Klub Przyrodników Koło Poznańskie Os. S. Batorego 20/62 61-655 Poznań Email: klubprzyrodnikow.poznan@gmail.com Tel. 509 468 846 Zarząd Dróg Miejskich ul. Wilczak 16 61-623 Poznań Poznań, 18.02.2014 r. Dot. śmiertelności płazów na terenie miasta Poznania I. WSTĘP - PROBLEM ŚMIERTELNOŚCI PŁAZÓW NA TERENIE M.POZNANIA W kilku lokalizacjach na terenie miasta Poznania w sezonie wiosennym i jesiennym obserwuje się masową śmiertelność płazów przekraczających szlaki komunikacyjne (sieć drogowa, sieć tramwajowa). Masowa, systematyczna śmiertelność zwierząt na określonych odcinkach dróg może być rozpatrywana w trzech aspektach: 1) aspekt etyczny świadome przyzwolenie na taki proces przy znajomości przyczyn jego występowania oraz istnieniu możliwości zastosowania działań minimalizujących jest nieetyczne; 2) aspekt gospodarczy zmniejszenie się liczebności lub wymieranie lokalnych populacji płazów i innych zwierząt prowadzi do nieodwracalnego zubożenia środowiska życia człowieka, wiąże się również z utratą wymiernych korzyści wynikających z funkcji realizowanych przez ekosystem (tzw. usługi ekosystemowe); 3) aspekt prawny płazy są grupą podlegającą ochronie ścisłej na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. 2011 nr 237 poz. 1419). Według przedmiotowego rozporządzenia, wszystkie gatunki płazów występujące w Polsce są objęte ochroną ścisłą i wymagają ochrony czynnej (załącznik do rozporządzenia nr 1 lp. 185) m.in. poprzez zabezpieczanie ostoi i stanowisk zwierząt przed zagrożeniami zewnętrznymi ( 10 punkt 2), tworzenie i utrzymywanie korytarzy ekologicznych ( 10 punkt 3 podpunkt h), inwentaryzowanie, dokumentowanie i monitorowanie stanowisk, siedlisk i populacji tych gatunków ( 10 punkt 4) oraz przenoszenie zwierząt zagrożonych na nowe stanowiska ( 10 punkt 7); Płazy są grupą zwierząt szczególnie narażoną na antropogeniczne zmiany w środowisku zarówno w skali lokalnej, jak i globalnej. Masowa śmiertelność na drogach przyczyniła się do znacznego zmniejszenia się liczebności niektórych gatunków płazów w zachodniej Europie. Równocześnie płazy realizują z punktu widzenia człowieka ważne funkcje ekologiczne, takie jak redukcja liczebności uciążliwych bezkręgowców (komary, meszki, ślimaki nagie) i udział w naturalnym procesie oczyszczania zbiorników wodnych. Płazy są cennymi wskaźnikami stanu środowiska bioindykatorami (ich populacje silnie reagują na zanieczyszczenie gleby i wody metalami ciężkimi, pestycydami, węglowodorami).
W ostatnich latach problem masowej śmiertelności płazów przedostał się do świadomości mieszkańców Poznania oraz organów administrujących przestrzenią miasta. Przyczyniły się do tego działania realizowane przez Klub Przyrodników Koło Poznańskie (aktywna ochrona szlaków migracyjnych, edukacja ekologiczna) oraz badania prowadzone na poznańskich uczelniach wyższych (Uniwersytet Przyrodniczy im. Augusta Cieszkowskiego, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza). Wzrasta również zaangażowanie jednostek miejskich (Zarząd Dróg Miejskich, Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Miasta), co przejawia się m.in. w zaangażowaniu w finansowanie ochrony płazów w dolinie Bogdanki (sezon 2012 i 2013) oraz realizacji pilotażowego projektu Atlas rozmieszczenia płazów na terenie miasta Poznania narzędzie skutecznej ochrony gatunkowej ze środków Wydziału Ochrony Środowiska. Efektem popularyzacji tych działań w mediach oraz prowadzonej przez Klub Przyrodników Koło Poznańskie edukacji przyrodniczej są liczne zgłoszenia nowych lokalizacji, w których występuje śmiertelność płazów na terenie miasta. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie problemów związanych z występowaniem masowej śmiertelności płazów w miejscach przecinania się szlaków migracyjnych tych zwierząt z infrastrukturą komunikacyjną na terenie miasta. Zawarte w opracowaniu informacje są udostępniane Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w związku z art. 58 ust. 1 Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (tekst jednolity Dz.U. z 2013 r. poz. 627) w celu ułatwienia wykonania obowiązku wynikającego z tego artykułu. Dla poszczególnych lokalizacji przedstawiono istniejące informacje o śmiertelności, dotychczasowe działania minimalizujące podejmowane przez organizacje pozarządowe i organy administracji lokalnej (jeśli takie działania miały miejsce), oraz dalsze zalecenia ochronne. Wszystkie omówione lokalizacje wymagają kontynuacji prowadzonych działań minimalizujących oraz rozpoczęcia prac z zakresu planowania skutecznych rozwiązań zapobiegawczych, eliminujących negatywny wpływ ruchu pojazdów na płazy. II. Lokalizacja 1 korytarz migracyjny płazów w ciągu ekologicznym doliny rzeki Bogdanki na przecięciu z DK 92 (ul. Lutycka) Dolina rzeki Bogdanki stanowi korytarz ekologiczny o randze krajowej (obszar poznański Warty 25K), a jednocześnie poznański miejski klin zieleni. Korytarz ten jest funkcjonalnie przerwany m.in. przez drogę krajową nr 92 - ul. Lutycką w Poznaniu (Rysunek 1). Znaczne ilości zwierząt giną w czasie próby przekroczenia drogi w wyniku bardzo intensywnego ruchu samochodowego. Jedną z najbardziej poszkodowanych grup kręgowców są płazy. Klub Przyrodników Koło Poznańskie od roku 2008 monitoruje migrację płazów na omawianym odcinku. Szczegółowe zalecenia dotyczące lokalizacji i zakresu prac znajdują się w dokumencie Dot. zabezpieczenia korytarza migracyjnego płazów w dolinie rzeki Bogdanki na przecięciu z DK 92 (ul. Lutycka) z dnia 14.02.2013 r. (ZAŁĄCZNIK 1 do niniejszego pisma) oraz w dokumencie Dot. pisma o nr UTZ-427-96-3/13 z dnia 13.03.2013 w sprawie zabezpieczenia korytarza migracyjnego płazów w dolinie Bogdanki na przecięciu z DK 92 (ul. Lutycka), ul. Wrzesińskiej oraz Skrzyżowania ul. Krzesiny i Silniki z dnia 25.03.2013r. (ZAŁĄCZNIK 2 do niniejszego pisma). Zestawienie liczebności i trendów migracyjnych płazów w okresie 2008 2013 zawiera Tabela 1.
Rysunek 1. Plan sytuacyjny zawierający trendy migracyjne płazów wraz z wrysowanymi lokalizacjami płotków ochronnych funkcjonujących w latach 2008 2013 (oprac. Kaczmarski Mikołaj; źródło mapy: maps.google.pl) Tabela 1. Zestawienie liczebności i trendów migracyjnych z lat 2008 do 2013 ul. Lutycka/Bogdanka. Kolorem czerwonym wyróżniony rok 2012, w którym wystąpił spadek liczebności migrujących zwierząt, mimo powiększenia długości płotków ochronnych ROK SUMA WIOSNA JESIEŃ Całkowita liczba przeniesionych zwierząt monitorowany okres migracji liczebność wzrost/spadek w stosunku do roku poprzedniego monitorowany okres migracji liczebność wzrost/spadek stosunku do roku poprzedniego 2013 922 11.04. - 04.06. 288 28% 20.08. - 26.10. 634 304% 2012 382 15.03. - 06.05. 225-77% 01.09. - 11.11. 157-86% 2011 980 10.03. - 23.05. 967 63% 04.09. - 09.11. 1145 6% 2010 596 01.03. - 08.05. 592 112% 20.08. - 23.11. 1076 100% 2009 274 29.03. - 29.04. 279 100% - - - Zalecenia ochronne na rok 2014 Działania realizowane w sezonach 2009 2013 należy kontynuować, przy zachowaniu dotychczasowego metrażu zabezpieczeń i harmonogramu prac przyjętego w sezonach 2012 i 2013. Obecnie w danej lokalizacji znajdują się odcinki płotków ochronnych o znaczone symbolami: 1, 2, 3, A, B (Rysunek 1). Przed rozpoczęciem migracji wiosennych należy przeprowadzić niezbędne naprawy pozimowe płotków (w terminie do 15 marca 2014 r.) oraz wkopać pułapki łowne. W przypadku rozmieszczenia pułapek łownych sugerujemy optymalizację ich rozmieszczenia określoną na podstawie obserwowanego natężenia migracji płazów Tabela 2.
Tabela 2. Proponowane rozmieszczenie pułapek łownych na poszczególnych odcinkach płotka ochronnego w sezonie 2014 Oznaczenie odcinków [wg Rys. 1] Przybliżona długość płotka [mb] Średnia odległość między pułapkami [m] Orientacyjna liczba pułapek [sztuki] 1 180 10 18 2 190 10 19 3 1100 do 500mb - co 20 25 powyżej 500mb - co 40 15 A 290 20 15 B 200 40 5 SUMA 1960 ok. 97 W związku z dużym natężeniem ruchu pojazdów na przedmiotowym odcinku drogi, a zarazem znaczeniem doliny Bogdanki, jako części korytarza ekologicznego o randze krajowej, konieczne jest podjęcie prac planistyczno-projektowych celem stworzenia trwałego zabezpieczenia korytarza migracyjnego zwierząt. Działanie wpisuje się to w zalecenia w sprawie ochrony czynnej zawarte w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt - tworzenie i utrzymywanie korytarzy ekologicznych ( 10 punkt 3 podpunkt h), zapewnianie drożności cieków będących szlakami migracji ( 10 punkt 3 podpunkt i) oraz instalowanie przejść dla zwierząt pod i nad drogami publicznymi ( 10 punkt 3 podpunkt j). III. Lokalizacja 2 Kajka oraz 3 Krzesiny [kolizje szlaków migracyjnych z ul. Wrzesińską oraz z ul. Krzesiny] Szczegółowy opis problemów dotyczących obu lokalizacji znajduje się w dokumencie Dot. zabezpieczenia korytarzy migracyjnych płazów w Poznaniu z dnia 12.02.2013 (ZAŁĄCZNIK 3 do niniejszego pisma) oraz w ZAŁĄCZNIKU 2 do niniejszego pisma. Pierwsza lokalizacja (KAJKA) obejmuje fragment ulicy Wrzesińskiej od przejazdu kolejowego w kierunku wschodnim (plany sytuacyjne znajdują w piśmie z dnia 12.02.2013 ZAŁĄCZNIK 3). Płazy giną masowo podczas migracji z obszarów leśnych i nieużytków (pełniących rolę zimowisk) w pobliżu cmentarza Miłostowo do Stawu Kajka, który stanowi ich miejsce rozrodu. Wysoka śmiertelność obserwowana była także na terenie Rodzinnych Ogrodów Działkowych im. Elizy Orzeszkowej(w skrócie ROD), szczególnie na odcinku alejki pomiędzy bramą wjazdową od strony ul. Wrzesińskiej a Stawem Kajka. Druga lokalizacja (KRZESINY) obejmuje skrzyżowanie ul. Krzesiny i Silniki (plany sytuacyjne dostępne w piśmie z dnia 12.02.2013 ZAŁĄCZNIK 3). Płazy giną głównie w trakcie przekraczania ulicy Krzesiny podczas masowej migracji z południowego wschodu wzdłuż linii kolejowej i ulicy Silniki. Migracja odbywa się z zimowisk do zbiornika rozrodczego zlokalizowanego przy skrzyżowaniu obu dróg. W sezonie 2013 Klub Przyrodników Koło Poznańskie przy udziale wolontariuszy z Koła Naukowego Przyrodników UAM przeprowadził ze środków własnych w obu lokalizacjach pilotażowe działania ochronne zalecane w piśmie z dnia 12.02.2013 r. Na ich podstawie uzupełniono dane dotyczące
kierunki migracji płazów Rysunek 2. Nowe miejsce, w których ma miejsce śmiertelność płazów zlokalizowano na ul. Silniki w kierunku Bazy Wojskowej w Krzesinach. Dodatkowo w związku z tym, iż w naszym badaniu dominowały gatunki wczesnowiosenne bezpośrednio po godach opuszczające zbiornik rozrodczy należy płotek przy skrzyżowaniu ul. Silniki/Krzesiny zlokalizować po obu stronach drogi w celu przechwycenia migracji porozrodczej, która ma miejsce po około 2 tygodniach od migracji wiosennej. Wyniki dotyczące lokalizacji KAJKA zawarte zostały w pracy licencjackiej Darii Sołtysiak pt. Aktywna ochrona płazów na szlakach migracyjnych obronionej na Wydziale Biologii UAM w 2013 r. Podczas trwania prac ograniczających śmiertelność płazów przeniesiono 1 016 osobników należących do 3 gatunków płazów. Udział poszczególnych gatunków przedstawia Tabela 3. W okresie prowadzonych prac wykryto około 350 martwych płazów znajdujących się w pasie jezdni, a także na alejkach wewnątrz ROD, co spowodowane było niepełnym zabezpieczeniem. Tabela 3. Zestawienie przeniesionych oraz martwych płazów w obrębie lokalizacji Kajka i Krzesiny w 2013 roku (Sołtysiak 2013, inf. własne niepublikowane) GATUNKI KAJKA KRZESINY Wiosna Wiosna Liczba osobników Ropucha szara Bufo bufo 976 487 Grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus - 18 Żaby z grupy brunatnych Rana arvalis/ temporaria - 10 Żaby z grupy zielonych Pelophylax sp. 26 - Traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris 14 1 SUMA 1016 516 Martwe płazy znalezione podczas prowadzonych prac ok. 350 ok. 80 W lokalizacji KRZESINY przeniesiono łącznie 516 osobników należących do 5 gatunków płazów. Udział poszczególnych gatunków przedstawia Tabela 3. W okresie prowadzonych prac wykryto około 80 martwych płazów znajdujących się w pasie jezdni, co spowodowane było niepełnym zabezpieczeniem. Na przenoszenie płazów uzyskano zezwolenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska z dnia 24 kwietnia 2013 r. sygnatura WPN-II.6401.70.2013.AG. Jednocześnie z naszych obserwacji wynika, że największy ruch pojazdów, co za tym idzie śmiertelność płazów na skrzyżowaniu powodują samochody osobowe (około godziny 7:00 i 15:00) i ciężarówki jadące do bazy wojskowej. Drugim głównym użytkownikiem tego skrzyżowania są samochody ciężarowe dojeżdżające z/do Żwirowni Krzesiny zlokalizowanej na ul. Śmigi 9. Ponad 1 000 osobników przeniesionych w przypadku Kajki i 500 w Krzesinach świadczy o problemie masowej migracji i będącej jej konsekwencją masowej śmiertelności w obu lokalizacjach. Takie informacje były również zawarte w pracy inżynierskiej pani Marty Kałuży obronionej na Wydziale Leśnym UP w Poznaniu Infrastruktura komunikacyjna barierą migracji płazów w roku 2012. Z dotychczasowych obserwacji wynika, że problem śmiertelności na przedmiotowych stanowiskach
dotyczy w głównej mierze okresu wiosennego migracji płazów (15 marca 30 kwietnia). W przypadku lokalizacji KRZESINY śmiertelność występuje jednak również w trakcie migracji przeobrażonych młodych ropuch szarych Bufo bufo na przełomie czerwca i lipca. Rysunek 2. Przebieg migracji wiosennej płazów w lokalizacji KREZESINY wraz z lokalizacją miejsc, w których ma miejsce śmiertelność płazów (oprac. Kaczmarski Mikołaj, źródło mapy: maps.google.pl). Zalecenia ochronne na rok 2014 Klub Przyrodników Koło Poznańskie zwraca się z wnioskiem do Zarządu Dróg Miejskich o zezwolenie na zabudowę pobocza na odcinku 300 mb wzdłuż ul. Wrzesińskiej oraz 400 mb wzdłuż ul. Krzesiny tymczasowym ogrodzeniem zabezpieczającym przed wtargnięciem płazów na drogę (wraz z pułapkami łownymi) (Tabela 4) oraz o partycypację w kosztach jego budowy oraz w kosztach prowadzenia codziennego monitoringu. Monitoring ogrodzeń i przenoszenie płazów będą prowadzone w okresie 15 marca 30 kwietnia 2014 r. (KAJKA - ul. Wrzesińska, KRZESINY - ul. Krzesiny). W lokalizacji KRZESINY ul. Krzesiny będzie prowadzony dodatkowo monitoringu letniego w okresie 15 czerwca 15 lipca 2014 r. Jednocześnie w przypadku lokalizacji KRZESINY proponujemy 2 rozwiązania: Wariant I budowa sieci barier stałych (około 2 000 metrów) wraz z przepustami pod ulicami Silniki oraz Krzesiny (około 6 przepustów);
Wariant II okresowe zamykanie ulicy Krzesiny od przejazdu kolejowego na odcinku 300 metrów w stronę bazy wojskowej oraz ulicy Silniki od skrzyżowania z ul. Krzesiny do Bazy Wojskowej. Objazd do bazy Wojskowej Krzesiny pokierować można od ul. Sypniewo przez ul. Silniki; natomiast dla ruchu samochodowego dla posesji znajdujących się przy ulicach Śmigi, Rakietowej, Skrzydlatej i Śmiałej oraz Żwirowni Krzesiny od Ul. Garaszewo. Rozwiązanie zawarte w Wariancie II jest powszechnie stosowane w tego typu sytuacjach w krajach Unii Europejskiej z racji swojej prostoty i niewielkich nakładów. Tabela 4. Zalecenia ochronne płazów dla obszaru Krajka i Krzesiny na rok 2014 Lokalizacja Przybliżona długość płotka [mb] Średnia odległość między pułapkami [m] Orientacyjna liczba pułapek KAJKA ok. 300 10 30 KRZESINY ok. 400 + 300 10 40 IV. Lokalizacja 4 Strzeszyn Dzielnica Strzeszyn stanowi część miasta zlokalizowaną w strefie korytarza ekologicznego o randze krajowej (Obszar Poznański Warty 25K), stanowiąc zarazem część miejskiego klina zieleni. W związku z tym obszar ten stanowi rezerwuar flory i fauny miasta Poznania, zagrożony z powodu rosnącej antropopresji. W sezonie wiosennym i jesiennym członkowie Klubu Przyrodników Koło Poznańskie prowadzili regularne obserwacje śmiertelności płazów wskutek ruchu samochodowego w dzielnicy Strzeszyn. Masową śmiertelność płazów stwierdzono w następujących obszarach: 1) ul. Krajenecka stwierdzono śmiertelność płazów wzdłuż ul. Krajeneckiej na odcinku pomiędzy ul. Grajewską i ul. Biskupińską w sąsiedztwie zbiornika wodnego na terenie Instytutu Technologiczno-Przyrodniczego (Rys. 3). Zidentyfikowano martwe osobniki grzebiuszki ziemnej Pelobates fuscus, ropuchy szarej Bufo bufo, żaby trawnej Rana temporaria, żab zielonych Pelophylax sp. oraz osobniki niemożliwe do oznaczenia ze względu na degradację szczątków płazy bezogonowe. W trakcie pojedynczej kontroli odnajdywano do kilkunastu martwych płazów.
Rysunek 3. Odcinek ul. Krajeneckiej wzdłuż zbiornika wodnego, gdzie występuje śmiertelność migrujących płazów (oprac. Flesch Aleksander; źródło mapy: www.geoportal.gov.pl) 2) ul. Koszalińska - stwierdzono śmiertelność płazów wzdłuż ul. Koszalińskiej po obu stronach skrzyżowania z ul. Biskupińską, na wysokości ogródków działkowych (Rys. 4). Zaobserwowano obecność martwych ropuch szarych Bufo bufo, żaby trawnej Rana temporaria, żaby moczarowej Rana arvalis oraz osobniki niemożliwe do oznaczenia ze względu na degradację szczątków płazy bezogonowe. W trakcie pojedynczej kontroli odnajdywano kilkanaście kilkadziesiąt martwych płazów. Rysunek 4. Miejsca występowania śmiertelności płazów wzdłuż ul. Koszalińskiej (oznaczono żółtymi strzałkami) i strefa aktywności płazów i gadów w dzielnicy Strzeszyn (oprac. Flesch Aleksander, źródło mapy: www.geoportal.gov.pl)
3) ul. Koszalińska/Rów Złotnicki podczas wizji terenowej 23.08.2013 stwierdzono śmiertelność młodocianych płazów w dwóch lokalizacjach (Rys. 5). Pierwsza (oznaczona jako nr 1 na Rys. 5) to fragment jezdni na odcinku przecięcia Rowu Złotnickiego ul. Koszalińską na jezdni obserwowano martwe żaby trawne, po obu stronach drogi obserwowano liczne młode osobniki. Druga (oznaczona jako nr 2 na Rys. 5) obejmowała parking przyległy do ul. Koszalińskiej. W lokalizacji tej odnaleziono szczątki młodych martwych żab nieokreślonego gatunku (Rana sp.) oraz ropuchy szare i zielone (dł. 40 50 mm). Najprawdopodobniej zwierzęta migrują w strefie ekotonu wzdłuż granicy lasu. Łącznie odnaleziono ponad 20 martwych zwierząt. Rysunek 5. Miejsca występowania śmiertelności płazów w obrębie ul. Koszalińskiej na przecięciu z Rowem Złotnickim (oprac. Kaczmarski Mikołaj, źródło mapy: www.geoportal.gov.pl) 4) ul. Beskidzka stwierdzono śmiertelność płazów wzdłuż ul. Beskidzkiej na odcinku o nawierzchni bitumicznej pomiędzy przejazdem kolejowym a ul. Lutycką, na wysokości stawów rybnych (Rys. 6). Ofiarami kolizji z pojazdami były przede wszystkim ropuchy szare Bufo bufo. Jest to potencjalne siedlisko występowania również innych gatunków płazów obserwowanych w dolinie Bogdanki, jak np.: żaby trawnej Rana temporaria, żaby moczarowej Rana arvalis. W trakcie pojedynczej kontroli odnajdywano kilka kilkanaście martwych płazów.
Rysunek 6. Fragment ul. Beskidzkiej (odcinek od przejazdu kolejowego w kierunku ul. Lutyckiej) w pobliżu stawów rybnych na terenie doliny Bogdanki, na której odnotowano śmiertelność ropuchy szarej Bufo bufo (oprac. Frankowska Katarzyna; źródło mapy: www.geoportal.gov.pl) Zalecenia ochronne na rok 2014 Na podstawie przeprowadzonych obserwacji wskazujemy na konieczność podjęcia w przyszłości działań na rzecz aktywnej ochrony płazów w dzielnicy Strzeszyn w sezonie 2014. Jednak z powodu niewystarczającej ilości danych zebranych w sezonie jesiennym roku 2013, w sezonie wiosennym 2014 Klub Przyrodników Koło Poznańskie będzie prowadzić dalsze obserwacje w celu określenia nasilenia migracji płazów i oszacowania poziomu śmiertelności na wzmiankowanych obszarach. Szczególną uwagę należy zwrócić na miejsca występowania śmiertelności płazów na ul. Koszalińskiej. W jej poprzek przebiegają naturalne korytarze migracyjne łączące subpopulacje z doliny Bogdanki z subpopulacjami zamieszkującymi obszar Suchego Lasu, Złotkowa czy Moraska. W przypadku ul. Beskidzkiej należy rozważyć konieczność zastosowania od 1-2 progów spowalniających ruch pojazdów osobowych oraz wprowadzenie znaku informującego o występowaniu płazów lub okresowe zamykanie ulicy dla ruchu samochodowego. Ulica Beskidzka na omawianym odcinku powinna być poddana monitoringowi z udziałem herpetologów w okresie największej aktywności płazów. V. Lokalizacja 5 Wierzbak (w tym Park. im. prof. L. Bergera). Problem śmiertelności płazów w ciągu cieku Wierzbak poruszony został w biuletynie Klubu Przyrodników Bociek numer 116 (4/2013) [pełny tekst artykułu dostępny online pod adresem: http://www.kp.org.pl/pdf/bociek/bociek116.pdf]. Poniżej przytaczamy fragment artykułu opisujący problematykę tej lokalizacji:
W przypadku okolic cieku Wierzbak (w pobliżu ulic Druskienickiej oraz Strzeszyńskiej) wiosną tego roku dotarły do nas informacje o masowej śmiertelności płazów (e-mail z 14.04.2013). Podczas wizji terenowej, która odbyła się w dniu 18 kwietnia 2013 r. w godzinach od 21:00 do 23:00 odnaleziono 51 martwych płazów należących do 3 gatunków (ropucha szara Bufo bufo, ropucha zielona Bufo viridis, żaba trawna Rana temporaria). Wierzbak będący lewym dopływem rzeki Bogdanki w swoim biegu przecina mozaikę środowisk miejskich. Są to zarówno tereny ruderalne, nieużytki, skwery, zbiorniki retencyjne, ogródki działkowe, prywatne posesje, tereny przemysłowe, a także sieć krzyżujących się z ciekiem dróg o zróżnicowanym natężeniu ruchu. Duży udział terenów zielonych, potencjalnie bogata baza pokarmowa i ograniczona liczba naturalnych drapieżników sprzyja występowaniu eurotypowych gatunków płazów. Niestety gęsta sieć dróg powoduje dużą śmiertelność wśród przebywających na lądzie płazów. Jednocześnie zimowe utrzymanie dróg i związane z tym rosnące zasolenie wpływa negatywnie na sukces rozrodczy płazów. Rysunek 7. Mapa sytuacyjna - lokalizacja Parku im. Prof. Bergera w ciągu rzeki Wierzbak oraz rozpoznane kierunki migracji płazów. (oprac. Kubicka Anna; źródło mapy: maps.google.pl). Rozpoznana śmiertelność płazów na omawianym obszarze (Rysunek 7) obserwowana była m.in. w miejscach przecięcia Wierzbaka przez drogi, i na tej podstawie wyrysowano szlaki migracyjne płazów przedstawione na powyższym rysunku. Cytując kolejny fragment artykułu, podkreślamy, że zachodzi konieczność podjęcia działań minimalizujących śmiertelność płazów i degradację siedlisk:
Jednakże tego typu działania wymagają szczegółowej analizy i sporządzenia wieloletniego planu zarządzania ograniczającego się nie tylko dla terenu parku, ale także dla całego Wierzbaka oraz jego najbliższego otoczenia.( ) Podkreślić należy fakt, że masowa śmiertelność płazów w bezpośrednim sąsiedztwie parku edukacyjnego i szkoły podstawowej może wywołać skutek odwrotny do zamierzonego. Dlatego zwracamy uwagę na bezzwłoczną konieczność zorganizowania: zespołu zarządzającego (z udziałem specjalisty herpetologa), zabezpieczeń konfliktowych odcinków dróg przed wnikaniem płazów, doraźnej pomocy w bezpiecznym dotarciu zwierząt do miejsc rozrodu. Zalecenia ochronne na rok 2014 Należy prowadzić dalszy monitoring i podjąć próby ograniczenia śmiertelności wśród gatunków chronionych, szczególnie wobec funkcji parkowo-edukacyjnej przyjętej dla omawianego terenu wraz z powołaniem PARKU EDUKACJI PRZYRODNICZEJ im. prof. Leszka Bergera. Podkreślać należy trudność z zastosowaniem okresowych wygrodzeń w tej lokalizacji oraz konieczność okresowego, interwencyjnego wyłapywania płazów w trakcie szczytu migracji w porze wieczornej i nocnej aż do momentu opracowania i wdrożenia stałych rozwiązań zapobiegających masowej śmiertelności. VI. Lokalizacja 6 pozostałe lokalizacje wykryte podczas badań w sezonie 2013 W przypadku innych lokalizacji występowania masowej śmiertelności płazów częściowo rozpoznanych w ramach prac statutowych Koła Przyrodników Koło Poznańskie oraz badań prowadzonych na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza i Uniwersytecie Przyrodniczym im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu istnieje pilna potrzeba prowadzenia dalszych prac terenowych. Aktualny wykaz stanowisk konfliktowych zebrany został w ramach projektu Atlas rozmieszczenia płazów na terenie miasta Poznania narzędzie skutecznej ochrony gatunkowej. Wykaz stanowisk został przedstawiony w postaci bazy danych oraz mapy (widok poglądowy przykładowej mapy Rysunek 8. Oprócz miejsc, w których zachodzi udokumentowana śmiertelność płazów na drogach i obiektach infrastrukturalnych wytypowano również miejsca, gdzie istnieje uzasadnione podejrzenie zachodzenia śmiertelności płazów, oparte na danych archiwalnych i informacjach ustnych miejsca te będą kontrolowane przez wolontariuszy Klubu Przyrodników Koło Poznańskie i Koła Naukowego Przyrodników UAM w roku 2014. W ramach projektu wyznaczono również bufory ekologiczne obejmujące siedliska lądowe wokół zbiorników zamieszkałych przez populacje płazów. Za pomocą narzędzi GIS wyselekcjonowano te odcinki dróg publicznych, które przecinają się z buforami ekologicznymi. Na tych odcinkach występuje zwiększone ryzyko występowania śmiertelności płazów. Całość opracowania jest dostępna w Wydziale Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Poznania, ul. Gronowa 22.
Rysunek 8. Poglądowy widok mapy odcinków dróg, na których występuje śmiertelność płazów. Mapa została stworzona w ramach projektu Atlas rozmieszczenia płazów na terenie miasta Poznania narzędzie skutecznej ochrony gatunkowej. VIII. PODSUMOWANIE Klub Przyrodników Koło Poznańskie jest kołem terenowym Klubu Przyrodników działającym na terenie powiatu poznańskiego i Wielkopolski. Do podstawowych zadań należą te wymienione w statucie organizacji macierzystej, w tym w szczególności: interwencje przyrodnicze, powoływanie nowych lub reaktywacja dawniej istniejących form ochrony przyrody, czynna ochrona przyrody, edukacja ekologiczna, tworzenie projektów na rzecz ochrony przyrody, współpraca z jednostkami administracji publicznej i samorządowej oraz innymi stowarzyszeniami przy ww. działaniach. Działania Klubu Przyrodników Koło Poznańskie dotyczące ochrony płazów na terenie miasta Poznania mają na celu stałe zabezpieczenie lokalizacji, w których występuje potwierdzony i rozpoznany problem masowej śmiertelności płazów. Przypominamy, że do Prezydenta Miasta Poznania (będącego organem ochrony przyrody na mocy art. 91 Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r.) należy podejmowanie działań w celu ratowania zagrożonych wyginięciem zwierząt objętych ochroną gatunkową polegających na eliminowaniu przyczyn ich zagrożenia (zgodnie z art. 61 ust. 1 ww. Ustawy). Jako zarządca drogi podległy Prezydentowi Miasta Poznania, Zarząd Dróg Miejskich jest zobowiązany do zabezpieczenia miejsc masowej śmiertelności płazów na drogach publicznych w granicach miasta. Podkreślamy również konieczność podjęcia stałej współpracy pomiędzy Klubem Przyrodników Koło Poznańskie, Zarządem Dróg Miejskich, Wydziałem Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Poznania
oraz Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska w celu wypracowania wspólnej metodyki działania na rzecz ograniczenia śmiertelności płazów na terenie miasta. Kluczowym zagadnieniem jest również wypracowanie sposobu finansowania prac minimalizujących straty w populacjach gatunków chronionych, w tym płazów, realizowanych na terenie miasta przez różne podmioty. W naszej opinii wymaga to stworzenia wieloletniej strategii. Z poważaniem, Klub Przyrodników Koło Poznańskie -przewodniczący Koła Poznańskiegomgr inż. Tomasz Knioła -specjalista herpetologmgr inż. Mikołaj Kaczmarski traszka.com@gmail.com Tel. 506 946 934 -specjalista herpetologmgr Jan Kaczmarek -specjalista herpetolog/entomolog- Aleksander Flesch -specjalista ds. ochrony środowiskamgr Katarzyna Frankowska Do wiadomości: Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska ul. 28 Czerwca 1956 r., nr 223/229 61-485 Poznań Wieloosobowe Stanowisko ds. Krajowych Form Ochrony Przyrody p. Ewa Homan Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Poznania ul. Gronowa 22A, 61-625 Poznań