KRAJOWA AGENCJA POSZANOWANIA ENERGII S.A.

Ministerstwo Gospodarki KRAJOWA AGENCJA POSZANOWANIA ENERGII S.A. ul. Mokotowska 35, 00-560 Warszawa tel. +48 22 626-09-10 fax: +48 22 626-09-11 Opracowanie propozycji kryteriów środowiskowych dla produktów zużywających energię możliwych do wykorzystania przy formułowaniu specyfikacji na potrzeby zamówień publicznych Umowa nr DBF-II-114/P/2006 pomiędzy: Ministerstwem Gospodarki oraz Krajową Agencją Poszanowania Energii S.A. Warszawa, grudzień 2006

Autorzy: mgr inż. Dariusz Koc Współpraca: mgr inż. Antonina Kaniszewska mgr Marta Mazurkiewicz Oskar Mikucki Spis treści 1. WSTĘP... 5 1.1. PRZEDMIOT PRACY... 5 1.2. UZASADNIENIE REALIZACJI PRACY... 7 2. ZAGADNIENIA EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ. WYMAGANIA KRAJOWE I UE... 8 2.1. GŁÓWNE DYREKTYWY ENERGETYCZNE UE... 8 2.1.1. Urządzenia AGD i oświetlenie... 9 2.1.2. Sprzęt biurowy/it... 14 2.1.3. Zielona energia elektryczna... 15 2.1.4. Pojazdy samochodowe... 15 2.1.5. Budownictwo... 15 2.1.6. Wspólne zasady rynku gazu i energii elektrycznej... 18 2.1.7. Kogeneracja... 18 2.1.8. Efektywność końcowego zużycia energii... 18 2.2. ZIELONA KSIĘGA UE NA TEMAT EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ... 19 2.3. ZAMÓWIENIA PUBLICZNE... 20 3. KRYTERIA ŚRODOWISKOWE... 23 3.1. WSTĘP... 23 3.2. URZĄDZENIA AGD... 24 3.2.1. Wprowadzenie... 24 2

3.2.2. Propozycja kryteriów środowiskowych dla urządzeń AGD... 24 3.2.2.1 Chłodziarki, zamrażarki i chłodziarko zamrażarki...24 3.2.2.2 Suszarki bębnowe...25 3.2.2.3 Pralki bębnowe...26 3.2.2.4 Pralko-suszarki...27 3.2.2.5 Zmywarki do naczyń...28 3.2.2.6 Piekarniki elektryczne...29 3.2.3. Propozycja arkuszy ocen ofert przetargowych dla urządzeń AGD... 29 3.2.3.1 Chłodziarki, zamrażarki i chłodziarko zamrażarki...30 3.2.3.2 Suszarki bębnowe...32 3.2.3.3 Pralki bębnowe...34 3.2.3.4 Pralko-suszarki...36 3.2.3.5 Zmywarki do naczyń...38 3.2.3.6 Piekarniki elektryczne...40 3.3. OŚWIETLENIE... 41 3.3.1. Wprowadzenie... 41 3.3.2. Propozycja kryteriów środowiskowych dla źródeł światła... 41 3.3.3. Propozycja kryteriów i arkuszy ocen ofert przetargowych dla źródeł światła... 42 3.4. SPRZĘT BIUROWY/IT... 43 3.4.1. Wprowadzenie... 43 3.4.2. Propozycja kryteriów środowiskowych dla sprzętu biurowego/it... 43 3.4.2.1 Komputery stacjonarne...43 3.4.2.2 Komputery przenośne...45 3.4.2.3 Monitory CRT...47 3.4.2.4 Monitory TFT...48 3.4.2.5 Kserokopiarki...49 3.4.2.6 Drukarki...51 3.4.2.7 Urządzenia wielofunkcyjne...53 3.4.2.8 Urządzenia faksowe...55 3.4.2.9 Powielacze cyfrowe...56 3.4.2.10 Skanery...57 3.4.3. Propozycja kryteriów i arkuszy ocen ofert przetargowych dla sprzętu biurowego/it... 58 3.4.3.1 Komputery stacjonarne...58 3.4.3.2 Komputery przenośne...60 3.4.3.3 Monitory CRT...62 3.4.3.4 Monitory TFT...63 3.4.3.5 Kserokopiarki...65 3.4.3.6 Drukarki...67 3.4.3.7 Urządzenia wielofunkcyjne...70 3.4.3.8 Urządzenia faksowe...73 3.4.3.9 Powielacze cyfrowe...75 3.4.3.10 Skanery...77 3.5. ZIELONA ENERGIA ELEKTRYCZNA... 79 3.5.1. Wprowadzenie... 79 3.5.2. Propozycja kryteriów środowiskowych dla energii elektrycznej... 79 3.5.3. Propozycja kryteriów i arkuszy ocen ofert przetargowych dla energii elektrycznej... 80 3.6. POJAZDY SAMOCHODOWE... 90 3.6.1. Wprowadzenie... 90 3.6.2. Propozycja kryteriów środowiskowych dla pojazdów samochodowych... 90 3.6.3. Propozycja kryteriów i arkuszy ocen ofert przetargowych dla pojazdów samochodowych... 92 3.6.3.1 Samochody osobowe...92 3.6.3.2 Mikrobusy, furgonetki...93 3.6.3.3 Autobusy...94 3.7. SYSTEMY I KOMPONENTY BUDYNKÓW... 95 3.7.1. Wprowadzenie... 95 3.7.2. Propozycja kryteriów środowiskowych dla systemów i komponentów budynków... 96 3.7.2.1 Okna i drzwi zewnętrzne...96 3.7.2.2 Elementy obudów budynków (przegrody zewnętrzne)...98 3.7.2.3 Pompy obiegowe i cyrkulacyjne...101 3.7.2.4 Systemy grzewcze w budynkach...103 3.7.2.5 Systemy zaopatrzenia w ciepła wodę...106 3.7.2.6 Systemy wentylacyjne...108 3.7.2.7 Ogólny wskaźnik zapotrzebowania na energię budynku...110 3.7.2.7.1 Budynki mieszkalne...110 3.7.2.7.2 Budynki użyteczności publicznej...112 3

3.7.3. Propozycja arkuszy ocen ofert przetargowych dla systemów i komponentów budynków... 114 3.7.3.1 Okna i drzwi zewnętrzne...114 3.7.3.2 Elementy obudów budynków (przegród zewnętrznych)...115 3.7.3.3 Systemy zaopatrzenia w ciepła wodę...116 3.7.3.4 Systemy wentylacyjne i klimatyzacyjne...118 3.8. SILNIKI ELEKTRYCZNE... 119 3.8.1. Wprowadzenie... 119 3.8.2. Propozycja kryteriów środowiskowych dla silników elektrycznych... 122 4

1. Wstęp 1.1. Przedmiot pracy Przedmiotem pracy jest opracowanie propozycji kryteriów środowiskowych możliwych do dla poniżej wymienionych grup produktów zużywających energię. Wykonawca wykorzystał w części opracowania wyniki projektu GREEN LABELS PURCHASE Making a Greener procurement with energy labels, realizowanego w ramach programu Inteligentna Energia Europa (kontrakt nr EIE/05/038/SI2.419627) 1. W pracy uwzględniono następujące grupy produktów: 1. Urządzenia AGD Chłodziarki, zamrażarki i kombinacje, Pralki i pralko-suszarki, Suszarki bębnowe, Zmywarki do naczyń, Piekarniki elektryczne. Takie urządzenia, jak: kawiarki i ekspresy do kawy, czajniki elektryczne, tostery, odkurzacze, ręczne miksery, wagi kuchenne zostały w analizie pominięte, z uwagi na to, że nie są przedmiotem zamówień publicznych lub występują w nich rzadko i incydentalnie. Ponadto, produkty te nie są objęte wymaganiami w zakresie obowiązkowego etykietowania energetycznego na podstawie dyrektyw UE, ani systemami dobrowolnego etykietowania ekologicznego 2. Źródła światła (oświetlenie) 3. Sprzęt biurowy/it Kopiarki, Powielacze cyfrowe, Urządzenia faksowe, Urządzenia wielofunkcyjne (np. kopiarka-faks-skaner), Drukarki, Skanery, Komputery stacjonarne, Komputery przenośne, Monitory, 1 Realizacja projektu jest w 47% finansowana ze środków Komisji Europejskiej. Całkowity budżet części polskiej projektu realizowanej przez KAPE S.A. wynosi: 99 376. Dofinansowanie ze środków EIE wynosi 46 706 (47%). Projekt wygrał konkurs ogłoszony przez IEEA w roku 2005 i realizowany jest i będzie w okresie 01.01.2006 30.06.2008 (30 miesięcy). 5

W pracy nie uwzględniono produktów Audio-TV, ładowarek i telefonów komórkowych. Urządzenia te nie mają istotnego znaczenia z punktu widzenia oddziaływania na środowisko, jak również znaczącego, czy istotnego udziału w rynku zamówień publicznych. 4. Zielona energia elektryczna 5. Pojazdy samochodowe Samochody osobowe, Minibusy i samochody dostawcze, Autobusy. W analizie nie uwzględnia się: samochodów ciężarowych, traktorów oraz innych pojazdów, w tym motorów i motorowerów, które nie są przedmiotem zamówień publicznych lub występują w nich bardzo rzadko i incydentalnie. 6. Systemy i komponenty budynków Okna i drzwi zewnętrzne, Elementy obudów budynków (ściany zewnętrzne, podłogi na gruncie, dachy i stropodachy), Pompy, Systemy grzewcze w budynkach, Systemy zaopatrzenia w ciepłą wodę, Systemy wentylacyjne i klimatyzacyjne, Ogólny wskaźnik zapotrzebowania na energię budynku. W opracowaniu nie uwzględnia się: materiałów konstrukcyjnych (cegła, beton itp.), materiałów izolacyjnych oraz systemów magazynowania ciepłej wody. Opracowanie kryteriów środowiskowych dla materiałów pominiętych nie jest obecnie możliwe z uwagi na brak metodyki i wiedzy dotyczącej tych zagadnień, które są obecnie przedmiotem wielu programów badawczych i być może będą możliwe do uwzględnienia w przyszłości. Praca obejmie również opracowane propozycji kryteriów i arkuszy oceny ofert przetargowych z uwzględnieniem, takich aspektów jak: Dla urządzeń AGD, IT i oświetlenia: o wydajność energetyczna, o parametry jakościowe, o żywotność urządzeń, o emisja hałasu, o recykling, o zawartość substancji szkodliwych i niepożądanych w produkcie i opakowaniach, o itp. Dla zielonej energii udział energii odnawialnych Dla pojazdów samochodowych zużycie paliwa i emisja substancji szkodliwych; Dla komponentów budynków: o parametry wydajności energetycznej i izolacyjności cieplnej; o kryteria ekologiczne, w tym wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. 6

1.2. Uzasadnienie realizacji pracy Administracja publiczna jest w Europie głównym konsumentem, wydającym 16% produktu globalnego całej Unii Europejskiej 2. W Polsce, wielkość rynku zamówień publicznych w stosunku do PKB wyniosła w 2005 r. 68 mld PLN, co stanowi ok. 7% PKB 3, w porównaniu do 48 mld PLN, tj. 5,4% PKB 4 w 2004 r. Uwzględnianie kryteriów środowiskowych przy przetargach finansowanych ze środków publicznych może w sposób istotny wpływać na poszerzenie rynku produktów i usług środowiskowych. Ze względu na interes społeczny oraz poprawę stanu środowiska pożądane i celowe jest, aby w zamówieniach publicznych aspekty środowiskowe były uwzględnianie jak najszerzej. Według przeprowadzonej na zlecenie Ministerstwa Środowiska analizy, rynek produktów i usług przyjaznych środowisku jest rozwinięty w stopniu wystarczającym dla wdrożenia instrumentu zielonych zakupów sektora publicznego w Polsce. Zestaw kryteriów środowiskowych możliwych do wykorzystania przy formułowaniu specyfikacji na potrzeby zamówień publicznych dla produktów zużywających energię wykorzystany zostanie w katalogu kryteriów środowiskowych, co jest zgodne z Krajowym Planem Działań w zakresie zielonych zamówień publicznych na lata 2007-2009. 2 por. Podręcznik KE dotyczący zazieleniania zamówień publicznych, 2005 3 na podstawie Sprawozdania z funkcjonowania systemu zamówień publicznych w 2005 r. 4 obliczono na podstawie danych GUS (PKB wartość nominalna). 7

2. Zagadnienia efektywności energetycznej. Wymagania krajowe i UE 2.1. Główne dyrektywy energetyczne UE Problemy związane z potrzebą wzrostu efektywności wykorzystania energii w UE, doprowadziły w ostatnich latach, w atmosferze kluczowych problemów związanych z bezpieczeństwem energetycznym, efektami emisji gazów cieplarnianych oraz konsekwencjami cen energii dla rozwoju gospodarczego Europy, do opracowania szerokiej strategii energetycznej. Strategia ta obejmuje zarówno działania po stronie wytwarzanie energii, z silnym naciskiem na preferowania alternatywnych i odnawialnych źródeł energii, jak również działania po stronie wzrostu efektywności wykorzystania energii w praktycznie wszystkich sektorach gospodarki. W ciągu ostatnich 10 lat państwa członkowskie przedyskutowały i przyjęły co najmniej 8 głównych dyrektyw z branży energetycznej, które obejmują zarówno sektor wytwarzania i dostaw energii, jak również zarządzanie zapotrzebowaniem na energię i oddziaływanie na ograniczanie jej zużycia. Efektywność wykorzystania energii w gospodarstwach domowych jest od dłuższego czasu kwestią kluczową dla strategii oszczędzania energii w Unii Europejskiej. Rozszerzenie przepisów prawnych, regulujących te zagadnienia umożliwiło rozpoczęcie procesu ograniczania zużycia i kosztów energii w europejskich gospodarstwach domowych. Strategia energetyczna UE kieruje się trzema głównymi dążeniami: Zwiększenie konkurencyjności Europa jest światowym liderem w branży sprzętu i usług związanych z wydajnością energetyczną. Niezbędne są zawsze jednak pewne inwestycje, które umożliwią wykorzystanie potencjału oszczędności energetycznych. Oznacza to utworzenie w Europie wielu nowych, atrakcyjnych miejsc pracy, stworzenie lepszych warunków życia dla obywateli UE oraz zwiększenie konkurencyjności. Ocenia się, że inwestując w wydajne energetycznie urządzenia, przeciętne gospodarstwo domowe w UE mogłoby zaoszczędzić 200-1000 rocznie w zależności od stopnia jego wyposażenia w urządzenia. Ochrona środowiska i wypełnienie zobowiązań wynikających z Protokołu z Kioto Zużycie energii wiąże się ze znaczną emisją gazów cieplarnianych. Zwiększenie efektywności energetycznej w sektorze gospodarstw domowych postrzegane jest jako jest zatem istotną metodą ograniczenia tej emisji. Umożliwi ono wypełnienie zobowiązań ujętych w Protokole z Kioto i zapobiegnie wzrostowi temperatury na Ziemi. Zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego Obecne trendy pozwalają przewidzieć, że do roku 2030 import będzie pokrywał 90% zapotrzebowania UE na ropę i 80% na gaz ziemny. Nie sposób przewidzieć, jak będą się kształtować ceny energii w kolejnych dziesięcioleciach, szczególnie jeśli popyt na energię w krajach rozwijających się gospodarczo będzie rósł tak szybko jak teraz. Poczynienie zdecydowanych kroków w kierunku redukcji zapotrzebowania na energię, 8

bądź też utrzymania tempa jego wzrostu na obecnym poziomie stanowiłoby istotny wkład w zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego Unii. 2.1.1. Urządzenia AGD i oświetlenie Dyrektywy oraz zobowiązania dotyczące efektywności energetycznej urządzeń AGD Obecna sytuacja krajów Europy Środkowej i Wschodniej (kraje EŚW) - państw nowo przyjętych oraz tych, które aktualnie przygotowują się do wejścia do Unii - jest motorem procesu zharmonizowania krajowych przepisów prawnych dotyczących produktów z rozporządzeniami i strategią wewnętrznego rynku Unii. Zasady polityki unijnej na polu efektywności energetycznej urządzeń są wdrażane poprzez połączenie dwóch elementów: dorobku prawnego UE oraz zobowiązań dobrowolnych. Acquis Unii Europejskiej Kraje EŚW koncentrują się na dorobku prawnym Wspólnoty, który zawiera się w następujących formach: Rozporządzenia - wiążące i mające bezpośrednie zastosowanie Rozporządzenia, które są wiążące prawnie i mają bezpośrednie zastosowanie we wszystkich państwach członkowskich od daty wejścia w życie. W branży efektywności energetycznej urządzeń gospodarstwa domowego odnosi się to do rozporządzenia (EC) nr 2422/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącego programu wspólnotowego etykietowania efektywności energetycznej sprzętu biurowego. Dyrektywy Dyrektywy są wiążące co do uzyskania zamierzonego rezultatu, ale pozostawiają administracji państwowej decyzję o sposobie jego osiągnięcia. Kraje członkowskie są zobowiązane wprowadzić niezbędne zmiany w swoim prawodawstwie i administracji, aby spełnić wymagania dyrektywy w określonym przez nią terminie. Pod względem celu dyrektyw można wyróżnić dwa główne obszary: Decyzje Chodzi tu o decyzje, które są wiążące dla podmiotów, do których się odnoszą. Mogą dotyczyć państw członkowskich, ale zwykle odwołują się do konkretnych przedsięwzięć bądź osób, jak w przypadku decyzji Komisji 2003/367/EC o koordynacji programów etykietowania energetycznego urządzeń biurowych, prowadzonych przez UE oraz Stany Zjednoczone ( Energy Star, program etykietowania, w którym producenci uczestniczą dobrowolnie). Ma to bezpośredni wpływ na wszystkie firmy działające w UE, chociaż oznaczenie Energy Star ma być wprowadzane przez administrację państwową. Implementacja porządku prawnego UE jest uzależniona od administracji państwowych, które decydują o przekształceniu go w prawo krajowe. Komisja, która sprawuje nadzór nad stosowaniem prawa unijnego w krajach członkowskich ogólnie w obrębie Unii, bada działania podejmowane przez daną administrację państwową. Niestosowanie się do przepisów unijnych może doprowadzić do zastosowania sankcji, nakładanych na poszczególne firmy lub na odpowiedzialne państwo (państwa) członkowskie. Z tego względu niezwykle istotne jest, by dorobek prawny Unii uwzględniał okoliczności i priorytety narodowe. 9

Wraz z przyjęciem nowych państw do Unii rola wielu krajów EŚW w polityce unijnej zmieniła się. Stopniowo odchodzą one od samego wprowadzania u siebie istniejącego dorobku prawnego UE, zaczynając angażować się w jego tworzenie. Możliwość wpływu na rozwój acquis otwiera nowe wyzwania i stwarza nowe możliwości. Zobowiązania dobrowolne Drugi obszar unijnej strategii efektywności energetycznej obejmuje umowy negocjowane. Opierają się one na negocjacjach między Komisją Europejską a producentami urządzeń lub stowarzyszeniami wytwórców, którzy godzą się zwiększyć efektywność energetyczną swoich produktów w zamian za odstąpienie od przyjęcia obowiązkowych przepisów prawnych. Producenci zyskują nie tylko potencjalną przewagę konkurencyjną dzięki lepszemu wizerunkowi przedsiębiorstwa. Korzyść dla nich stanowi także to, że decydują według własnego uznania, kiedy i jak wypełnić zobowiązanie wynikające z umowy, co pozwala na zminimalizowanie kosztów. Do dnia dzisiejszego Unia Europejska zawarła umowy negocjowane dotyczące: pralek (zawarta 24.07.1997; obowiązująca w okresie od 22.10.1997 do 31.12.2001), po której podpisano drugie zobowiązanie jednostronne CECED, dotyczące ograniczenia zużycia energii w pralkach domowych (2002-2008) (zawarte 31.10.2001) zmywarek (19.09.2000) domowych elektrycznych akumulacyjnych ogrzewaczy wody (DESWH) (19.09.2000) ograniczenia zużycia energii przez urządzenia telewizyjne i wideo w trybie gotowości (30.04.1997), zastąpiona przez Dobrowolne zobowiązanie przemysłu do zwiększenia efektywności energetycznej domowych produktów elektroniki użytkowej sprzedawanych w Unii Europejskiej (obowiązuje od 1.07.2003) silników elektrycznych (15.06.2000) dobrowolnego zobowiązania do ograniczenia zużycia energii przez chłodziarki, zamrażarki oraz ich kombinacje (2002-2010) (zawarta 31.10.2002) zasad postępowania związanych z efektywnością energetyczną systemów telewizji cyfrowej (wersja 2; 26.05.2004) zasad postępowania związanych z efektywnością zewnętrznych źródeł zasilania (wersja 2; 25.03.2004). Można się spodziewać, że na skutek zmian wprowadzonych przez producentów urządzeń, niektóre z krajów EŚW wyspecjalizują się jako rynki produkcyjne. Oczywiście zwiększy to znaczenie zaangażowania administracji państwowych w tworzenie dobrowolnych zobowiązań. Etykietowanie energetyczne: Zagadnienie to opiera się na dyrektywie ramowej 92/75/EEC, która daje podstawy prawne dla etykietowania energetycznego urządzeń AGD. Nakłada ona na wytwórców oraz dystrybutorów obowiązek dołączenia etykiety informującej o parametrach energetycznych urządzeń wystawianych na sprzedaż. Dyrektywy wykonawcze z kolei precyzują, jakie parametry powinny być spełniane przez określone urządzenia (lampy domowe, urządzenia klimatyzacyjne, piekarniki elektryczne itp.), w oparciu o zużycie energii zmierzone według europejskiej normy testowej. Dyrektywa 92/75/EEC, dotycząca etykietowania energetycznego urządzeń gospodarstwa domowego oraz środków implementacyjnych dotyczy urządzeń: 10

- chłodziarki, zamrażarki oraz ich kombinacje, - pralki, - suszarki bębnowe, - zmywarki, - oświetlenie domowe, - piekarniki, - domowe urządzenia klimatyzacyjne. Dyrektywa Rady 92/75/EWG z dnia 22 września 1992 r. w sprawie wskazania poprzez etykietowanie oraz standardowe informacje o produkcie, zużycia energii oraz innych zasobów przez urządzenia gospodarstwa domowego: Celem dyrektywy jest zharmonizowanie krajowych działań na rzecz publicznego udostępnienia (w szczególności poprzez etykietowanie i dostarczanie informacji o produkcie) danych na temat zużycia energii i innych ważnych zasobów oraz dodatkowych informacji dotyczących niektórych rodzajów urządzeń AGD. Daje to konsumentom możliwość wyboru produktu bardziej wydajnego energetycznie. Dyrektywa ta dotyczy następujących typów urządzeń (także w przypadku, gdy nie są one przeznaczone do użytku w domu): chłodziarki, zamrażarki oraz chłodziarko-zamrażarki, pralki, suszarki oraz pralko-suszarki, zmywarki, piekarniki, podgrzewacze wody i zbiorniki przechowujące ciepłą wodę, źródła oświetlenia i urządzenia klimatyzacyjne. Zobowiązania prawne państw członkowskich związane z dyrektywą ramową dotyczącą etykietowania energetycznego 92/75/WE: państwa członkowskie przyjmą przepisy prawne niezbędne do zastosowania się do dyrektywy (art. 14 (1)) państwa członkowskie podejmą wszelkie środki mające zapewnić, aby wszyscy dostawcy i sprzedawcy o ugruntowanej pozycji na rynku wypełnili zobowiązania zawarte w dyrektywie (art. 7 (a)) państwa członkowskie podejmą wszystkie niezbędne środki gwarantujące zakaz umieszczania innych oznaczeń, symboli lub napisów związanych z zużyciem energii, które mogą wprowadzać w błąd kupującego, i które nie stosują się do wymagań tej dyrektywy bądź odpowiednich dyrektyw wykonawczych (art. 7 (b)) państwa członkowskie podejmą wszystkie niezbędne środki gwarantujące, że wprowadzenie programu etykietowania będzie szło w parze z edukacyjnymi i promocyjnymi kampaniami informacyjnymi mającymi na celu zachęcenie konsumentów prywatnych do bardziej odpowiedzialnego użytkowania energii (art. 7 (c)). Tab. 1 Dyrektywy Unii Europejskiej dotyczące etykietowania energetycznego Dyrektywa Rady 92/75/EWG z dnia 22 września 1992 r. w sprawie wskazania poprzez etykietowanie oraz standardowe informacje o produkcie, zużycia energii oraz innych zasobów przez urządzenia gospodarstwa domowego. Dyrektywa Komisji 94/2/WE z dnia 21 stycznia 1994 r. wykonująca dyrektywę Rady 92/75/EWG w zakresie etykiet efektywności energetycznej chłodziarek, chłodziarko-zamrażarek i zamrażarek typu domowego. 11

Dyrektywa Komisji 95/12/WE z dnia 23 maja 1995 r. wykonująca dyrektywę Rady 92/75/EWG w zakresie etykiet efektywności energetycznej pralek bębnowych typu domowego Dyrektywa Komisji 95/13/WE z dnia 23 maja 1995 r. wykonująca dyrektywę Rady 92/75/EWG w zakresie etykiet efektywności energetycznej suszarek bębnowych typu domowego Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 96/57/WE z dnia 3 września 1996 r. w sprawie wymagań efektywności energetycznej chłodziarek, chłodziarko-zamrażarek i zamrażarek typu domowego. Dyrektywa Komisji 96/60/WE z dnia 19 września 1996 r. wykonująca dyrektywę Rady 92/75/EWG w zakresie etykiet efektywności energetycznej pralko-suszarek bębnowych typu domowego.. Dyrektywa Komisji 96/89/WE z dnia 17 grudnia 1996 r. zmieniająca dyrektywę 95/12/WE wykonująca dyrektywę Rady 92/75/EWG w zakresie etykiet efektywności energetycznej pralek bębnowych typu domowego. Dyrektywa Komisji 97/17/WE z dnia 16 kwietnia 1997 r. wykonująca dyrektywę Rady 92/75/EWG w zakresie etykiet efektywności energetycznej zmywarek bębnowych typu domowego. Dyrektywa Komisji 98/11/WE z dnia 27 stycznia 1998 r. wykonująca dyrektywę Rady 92/75/EWG w zakresie etykietowania energii lamp gospodarstwa domowego. Dyrektywa Komisji 1999/9/WE z dnia 26 lutego 1999 r. zmieniająca dyrektywę 97/17/WE wykonującą dyrektywę Rady 92/75/EWG w odniesieniu do etykiet efektywności energetycznej zmywarek bębnowych typu domowego Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/55/WE z dnia 18 września 2000 r. w sprawie wymogów efektywności energetycznej stateczników do oświetlenia fluorescencyjnego. Dyrektywa Komisji 2002/31/WE z dnia 22 marca 2002 r. wykonująca dyrektywę Rady 92/75/EWG w sprawie etykiet efektywności energetycznej urządzeń klimatyzacyjnych typu domowego. Dyrektywa Komisji 2002/40/WE z dnia 8 maja 2002 r. wykonująca dyrektywę Rady 92/75/EWG w sprawie etykiet efektywności energetycznej piekarników elektrycznych typu domowego. Dyrektywa Komisji 2003/66/WE z dnia 3 czerwca 2003 r. zmieniająca dyrektywę 94/2/WE wykonującą dyrektywę Rady 92/75/EWG w zakresie etykiet efektywności energetycznej chłodziarek, chłodziarkozamrażarek i zamrażarek typu domowego. Prawo polskie dotyczące etykietowania urządzeń AGD: W Polsce dyrektywy te zostały zaimplementowane poprzez Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 2 kwietnia 2003 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań w zakresie efektywności energetycznej (Dz.U. 2003 nr 79 poz. 714). Rozporządzenie to zostało uchylone. Obecnie obowiązującym rozporządzeniem (od 7 lipca 2005 r.) jest Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 20 maja 2005 r. w sprawie wymagań dotyczących dokumentacji technicznej, stosowania etykiet i charakterystyk technicznych oraz wzorów etykiet dla urządzeń (Dz.U. 2005 nr 98 poz. 825). Rozporządzenie to wprowadziło dodatkowo klasę efektywności energetycznej A + oraz A ++. Rozporządzenie dotyczy następujących urządzeń: - chłodziarek domowych, - chłodziarko-zamrażarek domowych, - zamrażarek domowych, - pralek domowych, - pralko-suszarek domowych, - suszarek domowych bębnowych, 12

- zmywarek domowych, - piekarników elektrycznych domowych, - lamp do użytku domowego, - klimatyzatorów domowych. Dyrektywa 2005/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 lipca 2005 r. ustanawiająca ogólne zasady ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla produktów wykorzystujących energię oraz zmieniająca dyrektywę Rady 92/42/EWG, oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 96/57/WE i 2000/55/WE: Dyrektywa ta dostarcza jasnych i szczegółowych podstaw prawnych dla ekoprojektowania. Jej celem jest zapewnienie wolnego przepływu produktów zużywających energię w obrębie UE oraz podwyższenie parametrów wydajności urządzeń nieobojętnych dla środowiska. Tym samym stanowi ona wkład w ochronę środowiska, zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego oraz zwiększenie konkurencyjności gospodarki, przy poszanowaniu interesów przedstawicieli różnych gałęzi przemysłu, jak i konsumentów. Poza postępowaniem użytkownika istnieją dwa uzupełniające się sposoby ograniczenia energii zużywanej przez urządzenia. Pierwszy to etykietowanie, mające na celu podniesienie świadomości konsumenta co do rzeczywistego zużycia energii przez urządzenie i mogące wpłynąć na zakup produktu (np. systemy etykietowania urządzeń gospodarstwa domowego). Drugim jest wprowadzenie wymagań efektywności energetycznej już na wczesnym etapie produkcji - podczas projektowania. Produkcja, dystrybucja, użytkowanie oraz zarządzanie odpadami produktów zużywających energię wiążą się z silnym oddziaływaniem na środowisko. Na to oddziaływanie składają się: konsekwencje zużycia energii, zużycie innych materiałów lub zasobów, produkcja odpadów oraz uwalnianie substancji niebezpiecznych do środowiska. Szacuje się, że ponad 80% wszystkich oddziaływań środowiskowych determinowanych jest na etapie projektowania urządzenia. Zaradzić temu może ekoprojektowanie, mające na celu podwyższenie tych parametrów pracy urządzeń, które mają wpływ na środowisko, poprzez uwzględnienie aspektów środowiskowych na wczesnym etapie ich projektowania. Rada oraz Parlament Europejski przyjęły zatem wysunięty przez Komisję wniosek opracowania dyrektywy określającej zasady wyznaczania wymogów dla ekoprojektowania (również wymagań związanych z efektywnością energetyczną), mających zastosowanie dla wszystkich produktów zużywających energię w sektorze gospodarstw domowych, usługowym oraz przemysłowym. (Dyrektywa 2005/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, wytyczająca zasady określania wymagań związanych z ekoprojektowaniem wobec urządzeń zużywających energię). Przejrzyste, obowiązujące w całej Unii zasady ekoprojektowania pozwolą zapobiec temu, by rozbieżności między rozporządzeniami różnych państw nie stały się przeszkodami w handlu wewnątrzunijnym. Wspomniana dyrektywa nie wprowadza bezpośrednio wiążących wymogów dla konkretnych produktów, ale definiuje warunki i kryteria dla wyznaczenia wymagań dotyczących cech produktu istotnych dla środowiska (takich jak zużycie energii), jak również daje możliwość ulepszenia ich w sposób szybki i skuteczny. Pociągnie za sobą środki 13

wykonawcze, które określą wymagania dla ekoprojektowania. Dyrektywa ta ma w zasadzie zastosowanie do wszystkich produktów zużywających energię (poza pojazdami transportującymi) i obejmuje wszystkie źródła energii. Produkty, dla których obecnie (2006 r.) przygotowuje się działania wykonawcze, to: bojlery oraz kotły dwufunkcyjne, komputery osobiste (stacjonarne i laptopy) i monitory komputerowe, sprzęt obrazujący: kopiarki, faksy, drukarki, skanery, urządzenia wielofunkcyjne, elektronika użytkowa: telewizory, produkty zużywające energię w trybie stand-by oraz off-mode, ładowarki i zewnętrzne źródła zasilania energią, oświetlenie uliczne, silniki elektryczne (1-150 kw) urządzeń klimatyzacyjnych stosowanych w pomieszczeniach mieszkalnych, pompy wodne (używane w budynkach publicznych, do wody pitnej, żywności, w rolnictwie), cyrkulatory powietrza w budynkach, wywietrzniki (nie w budynkach mieszkalnych, chłodziarki i zamrażarki użytkowe, w tym schładzarki, witryny chłodnicze oraz automaty sprzedające, zmywarki domowe i pralki. Normy efektywności: Normy efektywności stanowią obecnie środki wykonawcze dyrektywy o ekoprojektowaniu. Prawo zabrania sprzedaży urządzeń, które nie spełniają pewnych limitów energetycznych. Do dnia dzisiejszego ukazały się dyrektywy dotyczące chłodziarek, zamrażarek oraz chłodziarkozamrażarek (96/57/WE), bojlerów (92/42/WE) oraz stateczników lamp fluorescencyjnych (2000/55/WE). Dyrektywa 96/57/WE ustala, że na rynek mogą być wprowadzone tylko chłodziarki i zamrażarki o zużyciu energii równym bądź niższym od określonych limitów efektywności energetycznej (patrz tab. 3.1). Zgodność z tymi limitami musi być potwierdzona oznaczeniem CE. Zadaniem dostawców jest dopilnowanie, by każde urządzenie, które znajdzie się na rynku, spełniało wymagania stawiane przez dyrektywę. 2.1.2. Sprzęt biurowy/it Urządzenia IT etykietowane są w UE dobrowolnie np. etykietą Energy Star. Energy Star to wspólna inicjatywa Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych Ameryki, mająca na celu promowanie energooszczędnych urządzeń biurowych, co ma prowadzić do ograniczenia ilości gazów cieplarnianych w atmosferze. Jest to program, w którym mogą dobrowolnie uczestniczyć wytwórcy, eksporterzy, importerzy oraz sprzedawcy urządzeń, pragnący promować energooszczędne urządzenia spełniające wyszczególnione w programie wymogi techniczne. Program został zainicjowany w 1992 r. przez Environmental Ptotection Agency, która wprowadziła pierwszą etykietę Energy Star w celu identyfikowania energooszczędnych komputerów. W Unii Europejskiej wprowadzono ów program za pomocą dwóch aktów prawnych: Umowa między Stanami Zjednoczonymi Ameryki a Wspólnotą Europejską w sprawie koordynacji programów etykietowania w odniesieniu do efektywności energetycznej urządzeń biurowych (2001/469/EC z 14 maja 2001 r.) 14

Rozporządzenie (WE) nr 2422/2001 Parlamentu Europejskiego I Rady z dnia 6 listopada 2001 r. w sprawie wspólnotowego programu znakowania efektywności energetycznej urządzeń biurowych W USA etykieta Energy Star stosowana jest do oznaczania sprzętu biurowego, urządzeń domowych, a także energooszczędnych domów. W Unii Europejskiej oznacza się tylko urządzenia biurowe, takie jak: komputery, monitory, faxy, skanery, fotokopiarki i drukarki. 2.1.3. Zielona energia elektryczna Dyrektywa 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 września 2001 r. w sprawie promocji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych na wewnętrznym rynku energii elektrycznej: Celem tej dyrektywy jest wspieranie zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej na rynku wewnętrznym, a także stworzenie podstaw dla wyznaczenia zasad postępowania Wspólnoty w tym zakresie. Polskie prawo dotyczące promocji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 19 grudnia 2005. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej oraz zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonego w odnawialnych źródłach energii. (Dz.U. 2005 nr 261 poz. 2187) 2.1.4. Pojazdy samochodowe Etykiety dla samochodów są etykietami dobrowolnymi. W niektórych krajach Unii Europejskiej wprowadzono etykietowanie samochodów etykietami podobnymi do tych, jakimi oznacza się urządzenia gospodarstwa domowego. Kolorowa etykieta pokazuje zużycie paliwa w klasyfikacji od A do G oraz poziom emisji CO 2. Ułatwia to klientom wybór auta, które spala najmniej paliwa i powoduje najniższe zanieczyszczenie. Oznaczenie takie wprowadziły już: Belgia, Holandia oraz Wielka Brytania. 2.1.5. Budownictwo Dyrektywa 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków: Celem tej dyrektywy jest wspieranie zwiększenia efektywności energetycznej w budownictwie krajów Wspólnoty, z uwzględnieniem klimatu, warunków lokalnych, wymagań temperaturowych we wnętrzach oraz opłacalności wprowadzanych zmian. Dyrektywa wymaga, aby każdy z krajów członkowskich podjął niezbędne działania dla ustanowienia wymogów w zakresie efektywności energetycznej budynków w celu egzekwowania minimalnych standardów energetycznych. Ustanawiając standardy, kraje członkowskie dokonają podziału budynków na budynki nowe i budynki istniejące, jednocześnie różnicując wymagania dla poszczególnych kategorii i wieku budynków. 15

Uregulowania w poszczególnych krajach będą aktualizowane regularnie, nie rzadziej niż co pięć lat. Aktualizacja ta ma na celu uwzględnianie rozwoju i postępu technologicznego w budownictwie. Zgodnie z Dyrektywą kraje członkowskie zostają zobowiązane do podjęcia stosownych działań w celu usankcjonowania wymogu, że nowe budynki będą spełniały minimalne kryteria w zakresie efektywności energetycznej, obliczanej zgodnie z wymogami Dyrektywy. Istotnym nowum przy projektowaniu budynków o powierzchni użytkowej powyżej 1000 m 2 jest wprowadzenie przez odpowiednie organa w krajach członkowskich obowiązku przeprowadzenia studium wykonalności inwestycji budowlanej pod kątem zastosowania zdecentralizowanego systemu energetycznego z możliwością wykorzystania energii odnawialnych, sieciowego lub blokowego systemu cieplnego lub chłodzenia, pomp cieplnych jako alternatywnych źródeł energii. Dyrektywa wymaga także, aby wyżej wymienione możliwości były analizowane we wstępnej fazie projektu, jeszcze przed rozpoczęciem budowy. W celu ograniczenia emisji CO 2 z sektora budownictwa, Dyrektywa szczególną uwagę zwraca na istniejące budynki o powierzchni użytkowej powyżej 1000 m 2. Wprowadza bowiem wymóg obniżenia energochłonności do minimalnych wymagań dla wszystkich budynków poddawanych generalnej renowacji z uwzględnieniem technicznych możliwości, funkcjonalności oraz opłacalności ekonomicznej podejmowanej modernizacji. Kraje członkowskie zobowiązane są zatem do wyznaczenia minimalnych wymagań i zapewnienia egzekwowania ich wypełniania. Dyrektywa wprowadza także obowiązek certyfikacji energetycznej, mający zapewnić, aby każdy właściciel lub użytkownik budynku miał pełen dostęp do informacji o standardzie energetycznym budynku, a w przypadku budynków mieszkalnych również informacji o pojedynczym mieszkaniu. Dyrektywa 2002/91/WE wprowadza obowiązek udostępniania w chwili budowy, sprzedaży lub wynajmu mieszkania świadectwa energetycznego budynku przyszłym nabywcom, najemcom lub lokatorom. Świadectwo energetyczne jest ważny przez 10 lat, a po upływie tego okresu musi zostać uaktualnione. Państwa Członkowskie są odpowiedzialne za ułatwienie dostępu do finansowania niezbędnego przy wdrażaniu wymienionych zaleceń. Dyrektywa Nr 92/42/WE w sprawie wymagań dotyczących efektywności energetycznej nowych wodnych kotłów grzewczych opalanych paliwami ciekłymi lub gazowymi Dyrektywa określa: a. zasadnicze wymagania dotyczące efektywności energetycznej nowych wodnych kotłów grzewczych opalanych paliwami ciekłymi lub gazowymi, których moc nominalna jest nie mniejsza niż 4 kw i nie większa niż 400 kw; 16

b. warunki i tryb dokonywania oceny zgodności nowych wodnych kotłów grzewczych, opalanych paliwami ciekłymi lub gazowymi z wymaganiami efektywności energetycznej; c. procedury oceny zgodności; d. sposób oznakowania nowych wodnych kotłów grzewczych, o których mowa w pkt 1, i oznaczania znakiem efektywności energetycznej; e. wzór oznakowania CE i znaku efektywności energetycznej. Dyrektywa oddziaływuje na wzrost efektywności wytwarzania energii w źródłach ciepła i powodować będzie zmniejszenia zapotrzebowania a energię pierwotną w paliwach w tych źródłach i dotyczyć będzie zarówno budynków nowych, jak i poddawanych termomodernizacji. Nowelizacja dyrektywy przewidziana jest w ramach działań związanych z przyjęciem dyrektywy o eco-projektowaniu [COM/2003/0453 final]. Dyrektywa ta została w Polsce wdrożona rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 maja 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dotyczących efektywności energetycznej nowych wodnych kotłów grzewczych opalanych paliwami ciekłymi lub gazowymi (Dz. U. 03.97.881 z dnia 30 maja 2003 r.). Nowelizację tej dyrektywy przewidziano w projekcie dyrektywy o eko-projektiwaniu (EcoDesign) - Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council of 1 August 2003 establishing a framework for the setting of eco-design requirements for energyusing products and amending Council Directive 92/42/EEC [COM/2003/0453 final]. Z dostępnych informacji wynika, że planuje się zmianę sposobu określania efektywności kotłów i ich etykietowania oraz zmianę dotychczasowego systemu oznakowania efektywności kotłów w sposób umożliwiający jasne określenie wymogów i umożliwienie realizacji lokalnych (krajowych) inicjatyw w zakresie ich udoskonalania. Zmiany będą również uwzględniały założenia i wymagania określone w dyrektywnie o jakości energetycznej budynków w zakresie zintegrowanego projektowania i kontroli instalacji grzewczych. Wprowadzenie wymogów znowelizowanej dyrektywy wymagać będzie prawdopodobnie jedynie nowelizacji w/w rozporządzenia. Prawo polskie dotyczące efektywności energetycznej w budownictwie Podstawowe wymagania w zakresie efektywności energetycznej budynków w Polsce określone są na podstawie delegacji ustawy Prawo Budowlane w rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 75, poz. 690 z dnia 12.04.2002 z późniejszymi zmianami). Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych (Dz.U. 1998 nr 162 poz. 1121 z późniejszymi zmianami) określa warunki, na jakich udzielane jest ze środków Funduszu Termomodernizacji dofinansowanie do inwestycji w zakresie wzrostu 17

efektywności energetycznej w budynkach mieszkalnych, zbiorowego zamieszkania i użyteczności publicznej, lokalnych sieciach i źródłach ciepła. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 15 stycznia 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy audytu energetycznego (Dz.U. 2002 nr 12 poz. 114) jest rozporządzeniem do w/w ustawy i w sposób szczegółowy określa zasady wykonywania audytu energetycznego. Ustawy o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych dotyczy również rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 15 stycznia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad weryfikacji audytu energetycznego. (Dz. U. z 2002 r. Nr 12, poz. 115). 2.1.6. Wspólne zasady rynku gazu i energii elektrycznej Dyrektywa 2003/55/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylająca dyrektywę 98/30/WE oraz Dyrektywa 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 96/92/WE. Dyrektywy wytyczające wspólne zasady wytwarzania, przesyłania oraz dystrybucji energii elektrycznej i gazu ziemnego. Polskie prawo dotyczące zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i energii elektrycznej Zasady dotyczące niniejszego zagadnienia zawarte są w Ustawie Prawo Energetyczne. (Dz.U. 1997 nr 54 poz. 348 ze zmianami) 2.1.7. Kogeneracja Dyrektywa 2004/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie wspierania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe na rynku wewnętrznym energii oraz zmieniająca dyrektywę 92/42/EWG: Dyrektywa ta ma na celu zwiększenie efektywności energetycznej oraz bezpieczeństwa energetycznego poprzez stworzenie zasad promocji i rozwoju metody wydajnej kogeneracji ciepła i energii. Polskie prawo dotyczące promocji kogeneracji Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 9 grudnia 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła (Dz.U. 2004 nr 267 poz. 2657) 2.1.8. Efektywność końcowego zużycia energii Dyrektywa 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz uchylająca dyrektywę Rady 93/76/EWG: Najważniejszym celem tej dyrektywy jest efektywniejsze zużycie energii przez użytkowników końcowych. Ma to wspierać i przyspieszać rozwój sprawnie działającego, zdrowego ekonomicznie i konkurencyjnego rynku opłacalnych środków zwiększania efektywności energetycznej. 18

2.2. Zielona Księga UE na temat efektywności energetycznej Pierwsza europejska zielona księga pt:. W kierunku europejskiej strategii bezpieczeństwa energetycznego została przyjęta przez Komisję w listopadzie 2000 r. Ukazała się w okresie, kiedy Europejczycy wydawali się nie zainteresowani tym, skąd pochodzi energia używana do produkcji paliw samochodowych czy oświetlenia domowego. Cena energii była niska i nie budziła obaw. Komisja zwróciła jednak uwagę na prognozy zmian zależności od energii importowanej, która w 2030 r. ma kształtować się na poziomie ponad 70% (dla porównania dzisiejsza zależność od energii importowanej wynosi 50%), oraz na dodatkowe ograniczenia wynikające ze zmian klimatu. Później nastąpił jednak długofalowy kryzys cen oraz bezpieczeństwa energetycznego. Komisja zorganizowała zatem drugą debatę generalną: Zielona Księga na temat efektywności energetycznej: zrobić więcej, mając mniej. Jej celem było wskazanie najlepszych metod zwiększenia efektywności energetycznej w Europie oraz zaproponowanie połączenia wysiłków krajów członkowskich i opracowania wspólnej polityki energetycznej. Zielona Księga, opublikowana w 2005, stara się rozpoznać przeszkody, które utrudniają wykorzystanie potencjału efektywności energetycznej - na przykład brak odpowiednich inicjatyw, informacji czy dostępnych mechanizmów finansowania. Celem Księgi jest więc określenie sposobów pokonania tych utrudnień. Umożliwić to może między innymi: Stworzenie krajowych rocznych planów działań związanych z efektywnością energetyczną. Takie wytyczne mają wskazywać czynności, które należy podjąć na poziomie krajowym, regionalnym oraz lokalnym, oraz określać sposób monitorowania powodzenia tych przedsięwzięć pod kątem zwiększenia efektywności energetycznej oraz opłacalności; Skuteczniejsze informowanie nabywców, na przykład poprzez trafniej ukierunkowane kampanie reklamowe oraz udoskonalenie systemu etykietowania urządzeń; Usprawnienie systemu podatkowego tak, by instytucje zanieczyszczające środowisko rzeczywiście za to płaciły, ale bez podwyższenia ogólnej stopy podatkowej; Lepsze ukierunkowanie pomocy państwa na sytuacje, w których pomoc publiczna jest uzasadniona, proporcjonalna i niezbędna dla dostarczenia motywacji do efektywnego zużycia energii; Wykonywanie zamówień publicznych promujących rozwój nowych technologii efektywnych energetycznie (np. wydajniejsze energetycznie samochody i sprzęt IT); Zastosowanie nowych lub ulepszonych instrumentów finansowych (na szczeblu unijnym, jak i krajowym), które stanowiłyby nie pomoc, a zachętę dla firm oraz właścicieli gospodarstw domowych do wprowadzania opłacalnych udoskonaleń energetycznych. Zielona Księga jest ważnym dokumentem nie tylko ze względu na swoje znaczenie ekonomiczne. Koncentrując się na potrzebie rzeczywistego zwiększenia konkurencyjności oraz na dbałości o zrównoważony rozwój i bezpieczeństwo energetyczne, wyznacza ona początek starań o unowocześnienie polityki energetycznej w Europie. 19

Europejska Rada Energii zaleca, by państwa członkowskie stworzyły wspólne podstawy europejskiej polityki energetycznej w oparciu o wspólne zasoby energetyczne i prognozy zapotrzebowania na energię, a także obiektywną i przejrzystą ocenę korzyści oraz strat wiążących się z różnymi źródłami energii. Pod koniec 2006 r. Komisja ma przedstawić plan działań związanych z efektywnością energetyczną. Do roku 2020 ma on obniżyć koszty energetyczne o 20% względem obecnego zużycia energii w UE. Na koniec należy wspomnieć, że Komisja ma zamiar nadać wysoki priorytet badaniom energetycznym w 7 Programie Ramowym badań UE. 2.3. Zamówienia publiczne Podstawy prawne dla regulacji krajowych w zakresie zamówień publicznych w poszczególnych krajach członkowskich stanowią Dyrektywy Unii Europejskiej 2004/18/EC i 2004/17/EC. Dyrektywy te były modyfikowane w roku 2004 i w obecnej postaci stwarzają bardzo duże możliwości dla uwzględnienia zarówno aspektów środowiskowych, jak i zagadnień efektywności energetycznej w zamówieniach publicznych. Wykorzystanie tych możliwości wymaga, ciągle niestety w Polsce brakujących świadomości tych możliwości i przede wszystkim umiejętności odpowiedniego sporządzenia dokumentacji przetargowej. Dokumentacja taka zawierać powinna odpowiednie, prawidłowo sporządzone zapisy dotyczące wymagań i kryteriów środowiskowych oraz energetycznych dla urządzeń oraz kryteria oceny ofert przetargowych zapisane w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ), jak również odpowiednie zapisy i gwarancje w umowach na realizację zamówień. Dyrektywy odnoszą się oczywiście do przetargów publicznych i zapisy dotyczące możliwości uwzględnienia kryteriów środowiskowych i energetycznych zostały w nich zawarte z myślą o wspomożeniu procesu zwiększenia udziału produktów, urządzeń i usług spełniających warunki bycia przyjaznymi środowisku i efektywnymi energetycznie w zamówieniach publicznych (tzw. "Zielone zakupy"). Dyrektywy te jednak wymagają jednoczenie, aby w zamówieniach publicznych zachowane zostały zasady równego traktowania podmiotów, transparentności procesu, jak również swobodnego przepływu towarów i usług na obszarze Unii Europejskiej. Biorąc pod uwagę, że w przypadku większości urządzeń, produktów i usług spełniających wyśrubowane kryteria środowiskowe i kryteria efektywności energetycznej, łatwo wykazać, że ich stosowanie jest również uzasadnione z ekonomicznego punktu widzenia, ze wszech miar uzasadnione jest, żeby poza obszarem zamówień publicznych, wymagania te stosowane były również przez podmioty prywatne i komercyjne. Potrzeba intensyfikacji podejścia zgodnego z ideą "Zielonych zakupów" (tzn. zwiększania udziału urządzeń spełniających wysokie wymagania w zakresie oddziaływania na środowisko naturalne i w zakresie efektywności energetycznej w zamówieniach publicznych) znajduje odzwierciedlenie również w wielu dokumentach polskich. Zapisy te wynikają najczęściej, nie 20

tyle potrzeby i świadomych działań administracji polskiej, co z konieczności i obowiązku adaptacji do warunków polskich regulacji prawnych i polityk Unii Europejskiej. Poniżej zaprezentowano niektóre dokumenty. "Mapa Drogowa" Wdrażania Planu Działań na Rzecz Technologii Środowiskowych w Polsce Dokument opracowany i opublikowany przez Ministerstwo Środowiska w roku 2006. Określa stan istniejący w zakresie wykorzystania technologii środowiskowych w Polsce oraz główne, kierunkowe elementy niezbędnych do pojęcia w Polsce działań w zakresie upowszechniania technologii środowiskowych i innowacyjności, jak również wskazanie sposobów koordynowania działań i ułatwianie przepływu informacji w tej dziedzinie. Zamówienia publiczne oraz działania w zakresie podnoszenia świadomości w kontekście stosowania podejścia zgodnego z zasadami "Zielonych zakupów" są w tym dokumencie bardzo eksponowane i uznawane jako potencjalnie jedne z najistotniejszych, prowadzących do osiągnięcia bezpośredniego, znaczącego efektu środowiskowego, energetycznego i również ekonomicznego. Dokument ten stwierdza, że "W Polsce upowszechnienie stosowania kryteriów środowiskowych w zamówieniach publicznych jest wciąż niedostateczne i wymaga podjęcia działań, których szczegółowy zakres i harmonogram zostanie określony w Planie Działań w zakresie zielonych zamówień publicznych5. Badania wskazują, że w tym obszarze występuje efekt ciągniony i w przypadku szerokiego wprowadzenia kryteriów środowiskowych prywatni zamawiający zachowują się podobnie jak zamawiający z sektora publicznego. Badania wskazują, że w tym obszarze występuje efekt ciągniony i w przypadku szerokiego wprowadzenia kryteriów środowiskowych prywatni zamawiający zachowują się podobnie jak zamawiający z sektora publicznego". Zgodnie z tym dokumentem planowanych jest podjęcie, uznanych jako niezbędne, szeregu działań "w płaszczyźnie świadomościowej poszerzającej umiejętności i wiedzę zamawiających oraz udostępniających im informację. Dotyczy to zwłaszcza poprawy umiejętności zamawiających w zakresie przygotowywania zielonych, czyli uwzględniających kryteria środowiskowe, specyfikacji zamówień. Opracowanie zostaną odpowiednie zalecenia, przewodniki, katalog zielonych produktów i usług oraz uruchomiona zostanie strona WWW dotycząca wyżej wymienionych zagadnień. Przewiduje się prowadzenie w sposób trwały i systematyczny szkoleń oraz kampanii promocyjno-informacyjnej". Zakłada się, że podstawowymi celami tych działań będą: zachęcanie do udzielania zamówień publicznych, w których stosowane będą kryteria środowiskowe oraz będą wykorzystywane nowe technologie środowiskowe, promocja stosowania kosztowej analizy cyklu życia produktów i usług. Działania wspierające ze strony Ministerstwa Środowiska, czy ogólnie administracji centralnej będą następujące: 5 Projekt dokumentu został opracowany przez Ministerstwo Gospodarki i nosi datę 12.12.2006 21

Opracowanie i upowszechnienie przewodnika zielonych zakupów publicznych (do 2007 r.) Opracowanie i upowszechnienie katalogu zielonych zakupów publicznych (do 2007 r.) Zorganizowanie kampanii promocyjno-edukacyjnej na temat włączania aspektów środowiskowych do zamówień publicznych (w latach 2007-2009) "Analiza i ocena możliwości stosowania w polskich warunkach kryteriów środowiskowych w zamówieniach publicznych". Jest to inny ważny dokument opracowany na zamówienie Ministerstwa Środowiska przez IETU, Katowice w roku 2005. Dokument ten stanowi dogłębną analizę możliwości zastosowania przez podmioty publiczne kryteriów z zakresu ochrony środowiska i efektywności energetycznej w zamówieniach publicznych oraz diagnozę stanu istniejącego w tym zakresie. Z dokumentu tego jasno wynika, że pomimo braku jakichkolwiek przeszkód natury prawnej, podejście takie nie jest praktycznie w Polsce stosowane. Mało tego, dokument stwierdza nawet, że wszystkie niezbędne po temu akty prawne zostały w Polsce obecnie przyjęte (również w ramach adopcji przez Polskę regulacji unijnych po przystąpieniu do Unii Europejskiej). Jedyne, czego ciągle brakuje, to odpowiedni poziom świadomości i wiedzy po stronie podmiotów, które takich zakupów dokonują oraz brak pewnych narzędzi analitycznych ułatwiających podejmowanie takich decyzji. Dokument ten zawiera również plan i harmonogram działań, jakie Ministerstwo Środowiska powinno zrealizować w celu większego upowszechnienia "zielonych zakupów" oraz oszacowanie kosztów ich realizacji. Oczywiście główny nacisk w dokumencie położony jest na konieczność realizacji działań w zakresie: opracowanie katalogu zielonych zamówień publicznych opracowanie przewodnika zielonych zakupów publicznych kampanii informacyjno-edukacyjnych 22