negatywne i pozytywne władz krajowych.
Elementy treściowe: 1/ wolność myśli i sumienia jest jednym z fundamentów społeczeństwa demokratycznego; 2/ realizacja tej wolności jest elementem określającym tożsamość wiernych i ich życie; 3/ wolność ta jest wartością dla ateistów, agnostyków, sceptyków i osób niezaangażowanych. Wolność myśli, sumienia i wyznania (art.9) jest związana z art. 8, art. 10 i art. 11 (swoboda zrzeszeń i zgromadzeń).
Zakres ochrony: trzy sfery autonomii wewnętrznej jednostki (art. 9 ust.1): 1/ swoboda myśli łączy się ze swobodą posiadania poglądów art.10; 2/ swoboda sumienia; 3/ wolność przekonań : przekonania religijne, filozoficzne. Stanowią koherentny pogląd na problem o fundamentalnym charakterze. Odnosi się do: - do poglądów pacyfistycznych; ateistycznych, weganistycznych. Poza treścią: poglądy w sprawach szczegółowych eutanazji; faktów związanych z Holocaustem; poczuciem przynależności do określonej grupy językowej.
Podstawowa treść: swoboda wyznania brak definicji religii ; problem scjentologów, sekt, ruchów religijnych rekomendacje Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy 1992 i 1999: monitorowanie nielegalnej lub zakazanej działalności sekt; prawo państwa do interwencji prewencyjnej swoboda wyznawania i swoboda niewyznawania obowiązek neutralności władz publicznych: 1/ zakaz państwowego dekretowania wierzeń obywateli; 2/ zakaz nakładania publicznych sankcji za przynależność; 3/zakaz indoktrynacji. 4/ zakaz zmuszania do działań wyrażających akceptację dla innych religii.
Obowiązki pozytywne państwa: 1/ państwo może ścigać bluźnierstwo bądź inne naruszenia uczuć religijnych; 2/ nikt nie może oczekiwać, że jego religia nie stanie się przedmiotem krytyki(1994 Otto Preminger Institute p. Austrii. SWOBODA UZEWNĘTRZNIANIA: I. aspekt indywidualny i kolektywny; II. Cztery formy: 1/ uprawianie kultu: swoboda uczestnictwa wiernych w zbiorowych modlitwach w świątyniach, ich wznoszenie i utrzymywanie; naruszeniem wolności jest karanie członków grupy za wspólną modlitwę na terenie prywatnym; Umożliwienie spokojnego odbywania zgromadzeń religijnych i zapewnienie im ochrony przed przemocą;
2/ nauczanie; 3/ praktykowanie i czynności rytualne: procesje, pielgrzymki, formy pamięci o umarłych, bicie w dzwony, ubój rytualny. Dopuszczalna ingerencja państwa: konieczność wyważenia innych wartości prawa zwierząt. Ograniczenia: szczególne sfery życia społecznego: 1/ osoby uwięzione; 2/ symbole religijne, ubiór religijny: sprawa Lautsi, Włochy 2009: krucyfiks w salach szkolnych narusza art. 2 Protokołu Nr 1; zmiana wyroku przez Wielką Izbę ETPCz; - zdejmowanie turbanów przez Sikhów: sprawa Phull p. Francja 2005 lub chusty islamskiej 2008 El Moursi p. Francji; - - ograniczenia w publicznych instytucjach edukacyjnych: nauczyciele zakaz noszenia oczywistych środków identyfikacji wyznaniowej w czasie wykonywania obowiązków zawodowych 2001 Dahlab p. Szwajcarii; szkoły wyższe, publiczne uniwersytety 2006 Turcja uczniowie/studenci zakaz noszenia chusty 2005 Sahin p. Turcji
Wolność wyrażania opinii art. 10 EKPCz 1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe.. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych. 2. Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej. Art. 11 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej; art. 54 Konstytucji RP.
Zakres treściowy: 1/ wolność posiadania poglądów; 2/ wolność przekazywania informacji i idei; 3/ wolność ich otrzymywania. Ust.1 zawiera treść tej wolności; ust. 2 przesłanki ograniczenia. 1976 Handyside p. Zjednoczonemu Królestwu: jest to jeden z istotnych fundamentów demokratycznych społeczeństw; podstawowych przesłanek jego rozwoju i samorealizacji; 1991 Observer and Guardian p. Zj. Król. prasa/media są publicznym strażnikiem demokracji. Art.. 10 ma związek z art. 9; naruszenie art. 9 stanowi jednoczesne naruszenie art. 10
Obowiązki władz państwowych: 1/zakaz zmuszania do ujawniania poglądów, opinii; 2/ zakaz nakładania sankcji za posiadanie określonych poglądów; 3/ zakaz państwowej indoktrynacji; 4/ zakaz niedopuszczania publikacji prasowych. Niedopuszczalne: 1/ szerzenie doktryny nazistowskiej 2000 Schimanek p. Austrii; 2/ negowanie ustaleń historii w sprawie Holocaustu; 3/ szerzenie poglądów rasistowskich nawołujących do dyskryminacji, ataków na Żydów jako grupę narodową czy muzułmanów jako grupę religijną.
Ingerencja władzy państwowej: 1/ uprzednia kontrola: trudne do wykazania jako konieczne; 2/ kontrola następcza; 3/ tworzenie i egzekwowanie porządku wykonywania wolności wypowiedzi.