Ochrona prywatności. Międzynarodowe normy ochrony prawa do prywatności

Transkrypt

1 Ochrona prywatności Ochrona prywatności zakwalifikowana jest do podstawowych praw człowieka i prawo to uwzględniane jest w większości współczesnych systemów prawnych. Uprawnienie do ochrony uregulowane zostało w prawie o charakterze międzynarodowym, europejskim oraz w polskich przepisać prawa. Aspekt prywatności daje możliwość podmiotom do formułowania sfery życia prywatnego, w taki sposób aby uniezależnić ją od ingerencji innych, stając się jednocześnie niedostępną dla innych. Współczesne państwa zwięszają w istotnym obszarze instrumenty prawa w zakresie ochrony prywatności, przy jednoczesnym doszukiwaniu się argumentów dających możliwość ingerencji w te prawo. Rozwój technologiczny oraz inne zmiany pojawiające się we współczesnym świecie w zakresie gromadzenia i wyszukiwania informacji odnoszących się do innych osób, pociąga za sobą potrzebę prawnej ochrony w zakresie życia prywatnego. Stąd też niezbędne jest określenie i zapewnienie ochrony sfery prywatności, nieodłącznej człowiekowi, uniemożliwiając ingerencję podmiotów nieuprawnionych. Każdy człowiek ma prawo zarządzania sobą, prawo doskonalenia własnej tożsamości o podłożu fizycznym i intelektualnym, innymi słowy życia własnym życiem, formułowanym zgodnie z własną intencją i wolną w pewnym zakresie od czynników zewnętrznych. Międzynarodowe normy ochrony prawa do prywatności Zapewnienie ochrony prywatności kwalifikowana jest przez standardy międzynarodowe praw człowieka do rejestru praw nadrzędnych, to znaczy chronionych. Prawo to zostało uregulowane w: - art. 12 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, która stanowi: Nikt nie będzie poddany arbitralnemu wkraczaniu w jego życie prywatne, rodzinę, mieszkanie lub korespondencję, ani też zamachom na jego honor i reputację. Każdy jest uprawniony do ochrony prawnej przed takim wkraczaniem lub takimi zamachami, - natomiast art. 17 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych stwierdza: Nikt nie będzie poddany arbitralnej lub bezprawnej ingerencji w jego życie prywatne, rodzinne, mir domowy czy korespondencję, ani też bezprawnym zamachom na jego część i dobre imię oraz Każdy ma prawo do ochrony prawnej przed tego rodzaju ingerencją lub zamachami, - w art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka uporządkowano przedstawione kwestie, a mianowicie: Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji, a także

2 Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne oraz dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób. Zagwarantowanie ochrony życia prywatnego w ramach wykazu praw nadrzędnych wiąże się z przepisami wyrażających zależność państwopodmiot, definiujących jednocześnie zasady rozstrzygnięć normatywnych, jakie winny być stosowane w każdym państwie. Norma ta powinna zapewniać nierozerwalność sfery życia prywatnego podmiotu zarówno w stosunku do relacji z państwem, jak i innymi podmiotami. Z prywatności wiąże się również prawo do przemieszczania się oraz dokonywania wyboru miejsca zamieszkania, które zostało uregulowane w Konwencji o Ochronie Praw Człowieka, Karcie Praw Człowieka oraz Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Swoboda przepływu osób jest podstawowym prawem UE. Europejskie przepisy prawa w zakresie ochrony prywatności wiążą się z utworzeniem właściwych kryteriów służących zaspokajaniu potrzeb oraz realizowaniu swojej indywidualności zgodnie z intencją podmiotu i dającą możliwość wyboru we wszystkich sferach życia. Prawo ochrony prywatności nie zostało uregulowane w Afrykańskiej Karcie Praw Człowieka. Natomiast art. 17 Arabskiej Karty Praw Człowieka definiuje, że: życie prywatne jest święte i pogwałcenie tej świętości jest przestępstwem. Do ochrony praw zalicza się prywatność sfery rodzinnej, świętość domu, tajemnicę korespondencji oraz innych sposobów komunikacji. W odróżnieniu do przepisów europejskich, Arabska Karta Praw Człowieka nie opisuje możliwości interwencji w sferę prywatną zgodnie z obowiązującymi unormowaniami prawnymi. Ochrona prywatności w prawie polskim W odróżnieniu od państw Europy Zachodniej, gdzie prawo do prywatności jest upowszechnione i chronione od dawna, w polskim system prawny tematyka ochrony prywatności nie ma długich tradycji. Opisując tę kwestię, należy przedstawić przepisy Konstytucji Rzeczypospolitej: Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz decydowania o swoim życiu osobistym (art. 47). Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się. Ich ograniczenie może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i sposób w niej określony (art. 49). Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i sposób w niej określony (art. 50). Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby (art. 51 ust.1). Przepisy Konstytucji kwalifikują prywatność do praw zasadniczych, a 1

3 obowiązek zapewnienia jej ochrony związane jest ściśle ze standardami demokratycznego państwa prawa i przepisami prawa o charakterze międzynarodowym. Według Trybunału Konstytucyjnego pojęcie prywatność określa sferę intymną, bezwzględnie chronioną oraz sferę rodzinną, która winna podlegać ograniczonej ochronie, umotywowanej usprawiedliwionym zainteresowaniem. Takie stanowisko rozgranicza prywatność na sferę ścisłą i otwartą. Konstytucja daje sposobność ochrony swoich ideologii, przekonań religijnych czy wyznania. Prywatność daję podstawę wyłączenia jawności rozprawy, a także jest jednym z elementów ochrony konsumenta. W ten sposób uregulowanie prawa do prywatności ustanawia konstytucyjne ochronę prawa podmiotu, umożliwiającą ich wykorzystanie, bez uzupełniania jej w ustawach czy rozporządzeniach. Konstytucja gwarantuje również ochronę danych osobowych, której treść została poszerzona w ustawie o ochronie danych osobowych. Konstytucja reguluje kwestię niepodległości informacyjnej podmiotu, a mianowicie konieczność przedstawienia informacji o sobie może zostać narzucona tylko na podstawie ustawy. Ustawa zasadnicza reguluje również kwestię ograniczenia konstytucyjnych praw i wolności, które wynikają z przepisów odpowiednich ustaw, wyłącznie w sytuacjach, gdy jest to niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, ochrony środowiska, zdrowia, moralności publicznej czy też wolności i praw innych podmiotów. Ochrona prywatności uregulowana w Kodeksie Cywilnym stanowi, że przede wszystkim zdrowie, wolność, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, są częścią prawa cywilnego, niezależnie od pozostałych norm. Kodeks Karny zapewnia ochronę prywatności w sytuacji pozbawienia człowieka wolności, zniesławienia, zniewagi czy naruszenia nietykalności cielesnej. Sankcjom podlegają również działania naruszające prywatność, takie jak: bezprawne pozyskanie informacji będących cudzą tajemnicą, bezprawne korzystanie z urządzeń i narzędzi ograniczających umożliwiających wymianę informacji, a także ujawnienie bezprawnie pozyskanych informacji innym jednostkom. Informacja będąca tajemnicą prywatną podlega ochronie prawnej. Prawo prasowe również bezpośrednio odnosi się do kwestii ochrony prywatności, stanowiąc, że bez uzyskania zgodny osoby zainteresowanej zakazane jest publikowanie treści mających związek z sferą życia prywatnego, wyjątkiem stanowi bezpośrednia działalność publiczna danej osoby. Przepisy tejże ustawy przedstawiają, że prywatność osób publicznych nie zawsze podlega naruszeniu. W prawie tym została również uregulowana kwestia dochodzenia roszczeń, w razie naruszenia prywatności daną publikacją. W polskim systemie prawnym ochrona prywatności stanowi uzupełnienie systemu informacji i danych osobowych, które podlegają gromadzeniu i przetwarzaniu przez różnego rodzaju organizacje. Niebezpieczeństwo ochrony prywatności wynika w szczególności z działania nowoczesnych systemów informatycznych, bazujących na elektronicznych technikach przetwarzania danych, których efektywność wzrasta, przez co zwiększa się poziom zagrożenia prywatności. Odpowiednia ochrona, nie tylko prawna, winna stanowić najważniejsze zadanie w ramach funkcjonowania państwa. Mając na uwadze pojawiające się zagrożenia Rada Europy opracowała 2

4 zbiór narzędzi ochrony prawnej, opublikowanej w treści Konwencji z 28 stycznia 1981 r. odnoszącej się do ochrony osób w związku z automatycznym przetwarzaniem danych osobowych. Opracowano następujące wytyczne: banki danych, w których wykorzystywane są narzędzia automatycznego przetwarzania informacji, mogą przetwarzać informacje pozyskane w sposób legalny, zbieranie danych może mieć miejsce, gdy informację są gromadzone dla jasno określonego, zgodnego z prawem celu, a ich wykorzystanie musi być zgodne z przyjętym celem, dane osobowe definiujące naszą przynależność rasową, poglądy polityczne, przekonania religijne lub inne, oznaczające stan zdrowia, preferencje seksualne, dotyczące wyroków skazujących nie mogą podlegać przetwarzaniu automatycznemu, wyjątkiem stanowią specjalne gwarancje, dane winny rzetelnie odpowiadać faktycznemu stanowi rzeczy, przechowywanie danych, umożliwiające zidentyfikowanie danej osoby, nie może być dłuższe niż czas potrzebny do osiągnięcia celów, które uzasadniałyby jednocześnie ich ewidencję. Konwencja określa również wykaz przywilejów osoby, której dane osobowe podlegają gromadzeniu i przetwarzaniu, należą do nich: prawo do wiedzy o banku danych, jego podstawowych celach, osobie ponoszącej odpowiedzialnej za jego funkcjonowanie; prawo do uzyskania w odpowiednim czasie, bez ponoszenia nadmiernych kosztów, informacji o zakresie danych dotyczących tej osoby, wraz z prawem do prostej i zrozumiałej informacji o ich treści; prawo do skorygowania danych oraz nakazania ich usunięcia, w przypadku, gdy w trakcie ich pozyskania lub przetworzenia zostały naruszone standardy prawa wewnętrznego i postanowień Konwencji; prawo do odwołania się, gdy nie są przestrzegane przedstawione gwarancje. Rada Europy przedstawiła fundamentalne narzędzia ochrony, których podstawowym celem jest wskazanie, że człowiek, jeżeli istnieje taka możliwość, może pozostać anonimowy, tzn. samodzielnie może podejmować decyzje o tym, w jakim zakresie informacje o nim mogą zostać udostępnione innym jednostkom. Podmiot powinien mieć prawo dostępu do danych, które określają jego tożsamość oraz możliwość ich modyfikowania i usuwania, w przypadku gdy informacje te zostały udostępnione niepowołanym do tego podmiotom. Najistotniejszą rolę, jaką pełni ochrona danych osobowych, jest zapewnienie prawa do prywatności, co zostało skonkretyzowane w w ustawie o ochronie danych osobowych, która jednoznacznie zdefiniowała obowiązki podmiotów w zakresie przetwarzania danych osobowych. Art. 1 ust. 1 stanowi, że każdy ma prawo do ochrony odnoszących się do niego danych, natomiast w art. 27 ust. 1 przedstawiono wykaz danych osobowych, które w szczególności dotyczą ochrony prywatności i których ustawa zakazuje przetwarzania, jak np.: pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne i filozoficzne, przynależność wyznaniową, przynależność do związku zawodowego i partii politycznej. Zakazowi przetwarzania podlegają również dane odnoszące się do stanu zdrowia, nałogów, kodu genetycznego oraz życia seksualnego. Pomimo rozbudowanych systemów konstytucyjnych i międzynarodowych 3

5 aktów prawnych tematyka dotycząca sfery prywatności jest jedną z najtrudniejszych do analizy i interpretacji, ze względu na to, że łączy się z innymi prawami i wolnościami, utrudniając jednocześnie wyznaczenie granicy podziału pomiędzy nimi. W nauce prawa nie udało się sformułować jednakowego, spójnego, upowszechnionego schematu prawa do prywatności, pomimo tego stanowi ono prawo podstawowe, w ramach którego podjęto próby zdefiniowania zakresu ochrony. Obecnie pod pojęciem prywatności, należy rozumieć stopień dostępności do podmiotu. W czasach społeczeństwa informacyjnego zasadniczym kryterium dającym możliwość oddziaływania na drugą jednostkę jest wiedza o niej. Człowiek traci prywatność, wbrew rozbudowanemu systemowi prawnemu, umożliwiającemu ich ochronę. Państwo zawsze uargumentuje ingerencję w sferę życia podmiotu, dlatego że zwiększa się obszar i zakres jego funkcjonowania. Za pomocą rozwiązań prawnych, państwo udoskonala system publicznego pozyskiwania danych o obywatelach. Należy zatem poszukiwać efektywnych systemów zapewnienia ochrony oraz jasno określić i ograniczyć zasięg ingerencji państwa w zakresie wolności jego obywateli. Prywatność jest przywilejem, które powinno wyznaczać granicę niepodległości podmiotu. Zakazane jest stosowanie praw i wolności, jeżeli przy ich zrealizowaniu dochodzi do naruszenia prywatności osób trzecich. Zagwarantowanie właściwego systemu ochrony praw człowieka jest zadaniem pojedynczej jednostki, jak i współczesnego państwa. 4

6 Cezary Stanek ekspert z zakresu kontroli zarządczej i ochrony danych osobowych, wykładowca, audytor. Wieloletni praktyk z kontroli zarządczej oraz specjalista w zakresie postępowania z ryzykiem, a w szczególności identyfikacji ryzyka w administracji samorządowej oraz ocenie prawidłowości i skuteczności zastosowanych środków w zakresie ochrony przetwarzanych danych osobowych. Absolwent Wyższej Szkoły Ekonomii i Administracji na kierunku Administracja Samorządowa oraz Podyplomowych Studiów Ochrony Danych Osobowych Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego. Administrator Bezpieczeństwa Informacji, specjalista w zakresie ochrony danych osobowych oraz ekspert KRI. Pasjonat wdrożeń systemów zarządzania oraz dostosowywania procedur by były użyteczne i proste. Wdrożeniowiec systemy ograniczającego odpowiedzialność dla administratorów danych oraz pracowników Kryptos24. Inne umiejętności: audytor wewnętrzny systemów zarządzania bezpieczeństwem, główny specjalista bezpieczeństwa i higieny pracy, Zapraszam do odwiedzenia naszej strony SELENE CONSULTING Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, Spółka Komandytowa Aleja Józefa Piłsudskiego 10a Jastrzębie-Zdrój tel.: info@eszkolenie.eu 5