Raport końcowy. Szczegółowy opis przedmiotu zamówienia

Raport końcowy Szczegółowy opis przedmiotu zamówienia Badanie zapotrzebowania przedsiębiorstw województwa warmińsko-mazurskiego w zakresie wysoko wykwalifikowanych usług oferowanych przez IOB Szczegółowy wraz z rekomendacjami opis sposobu realizacji przedmiotu zamówienia Sierpień 2010 www.psdb.com.pl

Spis treści Streszczenie...4 1. Wstęp...10 1.1. Konkurencyjność przedsiębiorstw województwa warmińsko-mazurskiego...10 1.1. Potencjał Instytucji Otoczenia Biznesu w województwie warmińsko-mazurskim...12 2. Cel i zakres badania...17 2.1. Cele badania...17 2.2. Zakres badania...17 3. Koncepcja raportu z badania...18 3.1. Definicje...18 3.2. Kategorie analizy...21 3.3. Zestawienie podaŝy i popytu...23 4. Szczegółowy opis metodologii badania...25 4.1. Planowane metody i techniki badawcze...25 4.1.1. Analiza dokumentów...26 4.1.2. Wywiady kwestionariuszowe (CAWI)...27 4.1.3. Pogłębione wywiady telefoniczne (ITI)...33 4.2. Zestawienie pytań badawczych oraz odpowiadających im metod gromadzenia danych...35 4.3. Metody analizy danych...36 4.3.1. Macierz adekwatności...36 5. Wyniki badania...37 5.1. Wykorzystanie usług świadczonych przez IOB...37 5.1.1. Poziom wiedzy przedsiębiorstw nt. znajomości zagadnienia /definicji IOB...37 5.1.2. Poziom wiedzy przedsiębiorstw nt. rodzaju i dostępności usług oferowanych przez IOB...39 5.1.3. Skala wykorzystania usług...42 5.1.4. Rodzaje usług oferowanych przez IOB, z których korzystali przedsiębiorcy...45 5.1.5. Rozkład geograficzny i według branŝ świadczonych przez IOB usług...45 5.1.6. Jakość świadczonych usług...47 5.1.7. Bariery w korzystaniu z usług Instytucji Otoczenia Biznesu...47 5.2. Dostępność usług oferowanych przez IOB...50 5.2.1. Dostępność lokalizacyjna IOB...50 5.2.2. Sposób informowania o usługach świadczonych przez IOB...53 5.3. Zapotrzebowanie i oczekiwania przedsiębiorców na usługi IOB...55 5.3.1. Zapotrzebowanie przedsiębiorstw na usługi oferowane przez IOB...55 5.3.1.1. Zapotrzebowanie na usługi informacyjne świadczone przez IOB...56 2

5.3.1.2. Zapotrzebowanie na usługi doradcze świadczone przez IOB...58 5.3.1.3. Zapotrzebowanie na proinnowacyjne usługi doradcze świadczone przez IOB...60 5.3.1.4. Zapotrzebowanie na usługi szkoleniowe świadczone przez IOB...62 5.3.1.5. Zapotrzebowanie na usługi finansowe świadczone przez IOB...63 5.3.1.6. Macierz adekwatności wsparcia oferowanego przez IOB przedsiębiorcom...63 5.3.2. Oczekiwania przedsiębiorców wobec oferty IOB wyniki wywiadów indywidualnych...66 5.3.3. Oczekiwania wobec administracji lokalnej i regionalnej w zakresie wsparcia przedsiębiorczości...67 6. Wnioski i rekomendacje...68 7. Załączniki...81 7.1. Projekt ankiety badawczej kierowanej do przedsiębiorców...81 7.2. Scenariusz wywiadu indywidualnego z przedsiębiorcami...97 7.3. Zestawienia i porównania danych...100 3

Streszczenie Badanie zapotrzebowania przedsiębiorstw województwa warmińsko-mazurskiego w zakresie wysoko wykwalifikowanych usług oferowanych przez IOB wraz z rekomendacjami zostało przeprowadzone na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w lipcu i sierpniu 2010 r. Cele badania obejmowały zdobycie wiedzy nt.: wykorzystania i zapotrzebowania mikro, małych, średnich oraz duŝych przedsiębiorstw z województwa warmińsko-mazurskiego na usługi świadczone przez Instytucje Otoczenia Biznesu (w tym proinnowacyjne), dostępności oferowanych przez IOB usług na rzecz mikro, małych, średnich oraz duŝych firm z województwa warmińsko-mazurskiego, oczekiwanej przez przedsiębiorców ze strony IOB oferty usług oraz sposobów komunikowania się. Rezultatami badania są rekomendacje dotyczące działań, które powinny zostać podjęte w ramach tworzonego Regionalnego Systemu Usług oraz rekomendacje związane z kierunkami współpracy administracji regionalnej, Instytucji Otoczenia Biznesu i instytucji naukowo-badawczych w celu wzmocnienia systemu wsparcia przedsiębiorstw z regionu oraz dostarczenia efektywnych i adekwatnych do ich potrzeb usług. Badaniem objęto mikro, małe, średnie i duŝe przedsiębiorstwa działające na terenie województwa warmińsko-mazurskiego. W ramach badania wykonano analizę dokumentów (dokumenty strategiczne, dane statystyczne sektora przedsiębiorstw w regionie, publikacje dotyczące usług dla przedsiębiorców i świadczących je instytucji, a takŝe publikacje dotyczące sektora przedsiębiorstw w kontekście innowacyjności) oraz badanie terenowe. Zostały przeprowadzone wywiady kwestionariuszowe za pomocą ankiety internetowej (CAWI) wśród 281 przedsiębiorców z regionu. Ponadto, zrealizowano pogłębione wywiady telefoniczne (ITI) z 25 przedsiębiorcami, które pozwoliły na poszerzenie i pogłębienie, a takŝe zweryfikowanie informacji uzyskanych w wyniku analizy danych zastanych oraz badania ankietowego. Istotnym narzędziem analizy była macierz adekwatności usług świadczonych przez IOB do zapotrzebowania na usługi ze strony przedsiębiorców działających w regionie. Wyniki badania 1. Wykorzystanie usług świadczonych przez IOB Zdaniem respondentów badania CAWI, do rozwoju warmińsko-mazurskich przedsiębiorstw poprzez swoje usługi przyczyniają się w największym stopniu agencje rozwoju regionalnego, jednostki samorządu terytorialnego oraz szkoły wyŝsze. Przeprowadzone w trakcie badania pogłębione wywiady telefoniczne z przedsiębiorstwami wskazują, Ŝe IOB kojarzone są głównie przez pryzmat wsparcia finansowego oferowanego w ramach RPO przez WMARR i pomocy w jego uzyskaniu, szkolenia oraz udzielanie poŝyczek i poręczeń. 4

Badanie świadomości spontanicznej wykazało, Ŝe najbardziej rozpoznawalną Instytucją Otoczenia Biznesu wśród respondentów jest Warmińsko-Mazurska Agencja Rozwoju Regionalnego (8,2%). Mniejszy odsetek osób badanych wskazał, iŝ nie zna Ŝadnej Instytucji Otoczenia Biznesu działającej w ich najbliŝszym otoczeniu (2,5%). Pod względem znajomości wspomaganej poszczególnych IOB zaobserwowano, Ŝe do najlepiej znanych badani zaklasyfikowali: Warmińsko Mazurską Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. w Olsztynie (70%), Warmińsko Mazurską Izbę Przemysłowo Handlową (55%), NOT Warmińsko Mazurską Federację Stowarzyszeń Naukowo Technicznych (55%) oraz Centrum Innowacji i Transferu Technologii UWM (45%). Największy odsetek badanych w trakcie CAWI naleŝał do grupy przedsiębiorstw, które nie interesowały się dotąd usługami IOB, ale chciałyby się dowiedzieć o moŝliwościach wsparcia (65%). Jedynie 8% badanych korzysta i ma wiedzę na temat usług IOB, a 11% ma wiedzę nt. IOB, ale nie korzystało jeszcze z ich usług. Natomiast 16% badanych to przedsiębiorcy, którzy nie interesowali się usługami świadczonymi przez IOB i nadal nie są nimi zainteresowani. Pod względem częstości korzystania z poszczególnych usług świadczonych przez Instytucje Otoczenia Biznesu uzyskano, Ŝe najczęściej respondenci korzystali z usług szkoleniowych (60%), informacyjnych (55%) oraz doradczych ogólnych (55%). Do najrzadziej wykorzystywanych usług świadczonych przez IOB naleŝą usługi doradcze proinnowacyjne (30%) oraz finansowe (25%). Dokonano analizy rozkładu geograficznego oraz wg branŝ, która umoŝliwiła wskazanie powiatów, w których respondenci nie zadeklarowali korzystania z usług IOB: M. Elbląg, bartoszycki, braniewski, elbląski, ełcki, gołdapski, kętrzyński, ostródzki i piski. Usługi IOB, z których korzystali respondenci badania CAWI, cechuje koncentracja w wymiarze branŝowym. Najwięcej usług (6 z łącznej liczby 20), świadczonych było w firmach zajmujących się handlem hurtowym i detalicznym oraz naprawą pojazdów samochodowych, w tym motocykli. Spośród 25 firm, z którymi przeprowadzone zostały wywiady pogłębione, 11 korzystało z usług Instytucji Otoczenia Biznesu. śadna z badanych firm nie oceniła negatywnie jakości świadczonych usług. Niemniej, respondenci podkreślali, Ŝe jakość świadczonych usług to obszar, który moŝna i naleŝy stale doskonalić. W badaniu metodą CAWI przedsiębiorców nie korzystających z usług IOB, zapytano o przyczyny takiego stanu rzeczy. Najczęstszym uzasadnieniem niekorzystania z usług IOB jest brak potrzeby korzystania ze wsparcia (41%) oraz brak wystarczających środków finansowych (19%). Najrzadziej respondenci rezygnowali ze wsparcia IOB ze względu na biurokrację, niechęć podejmowania ryzyka, niekompatybilność względem terenu działania oraz przez to, Ŝe decyzje podejmowane są przez centralę firmy, która znajduje się w innym województwie. Zarówno badanie CAWI, jak i wywiady telefoniczne potwierdzają hipotezę, Ŝe to nie w jakości świadczonych usług czy teŝ ich braku tkwią ewentualne przyczyny ograniczonego stopnia korzystania z usług IOB. Rzeczywista przyczyna ma raczej charakter świadomościowy wynika z niewiary, Ŝe warto lub Ŝe w ogóle moŝna z tego typu usług korzystać. Najczęściej pojawiającą się przyczyną niekorzystania z usług IOB, zdaniem przedsiębiorstw biorących udział w wywiadach telefonicznych był brak wiedzy o tym, Ŝe takie usługi są oferowane. Respondenci twierdzili, Ŝe IOB nie informują o usługach w sposób dostateczny. Przedsiębiorców, którzy zadeklarowali korzystanie z usług IOB, zapytano w ankiecie CAWI, na jakie trudności napotkali w trakcie realizacji usługi. Do najczęściej spotykanych problemów, przedsiębiorcy zaliczyli trudności w dotarciu do IOB wynikające ze zbyt małej wiedzy o świadczonych przez nie usługach (37%) oraz zbyt duŝą odległość do siedziby Instytucji Otoczenia Biznesu (26%). Warto zauwaŝyć, Ŝe Ŝaden z przedsiębiorców nie wskazał na niską jakość oferowanych przez IOB usług. 5

2. Dostępność usług oferowanych przez IOB Przeprowadzono analizę dostępności lokalizacyjnej 25 wiodących IOB, która wykazała nierównomierne rozłoŝenie tych podmiotów z wyraźną dominacją w stolicy województwa Olsztyna i niską obecnością w podregionie ełckim, w którym na terenie 6 powiatów (węgorzewskiego, gołdapskiego, oleckiego, giŝyckiego, piskiego i ełckiego) funkcjonuje mniej wiodących IOB niŝ w samym Olsztynie. Prowadząc wywiady telefoniczne z przedsiębiorcami prosiliśmy ich o ocenę dostępności IOB pod względem lokalizacji, godzin pracy oraz liczby pracowników i czasu realizacji usługi. Firmy z Działdowa, Olsztyna i Elbląga są zadowolone z lokalizacji IOB i nie mają problemu z dotarciem do niego. Większość pytanych osób stwierdziła, Ŝe godziny pracy IOB są dla nich wygodne, poniewaŝ pokrywają się z godzinami pracy firm. Osoby, które oceniały dostępność IOB pod względem liczby pracowników i czasu realizacji usługi w większości były zdania, Ŝe praca IOB, z których pomocy korzystali, jest dobrze zorganizowana i nie brakuje im personelu. Jak wynika z Badania Instytucji Otoczenia Biznesu województwa warmińsko mazurskiego pod kątem konkurencyjności i innowacyjności świadczonych usług wraz z rekomendacjami 1 IOB informują o swoich usługach przede wszystkim poprzez zamieszczanie informacji na stronach internetowych. Jednak z drugiej strony, trzeba zauwaŝyć, Ŝe aŝ 1/3 IOB innych niŝ te, które naleŝą do KSU z listy 25 wiodących IOB nie posiada swojej strony internetowej. Zespół badawczy dokonał analizy ofert Instytucji Otoczenia Biznesu zarejestrowanych w Krajowym Systemie Usług (KSU) zamieszczonych w Partnerze Przedsiębiorcy 2 z aktualną ofertą umieszczoną na stronie internetowej danego ośrodka zarejestrowanego w KSU. Z przeprowadzonej analizy wynika, Ŝe deklarowana oferta IOB (ośrodków KSU) częściowo pokrywa się z aktualną ofertą widniejącą na stronie internetowej. Badanie CAWI wykazało, Ŝe do najczęściej wykorzystywanych źródeł zdobywania informacji na temat usług świadczonych przez Instytucje Otoczenia Biznesu przedsiębiorcy korzystający z usług IOB zaklasyfikowali: środki masowego przekazu (60%) oraz stronę internetową IOB i broszury/ulotki informacyjne (po 55%). Respondenci nie korzystający z pomocy IOB wskazywali najczęściej mass media (80%) i broszury/ulotki (53%). Natomiast respondentów, z którymi zostały przeprowadzone wywiady telefoniczne, zapytaliśmy o to, w jaki sposób ich zdaniem IOB powinny informować przedsiębiorców o swoich usługach. Wśród odpowiedzi najczęściej pojawiały się następujące sugestie: informacja na stronie IOB, e-mailing do firm, spotkania w urzędach gmin, ogłoszenia w mass mediach. 3. Zapotrzebowanie i oczekiwania przedsiębiorców na usługi IOB Pod względem obszarów, w jakich respondenci planują podejmować aktywność w ciągu najbliŝszych 12 miesięcy, dominują zdecydowanie usługi doradcze ogólne zamierzenie realizowania działania w tym obszarze deklaruje blisko 77% badanych. Około 60% chciałoby podjąć aktywność związaną z usługami informacyjnymi. Najrzadziej wymieniano natomiast chęć działań w zakresie usług finansowych (19%) oraz doradczych proinnowacyjnych (37%). 1 Badania Instytucji Otoczenia Biznesu województwa warmińsko mazurskiego pod kątem konkurencyjności i innowacyjności świadczonych usług wraz z rekomendacjami, Olsztyn 2010. 2 PARTNER PRZEDSIĘBIORCY. Ogólnopolski Informator Krajowego Systemu Usług dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw, red. A. Forin, S. Marczyńska, A. Szwoch, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2008. 6

Najczęściej respondenci oczekują pomocy ze strony IOB w zakresie usług finansowych (83% planowanych usług finansowych będzie być moŝe realizowana we współpracy z IOB), a następnie szkoleń (75%) i usług informacyjnych (58%). Tylko w przypadku połowy planowanych usług doradczych proinnowacyjnych respondenci chcą skorzystać z pomocy IOB, a dla usług doradczych ogólnych odsetek ten jest jeszcze niŝszy (46%). Badanie CAWI wykazało, Ŝe ankietowane firmy w przeciągu kolejnych 12 miesięcy planują najczęściej podjąć działania w obszarze usług informacyjnych w zakresie pozyskania nowych odbiorców (35,6%) oraz wsparcia z unijnych programów dla przedsiębiorstw (26,7%). Prawie wszyscy chcący podjąć aktywność w obszarze unijnych programów wsparcia dla przedsiębiorstw i źródeł finansowania działalności gospodarczej, planują zwrócić się o pomoc informacyjną do Instytucji Otoczenia Biznesu. W przypadku najczęściej wybieranej aktywności, tj. pozyskania nowych odbiorców, wsparcia informacyjnego ze strony IOB oczekuje tylko mniej niŝ 1/3 respodentów. Badanie CAWI wykazało, Ŝe najwięcej respondentów w obszarze ogólnych usług doradczych chce realizować w ciągu najbliŝszych 12 miesięcy działania zmierzające do uczestnictwa w unijnych programach pomocowych i jednocześnie największa grupa badanych wskazała, Ŝe oczekuje od IOB wsparcia właśnie w tym obszarze. Jak wykazały wywiady telefoniczne z przedsiębiorcami, najczęściej kojarzą oni Instytucje Otoczenia Biznesu z pomocą w uzyskaniu środków unijnych. W przypadku planów związanych z usługami doradczymi proinnowacyjnymi badanie CAWI wykazało, Ŝe najczęściej firmy zamierzają podjąć aktywność w następujących obszarach: wdraŝanie nowych produktów lub usług (23,49%) i wdraŝanie nowych rozwiązań organizacyjnych (14,23%). W tych samych obszarach badani deklarowali największą chęć uzyskania wsparcia ze strony Instytucji Otoczenia Biznesu. Analizując plany firm związane z usługami szkoleniowymi zaobserwowano, Ŝe ankietowani w CAWI przedsiębiorcy najchętniej realizowaliby działania związane ze szkoleniami specjalistycznymi dla pracowników (34,16%) oraz szkoleniami dotyczącymi umiejętności korzystania z unijnych programów pomocowych (24,20%). Więcej niŝ 10% respondentów wymieniło szkolenia menedŝerów. Pod względem odsetka osób, które oczekują wsparcia ze strony IOB przy realizacji danych typów szkoleń otrzymano, Ŝe respondenci chcieliby skorzystać z oferty szkoleniowej IOB najczęściej w przypadku następujących rodzajów szkoleń: dotyczących umiejętności korzystania z unijnych programów pomocowych (22,78%) oraz szkoleń specjalistycznych dla pracowników (21,71%). Badanie CAWI wykazało, Ŝe co dziesiąty respondent chce skorzystać w ciągu najbliŝszych 12 miesięcy z usług funduszu poŝyczkowego, natomiast inne usługi były wymieniane rzadziej jedynie 6,05% badanych ma zamiar skorzystać z usług funduszu poręczeniowego, a 3,56% chce pozyskać finansowanie z instrumentów wysokiego ryzyka. RóŜnice między udziałem firm zamierzających podjąć aktywność dotyczącą skorzystania z usług funduszu poŝyczkowego, poręczeniowego lub wysokiego ryzyka a udziałem firm oczekujących wsparcia IOB w zakresie tych usług są niewielkie. Analiza popytu i podaŝy na usługi IOB przeprowadzona za pomocą macierzy adekwatności wykazała, Ŝe największy popyt jest na usługi doradcze ogólne, świadczone przez nieco mniej niŝ połowę IOB posiadających strony internetowe (7 IOB). Natomiast największą podaŝ moŝna zaobserwować dla usług informacyjnych, z których skorzystać chce ok. 60% badanych. Usługi szkoleniowe cieszą się przeciętną podaŝą (oferuje je 9 IOB) i popytem (ponad 50% firm chce z nich skorzystać). Usługi doradcze proinnowacyjne na skali podaŝy są najsłabiej ze wszystkich badanych instrumentów (3 IOB tylko oferują takie usługi), natomiast planuje z nich skorzystać prawie 40% ankietowanych. NajniŜszym zainteresowaniem respondentów cieszyły się natomiast usługi finansowe, oferowane przez nieco mniej niŝ połowę IOB (7 IOB). 7

W trakcie wywiadów telefonicznych zapytano respondentów o ich oczekiwania względem usług oferowanych przez IOB. Większość firm, które chciałyby skorzystać z usług IOB, najchętniej wybrałaby usługi dotyczące pozyskiwania funduszy unijnych. Wśród oczekiwanych tematów pojawiły się teŝ szkolenia językowe, dotyczące księgowości, biznesowe dla pracowników, ale teŝ specjalistyczne dla określonych branŝ. Wielu pytanych podczas wywiadów telefonicznych przedsiębiorców chce uczestniczyć w szkoleniach, nieco mniej wspomniało o doradztwie i moŝliwości skorzystania z usług finansowych typy poŝyczki i poręczenia. Preferencje przedsiębiorców w kwestii odpłatności za usługę są podzielone część z pytanych uwaŝa, Ŝe usługi IOB powinny być całkowicie bezpłatne, a część, Ŝe powinny być częściowo płatne lub płatne w rozsądnych cenach. Pobieranie częściowej opłaty badani uzasadniali motywującą i mobilizującą funkcją opłaty. Większość pytanych osób stwierdziła, Ŝe oczekuje usług specjalistycznych, dopasowanych do branŝy lub pod konkretny projekt. Głównym oczekiwaniem wobec administracji lokalnej i regionalnej przedsiębiorców badanych w indywidualnych wywiadach telefonicznych jest dostarczanie informacji. Przedsiębiorcy spodziewają się przede wszystkim dostarczania informacji w zakresie dostępności bardziej zaawansowanych usług wsparcia świadczonych przez IOB. W obszarze zakładania nowych firm badani przedsiębiorcy oczekują informacji nt. oferty IOB, które wspierają start-up y. Oczekują równieŝ wsparcia w pierwszym okresie funkcjonowania firmy, które pomogłoby przetrwać najtrudniejszy okres. Zdaniem badanych przedsiębiorców wsparcie ze strony administracji jest moŝliwe przez działania będące ściśle w jej kompetencjach, takie jak budowa dróg czy aktualizacja planów zagospodarowania przestrzennego. Dodatkowo przedsiębiorcy oczekują ulg w podatkach od nieruchomości. DuŜym oczekiwaniem ze strony firm jest uproszczenie procedur administracyjno biurowych w urzędach. W odniesieniu do instytucji naukowo badawczych i ich roli w budowaniu systemu wsparcia przedsiębiorczości naleŝy zauwaŝyć, iŝ współpraca z badanymi przedsiębiorcami jest zjawiskiem rzadkim. Badane firmy w zdecydowanej większości nie znają oferty jednostek naukowych. Przedsiębiorcy wskazują na trudności w nawiązaniu kontaktów z instytucjami naukowymi, które ich zdaniem zbyt mało inicjatywy wykazują w zakresie potencjalnej współpracy. Respondenci równieŝ w tym obszarze wskazują na niedostatek działań informacyjnych i brak przedsięwzięć pomocnych w integracji tych dwóch środowisk. Rekomendacje Przeprowadzona przez nas analiza pozwala stwierdzić, Ŝe istnieje konieczność stworzenia Regionalnego Systemu Usług. Usługi finansowe, szkoleniowe i informacyjne powinny być wspierane za pośrednictwem instrumentów podaŝowych wśród przedsiębiorców istnieje bowiem duŝa świadomość istnienia tych usług i faktu ich oferowania przez IOB. Natomiast usługi doradcze ogólne i doradcze proinnowacyjne powinny być wspierane zarówno poprzez instrumenty podaŝowe jak i popytowe. Konieczność zastosowania instrumentów popytowych wynika z faktu, Ŝe plany przedsiębiorców w tych obszarach nie są zbyt ambitne, oraz co wydaje się jeszcze waŝniejsze, nie postrzegają IOB jako realnych dostawców takich usług. Instrumenty popytowe powinny przyczyniać się do zwiększenia zapotrzebowania na te usługi a instrumenty podaŝowe zapewniać, Ŝe rosnący popyt zostanie zaspokojony przez poprawiającą się zarówno pod względem jakościowym i ilościowym ofertę IOB. Analizy wyników badania pozwala zaproponować następujące rekomendacje: Stworzenie wspólnej marki usług IOB działających w regionie powinno być jednym z najwaŝniejszych zadań tworzonego aktualnie Regionalnego Systemu Usług. NaleŜy równieŝ podjąć działania zwiększające znajomość marki RSU wśród przedsiębiorców. 8

Oddzielić źródła informacji o funduszach unijnych od źródeł informacji o usługach IOB. Zwiększyć dostępność informacyjną usług IOB wśród przedsiębiorców. Podjąć działania informacyjno - promocyjne w celu zwiększenia świadomości przedsiębiorców w zakresie korzyści wynikających z usług IOB oraz znajomości zasad ich świadczenia. Z informacją o ofercie IOB dotrzeć przede wszystkim do przedsiębiorców tych branŝ, które chociaŝ waŝne z punktu widzenia regionalnej gospodarki, stosunkowo rzadziej korzystają z usług IOB (np. usługi zakwaterowania i gastronomiczne). Zwiększyć wiedzę i kompetencje pracowników IOB w zakresie działań promocyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem działań promocyjnych w Internecie. Podjąć działania zmierzające do poprawy świadomości wśród przedsiębiorstw w zakresie dostępu do usług doradczych ogólnych i proinnowacyjnych. Zwiększyć potencjał IOB w zakresie szkoleń o charakterze specjalistycznym. Zapewnić instrument promocji oferty szkoleniowej IOB wśród przedsiębiorców w regionie. - RozwaŜyć zwiększenie alokacji RPO przeznaczonej na dokapitalizowanie funduszu poŝyczkowego. Aktualna kwota 15 mln euro wydaje się zbyt mała w kontekście znaczenia jakie przypisują tym funduszom przedsiębiorcy. - Podjąć działania zmierzające do zwiększania wartości mnoŝnika dla funduszy poręczeniowych (wartość tego mnoŝnika będzie podstawowym kryterium wyboru funduszy poręczeniowych, które otrzymają dokapitalizowanie w ramach Działania 1.2. PO PW). - Zwiększyć potencjał IOB w zakresie pozyskiwania wsparcia z Priorytetu III POIG. - Zwiększyć udział przedsiębiorstw regionu w korzystaniu ze wsparcia (finansowania) w ramach tych projektów finansowanych ze środków priorytetu III POIG, które swoim zasięgiem obejmują równieŝ woj. warmińsko-mazurskie. Podjąć działania zmierzające do zwiększenia dostępności usług i potencjału IOB w 9 powiatach, w których dostęp do usług IOB jest aktualnie najsłabszy. Zwiększyć wiedzę przedsiębiorstw i jednostek naukowo-badawczych o moŝliwościach wzajemnej współpracy. Zwiększyć dostępność oferty jednostek B+R dla przedsiębiorstw. Podjąć działania zmierzające do poprawy klimatu dla przedsiębiorczości na poziomie gminy/starostwa. Zwiększyć zaangaŝowanie urzędów gmin i starostw powiatowych w upowszechnianiu informacji o usługach IOB. RSU powinien pełnić rolę instytucji koordynującej współpracę JST, IOB, jednostek naukowobadawczych oraz przedsiębiorstw. 9

1. Wstęp Zaktualizowana w 2005 r. Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Województwa Warmińsko Mazurskiego do roku 2020 wiele uwagi poświęca problematyce rozwoju i wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw i w tym kontekście rozwojowi usług dla przedsiębiorców. W odpowiedzi na to, jednym z celów strategicznych jest wzrost konkurencyjności gospodarki. Osiągnięciu tego celu słuŝą m.in. dwa cele operacyjne: 1. Wzrost konkurencyjności firm. 2. Wzrost potencjału instytucji otoczenia biznesu. 1.1. Konkurencyjność przedsiębiorstw województwa warmińsko-mazurskiego Diagnoza sytuacji województwa wśród kluczowych dziedzin problemowych wymienia: Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na terenie woj. warmińsko-mazurskiego w 2009 roku wyniosła ogółem 114 821 podmiotów, co sytuuje region w grupie województw o najniŝszej liczbie przedsiębiorstw. Jedynie 3% wszystkich polskich podmiotów gospodarczych zarejestrowanych jest na terenie województwa warmińsko-mazurskiego. Wskaźnikiem, który potwierdza ten fakt jest liczba podmiotów zarejestrowanych w REGON na 10 tys. ludności, który dla woj. warmińsko-mazurskiego wyniósł 805 podmiotów, natomiast średnia dla kraju to 981 podmiotów, województwo o najwyŝszym wskaźniku uzyskało 1270 podmiotów (woj. zachodniopomorskie), a o najniŝszym 690 podmiotów (woj. podkarpackie). Warmińsko-mazurskie sytuuje się równieŝ wśród województw o najniŝszej liczbie przedsiębiorstw nowo zarejestrowanych w REGON w 2009 r. 10

Wykres 1 Liczba podmiotów gospodarczych w 2009 r. w podziale na województwa Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS Struktura wielkości firm w województwie warmińsko-mazurskim nie odbiega znacząco od struktury wielkości firm w kraju 94% wszystkich zarejestrowanych w REGON podmiotów gospodarczych to firmy mikro, niemal 5% to małe przedsiębiorstwa, niecałe 1% - średnie firmy, a 0,12% - duŝe firmy. Tabela 1Wielkość przedsiębiorstw w województwie warmińsko-mazurskim w porównaniu do kraju Mikroprzedsiębiorstwa Małe firmy Średnie firmy DuŜe firmy Polska 94,81% 4,27% 0,79% 0,13% Warmińsko-mazurskie 94,17% 4,76% 0,96% 0,12% Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS W województwie warmińsko-mazurskim w 2008 r. funkcjonowały 23 jednostki badawczo-rozwojowe (1,99% jednostek w Polsce, 4 województwa mają mniej jednostek badawczo-rozwojowych; mediana dla Polski to 46, a średnia 72), a w branŝy B+R były zatrudnione 2184 osoby, co stanowi 1,82% osób zatrudnionych w B+R w Polsce (sytuuje to woj. warmińsko-mazurskie wśród województw o najniŝszym zatrudnieniu w branŝy B+R). Nakłady wewnętrzne na działalność B+R w województwie wyniosły w omawianym roku (w tys. zł) 80549,5 zł, co stanowi 1,05% nakładów na B+R w kraju (tylko 2 województwa mają mniejsze nakłady). Przedsiębiorstwa przemysłowe woj. warmińskomazurskiego są jednymi z najmniej innowacyjnych firm. W latach 2006-2008 w Polsce 21,3% przedsiębiorstw wprowadziło innowacje produktowe lub procesowe w przemyśle, natomiast w woj. warmińsko-mazurskim odsetek ten wyniósł 18,1%. W sektorze usług w Polsce 15,6% przedsiębiorstw to firmy innowacyjne w zakresie innowacji produktowych i procesowych, a w woj. warmińskomazurskim 11,1%. Tylko 1,3% nakładów polskich firm na działalność innowacyjną w zakresie innowacji produktowych i procesowych w przedsiębiorstwach przemysłowych to nakłady firm warmińsko-mazurskich. W przypadku firm usługowych odsetek ten wynosi 0,2%. W woj. warmińskomazurskim w porównaniu do innych województw zgłaszanych jest najmniej wynalazków i wzorów 11

uŝytkowych. Pod względem udzielonych patentów i praw ochronnych woj. warmińsko-mazurskie teŝ jest wśród najmniej aktywnych województw 3. Nakłady na działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych (w tys. zł) w woj. warmińskomazurskim wyniosły w 2008 r. 23 436 zł, przy czym średnia dla kraju to 786 323 zł. Nakłady na działalność innowacyjną przedsiębiorstw usługowych (w tys. zł) w woj. warmińsko-mazurskim wyniosły w 2008 r. 325 389 zł, a średnia dla kraju to 1 585 453 zł. W 2008 r. 16,94% polskich przedsiębiorstw przemysłowych poniosło nakłady na działalność innowacyjną, natomiast w woj. warmińsko-mazurskim: 14,39%, w przypadku firm usługowych dla kraju odsetek ten wyniósł 12,6%, a w woj. warmińsko-mazurskim 10,08% 4. 1.1. Potencjał Instytucji Otoczenia Biznesu w województwie warmińsko-mazurskim Wzrost potencjału Instytucji Otoczenia Biznesu ma być realizowany przez szereg działań określonych w Strategii: wspieranie finansowe, organizacyjne i merytoryczne juŝ działających instytucji otoczenia biznesu, wspieranie tworzenia nowych instytucji otoczenia biznesu, wspieranie stałego podnoszenia jakości i rozszerzania katalogu usług instytucji otoczenia biznesu, wspieranie budowania sieci współpracy między instytucjami, gospodarką i samorządem terytorialnym, głównie w: rozwoju zaplecza naukowo badawczego dla przedsiębiorstw, doradztwa w zakresie wdraŝania innowacji i nowoczesnych rozwiązań na terenach wiejskich (innowacyjne segmenty lokalne). Do działań tych naleŝy zapoczątkowany w roku 2009 r. projekt systemowy Regionalny System Usług Sieć InnoWaMa. Jego głównym celem jest stworzenie sieci nowoczesnych Instytucji Otoczenia Biznesu (IOB) otwartych na innowacje i działających na rzecz rozwoju systemu komunikowania się i wymiany informacji pomiędzy sferą B+R i MŚP oraz struktur zarządzania w ramach sieci Regionalnego Systemu Usług poprzez ustanowienie stałych procedur współpracy z uwzględnieniem najlepszych praktyk. Adresatem projektu są IOB z terenu województwa warmińsko-mazurskiego. Aby zapewnić efektywne wdraŝanie projektu i zaplanowanych do realizacji zadań, konieczna była szczegółowa diagnoza zapotrzebowania przedsiębiorstw z województwa warmińsko-mazurskiego na usługi świadczone przez instytucje otoczenia biznesu (w tym usługi innowacyjne) oraz wykorzystania przez nie tego rodzaju usług, jak równieŝ uzyskanie wiedzy na temat dostępności tych usług i ewentualnych barier w dostępie i korzystaniu z oferty IOB. W ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Warmińsko-Mazurskiego, wsparciu Instytucji Otoczenia Biznesu poświęconych jest kilka działań w ramach osi priorytetowej Przedsiębiorczość: Działanie 1.1 Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw o Poddziałanie 1.1.1. Inwestycje w infrastrukturę badawczą instytucji B+RT oraz specjalistyczne ośrodki kompetencji technologicznych skierowane jest do szkół 3 Nauka i technika w 2008 r., GUS 4 Bank Danych Regionalnych, GUS 12

o o o wyŝszych i jednostek naukowych. Oferuje wsparcie inwestycji w infrastrukturę B+RT w obszarze badań na potrzeby szeroko rozumianych usług budowlanych. Poddziałanie 1.1.2. Tworzenie parków technologicznych, przemysłowych i inkubatorów przedsiębiorczości skierowane m.in. do IOB zakłada wsparcie na budowę, rozbudowę i wyposaŝenie w aparaturę specjalistyczną infrastruktury parków technologicznych, przemysłowych i inkubatorów przedsiębiorczości. Ponadto, W ramach poddziałania realizowany będzie projekt indywidualny, pn. Rozbudowa Techno-Parku w Ełku. Poddziałanie 1.1.3. Inwestycje infrastrukturalne tworzące powiązania kooperacyjne pomiędzy jednostkami naukowymi i badawczo-rozwojowymi a przedsiębiorstwami oferuje wsparcie na następujący typ projektów: Budowa, rozbudowa i wyposaŝenie w aparaturę specjalistyczną infrastruktury wspólnych przedsięwzięć przemysłowonaukowych, tj. badań przemysłowych i przedkonkurencyjnych zakończonych wdraŝaniem wyników prac w przedsiębiorstwach. IOB są jednymi z potencjalnych beneficjentów tego działania. Poddziałanie 1.1.11. Regionalny System Wspierania Innowacji jest skierowane do IOB, instytucji naukowych i szkół wyŝszych. Celem tego działania jest rozszerzenie i udoskonalanie usług świadczonych przez regionalny system wspierania innowacji. Działanie 1.2 Wzrost potencjału instytucji otoczenia biznesu o o o Poddziałanie 1.2.1. Instytucje otoczenia biznesu zakłada wsparcie następującego typu projektów: Rozbudowa i unowocześnienie infrastruktury regionalnej sieci instytucji otoczenia biznesu słuŝącej świadczeniu usług doradczych i informacyjnych o charakterze non profit dla przedsiębiorstw (dostosowanie pomieszczeń oraz zakup wyposaŝenia w celu podnoszenia standardu świadczenia usług na rzecz przedsiębiorców). Poddziałanie 1.2.2. Fundusze poręczeniowe i poŝyczkowe. W ramach działania realizowany będzie projekt indywidualny pn. Dokapitalizowanie funduszy poŝyczkowych i poręczeniowych: I Dokapitalizowanie funduszy poŝyczkowych na Warmii i Mazurach; II Dokapitalizowanie funduszy poręczeniowych na Warmii i Mazurach. Poddziałanie 1.2.3. System obsługi inwestora na poziomie regionalnym. Celem tego działania jest wsparcie przedsięwzięć podwyŝszających i utrzymujących standardy usług świadczonych dla przedsiębiorców przez system obsługi inwestora na poziomie regionalnym. W 2009 r. w Polsce działało 717 ośrodków innowacyjności i przedsiębiorczości, w tym: 23 parki technologiczne i 23 inicjatywy parkowe, 17 inkubatorów technologicznych, 51 akademickich inkubatorów przedsiębiorczości, 46 inkubatorów przedsiębiorczości, 87 centrów transferu technologii, 9 funduszy kapitału zaląŝkowego, 7 sieci aniołów biznesu, 82 lokalne i regionalne fundusze poŝyczkowe, 54 fundusze poręczeń kredytowych, 318 ośrodków szkoleniowo-doradczych i informacji 5. 5 Ośrodki innowacyjności i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2009. B. Matusiak (red.) 13

W układzie rodzajowym tradycyjnie dominują ośrodki szkoleniowo-doradcze, stanowiące prawie 45% wszystkich aktywnych podmiotów. W ostatnim roku w tej kategorii rozwinięte zostały dwie duŝe sieci: Sieć Regionalnych Ośrodków Europejskiego Funduszu Społecznego i Sieć Enterprise Europe Network. Zgodnie z Raportem Ośrodki innowacyjności i przedsiębiorczości w Polsce, na terenie województwa warmińsko-mazurskiego w 2009 r. działało 37 ośrodków innowacyjności i przedsiębiorczości, co stanowi 5,16% tego typu ośrodków w kraju (11 miejsce wśród wszystkich województw). 6 Wykres 2 Ośrodki innowacyjności i przedsiębiorczości w Polsce w podziale na województwa (N=716) Ośrodki te moŝemy podzielić na: Parki technologiczne: w Polsce jest łącznie 46 inicjatyw parkowych. Na terenie woj. warmińskomazurskiego istnieje 1 park w trakcie rozruchu (Elbląski Park Technologiczny) oraz 2 parki w fazie przygotowawczej (Techno-Park w Miejskiej Strefie Rozwoju; Olsztyński Park Naukowo- Technologiczny). Inkubatory technologiczne: w połowie 2009 r. zidentyfikowano na terenie Polski 17 inkubatorów technologicznych, a kolejnych 5 jest w trakcie adaptacji. Na terenie woj. warmińsko-mazurskiego istnieje 1 inkubator technologiczny - Elbląski Inkubator Nowoczesnych Technologii Informatycznych zlokalizowany w Elblągu. Akademickie inkubatory przedsiębiorczości: w połowie 2009 r. zidentyfikowano łącznie 51 preinkubatorów. W woj. warmińsko-mazurskim działa 1 inkubator w ramach FAIP (Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości Fundacji Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości). Inkubatory przedsiębiorczości: w pierwszej połowie 2009 r. działało w Polsce 46 jednostek, które moŝna zakwalifikować do kategorii inkubatorów przedsiębiorczości. Na terenie woj. warmińsko-mazurskiego działa 1 inkubator przedsiębiorczości. Inkubator Przedsiębiorczości w Ełku. Centra Transferu Technologii (CTT): w połowie 2009 r. zidentyfikowano w Polsce 87 podmiotów oferujących pomoc w transferze technologii i dostępie do informacji o nowych 6 Ośrodki innowacyjności i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2009. B. Matusiak (red.), 2009 r. 14

technologiach, programach czy moŝliwościach współpracy. Na terenie woj. warmińskomazurskiego działają 4 CTT, tj. Ośrodek Innowacji NOT (Olsztyn), Centrum Innowacji i Transferu Technologii (Olsztyn), Centrum Jakości i Innowacji (Olsztyn), Centrum Transferu Technologii (Elbląg). Fundusze kapitału zaląŝkowego: w połowie 2009 roku w Polsce funkcjonowało 9 funduszy kapitału zaląŝkowego, które mają siedzibę w 5 województwach. W woj. warmińsko-mazurskim nie jest zlokalizowany Ŝaden z tego typu funduszy. To samo dotyczy woj. podlaskiego i kujawskopomorskiego. Natomiast w woj. mazowieckim zlokalizowane są 3 fundusze (BBI Seed Fund Fundusz Kapitałowy SK, AIP Seed Capital, Business Angel Seedfund), a w woj. pomorskim 1 (Business Angel Seedfund), Sieci aniołów biznesu: w połowie 2009 roku w Polsce funkcjonowało 7 Sieci, z których 3 naleŝały do Europejskiej Sieci Aniołów Biznesu (EBAN) zlokalizowanych w 5 województwach. W woj. warmińsko-mazurskim nie została utworzona ani jedna z tego typu sieci. To samo dotyczy województwa pomorskiego i podlaskiego. Natomiast na terenie woj. mazowieckiego ma siedzibę Lewiatan Business Angels (LBA), a w woj. kujawsko-pomorskim Polska Sieć Aniołów Biznesu PolBAN. Lokalne i regionalne fundusze poŝyczkowe: w połowie 2009 r. zidentyfikowano w Polsce 82 fundusze poŝyczkowe o lokalnym lub regionalnym charakterze. 6 funduszy poŝyczkowych znajduje się na terenie woj. warmińsko-mazurskiego (7,32%): Działdowo Lokalny Fundusz PoŜyczkowy, Nidzica MikropoŜyczki, Fundusz PoŜyczkowy [Fundacja Wspierania Przedsiębiorczości Regionalnej] Gołdap, Regionalny Fundusz PoŜyczkowy [Warmińsko-Mazurska Agencja Rozwoju Regionalnego SA w Olsztynie], Łukta Fundacja Rozwoju Regionu Łukta, Pasłęk Centrum Rozwoju Ekonomicznego Pasłęka. Fundusze poręczeń kredytowych: w połowie 2009 r. zidentyfikowano 54 funduszy tworzone głównie z inicjatywy władz samorządowych; od szczebla lokalnego po wojewódzki. W woj. warmińsko-mazurskim zlokalizowanych jest 6 funduszy poręczeniowych: Działdowo Warmińsko- Mazurski Fundusz Poręczenia Kredytowe, Działdowo Działdowska Agencja Rozwoju, Iława Fundusz Poręczeń Kredytowych, Nidzica Fundusz Poręczeń Kredytowych, Ostróda Fundusz Poręczeń Kredytowych, Kętrzyn Fundusz Poręczeń Kredytowych. Ośrodki szkoleniowo-doradcze: identyfikowane pod róŝnymi nazwami (Ośrodki Wspierania Przedsiębiorczości, Centra Wspierania Biznesu, Kluby Przedsiębiorczości, Punkty Konsultacyjno- Doradcze). W drugiej połowie 2009 r. zidentyfikowano 318 tego rodzaju ośrodków. 16 ośrodków zlokalizowanych jest na terenie woj. warmińsko-mazurskiego. Są to: Działdowska Agencja Rozwoju (Działdowo), Ośrodek Wspierania Przedsiębiorczości (Ełk), Regionalny Ośrodek Europejskiego Funduszu Społecznego prowadzony przez Nidzicką Fundację Rozwoju NIDA (Ełk), Nidzicka Fundacja Rozwoju NIDA (Nidzica), Zrzeszenie Prywatnego Handlu i Usług (Olsztyn), Warmińsko-Mazurska Izba Rzemiosła i Przedsiębiorczości (Olsztyn), Punkt Konsultacyjny przy Elbląskiej Izbie Przemysłowo-Handlowej (Elbląg), Regionalny Ośrodek Europejskiego Funduszu Społecznego przy Elbląskim Stowarzyszeniu Wspierania Inicjatyw Pozarządowych (Elbląg), Fundacja Rozwoju Regionu Gołdap (Gołdap), Iławska Izba Gospodarcza (Iława), Fundacja Wspieranie i Promocja Przedsiębiorczości na Warmii i Mazurach (Olsztyn), Regionalny Punkt Konsultacyjny przy WMARR S.A., (Olsztyn), Regionalny Ośrodek Europejskiego Funduszu Społecznego przy Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Ośrodek Samorządu Lokalnego (Olsztyn), Enterprise Europe Network przy WMARR S.A. (Olsztyn), Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości ATUT (Ostróda), Centrum Rozwoju Ekonomicznego Pasłęka przy Stowarzyszeniu Centrum Rozwoju Ekonomicznego Pasłęka (Pasłęk), 15

Wykres 3 Liczba ośrodków innowacji i przedsiębiorczości w woj. warmińsko-mazurskim(n=37) 16

2. Cel i zakres badania 2.1. Cele badania Cele badania obejmowały: 1. zdobycie wiedzy nt. wykorzystania i zapotrzebowania mikro, małych, średnich oraz duŝych przedsiębiorstw z województwa warmińsko-mazurskiego na usługi świadczone przez instytucje otoczenia biznesu (w tym usługi innowacyjne), w szczególności określenie: a. poziomu wiedzy nt. znajomości zagadnienia /definicji IOB, b. aktualnego poziomu wiedzy przedsiębiorstw nt. rodzaju i dostępności usług oferowanych przez IOB, c. zapotrzebowania przedsiębiorstw na usługi oferowane przez IOB, adekwatności oferowanych w chwili obecnej usług do potrzeb przedsiębiorstw, d. wykorzystania przez mikro, małe, średnie oraz duŝe przedsiębiorstwa usług oferowanych przez IOB, e. jakości świadczonych usług, f. rodzaju i skali wykorzystania usług (informacyjne, finansowe, szkoleniowe, płatne, bezpłatne itp.) z uwzględnieniem podziału na branŝe, powiaty, g. barier w korzystaniu z usług instytucji otoczenia biznesu; 2. uzyskanie wiedzy na temat dostępności oferowanych przez IOB usług na rzecz mikro, małych, średnich oraz duŝych firm z województwa warmińsko-mazurskiego, w szczególności określenie: a. dostępności lokalizacyjnej IOB, b. sposobu informowania o usługach świadczonych przez IOB; 3. uzyskanie wiedzy na temat oczekiwanej przez przedsiębiorców ze strony IOB oferty usług oraz sposobów komunikowania się; 4. opracowanie rekomendacji co do działań, jakie powinny zostać podjęte w ramach tworzonego Regionalnego Systemu Usług; 5. opracowanie rekomendacji co do kierunków współpracy administracji regionalnej, instytucji otoczenia biznesu, instytucji naukowo-badawczych w celu wzmocnienia systemu wsparcia przedsiębiorstw z regionu i dostarczenia efektywnych i adekwatnych do potrzeb usług (w tym równieŝ usług innowacyjnych). 2.2. Zakres badania Badaniem zostały objęte przedsiębiorstwa prowadzące działalność na terenie województwa warmińsko-mazurskiego (mikro, małe, średnie i duŝe). 17

3. Koncepcja raportu z badania Opracowana przez nas koncepcja raportu odpowiada ściśle celom badania, widzianym w kontekście celów Strategii Rozwoju Społeczno Gospodarczego Województwa Warmińsko Mazurskiego, wskazanym we wstępie do Raportu końcowego. W Raporcie została zanalizowana problematyka usług Instytucji Otoczenia Biznesu (IOB) dla przedsiębiorców z regionu mazursko-warmińskiego. Dla zapewnienia maksymalnej uŝyteczności raportu z punktu widzenia projektu systemowego, w ramach którego zostało wykonane badanie, prezentuje on tę kwestię z dwóch punktów widzenia: popytu, w tym potencjalnego popytu ze strony przedsiębiorców; podaŝy, w tym potencjalnej podaŝy ze strony IOB. Takiemu podejściu została podporządkowana metodologia badania. 3.1. Definicje Analizę poprzedziliśmy określeniem definicji pojęć podstawowych dla analizowanej problematyki, w tym przede wszystkim instytucji otoczenia biznesu. PoniŜej przedstawiamy nasze podejście do tego zagadnienia. Nie istnieje jedna, powszechnie uznana definicja instytucji otoczenia biznesu 7. Jedna z szerszych definicji 8 określa je jako instytucje oferujące przedsiębiorcom usługi wspierające w szerokim zakresie. Pomoc moŝe dotyczyć zagadnień związanych z tworzeniem, prowadzeniem i rozwojem przedsiębiorstwa. Oferta instytucji otoczenia biznesu obejmuje udzielanie informacji, szkolenia, doradztwo, usługi B+R itp. Do instytucji otoczenia biznesu zaliczamy np. stowarzyszenia przedsiębiorców, centra wspierania przedsiębiorczości, inkubatory przedsiębiorczości, centra transferu technologii, instytucje sfery B+R, fundusze poŝyczkowe, firmy prywatne świadczące usługi dla przedsiębiorców itp. 7 8 Szczegółowe omówienie zakresu pojęcia instytucji otoczenia biznesu moŝna znaleźć m.in. w: Burdecka W. Instytucje Otoczenia Biznesu, PARP, 2004. Niemniej jednak takŝe w tej publikacji nie jest zawarta definicja IOB. Źródło: www.pi.gov.pl 18

Jak widać, zakres podmiotów, jakie mogą zaliczać się do instytucji otoczenia biznesu jest bardzo duŝy, nie moŝna teŝ wydzielić granic np. ze względu na sektor, który podmioty te reprezentują (mogą to być zarówno organizacje pozarządowe, jak teŝ organy władz samorządu terytorialnego czy teŝ spółki prawa handlowego). WaŜna jest natomiast ich funkcja, jaką pełnią z punktu widzenia przedsiębiorcy. Z punktu widzenia celów badania przyjęta została definicja instytucji otoczenia biznesu wynikająca z zasad akredytacji podmiotów do sieci Krajowego Systemu Usług dla MSP prowadzonej przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości. Za przyjęciem tego rozwiązania przemawia zarówno fakt liczby instytucji otoczenia biznesu zrzeszonych w tej sieci (jest to największa sieć tego rodzaju w Polsce), a takŝe fakt, Ŝe pomimo, Ŝe sieć ta istnieje juŝ ponad 10 lat, główne zasady przystąpienia do niej (biorąc pod uwagę kryteria przydatności aplikującej do sieci organizacji z punktu widzenia przedsiębiorców) nie uległy zasadniczej zmianie. Wydaje się więc być definicją najpełniejszą i rzetelnie rozgraniczającą podmioty o charakterze instytucji otoczenia biznesu od podmiotów o innych funkcjach 9. Przyjęliśmy więc następującą definicję instytucji otoczenia biznesu: Instytucja otoczenia biznesu to podmiot, który: 1. nie działa dla zysku, lub przeznacza zysk na cele statutowe, związane z rozwojem przedsiębiorstw i innowacyjności, w tym tworzeniem nowych miejsc pracy oraz 2. zapewnia przedsiębiorcom oraz osobom podejmującym działalność gospodarczą świadczenie usług: a. doradczych o charakterze: - ogólnym - proinnowacyjnym - słuŝącym rozwojowi przedsiębiorstwa przez poprawę istniejącego lub wdroŝenie nowego procesu technologicznego, produktu lub usługi, tj. usługi dotyczące w szczególności: oceny potrzeb technologicznych, promocji technologii i nowych rozwiązań organizacyjnych, wdraŝania nowych technologii, innych działań, w których następuje transfer wiedzy lub innowacyjnej technologii b. szkoleniowych, c. informacyjnych, polegających na: - udzielaniu informacji (o administracyjno prawnych aspektach prowadzenia działalności gospodarczej; dostępnych programach pomocy publicznej dla przedsiębiorców oraz innych dostępnych źródłach finansowania działalności gospodarczej; teleadresowych; o targach, wystawach i innych wydarzeniach gospodarczych; zasadach inwestowania w krajach UE; zasadach sporządzania wniosków o pomoc publiczną i finansowanie działalności gospodarczej z innych źródeł), 9 Ogólne kryteria zostały określone w Ustawie z dnia 9 listopada 2000 r., o utworzeniu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (Dz. U. nr 42 poz. 273). Szczegółowe kryteria, które muszą zostać spełnione w celu rejestracji w sieci KSU zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 stycznia 2005 r. w sprawie Krajowego Systemu Usług dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw (Dz. U. nr 27/2005 poz. 220 i 221). 19

- wprowadzaniu informacji o ofercie handlowej do baz danych słuŝących nawiązywaniu współpracy gospodarczej, - wyszukiwaniu potencjalnych partnerów gospodarczych w dostępnych bazach danych, d. finansowych w zakresie udzielania poŝyczek lub poręczeń. PoniewaŜ jedną z kluczowych kategorii usług objętych analizą stanowią usługi innowacyjne (proinnowacyjne), równieŝ to pojęcie wymaga definicji na potrzeby badania. Ze względu na kluczowe znaczenie innowacji w podnoszeniu konkurencyjności firm oraz istotną rolę, jaką w zakresie poprawy innowacyjności powinny odgrywać instytucje otoczenia biznesu, przyjęliśmy na potrzeby raportu, Ŝe usługa innowacyjna oznacza usługę proinnowacyjną, a więc słuŝącą wsparciu działalności innowacyjnej przedsiębiorstwa. Usługa proinnowacyjna będzie rozumiana jako kaŝda usługa świadczona przez instytucje otoczenia biznesu, o ile dotyczy jednego z poniŝszych obszarów: a. oceny potencjału i potrzeb technologicznych przedsiębiorstwa (audyt technologiczny), b. pośrednictwa w procesie transferu wiedzy, c. pośrednictwa w procesie transferu technologii, w tym: (1) przygotowania oferty lub zapytania o technologię, (2) przeglądu profili dostawców lub odbiorców technologii, (3) nawiązania kontaktu z dostawcą lub odbiorcą technologii, (4) pomocy doradczej we wdraŝaniu technologii lub podczas negocjacji i zawierania umowy pomiędzy odbiorcą a dostawcą technologii, (5) monitorowania wdraŝania technologii lub realizacji umowy oraz innych aspektów pomocy powdroŝeniowej, d. pomocy doradczej w realizacji projektów badawczych obejmujących przedsięwzięcia techniczne, technologiczne lub organizacyjne prowadzące do stworzenia prototypu, e. pomocy we wdraŝaniu wyników prac badawczych lub nowych technologii w przedsiębiorstwach, f. pomocy we wdraŝaniu nowych produktów lub usług przez przedsiębiorstwa, g. pomocy we wdraŝaniu nowych rozwiązań organizacyjnych i marketingowych, h. pomocy w rozwijaniu wzornictwa przemysłowego, i. pomocy w ochronie własności intelektualnej (np. przygotowaniu wniosku patentowego). 20

3.2. Kategorie analizy W celu dokonania analizy popytu na usługi IOB oraz ich podaŝy, niezbędne było dokonanie kategoryzacji zarówno usług, jak i świadczących je instytucji. PoniŜej znajduje się katalog instytucji otoczenia biznesu, według którego kategoryzowano analizowane IOB: Agencja rozwoju regionalnego Agencja rozwoju lokalnego Centrum rozwoju przedsiębiorczości Fundusz poręczeniowy Fundusz poŝyczkowy Organizacja pracodawców Izba lub cech rzemieślniczy Centrum innowacji i transferu technologii Inkubator Park technologiczny lub przemysłowy Uczelnia wyŝsza Instytut naukowo-badawczy Inne Badaniu poddana została znajomość instytucji otoczenia biznesu wśród przedsiębiorstw woj. warmińsko-mazurskiego. Badanie znajomości IOB miało charakter dwustopniowy w pierwszej kolejności zapytano o znajomość tzw. spontaniczną, a następnie znajomość tzw. wspomaganą. We współpracy z Zamawiającym, stworzona została lista IOB, których znajomość wspomagana została zweryfikowana w czterostopniowej skali: nie znam, znam ze słyszenia, znam ofertę, korzystałem z usług tej instytucji. Lista IOB podlegających badaniu znajomości wspomaganej została opracowana z uwzględnieniem m.in. kryterium zasięgu oddziaływania i aktywności instytucji na runku usług dla przedsiębiorstw. Analiza zapotrzebowania i podaŝy usług dla przedsiębiorców była prowadzona przy zastosowaniu dwustopniowego katalogu rozpatrywanych usług. ZaleŜało nam bowiem na uzyskaniu moŝliwie precyzyjnych wyników tego badania, tak aby dobrze zidentyfikować potrzeby w zakresie usług dla biznesu i aby dzięki płynące z niego wnioski i rekomendacje mogły być rzeczywiście uŝyteczne. Przy konstrukcji katalogu analizowanych usług kierowaliśmy się oczekiwaniami Zamawiającego, w szczególności tymi dotyczącymi wyróŝnienia wśród badanych usług tych, które mają charakter innowacyjny, przy czym - jak wskazaliśmy wyŝej - przez usługę innowacyjną rozumieliśmy usług o charakterze proinnowacyjnym. PoniŜej przedstawiamy kategoryzację usług IOB, które zostały poddane analizie. 21

Usługi informacyjne Usługi informacyjne w zakresie potrzeb lokalnego rynku i moŝliwości uruchomienia oraz rozwoju działalności gospodarczej w regionie. Usługi informacyjne w zakresie potencjalnych dostawców i kooperantów. Usługi informacyjne w zakresie nowych rynków regionalnych, krajowych i międzynarodowych. Usługi informacyjne w zakresie nowych odbiorców. Usługi informacyjne w zakresie konkurentów. Usługi informacyjne w zakresie patentów, licencji, wzorów przemysłowych itp. Usługi informacyjne w zakresie certyfikatów i instytucji certyfikujących. Usługi informacyjne w zakresie instytucji doradztwa konsultingowego, podatkowego i finansowego. Usługi informacyjne w zakresie imprez targowych, warsztatów szkoleniowych, konkursów dla przedsiębiorstw. Usługi informacyjne w zakresie źródeł finansowania działalności gospodarczej. Usługi informacyjne w zakresie unijnych programów wsparcia dla przedsiębiorstw. Usługi informacyjne w zakresie źródeł finansowania innowacji. Usługi informacyjne w zakresie najnowszych wyników badań stosowanych. Usługi informacyjne w zakresie nowych technologii. Inne usługi informacyjne. Usługi szkoleniowe Szkolenia specjalistyczne dla pracowników. Szkolenia menedŝerów. Szkolenia w zakresie dostępu i uŝytkowania baz danych. Szkolenia w zakresie specjalistycznego oprogramowania inŝynierskiego. Szkolenia w zakresie zarządzania jakością. Szkolenia dotyczące umiejętności korzystania z unijnych programów pomocowych. Inne szkolenia. Usługi doradcze ogólne Usługi doradcze ogólne w zakresie działalności przedsiębiorstw regionu. Usługi doradcze ogólne w zakresie nowych rynków krajowych i międzynarodowych. Usługi doradcze ogólne w zakresie źródeł finansowania działalności gospodarczej. Usługi doradcze ogólne w zakresie uczestnictwa w unijnych programach wsparcia. Usługi doradcze ogólne w zakresie pozyskania nowych dostawców i kooperantów. Usługi doradcze ogólne w zakresie pozyskania doradztwa podatkowego i finansowego. Usługi doradcze ogólne w zakresie pozyskania partnerów technologicznych i biznesowych. Usługi doradcze ogólne w zakresie sprzedaŝy i marketingu. Usługi doradcze ogólne w zakresie promowania marek i wizerunku przedsiębiorstw regionu. Usługi doradcze ogólne w zakresie uczestnictwa w targach, wystawach, konferencjach, seminariach i konkursach. Usługi doradcze ogólne w zakresie organizowania targów, wystaw, konferencji, seminariów i konkursów dla przedsiębiorstw. Usługi doradcze ogólne w zakresie uczestnictwa w krajowych i międzynarodowych programach badawczych. Usługi doradcze ogólne w zakresie źródeł finansowania innowacji. Usługi doradcze ogólne w zakresie wprowadzania systemów informatycznych. Usługi doradcze ogólne w zakresie nowych technologii. Usługi doradcze ogólne w zakresie pozyskania patentów, licencji, wzorów uŝytkowych itd. Usługi doradcze ogólne w zakresie dotarcia do instytucji certyfikujących. Usługi doradcze ogólne w zakresie wdraŝania nowych procesów technologicznych. 22

Usługi doradcze ogólne w zakresie kontaktów pomiędzy wynalazcami a producentami. Usługi doradcze ogólne w zakresie rozwoju nowego wyrobu, technologii, usługi. Inne usługi doradcze ogólne. Usługi doradcze proinnowacyjne Ocena potencjału i potrzeb technologicznych przedsiębiorstwa (audyt technologiczny). Pośrednictwo w procesie transferu wiedzy. Pośrednictwo w procesie transferu technologii, w tym: o przygotowanie oferty lub zapytania o technologię, o przegląd profili dostawców lub odbiorców technologii, o nawiązanie kontaktu z dostawcą lub odbiorcą technologii, o pomoc doradcza we wdraŝaniu technologii lub podczas negocjacji i zawierania umowy pomiędzy odbiorcą a dostawcą technologii, o monitorowanie wdraŝania technologii lub realizacji umowy oraz inne aspekty pomocy powdroŝeniowej. Pomoc doradcza w realizacji projektów badawczych obejmujących przedsięwzięcia techniczne, technologiczne lub organizacyjne prowadzące do stworzenia prototypu. Pomoc we wdraŝaniu wyników prac badawczych lub nowych technologii w przedsiębiorstwach. Pomoc we wdraŝaniu nowych produktów lub usług przez przedsiębiorstwa. Pomoc we wdraŝaniu nowych rozwiązań organizacyjnych. Pomoc w rozwijaniu wzornictwa przemysłowego. Pomoc w ochronie własności intelektualnej (np. przygotowaniu wniosku patentowego). Inne usługi doradcze proinnowacyjne. Usługi finansowe Usługi finansowe w zakresie oferty funduszy poŝyczkowych. Usługi finansowe w zakresie oferty funduszy poręczeniowych. Usługi finansowe w zakresie oferty instrumentów wysokiego ryzyka (sieć aniołów biznesu, fundusz zaląŝkowy, w tym pre-seed i seed) 3.3. Zestawienie podaŝy i popytu Jak juŝ wspomniano, dla zapewnienia maksymalnej praktycznej uŝyteczności raportu, analizą objęto nie tylko zagadnienia zapotrzebowania na usługi ze strony przedsiębiorców, ale takŝe ich podaŝy ze strony IOB. Podczas analizy strony popytowej pod uwagę brany był równieŝ popyt potencjalny, a więc obszary, w których zapotrzebowanie na usługi IOB jeszcze nie jest bezpośrednio formułowane, ale moŝna załoŝyć, Ŝe pojawi się ze względu na to, Ŝe są to obszary, w których przedsiębiorcy zamierzają rozwijać działalność lub w których obowiązują wymogi zmuszające lub skłaniające przedsiębiorców do wprowadzania określonych standardów lub rozwiązań. Jeśli chodzi o analizę podaŝy, to dąŝyliśmy do określenia zarówno zakresu obecnie świadczonych usług, jak i potencjału IOB w województwie warmińsko-mazurskim do świadczenia poszczególnych kategorii usług, w tym równieŝ tych, w zakresie których występuje potencjał popytowy ze strony przedsiębiorców. 23

Do wykonania tej analizy zastosowaliśmy narzędzie w postaci macierzy adekwatności. Przedstawienie w raporcie problematyki usług IOB dla przedsiębiorców w zaproponowany sposób pozwoliło na zidentyfikowanie kluczowych luk w aktualnej ofercie IOB oraz w ich potencjale do świadczenia usług, na które istnieje zapotrzebowanie lub moŝna się go spodziewać w bliskiej przyszłości. Dodatkowo, dało to takŝe okazję do zaobserwowania, na jakie usługi nie jest deklarowany popyt. Dzięki zaproponowanemu podejściu moŝliwe było uzyskanie dobrej bazy słuŝącej opracowaniu wniosków i rekomendacji dotyczących kierunków rozwoju sieci IOB w regionie, zarówno jeśli chodzi o kształtowanie oferty, jak rozwój zdolności instytucjonalnej niezbędnej dla zapewnienia odpowiedniej jakości usług, a takŝe rozwój współpracy międzyinstytucjonalnej, słuŝącej uzyskaniu w regionie kompleksowej oferty, przekraczającej moŝliwości pojedynczych instytucji. Odnoszą się one równieŝ do aspektu informacyjno-promocyjnego działalności IOB, ukierunkowanego na podniesienie poziomu zainteresowania firm korzystaniem z usług tych instytucji. 24

4. Szczegółowy opis metodologii badania W badaniu zostały połączone róŝnorodne rodzaje danych oraz róŝnorodne metody badawcze, tzn. zastosowano triangulację metodologiczną. Podejście to umoŝliwiło wieloaspektową obserwację i analizę przedmiotu badania. Została zastosowana: triangulacja źródeł danych (1-szy poziom triangulacji): przeanalizowano zarówno dokumenty zastane róŝnego typu, jak i dane wywołane pochodzące z badań terenowych przeprowadzonych róŝnymi metodami; triangulacja metod badawczych (2- gi poziom triangulacji): łączenie róŝnych metod badawczych w badaniu tych samych zagadnień, co pozwoliło na uchwycenie róŝnych aspektów badanego przedmiotu (analiza dokumentów, wywiady ankietowe oraz indywidualne wywiady pogłębione); podejście to pozwoliło teŝ wykorzystać mocne strony kaŝdej metody przy wzajemnej neutralizacji ich słabości; triangulacja perspektyw badawczych (3-ci poziom triangulacji): ewaluacja została przeprowadzona przez zespół badaczy, nie przez jedną osobę, co pozwoliło uzyskać bogatszy i bardziej wiarygodny obraz badanego przedmiotu. 4.1. Planowane metody i techniki badawcze Ze względu na charakter badania i specyfikę ocenianej problematyki, wykorzystano przy jego realizacji pakiet zróŝnicowanych metod i technik gromadzenia danych pierwotnych i wtórnych. Na zestaw zastosowanych metod i technik badawczych złoŝyły się: 25

4.1.1. Analiza dokumentów Analiza objęła kilka typów źródeł: Dokumenty strategiczne województwa warmińsko-mazurskiego, do których naleŝą przede wszystkim: Zaktualizowana Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Województwa Warmińsko Mazurskiego do roku 2020, 2005. Regionalna Strategia Innowacyjności Województwa Warmińsko-Mazurskiego, 2004. Publikacje dotyczące problematyki usług dla przedsiębiorców i świadczących je instytucji, w tym: R. Kisiel, M. Wojarska, K. Babuchowska, R. Marks-Bielska, Badanie instytucji otoczenia biznesu województwa warmińsko-mazurskiego pod kątem konkurencyjności i innowacyjności świadczonych usług wraz z rekomendacjami, Olsztyn 2010. W. Burdecka, Instytucje otoczenia biznesu, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2004. G. Cieśla, A. Forin, M. Korczyński, S. Marczyńska, M. Piotrowicz, M. Saragata, Dobre praktyki ośrodków Krajowego Systemu Usług w prowadzeniu projektów, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2008. M. Daszkiewicz, Jednostki badawczo-rozwojowe jako źródło innowacyjności w gospodarce i pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2008. S. Łobejko, Stan i tendencje rozwojowe sektora jednostek badawczo-rozwojowych w Polsce, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2008. Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2009, B. Matusiak (red.), Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Łódź/Warszawa 2009. PARTNER PRZEDSIĘBIORCY. Ogólnopolski Informator Krajowego Systemu Usług dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw, red. A. Forin, S. Marczyńska, A. Szwoch, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2008. A. Rogut, B. Piasecki, M. Klepka, P. CzyŜ, Dobre praktyki wdraŝania Regionalnych Strategii Innowacyjnych w Polsce, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2009. Transfer technologii z uczelni do biznesu. Tworzenie mechanizmów transferu technologii, K. Santarek (red.), J. Bagiński, A. Buczacki, D. Sobczak, A. Szerenos, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2008. Wybrane aspekty funkcjonowania parków technologicznych w Polsce i na świecie, K. B. Matusiak, A. Bąkowski (red.), Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2008. Raport nr 12/2009. Fundusze PoŜyczkowe w Polsce wspierający mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa według stanu na 30 czerwca 2009 r., Polskie Stowarzyszenie Funduszy PoŜyczkowych, Szczecin 2009 r. Raport o stanie funduszy poręczeń kredytowych w Polsce. Stan na dzień 31.12.2008 r., Krajowe Stowarzyszenie Funduszy Poręczeniowych. 26

Publikacje dotyczące sektora przedsiębiorstw, zwłaszcza w kontekście innowacyjności, takie jak: Innowacyjność 2008. Stan innowacyjności, projekty badawcze, metody wspierania, społeczne determinanty, A. śołnierski (red.), Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2008. J. Kornecki i in., Potencjał małych i średnich przedsiębiorstw w dziedzinie kreowania nowych produktów innowacyjnych rozwiązania proekologiczne, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2009. Perspektywy rozwoju MSP wysokich technologii w Polsce do 2020 roku, E. Wojnicka, P. Klimczak, M. Wojnicka, J. Dąbkowski, W. Podsiadła (red.), Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2006. Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2007 2008, A. śołnierski (red.), Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2009. Trendy rozwojowe inteligentnych organizacji w globalnej gospodarce, S. Łobejko, PARP, 2009. Badanie zapotrzebowania na działania wspierające rozwój usług świadczonych elektronicznie (e-usług) przez przedsiębiorstwa mikro i małe, J. Kuciński, B. Mazurek Kucharska, R. Flis, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2009. Przedsiębiorczość akademicka. Raport z badania, G. Banerski, A. Gryzik, K. B. Matusiak, M. MaŜewska, E. Stawasz, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2009 Foresight kadr nowoczesnej gospodarki, red. K. B. Matusiak, J. Kuciński, A. Gryzik, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2009. Badanie firm rodzinnych. Raport końcowy, red. Anna Kowalewska, Warszawa 2009. Przedsiębiorczość w Polsce, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2010. Strategiczne źródła informacji w działalności przedsiębiorstw. Raport z badania, R. Maik, A. Gołoś, K. Szczerbacz, P. Walkiewicz, PARP, Warszawa 2010. Dane statystyczne dotyczące sektora przedsiębiorstw w województwie warmińsko-mazurskim. Celem analizy dokumentów było dokonanie ostatecznej strukturyzacji przedmiotu badania (ustalenie definicji, katalogów analizowanych usług itp.), zgromadzenie danych dotyczących charakterystyki sektora przedsiębiorstw w województwie warmińsko-mazurskim, z uwzględnieniem przedsiębiorstw innowacyjnych oraz danych odnoszących się do Instytucji Otoczenia Biznesu i świadczonych przez nie usług. Dane te zostały następnie pogłębione w trakcie badań terenowych. 4.1.2. Wywiady kwestionariuszowe (CAWI) 27

Badanie kwestionariuszowe zrealizowane za pomocą ankiety internetowej CAWI (Computer Assisted Web Interviewing) zostało skierowane do przedsiębiorstw z województwa warmińskomazurskiego. Jako podstawę do przygotowania operatu zastosowano bazę HBI. Zawiera ona ponad 4000 profili firm z województwa warmińsko-mazurskiego, w tym ponad 90 firm zatrudniających co najmniej 250 pracowników. Jest profesjonalnym narzędziem pracy dla działów marketingu i sprzedaŝy, uhonorowanym Medalem Europejskim przyznawanym przez Urząd Komitetu Integracji Europejskiej i Business Centre Club. Przy doborze próby zachowaliśmy jej warstwowanie według następujących kryteriów: Badanie CAWI było przeprowadzone na przełomie lipca i sierpnia 2010 r. W badaniu wzięło udział 281 przedsiębiorstw z województwa warmińsko-mazurskiego, spośród 2473 firm, które po uprzednim kontakcie telefonicznym, przekazały adres e-mail, na który został wysłany link do ankiety. Największą grupę respondentów stanowią osoby reprezentujące przedsiębiorstwa zlokalizowane w Olsztynie (30% respondentów), na drugim miejscu uplasowali się respondenci udzielający odpowiedzi w imieniu firm z powiatu olsztyńskiego (ok. 17% respondentów). Udział respondentów z kaŝdego innego powiatu województwa warmińsko-mazurskiego jest zdecydowanie mniejszy i nie przekracza 6%. Tabela 2 Rozkład respondentów wg powiatów (N=281) Powiat Częstość Procent M. Olsztyn 84 30,0 M. Elbląg 14 5,0 Bartoszycki 4 1,4 Braniewski 5 1,8 Działdowski 8 2,9 Elbląski 9 3,2 Ełcki 10 3,6 GiŜycki 15 5,4 Gołdapski 3 1,1 Iławski 11 3,9 Kętrzyński 9 3,2 28

Lidzbarski 7 2,5 Mrągowski 7 2,5 Nidzicki 10 3,6 Nowomiejski 5 1,8 Olecki 7 2,5 Olsztyński 48 17,1 Ostródzki 10 3,6 Piski 3 1,1 Szczycieński 5 1,8 Węgorzewski 6 2,1 Brak Danych 1 0,4 Ogółem 281 100,0 Największa grupa respondentów pracuje w branŝy usługowej (25,4%), a takŝe handlu hurtowym i detalicznym oraz naprawie pojazdów samochodowych i motocyklowych (22,1%). Pozostali pracują w: budownictwie (11,1%), przetwórstwie przemysłowym (9,6%) oraz rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie (5,7%). Mniej respondentów zajmuje się działalnością związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi turystyką i gastronomią (3,9%), kulturą, rozrywką i rekreacją (3,2%) dostawą wody; gospodarowaniem ściekami i odpadami oraz działalnością związaną z rekultywacją (2,9%), obsługą rynku nieruchomości (2,9%) oraz innymi działalnościami, w tym związaną z wytwarzaniem i zaopatrywaniem w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych, transportem i gospodarką magazynową, informacją i komunikacją, działalnością profesjonalną, naukową i techniczną, działalnością w zakresie usług administrowania i działalnością wspierającą, edukacją, opieką zdrowotną i pomocą społeczną oraz gospodarstwami domowymi zatrudniającymi pracowników i gospodarstwami domowymi produkującymi wyroby i świadczącymi usługi na własne potrzeby (9,6%). 29

Wykres 4 BranŜe działania przedsiębiorstw, które reprezentują respondenci (N=281) Pod względem wielkości zatrudnienia w przedsiębiorstwie, w badaniu dominują firmy zatrudniające do dziewięciu pracowników (58,4%) oraz od 10 do 49 pracowników (25,1%). Znacznie mniejszy odsetek stanowią firmy zatrudniające od 50 do 249 osób (11,5%) oraz powyŝej 250 pracowników (5%). Wykres 5 Firmy biorące udział w badaniu wg wielkości (N=281) 30

W zakresie pełnionej funkcji, najwięcej respondentów prowadzi własną działalność gospodarczą - jest właścicielem firmy (51,8%), piastuje stanowisko dyrektora zarządzającego lub prezesa zarządu (15,7%). NiŜszy odsetek, stanowią osoby pracujące na stanowiskach kierowniczych (13,7%), specjalistycznych (11,2%) i innych (7,6%). Wykres 6 Respondenci wg pełnionych funkcji (N=281) W kwestii innowacyjności produktów/usług oferowanych przez firmy, w których pracują osoby badane, najwięcej respondentów zwróciło uwagę na brak innowacyjności tychŝe produktów/usług (21,1%). Wśród badanych firm 20,4% wskazało na innowacyjność oferowanych produktów/usług na poziomie regionu, na poziomie powiatu (17,9%) i w skali kraju (17,9%). Mniejszy odsetek osób ocenił innowacyjność swych produktów/usług na poziomie gminy oraz Unii Europejskiej/świata (po 11,4%). 31

Wykres 7 Poziom innowacyjności produktów/usług oferowanych przez w firmy, w których pracują respondenci (N=281) W większości przedsiębiorstw w ciągu ostatnich 12 miesięcy nie wprowadzono innowacji procesowej (53,4%) ani produktowej (56,4%). Mniej firm wprowadziło co najmniej jedną innowację procesową (38,3%) bądź produktową (38,3%). Mały odsetek respondentów nie posiadał wiedzy odnośnie innowacji procesowych (8,3%) lub produktowych (5,3%) implementowanych w swych przedsiębiorstwach. Znaczący odsetek respondentów wskazał, Ŝe w firmach, w których pracują nie wprowadzono Ŝadnej innowacji procesowej i produktowej (42%), natomiast w 25% przedsiębiorstw zdecydowano się na wdroŝenie obydwu innowacji (zaleŝność istotna na poziomie p < 0,001). Wykres 8 Innowacyjność badanych firm (N=281) Nie wykazano istotnych zaleŝności między branŝą, w której działa przedsiębiorstwo a wprowadzaniem innowacji produktowych i procesowych (p< 0,05). W branŝy przetwórstwa przemysłowego stopień innowacyjności produktu/usługi był najwyŝszy na poziomie Unii Europejskiej i świata (38%). W dziedzinie handlu hurtowego i detalicznego; naprawie pojazdów samochodowych i motocyklowych stopień innowacyjności produktu/usługi był najwyŝszy na poziomach powiatu (38%) i regionu (22%). 32

Natomiast w branŝy usług określonej jako pozostałe stopień innowacyjności produktu/usługi był najwyŝszy na poziomach kraju, regionu i powiatu - odpowiednio 31%, 29% i 25% (zaleŝności istotne na poziomie p < 0,001). Wykres 9 Innowacyjność a branŝa (N=128) 4.1.3. Pogłębione wywiady telefoniczne (ITI) Pogłębione wywiady telefoniczne pozwoliły na poszerzenie, pogłębienie oraz w pewnym zakresie zweryfikowanie informacji uzyskanych w wyniku analizy danych zastanych oraz badania ankietowego. Zastosowanie wywiadów indywidualnych było istotne dla prawidłowego sformułowania wniosków i rekomendacji, gdyŝ jak wskazuje nasze doświadczenie z wcześniejszych badań, zwłaszcza dotyczących przedsiębiorstw dane uzyskiwane z badań ilościowych często nie dają wystarczającego materiału do pogłębionej analizy. Wywiady zostały przeprowadzone z 25 przedsiębiorcami z województwa warmińsko-mazurskiego (z respondentami z grupy badawczej objętej badaniem ankietowym). Dobór próby nastąpił w sposób celowy, na podstawie analizy dokumentów oraz konsultacji z Zamawiającym. Do badania techniką wywiadów telefonicznych zostali wytypowani przedsiębiorcy, którzy brali udział takŝe w badaniu CAWI. Brano pod uwagę w pierwszej kolejności respondentów, którzy korzystali z usług IOB oraz takich, którzy nie korzystali, ale posiadali wiedzę na ten temat, a następnie równieŝ tych, którzy nie korzystali i nie posiadali wiedzy, ale zainteresowanych zdobyciem informacji dotyczących usług IOB. Przy doborze próby zwracano takŝe uwagę na róŝnorodność branŝy, w których działają przedsiębiorcy oraz zadeklarowaną w ankiecie innowacyjność firmy. 33

Respondenci, z którymi zostały przeprowadzone indywidualne wywiady pogłębione reprezentowali następujące branŝe: Handel detaliczny i hurtowy paliwami Produkcja tuszy i tonerów do drukarek Budowa dróg i ulic SprzedaŜ lakierów samochodowych Produkcja i dystrybucja ciepła Autoryzowany operator producenta artykułów spoŝywczych SprzedaŜ i montaŝ okien i parapetów Handel pisklętami Handel i usługi głównie sprzęt komputerowy, elektroniczny i biurowy Prowadzenie ksiąg rachunkowy Drukarnia Produkcja elementów do mebli Usługi głównie montaŝ oświetlenia Produkcja obuwia dla dzieci BranŜa klimatyzacyjna i wentylacyjna Rachunkowość i doradztwo podatkowe Hotel i restauracja Handel Ŝywymi zwierzętami do produkcji Usługi budowlane, hurtownia i wynajem sprzętu budowlanego Przedstawicielstwo na Polskę ekskluzywnych naczyń kuchennych Instytucja finansowa Produkcja urządzeń myjących Zakład szklarski Budowa domów drewnianych Produkcja opakowań papierowych i kartonów. Przedsiębiorstwa, które wzięły udział w badaniu to głównie firmy małe (zatrudniające do 49 pracowników). Tabela 3. Wielkość zatrudnienia (N=25) Firma 0-9 10-49 50-249 >249 8 12 5 0 7 firm uczestniczących w badaniu prowadzi działalność na rynku krajowym, 6 z nich podało, Ŝe swoim zasięgiem obejmuje rynek regionalny, 5 przedsiębiorstw działa w obrębie rynku lokalnego, a 4 firmy prowadzą działalność na rynku międzynarodowym. Tabela 4. Skala działania (N=25) Rynek lokalny regionalny krajowy międzynarodowy brak danych 34

5 6 7 4 3 Wśród firm uczestniczących w badaniu 3 firmy zadeklarowały, Ŝe ich produkty i usługi są innowacyjne na poziomie regionu, 3 przedsiębiorstwa stwierdziły, Ŝe jest to poziom kraju, a 2 firmy wskazały, Ŝe oferowane przez nich produkty/usługi są innowacyjne w skali międzynarodowej (UE, świat). Tabela 5. Poziom innowacyjności (N=25) Poziom innowacyjności brak gmina region kraj UE/świat brak danych 9 2 3 4 2 5 4.2. Zestawienie pytań badawczych oraz odpowiadających im metod gromadzenia danych PoniŜsza tabela prezentuje listę pytań badawczych z przyporządkowanymi metodami badawczymi. Tabela 6 Zagadnienia i pytania badawcze oraz odpowiadające im metody gromadzenia danych Pytania badawcze Badanie dokument. Wywiady ankietowe Wywiady indywid. 1. Jaki jest poziom mikro, małych, średnich oraz duŝych przedsiębiorstw z województwa warmińsko-mazurskiego wiedzy nt. znajomości zagadnienia oraz definicji IOB? 2. Jaki jest aktualny poziom wiedzy przedsiębiorstw nt. rodzaju i dostępności usług oferowanych przez IOB w województwie warmińsko-mazurskim? 3. Jakie jest zapotrzebowanie przedsiębiorstw na usługi oferowane przez IOB? 4. Czy usługi oferowane w chwili obecnej przez IOB są adekwatne do potrzeb przedsiębiorstw? 5. Jaki jest stopień wykorzystania przez mikro, małe, średnie oraz duŝe przedsiębiorstwa usług oferowanych przez IOB? 6. Jaka jest jakość świadczonych usług przez Instytucje Otoczenia Biznesu prowadzące działalność na terenie Warmii i Mazur? 7. Jakiego rodzaju usługi IOB są świadczone w województwie warmińskomazurskim, w podziale na branŝe i powiaty? 8. Jaka jest skala wykorzystania usług świadczonych przez IOB w województwie warmińsko-mazurskim (informacyjne, finansowe, szkoleniowe, doradcze, płatne, bezpłatne itp.) x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9. Na jakie bariery napotykają przedsiębiorstwa zamierzające skorzystać z x x x usług Instytucji Otoczenia Biznesu? 10. Jaka jest dostępność lokalizacyjna oferowanych przez IOB usług na rzecz x x x mikro, małych, średnich oraz duŝych firm z województwa warmińskomazurskiego? 11. W jaki sposób IOB informują przedsiębiorstwa o oferowanych usługach? x x x 12. Jakiej oferty usług przedsiębiorstwa oczekują od IOB w województwie x x warmińsko-mazurskim? 13. Jakie powinny zostać podjęte działania w ramach tworzonego x x 35

Regionalnego Systemu Usług? 14. Jakie powinny być kierunki współpracy administracji regionalnej i lokalnej, instytucji otoczenia biznesu, instytucji naukowo-badawczych w celu wzmocnienia systemu wsparcia przedsiębiorstw z regionu i dostarczenia efektywnych i adekwatnych do potrzeb usług (w tym równieŝ usług innowacyjnych)? x x 4.3. Metody analizy danych Sposób analizy zebranego materiału został zróŝnicowany odpowiednio do rodzaju metod pozyskiwania danych. Były to więc sposoby adekwatne do metod jakościowych (niestandaryzowanych) i ilościowych (standaryzowanych). W przypadku metod ilościowych (standaryzowana analiza dokumentów i analiza danych statystycznych) zebrane informacje zostały wprowadzone do bazy danych Excel i poddane analizie za pomocą metod analizy właściwych dla statystyki opisowej. 4.3.1. Macierz adekwatności Istotnym narzędziem analizy była macierz adekwatności usług świadczonych przez IOB w województwie warmińsko-mazurskim do zapotrzebowania na usługi ze strony przedsiębiorców w regionie. Została ona opracowana w oparciu o analizę ekspercką zgromadzonych danych, przeprowadzoną przez zespół realizujący badanie, przy wykorzystaniu narzędzia przygotowanego w programie Excel. Macierz przedstawia w sposób stopniowalny poziom adekwatności usług IOB do potrzeb przedsiębiorców, w odniesieniu do poszczególnych zakresów analizowanych usług. 36

5. Wyniki badania 5.1. Wykorzystanie usług świadczonych przez IOB 5.1.1. Poziom wiedzy przedsiębiorstw nt. znajomości zagadnienia /definicji IOB Zdaniem respondentów badania CAWI, w największym stopniu, poprzez swoje usługi, do rozwoju warmińsko-mazurskich przedsiębiorstw przyczyniają się agencje rozwoju regionalnego, jednostki samorządu terytorialnego oraz szkoły wyŝsze. Warto podkreślić, Ŝe porównywanie niektórych rodzajów instytucji moŝe prowadzić do błędnych wniosków ze względu na fakt, Ŝe moŝliwe odpowiedzi nakładały się na siebie. Instytucja szkoleniowa czy inkubator przedsiębiorczości mogą być bowiem prowadzone w formie stowarzyszenia czy izby przemysłowo-handlowej. Niemniej, analizując zgromadzone dane warto podkreślić, Ŝe: Wysoka pozycja Agencji Rozwoju Regionalnego wynika prawdopodobnie z utoŝsamianiem przez respondentów tej nazwy z Warmińsko-Mazurską Agencją Rozwoju Regionalnego, która jest najlepiej rozpoznawalną Instytucją Otoczenia Biznesu w regionie. Stosunkowo wysoka ocena szkół wyŝszych, która, jak pokaŝą kolejne rozdziały badania, jest swego rodzaju oceną Ŝyczeniową respondenci chcieliby, aby instytucje te w większym stopniu pełniły rolę IOB. Stosunkowo wysoko oceniono fundusze poŝyczkowe/poręczeniowe w porównaniu z realną skalą oddziaływania tych instytucji. MoŜna wysunąć tezę, Ŝe istnieje niewykorzystany potencjał w tym obszarze. Oznacza to, Ŝe przedsiębiorcy postrzegają instytucje poŝyczkowe i poręczeniowe jako waŝny element systemu wsparcia (porównywalny np. z instytucjami szkoleniowymi). Stosunkowo nisko oceniono instytucje szkoleniowe, w kontekście dalej opisywanej duŝej popularności tej formy usług i znacznych zamierzeń przedsiębiorstw w tym obszarze. MoŜna postawić tezę, Ŝe IOB nie wykorzystują w pełni moŝliwości, jakie wynikają z zapotrzebowania na usługi szkoleniowe ze strony przedsiębiorstw. Niska ocena parków przemysłowych, inkubatorów przedsiębiorczości i jednostek naukowych innych niŝ szkoły wyŝsze oraz centrów transferu technologii prawdopodobnie wynika z faktu, Ŝe takich IOB w regionie jest bardzo mało. Niemniej, fakt ten wart jest podkreślenia, gdyŝ wymienione formy są jednymi z najwaŝniejszych w kontekście budowy innowacyjnej gospodarki. Instytucje konsultingowe, które mogły być przez respondentów kojarzone z firmami komercyjnymi, otrzymały bardzo niską ocenę. Wydaje się, Ŝe instytucje te nie zostały włączone w system wspierania przedsiębiorczości i ich potencjał nie jest w pełni wykorzystywany. 37

Warto równieŝ zauwaŝyć, Ŝe chociaŝ nie jest to duŝa liczba, to jednak prawie 7% respondentów uznało, Ŝe IOB w regionie w ogóle nie ma. Szczegółowe dane dotyczące instytucji przyczyniających się do rozwoju warmińsko-mazurskich przedsiębiorstw przedstawia poniŝszy wykres. Wykres 10 Instytucje przyczyniające się do rozwoju warmińsko-mazurskich przedsiębiorstw (N=281) RównieŜ przeprowadzone w trakcie badania pogłębione wywiady telefoniczne z przedsiębiorstwami wskazują, Ŝe IOB kojarzone są głównie przez pryzmat wsparcia finansowego oferowanego w ramach RPO przez WMARR i pomocy w jego uzyskaniu, szkolenia oraz udzielanie poŝyczek i poręczeń. Ciekawym faktem jest spory rozdźwięk między oceną roli jednostek samorządu terytorialnego. O ile w badaniu ilościowym, aŝ 37,4% respondentów uznało, Ŝe naleŝą one do grona instytucji przyczyniających się do rozwoju przedsiębiorstw, o tyle w wywiadach telefonicznych Ŝaden z respondentów nie podkreślił roli JST. Wynika to prawdopodobnie z faktu, Ŝe JST nie posiadają realnych instrumentów przekładających się wprost na rozwój firmy (np. dotacji), ani nie świadczą konkretnych usług wspierających. Niemniej, warto zauwaŝyć istniejący i niewykorzystywany potencjał JST w tym obszarze. 38

5.1.2. Poziom wiedzy przedsiębiorstw nt. rodzaju i dostępności usług oferowanych przez IOB Świadomość spontaniczna Najbardziej rozpoznawalną Instytucją Otoczenia Biznesu wśród respondentów okazała się Warmińsko- Mazurska Agencja Rozwoju Regionalnego (8,2%). Mniejszy odsetek osób badanych wskazał, iŝ nie zna Ŝadnej Instytucji Otoczenia Biznesu działającej w ich najbliŝszym otoczeniu (2,5%). Pozostali ankietowani wskazali między innymi na Inkubator Przedsiębiorczości (1,8%), Fundację ATUT w Ostródzie (1,1%), Iławską Izbę Gospodarczą (0,7%) i Izbę Gospodarczą (0,7%). Szczegółowe dane dotyczące znajomości IOB wśród respondentów przedstawia wykres poniŝej. Wykres 11 Znajomości IOB wśród respondentów (na wykresie uwzględniono kategorie, gdzie N wynosi co najmniej 2; N=281) Świadomość wspomagana Pod względem znajomości poszczególnych IOB zaobserwowano, Ŝe do najlepiej znanych badani zaklasyfikowali: Warmińsko Mazurską Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. w Olsztynie (70%), Warmińsko Mazurską Izbę Przemysłowo Handlową (55%), NOT Warmińsko Mazurską Federację Stowarzyszeń Naukowo Technicznych (55%) oraz Centrum Innowacji i Transferu Technologii UWM (45%). Wśród najmniej rozpoznawanych, znalazły się: Piska Fundacja Rozwoju w Piszu, Rada Przedsiębiorczości w Ełku, Stowarzyszenie Centrum Rozwoju Ekonomicznego Pasłęka oraz Stowarzyszenie Klub Pro Publico Bono w Szczytnie. Zdecydowanie najczęściej badani korzystają z usług Warmińsko Mazurskiej Agencji Rozwoju Regionalnego w Olsztynie (30%). Szczegółowe dane przedstawia poniŝsza tabela. 39

Tabela 7 Znajomość poszczególnych Instytucji Otoczenia Biznesu (N=281) nie znam znam ze słyszenia znam ofertę korzystam z usług tej instytucji Rada Przedsiębiorczości w Ełku 98% 2% 0% 0% Stowarzyszenie Klub Pro Publico Bono w Szczytnie 98% 2% 0% 0% Stowarzyszenie Centrum Rozwoju Ekonomicznego Pasłęka 98% 0% 2% 0% Małe znaczenie i mały potencjał Kętrzyńskie Stowarzyszenie Handlowo-Przemysłowe w Kętrzynie 96% 2% 2% 0% Piska Fundacja Rozwoju w Piszu 96% 2% 2% 0% Olecka Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości 94% 2% 4% 0% Węgorzewskie Stowarzyszenie Przedsiębiorców 94% 2% 4% 0% Nowomiejskie Centrum Wspierania Przedsiębiorczości 90% 10% 0% 0% Elbląski Inkubator Nowoczesnych Technologii Informatycznych 88% 10% 2% 0% Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości ATUT (Ostróda) 88% 10% 2% 0% Iławska Izba Gospodarcza 86% 8% 6% 0% Fundacja Rozwoju Regionu Łukta 80% 18% 2% 0% Działdowska Agencja Rozwoju DAR S.A. 80% 12% 6% 2% Małe znaczenie i duŝy potencjał Nidzicka Fundacja Rozwoju NIDA 78% 10% 8% 4% Elbląska Izba Przemysłowo-Handlowa 74% 20% 6% 0% Cech Rzemiosł RóŜnych ZP w Mrągowie 74% 14% 8% 4% Fundacja Wspieranie Przedsiębiorczości Regionalnej (Gołdap) 72% 24% 2% 2% Fundacja "Wspieranie i Promocja Przedsiębiorczości na Warmii i Mazurach" (Olsztyn) 68% 26% 6% 0% INQBE Inkubator Przedsiębiorczości w Olsztynie 66% 30% 4% 0% Warmińsko-Mazurski Związek Pracodawców Prywatnych (Olsztyn) 64% 32% 4% 0% DuŜe znaczenie i potencjał Warmińsko-Mazurska Izba Rzemiosła i Przedsiębiorczości (Olsztyn) 58% 32% 6% 4% Centrum Innowacji i Transferu Technologii Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Warmińsko-Mazurska Izba Przemysłowo-Handlowa w Lidzbarku Warmińskim "NOT" Warmińsko-Mazurska Rada Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych w Olsztynie 58% 24% 14% 4% 48% 38% 10% 4% 42% 36% 20% 2% 40

nie znam znam ze słyszenia znam ofertę korzystam z usług tej instytucji Warmińsko-Mazurska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Olsztynie 24% 36% 28% 12% Analiza danych w zakresie znajomości wspomaganej IOB, pozwala wyodrębnić trzy grupy tych instytucji: IOB o małym znaczeniu i małym potencjale do grupy tej naleŝą IOB, które świadczą małą liczbę usług, i które są bardzo słabo rozpoznawalne na rynku przez przedsiębiorstwa. IOB o małym znaczeniu, ale istotnym potencjale do grupy tej naleŝą IOB, których skala działania mierzona liczbą usług nie jest duŝa, jednak instytucje te wykreowały markę o zasięgu przekraczającym poziom powiatu. Są w miarę dobrze znane w regionie i mają potencjał dla dalszego rozwoju. IOB o duŝym znaczeniu i duŝym potencjale do grupy tej naleŝą IOB, które świadczą duŝą liczbę usług i są dobrze znane w całym regionie. Wyjątkiem w tej grupie jest NOT, której liczba usług znacząco odbiega od średniej w tej grupie. Po części moŝe to wynikać z jej wąskiej specjalizacji, która koncentruje się wokół innowacyjności, jednak częściowo, moŝe to być efekt niedopasowania zakresu i jakości usług do potrzeb rynku. W ankiecie CAWI zadaliśmy respondentom pytanie o ocenę poziomu swojej wiedzy na temat usług świadczonych przez IOB w skali od 1 (bardzo nisko) do 5 (bardzo wysoko). PoniŜsza tabela przedstawia średnie odpowiedzi w podziale na poszczególne rodzaje usług oraz fakt korzystania lub niekorzystania z usług IOB. Próba liczyła 50 osób i stanowili je respondenci deklarujący posiadanie wiedzy o ofercie IOB. Tabela 8. Ocena poziomu wiedzy o ofercie usług IOB przez przedsiębiorstwa (N=50) Firmy niekorzystające z usług IOB Firmy korzystające z usług IOB Ogółem Odchylenie standardowe dla oceny Ogółem Usługi doradcze ogólne (np. źródła finansowania działalności, sprzedaŝ i marketing, pozyskanie patentów i licencji) Usługi doradcze proinnowacyjne (np. audyt technologiczny, pośrednictwo w procesie transferu wiedzy i technologii, pomoc w zakresie rozwiązań innowacyjnych) Usługi szkoleniowe (np. specjalistyczne, zarządzania jakością, menedŝerskie) Usługi informacyjne (np. udzielanie informacji, wyszukiwanie partnerów gospodarczych) Usługi finansowe (np. udzielanie poŝyczek, poręczeń) 2,20 2,70 2,40 0,97 2,23 2,55 2,36 1,06 2,83 2,80 2,82 1,19 2,37 2,75 2,52 1,18 2,63 2,75 2,68 1,11 Fakt korzystania z usług szkoleniowych i finansowych nie wpływa w istotny sposób na ocenę poziomu wiedzy o ofercie IOB w tych obszarach. Natomiast fakt skorzystania z usług doradczych ogólnych 41

i proinnowacyjnych, a takŝe usług informacyjnych wpłynął pozytywnie na poziom wiedzy o ofercie IOB w tych obszarach. Wyniki badania potwierdzałyby tezę, Ŝe usługi szkoleniowe oraz finansowe, co do swojego celu czy przedmiotu, nie budzą wątpliwości wśród przedsiębiorców. Natomiast w przypadku usług doradczych i informacyjnych, które nie są tak powszechne (jak szkolenia) czy łatwe do zdefiniowania (jak poŝyczki czy poręczenia) istnieje spora luka informacyjna co do ich przedmiotu i celu. Dopiero skorzystanie z tego typu usług skutkuje zwiększeniem wiedzy w ich zakresie. Najczęściej pojawiającą się odpowiedzią wśród respondentów pogłębionych wywiadów telefonicznych na pytanie o znajomość IOB i wymienienie ich przykładowych nazw była odpowiedź nie znam, której udzieliła ponad połowa badanych przedsiębiorstw. W drugiej kolejności, wg nazwy wymieniana była WMARR. Pozostali respondenci najczęściej potwierdzali fakt znajomości takich instytucji, ale nie byli w stanie poprawnie podać ich nazwy. Warto równieŝ podkreślić, Ŝe WMARR postrzegana była przez przedsiębiorców przede wszystkim jako instytucja udzielająca wsparcia w postaci dotacji. Respondenci nie identyfikowali jej jako dostawcy usług doradztwa proinnowacyjnego. Podsumowując, chociaŝ sam fakt istnienia takich instytucji jest ogólnie znany i część przedsiębiorców ma świadomość ich istnienia, to naleŝy podkreślić, Ŝe nawet wśród przedsiębiorców z powiatu, w którym działa IOB, świadomość spontaniczna jej marki jest bardzo mała. Rola marki jest o tyle waŝna, Ŝe IOB oferują usługi, w tym często o charakterze niepowtarzalnym i wysoce specyficznym, o bardzo trudnym do przewidzenia efekcie, a w konsekwencji równieŝ stopniu zadowolenia klienta. W takich sytuacjach, rola marki i zaufanie, które ona kreuje, pozwala przyciągnąć klientów i zwiększyć zainteresowanie oferowanymi przez IOB usługami. 5.1.3. Skala wykorzystania usług Osoby biorące udział w badaniu CAWI zostały poproszone w wskazanie zdania, najlepiej pasującego do sytuacji firmy, w której pracują: 1. Wiemy w jakim zakresie i na jakich zasadach moŝna uzyskać wsparcie ze strony IOB - korzystamy z usług świadczonych przez IOB. 2. Wiemy w jakim zakresie i na jakich zasadach moŝna uzyskać wsparcie ze strony IOB, ale NIE korzystamy z usług świadczonych przez IOB. 3. Do tej pory nie interesowaliśmy się usługami świadczonymi przez IOB, ale chętnie dowiedzielibyśmy się, jakie są moŝliwości otrzymania wsparcia. 4. Do tej pory nie interesowaliśmy się usługami świadczonymi przez IOB i nie jesteśmy nimi zainteresowani. Największy odsetek badanych naleŝał do grupy przedsiębiorstw, które nie interesowały się dotąd usługami IOB, ale chciałyby się dowiedzieć o moŝliwościach wsparcia (65%). Jedynie 8% badanych korzysta i ma wiedzę na temat usług IOB, a 11% ma wiedzę nt. IOB, ale nie korzystało jeszcze z ich usług. Natomiast 16% badanych to przedsiębiorcy, którzy nie interesowali się usługami świadczonymi przez IOB i nie są nadal nimi zainteresowani. 42

Wykres 12 Znajomość oraz korzystanie z usług świadczonych przez IOB (N=281) Usługi informacyjne i doradcze Poszukujący informacji na tematy związane z przedsiębiorczością moŝe zwrócić się z zapytaniem do Punktu Konsultacyjnego Krajowego Systemu Usług (PK KSU). PK udziela informacji bezpłatnie w siedzibie PK, telefonicznie bądź drogą mailową. Działanie PK jest współfinansowane przez UE z poddziałania 2.2.1 PO KL w ramach projektu systemowego Wsparcie systemu kompleksowych usług informacyjnych dla przedsiębiorców i osób zamierzających rozpocząć działalność gospodarczą poprzez finansowanie sieci Punktów Konsultacyjnych (PK). PK działają na podstawie umowy zawartej z PARP, która wspiera je równieŝ merytorycznie i organizacyjne. Obecnie funkcjonuje 111 PK na terenie całego kraju, a ponadto w 154 innych lokalizacjach na terenie całego kraju prowadzone są dyŝury 10. W województwie warmińsko-mazurskim działa 5 Punktów Konsultacyjnych KSU przy niŝej wymienionych instytucjach. Dodatkowo usługi informacyjne świadczone są w 8 miejscowościach wymienionych w nawiasach. 1. Działdowska Agencja Rozwoju S.A. 2. Elbląska Izba Przemysłowo-Handlowa (dodatkowe dyŝury: Braniewo) 3. Nidzicka Fundacja Rozwoju NIDA (dodatkowe dyŝury: Janowo, Kętrzyn, Ełk) 4. Warmińsko-Mazurska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Olsztynie, Regionalny Punkt Konsultacyjny (dodatkowe dyŝury: Dobre Miasto, Lidzbark Warmiński, Iława) 5. Zrzeszenie Prywatnego Handlu i Usług (dodatkowe dyŝury: Mrągowo) W okresie od 1 września 2008 r. do 30 czerwca 2010 r. z usług PK w woj. warmińsko-mazurskim skorzystało 4356 osób, co sytuuje region na 12 miejscu pod względem liczby klientów PK. W okresie tym Punkty Konsultacyjne zrealizowały 4926 usług (11 miejsce w kraju pod względem liczby świadczonych usług). Wśród klientów PK KSU przewaŝają osoby zamierzające rozpocząć działalność gospodarczą (65,4%). Kolejną duŝą grupę stanowią mikroprzedsiębiorcy 30,88%. Małe i średnie firmy oraz duŝe przedsiębiorstwa, stanowią odpowiednio 3,44% oraz 0,28% liczby klientów PK KSU ogółem. 10 http://ksu.parp.gov.pl/pl/pk 43

Większość usług (61,69%) dotyczyła moŝliwości uzyskania wsparcia na realizację projektów w latach 2007-2013. Nieco mniej 33,75% usług to usługi informacyjne w zakresie podejmowania i wykonywania oraz rezygnacji z prowadzenia działalności gospodarczej. Jedynie 1,78% usług polegała na udzieleniu informacji na temat moŝliwości i zasad uzyskania usług specjalistycznych, a 2,78 innych informacji 11. Finansowe W województwie warmińsko-mazurskim funkcjonuje 5 funduszy poręczeniowych, które naleŝą do Krajowego Stowarzyszenia Funduszy Poręczeniowych: Działdowo Działdowska Agencja Rozwoju Działdowo Warmińsko-Mazurski Fundusz Poręczenia Kredytowe Kętrzyn Fundusz Poręczeń Kredytowych Nidzica Fundusz Poręczeń Kredytowych Ostróda Fundusz Poręczeń Kredytowych Tabela 9. Fundusze poręczeniowe w woj. warmińsko-mazurskim Instytucja Kapitał (tys. zł) ZaangaŜowanie (tys. zł) Poręczenia udzielone w 2008 roku (tys. zł) Działdowo DAR 6 000 6 200 4 553 Działdowo WM 16 651 21 871 17 838 Kętrzyn 379 89 97 Nidzica 6 550 3 850 800 Ostróda 483 351 67 Razem 30 063 32 361 23 355 W Polsce 606 612 863 893 718 056 Analiza danych przedstawionych w Tabeli 8 wskazuje, Ŝe w regionie, realnie działają wyłącznie fundusze zlokalizowane w Działdowie, a potencjał pozostałych jest marginalny. Dodatkowo, naleŝy zwrócić uwagę na niŝszy niŝ średnia krajowa, mnoŝnik wykorzystania kapitału (zaangaŝowanie/kapitał). Oba wyŝej wymienione czynniki negatywnie wpływają na dostępność usług poręczenia oraz efektywność wykorzystania zaangaŝowanych środków. W województwie warmińsko-mazurskim funkcjonuje 5 funduszy poŝyczkowych, które naleŝą do Polskiego Stowarzyszenia Funduszy PoŜyczkowych: Fundacja Rozwoju Regionu Łukta Warmińsko - Mazurska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Olsztynie Stowarzyszenie "Centrum Rozwoju Ekonomicznego Pasłęka" Fundacja Wspierania Przedsiębiorczości Regionalnej Działdowska Agencja Rozwoju S.A. Tabela 10 Fundusze poŝyczkowe w woj. warmińsko-mazurskim Instytucja Kapitał poŝyczkowy na 30.06.2009 (tys. zł) Wartość udzielonych poŝyczek od początku działalności do 30.06.2009 (tys. zł) Fundacja Rozwoju Regionu Łukta 13 315 27 521 Warmińsko - Mazurska Agencja Rozwoju Regionalnego 12 708 14 057 S.A. w Olsztynie Stowarzyszenie "Centrum Rozwoju Ekonomicznego 11 398 13 054 Pasłęka" Fundacja Wspierania Przedsiębiorczości Regionalnej 10 601 22 704 Działdowska Agencja Rozwoju S.A. 7 200 13 251 Razem 55 222 90 587 11 http://ksu.parp.gov.pl/pl/pk/statystyki-pk/statystyki_pk, stan na dzień 16.08.2010 r. 44

W Polsce 978 042 2 994 924 5.1.4. Rodzaje usług oferowanych przez IOB, z których korzystali przedsiębiorcy Pod względem częstości korzystania z poszczególnych usług świadczonych przez Instytucje Otoczenia Biznesu uzyskano, Ŝe najczęściej respondenci korzystali z usług szkoleniowych (60%), informacyjnych (55%) oraz doradczych ogólnych (55%). Do najrzadziej wykorzystywanych usług świadczonych przez IOB naleŝą usługi doradcze proinnowacyjne (30%) oraz finansowe (25%). Graficznie uzyskane wyniki przedstawiono poniŝej. Wykres 13 Częstość korzystania z poszczególnych usług świadczonych przez IOB (N=20) Warto jednak podkreślić, Ŝe średnia liczba usług, z których korzystali przedsiębiorcy wynosi ok. 2,25. Oznacza to, Ŝe firmy, które skorzystały raz, kontynuowały korzystanie z innych usług. Co więcej, populacja korzystających znacznie lepiej ocenia swoją wiedzę w zakresie usług wsparcia i jest z nich zadowolona (wysoko oceniając ich jakość). Wprowadzenie przez firmę co najmniej jednej innowacji procesowej czy produktowej miało wpływ pozytywny na korzystanie z usług oferowanych przez IOB. Dokładne dane przedstawiono w poniŝszej tabeli. Tabela 11. Korzystanie z poszczególnych usług szkoleniowych w zaleŝności od wprowadzania innowacji procesowej i produktowej (N=20) Usługi Czy wprowadzono co najmniej jedną innowację procesową? Czy wprowadzono co najmniej jedną innowację produktową? tak nie tak nie Usługi szkoleniowe 69% 40% 70% 50% Usługi informacyjne 54% 60% 60% 50% Usługi doradcze ogólne 69% 20% 60% 50% Usługi doradcze proinnowacyjne 46% 0% 40% 25% Usługi finansowe 31% 20% 30% 25% 5.1.5. Rozkład geograficzny i według branŝ świadczonych przez IOB usług 45

Ze względu na małą liczebność respondentów, którzy zadeklarowali korzystanie z usług IOB, analiza rozkładu geograficznego oraz wg branŝ obarczona jest stosukowo duŝym błędem. W poniŝszej tabeli prezentujemy wyniki dotyczące rozkładu geograficznego świadczonych przez IOB usług według deklaracji respondentów, biorących udział w badaniu CAWI. W tabeli zestawiono liczbę respondentów z danego powiatu ogółem z liczbą respondentów z danego powiatu korzystających z usług IOB. Respondenci z następujących powiatów nie zadeklarowali korzystania z usług IOB: M. Elbląg, bartoszycki, braniewski, elbląski, ełcki, gołdapski, kętrzyński, ostródzki i piski. Tabela 12 Rozkład geograficzny świadczonych usług przez IOB (N=281) Powiat Liczba respondentów ogółem Udział respondentów z powiatu w ogóle respondentów (%) Liczba respondentów, którzy korzystali z usług Udział respondentów korzystających z usług w ogóle respondentów w powiecie (%) M. Elbląg 14 4,98% 0 0,00% Bartoszycki 4 1,42% 0 0,00% Braniewski 5 1,78% 0 0,00% Elbląski 9 3,20% 0 0,00% Ełcki 10 3,56% 0 0,00% Gołdapski 3 1,07% 0 0,00% Kętrzyński 9 3,20% 0 0,00% Ostródzki 10 3,56% 0 0,00% Piski 3 1,07% 0 0,00% M. Olsztyn 84 29,89% 3 3,57% Olsztyński 48 17,08% 2 4,17% GiŜycki 15 5,34% 1 6,67% Działdowski 8 2,85% 1 12,50% Lidzbarski 7 2,49% 1 14,29% Mrągowski 7 2,49% 1 14,29% Węgorzewski 6 2,14% 1 16,67% Iławski 11 3,91% 2 18,18% Nowomiejski 5 1,78% 1 20,00% Szczycieński 5 1,78% 1 20,00% Olecki 7 2,49% 2 28,57% Nidzicki 10 3,56% 3 30,00% Brak Danych 1 0,36% 1 100,00% Ogółem 281 100,00% 20 7,12% Usługi IOB, z których korzystali respondenci badania CAWI charakteryzuje koncentracja w wymiarze branŝowym. Najwięcej usług (6 z łącznej liczby 20), świadczonych było w firmach zajmujących się handlem hurtowym i detalicznym oraz naprawą pojazdów samochodowych, w tym motocykli. Wartość ta jednak uzasadniona jest duŝą liczebnością tej populacji firm 22,1% całej próby respondentów CAWI. Nadreprezentacja usług IOB w porównaniu z udziałem branŝy w próbie charakteryzuje branŝę przetwórstwa przemysłowego - 5 z łącznej liczby 20 usług przy udziale przedsiębiorców tej branŝy w całej próbie na poziomie 9,6%. Pozostałe branŝe, w których zidentyfikowano usługi IOB świadczone respondentom, to: budownictwo (3 usługi), dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami oraz 46

działalność związana z rekultywacją (2 usługi), działalność finansowa i ubezpieczeniowa, działalność profesjonalna oraz naukowa i techniczna, a takŝe opieka zdrowotna i pomoc społeczna po 1 usłudze. Ciekawym jest równieŝ fakt, Ŝe w grupie przedsiębiorstw korzystających z usług IOB nie znalazła się ani jedna firma z branŝy najsilniej reprezentowanej w próbie respondentów CAWI (25,3%), czyli pozostała działalność usługowa. RównieŜ Ŝaden z przedsiębiorców stosunkowo waŝnej branŝy w regionie, jaką jest działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, nie skorzystał z usług IOB (udział przedsiębiorców tej branŝy w próbie CAWI wyniósł 3,9%). 5.1.6. Jakość świadczonych usług Spośród 25 firm, z którymi przeprowadzone zostały wywiady pogłębione, 11 korzystało z usług Instytucji Otoczenia Biznesu. Świadczone usługi dotyczyły głównie szkoleń i doradztwa w zakresie pozyskiwania dofinansowania, przede wszystkim o charakterze dotacyjnym. W dalszej kolejności, usługi dotyczyły wsparcia finansowego (poręczenia). śadna z badanych firm nie oceniła negatywnie jakości świadczonych usług. Określając jakość świadczonych usług respondenci uŝywali głównie określeń takich jak: wysoko, bardzo dobrze, dobrze. Dowodem wysokiej jakości usług IOB, z których korzystali przedsiębiorcy, jest fakt, Ŝe wszyscy z nich zadeklarowali, Ŝe zamierzają kontynuować współpracę z IOB, która świadczyła im usługi będące przedmiotem niniejszej ewaluacji. Niemniej, respondenci podkreślali, Ŝe jakość świadczonych usług to obszar, który moŝna i naleŝy stale doskonalić. Na pytanie, w których obszarach doskonalenie jakości wydaje im się najbardziej uzasadnione, wskazywali: kompetencje konsultantów/trenerów (4 respondentów), stopień dopasowania usług do potrzeb klientów oraz działania informacyjno-promocyjne nt. swojej oferty (po 3 respondentów), jakość usług, dostęp do informacji/wiedzy oraz jakość obsługi klienta (2 respondentów). 5.1.7. Bariery w korzystaniu z usług Instytucji Otoczenia Biznesu W badaniu metodą CAWI przedsiębiorców, którzy nie korzystają z usług IOB, zapytaliśmy o przyczyny takiego stanu rzeczy. Najczęstszym uzasadnieniem niekorzystania z usług IOB jest brak potrzeby korzystania ze wsparcia (41%) oraz brak wystarczających środków finansowych (19%). Najrzadziej respondenci rezygnowali ze wsparcia IOB ze względu na biurokrację, niechęć podejmowania ryzyka, niekompatybilność względem terenu działania oraz tym, Ŝe decyzje podejmowane są przez centralę firmy, która znajduje się w innym województwie. Wyniki badania CAWI w duŝym stopniu potwierdzają hipotezę, którą moŝemy znaleźć w badaniu własnym PARP, przeprowadzonym na próbie 222 Instytucji Otoczenia Biznesu w 2004 roku. 12 Jako najsilniejszą grupę barier w korzystaniu z usług IOB, zidentyfikowano tzw. szerszy kontekst społeczny, ekonomiczny regionu/kraju i ogólnie kontekst polityczny. Drugim czynnikiem była bierna postawa odbiorców oferty/usług, natomiast uwarunkowania funkcjonowania instytucji, rozumiane jako wyposaŝenie, infrastruktura, kwalifikacje pracowników, w najmniejszym stopniu stanowiły barierę w działania IOB. O ile cytowane badanie było robione na populacji IOB, co w oczywisty sposób mogło rzutować na przeniesienie odpowiedzialności na czynniki zewnętrzne w stosunku do IOB. Natomiast wyniki niniejszego badania potwierdzają tę tezę bez negatywnego wpływu tego czynnika. Sami bowiem przedsiębiorcy przyznali, Ŝe to nie w jakości świadczonych usług czy teŝ ich braku tkwią ewentualne przyczyny ograniczonego stopnia korzystania z usług IOB. Rzeczywista przyczyna ma 12 Instytucje otoczenia biznesu. Badanie własne PARP, 2004 r. W. Burdecka 47

raczej charakter świadomościowy wynika z niewiary, Ŝe warto lub Ŝe w ogóle moŝna z tego typu usług korzystać. W tym miejscu warto równieŝ podkreślić, Ŝe powoli aczkolwiek systematycznie, zmniejsza się udział firm, które winą za niekorzystanie z usług IOB obarczają wysoką cenę tych usług. NaleŜy domniemywać, Ŝe częściowo jest to efekt dwóch czynników. Po pierwsze, stale zwiększającego się dostępu do usług bezpłatnych, świadczonych m.in. w ramach Punktów Konsultacyjnych PARP, Punktów Informacyjnych Funduszy Europejskich, ośrodków Enterprise Europe Network i innych. Drugim czynnikiem, jest prawdopodobnie wzrastająca świadomość przedsiębiorstw, Ŝe usługi doradcze to usługi, które mogą realnie wpłynąć na konkurencyjność firmy, i Ŝe naleŝy traktować je jako inwestycję a nie tylko niepotrzebny wydatek. Jednym z ostatnich badań, które potwierdza występowanie wyŝej opisanych zjawisk, jest badanie firm rodzinnych, w którym równieŝ zapytano o przyczyny niekorzystania z usług szkoleniowo-doradczych. Z próby 1409 firm, które nie korzystały z usług szkoleniowo-doradczych w ciągu ostatnich dwóch lat, zaledwie 1% jako przyczynę podała fakt niezadowolenia z efektów wcześniejszych działań szkoleniowo-doradczych, a zaledwie 7% respondentów stwierdziło, Ŝe przyczyną jest brak środków na sfinansowanie tego typu usług. 13 Najsilniejszą barierę - brak potrzeby - zadeklarowało 43% respondentów, a fakt istnienia waŝniejszych potrzeb 37%. Podobny odsetek respondentów wskazał na fakt, Ŝe firma jest zbyt mała, aby korzystać z usług doradczo-szkoleniowych. Uwzględniając fakt, Ŝe jak podkreślają autorzy badania, firmy rodzinne wyróŝniają się niechęcią do wpuszczania zewnętrznych doradców, gorszą kondycją finansową oraz większym konserwatyzmem i przywiązaniem do sprawdzonych wzorców działania, uzyskane wyniki potwierdzają, Ŝe to nie ani niska jakość, ani wysoka cena nie są istotnymi barierami w korzystaniu z tych usług, a raczej brak świadomości potrzeb w tym obszarze. RównieŜ telefoniczne wywiady indywidualne, zrealizowane na próbie 25 respondentów, potwierdzają tę hipotezę. śadna z osób biorących udział w wywiadach, nie stwierdziła, aby przyczyną była cena, natomiast jedynie 2 respondentów stwierdziło, Ŝe usługi te nie są dopasowane do potrzeb. Najczęściej pojawiającą się przyczyną niekorzystania z usług IOB, zdaniem przedsiębiorstw biorących udział w ITI był brak wiedzy o tym, Ŝe takie usługi są oferowane. Respondenci twierdzili, Ŝe IOB nie informują o usługach w sposób dostateczny. Najczęściej pojawiającym się wątkiem w wywiadach był fakt, Ŝe przedsiębiorcy nie mają świadomości o moŝliwości korzystania z tego typu usług. Problem ten potwierdzają wyniki badania pt. Strategiczne źródła informacji w działalności przedsiębiorstw. Przedsiębiorcy, zapytani o bariery i trudności w pozyskiwaniu informacji, wymieniali przede wszystkim: brak lub niekompletność informacji, uciąŝliwe procedury dostępu do informacji, trudna współpraca interpersonalna z przedstawicielami instytucji, niechęć do udzielania informacji ze strony instytucji, nieefektywne kanały kontaktu (nieodpowiednia forma przekazania informacji), brak centralizacji informacji (trzeba dopytywać w kilku instytucjach, a nie w jednej) 14. RównieŜ w obszarze dostępu do informacji o oferowanych przez IOB usługach, problemy wynikające z formalności związanych z korzystaniem z usług oraz utrudniona komunikacja z osobami reprezentującymi IOB, okazują się istotnymi barierami w korzystaniu z usług IOB. Wydaje się, Ŝe bardzo reprezentatywną wypowiedzią dla całej populacji badanych firm, jest następujący cytat, stanowiący odpowiedź na pytanie o przyczynę niekorzystania z usług IOB:.nie mamy takiej potrzeby. Opanowaliśmy technikę budowy domów, a IOB nie oferuje takich usług. Uczestniczymy w szkoleniach organizowanych przez firmy prywatne, branŝowe. 13 Badanie firm rodzinnych, pod. Red. Anny Kowalewskiej, Pentor Research International na zlecenie PARP, grudzień 2009 14 Strategiczne źródła informacji w działalności przedsiębiorstw. Raport z badania. Robert Maik Andrzej Gołoś, Krzysztof Szczerbacz, Paweł Walkiewicz 48

Kompetencje i wiedza w zakresie prowadzenia firmy, w duŝym stopniu identyfikowane są z posiadaniem wiedzy praktycznej, o charakterze branŝowym, niezbędnej do realizacji procesów produkcyjnych czy świadczeniem usług. Wiedza i umiejętności z zakresu marketingu, finansów, umiejętności miękkich, technologii informacyjnych itd. nie jest postrzegana jako kluczowa dla rozwoju firmy. Wynika to z faktu, Ŝe znaczna część firm małych i średnich to firmy rodzinne, dla których genezą powstania i rozwoju były umiejętności jej właściciela. Często, firmy te rozwinęły się, natomiast pozostając w rękach właściciela, napotykają na istotne bariery wzrostu, które de facto tkwią w samym właścicielu. Potwierdzeniem takiej tezy mogą być dwie wypowiedzi respondentów ITI: -.Pośrednią [przyczyną niekorzystania z usług IOB] barierą jest brak czasu biznesmenów, bo mamy tyle obowiązków niepotrzebnych, śmiesznych biurokracja pochłania czas. Powinny być uproszczenia dla takich małych firm. GUS teŝ kaŝe nam sprawozdania tworzyć. - Działalność jest 20 lat, juŝ nic nie moŝe się zmienić. Nie interesuję się takimi instytucjami. Ja juŝ mam 74 lata. Właściciele firm rodzinnych nie myślą o sukcesji swojego biznesu, nie chcą często go rozwijać, a co najwaŝniejsze, nie potrafią delegować. A jeśli wszystko starają się robić samodzielnie, rola pracowników ogranicza się do działania zgodnie z wytycznymi właściciela. W takim środowisku, usługi szkoleniowe czy doradcze są po prostu niepotrzebne. Wydaje się, Ŝe przyczyna niekorzystania z usług IOB tkwi w dwóch źródłach: braku świadomości (w tym brak informacji ze strony IOB), oraz nadal dominująca, patriarchalny model prowadzenia biznesu wśród małych i średnich firm. Taki stan rzeczy dobrze opisał jeden z rozmówców ITI, mówiąc: Niewiedza wielu podmiotów, Ŝe takie usługi są dostępne. Nie do wszystkich te instytucje osobiście docierają. Brak informacji. Zajmują się tym właściciele lub kadra menadŝerska, a nie mają w małych firmach czasu. Na pewno nie jest to cena. Przedsiębiorców, którzy zadeklarowali korzystanie z usług IOB, zapytaliśmy w ankiecie CAWI, na jakie trudności napotkali w trakcie realizacji usługi. Do najczęściej spotykanych problemów, przedsiębiorcy zaliczyli trudności w dotarciu do IOB wynikające ze zbyt małej wiedzy o świadczonych przez nich usługach (37%) oraz zbyt duŝą odległość do siedziby Instytucji Otoczenia Biznesu (26%). Warto zauwaŝyć, Ŝe Ŝaden z przedsiębiorców nie wskazał na niską jakość oferowanych przez IOB usług, niemniej 15,8% respondentów stwierdziła, Ŝe oferta IOB nie jest dopasowana do ich potrzeb. Warto podkreślić ten wskaźnik w kontekście faktu, Ŝe, jak wynika z Badania instytucji otoczenia biznesu województwa warmińsko-mazurskiego pod kątem konkurencyjności i innowacyjności świadczonych usług aŝ 33,3% IOB nie planuje wdroŝyć w swojej ofercie usługowej Ŝadnej innowacji. 15. Dokładne dane dotyczące trudności, na jakie natrafiają firmy, które chcą korzystać z usług IOB przedstawia poniŝszy wykres. 15 Badanie instytucji otoczenia biznesu województwa warmińsko-mazurskiego pod kątem konkurencyjności i innowacyjności świadczonych usług wraz z rekomendacjami, Olsztyn 2010. 49

Wykres 14 Najczęściej spotykane problemy z usługami świadczonymi przez IOB (N=20) Podsumowując, moŝna stwierdzić, Ŝe największe bariery w korzystaniu z usług IOB, tkwią głęboko w świadomości przedsiębiorców nie mają oni ani potrzeby korzystania z tego typu usług, ani wiedzy, Ŝe usługi te są dostępne. Warto jednak podkreślić, Ŝe dostrzegalne są juŝ pierwsze symptomy pozytywnych zmian przedsiębiorcy nie narzekają na niską jakość tych usług oraz są świadomi, Ŝe za usługi te warto zapłacić, a poniesiony koszt jest de facto inwestycją w firmie. 5.2. Dostępność usług oferowanych przez IOB 5.2.1. Dostępność lokalizacyjna IOB Województwo warmińsko-mazurskie obejmuje 19 powiatów ziemskich oraz 2 powiaty grodzkie: Elbląg oraz Olsztyn. Niniejsza analiza odnosi się wyłącznie do dostępności lokalizacyjnej wiodących IOB. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe w województwie warmińsko-mazurskim działalność prowadzi znacznie większa liczba Instytucji Otoczenia Biznesu. Spośród wiodących IOB, najwięcej znajduje się w Olsztynie (7). W Elblągu zlokalizowane są 2 spośród wymienionych IOB, równieŝ 2 instytucje mają swoją siedzibę w powiecie ostródzkim. W pozostałych powiatach mieści się po 1 IOB. Wyjątek stanowią takie powiaty, jak: braniewski, bartoszycki, giŝycki oraz olsztyński, w których nie ma Ŝadnej wiodącej IOB. 50

Tabela 13. Wiodące Instytucje Otoczenia Biznesu w podziale na powiaty woj. warmińsko-mazurskiego Instytucja Otoczenia Biznesu Siedziba IOB Powiat Działdowska Agencja Rozwoju DAR S.A. Działdowo Działdowski Stowarzyszenie Centrum Rozwoju Ekonomicznego Pasłęka Pasłęk Elbląski Rada Przedsiębiorczości w Ełku Ełk Ełcki Fundacja Wspieranie Przedsiębiorczości Regionalnej Gołdap Gołdapski Iławska Izba Gospodarcza Iława Iławski Kętrzyńskie Stowarzyszenie Handlowo-Przemysłowe w Kętrzynie Kętrzyn Kętrzyński Warmińsko-Mazurska Izba Przemysłowo-Handlowa Lidzbark Warmiński Lidzbarski Elbląska Izba Przemysłowo-Handlowa Elbląg m. Elbląg Elbląski Inkubator Nowoczesnych Technologii Informatycznych Elbląg m. Elbląg Warmińsko-Mazurska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Olsztynie Olsztyn m. Olsztyn Warmińsko-Mazurski Związek Pracodawców Prywatnych Olsztyn m. Olsztyn Warmińsko-Mazurska Izba Rzemiosła i Przedsiębiorczości Olsztyn m. Olsztyn Fundacja "Wspieranie i Promocja Przedsiębiorczości na Warmii i Mazurach" Olsztyn m. Olsztyn Centrum Innowacji i Transferu Technologii UWM Olsztyn m. Olsztyn INQBE Inkubator Przedsiębiorczości w Olsztynie Olsztyn m. Olsztyn "NOT" Warmińsko-Mazurska Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych Olsztyn m. Olsztyn Cech Rzemiosł RóŜnych ZP w Mrągowie Mrągowo Mrągowski Nidzicka Fundacja Rozwoju NIDA S.A. Nidzica Nidzicki Nowomiejskie Centrum Wspierania Przedsiębiorczości N.M. Lubawskie Nowomiejski Olecka Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości Olecko Olecki Fundacja Rozwoju Regionu Łukta Łukta Ostródzki Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości ATUT Ostróda Ostródzki Piska Fundacja Rozwoju w Piszu Pisz Piski Stowarzyszenie Klub Pro Publico Bono w Szczytnie Szczytno Szczycieński Węgorzewskie Stowarzyszenie Przedsiębiorców Węgorzewo Węgorzewski Na podstawie dokonanej analizy rozkładu geograficznego wiodących IOB naleŝy stwierdzić nierównomierne rozłoŝenie tych podmiotów z wyraźną dominacją w stolicy województwa Olsztynie i niską obecnością w podregionie ełckim, w którym na terenie 6 powiatów (węgorzewskiego, gołdapskiego, oleckiego, giŝyckiego, piskiego i ełckiego) funkcjonuje mniej wiodących IOB niŝ w samym Olsztynie. Na ten problem wskazują równieŝ autorzy raportu pn. Badanie Instytucji Otoczenia Biznesu województwa warmińsko mazurskiego pod kątem konkurencyjności i innowacyjności świadczonych usług wraz z rekomendacjami 16. 16 Badanie instytucji otoczenia biznesu województwa warmińsko-mazurskiego pod kątem konkurencyjności i innowacyjności świadczonych usług wraz z rekomendacjami, Olsztyn 2010. 51

Rysunek 1 Instytucje Otoczenia Biznesu w woj. warmińsko-mazurskim Legenda: Co najmniej 3 wiodące IOB 2 wiodące IOB 1 wiodąca IOB 0 wiodących IOB 1. Miasto Elbląg 2. Elbląski 3. Braniewski 4. Lidzbarski 5. Bartoszycki 6. Kętrzyński 7. Węgorzewski 8. Gołdapski 9. Olecki 10. GiŜycki 11. Ełcki 12. Piski 13. Mrągowski 14. Szczycieński 15. Olsztyński 16. Miasto Olsztyn 17. Nidzicki 18. Ostródzki 19. Działdowski 20. Nowomiejski 21. Iławski Źródło: Opracowanie własne Prowadząc wywiady telefoniczne z przedsiębiorcami prosiliśmy ich o ocenę dostępności IOB pod względem lokalizacji, godzin pracy oraz liczby pracowników i czasu realizacji usługi. 10 z 25 pytanych w ogóle nie umiało na te pytania odpowiedzieć, bądź odpowiadały trudno powiedzieć, nie wiem. Firmy z Działdowa, Olsztyna i Elbląga są zadowolone z lokalizacji IOB i nie mają problemu z dotarciem do niego. Pytani najczęściej korzystali z usług WMARR (Warmińsko-Mazurska Agencja Rozwoju Regionalnego) i DAR (Działdowska Agencja Rozwoju S.A.). Tak samo wypowiedział się jeden przedsiębiorca z Lidzbarka Warmińskiego. Natomiast badany z Olecka stwierdził, Ŝe ma utrudniony dostęp do IOB ze względu na ich lokalizację. Większość pytanych osób stwierdziła, Ŝe godziny pracy IOB są dla nich wygodne, poniewaŝ pokrywają się z godzinami pracy firm. Z tego samego powodu 2 osoby uznały te godziny za niewygodne, poniewaŝ osoby zatrudnione mogą mieć problem, przedsiębiorca ma elastyczny czas pracy, więc te godziny nie mają większego znaczenia. Jedna z zadowolonych osób nadmieniła, Ŝe jednak godziny pracy IOB mogłyby zostać nieznacznie wydłuŝone. Osoby, które oceniały dostępność IOB pod względem liczby pracowników i czasu realizacji usługi w większości były zdania, Ŝe praca IOB, z których korzystali, jest dobrze zorganizowana i nie brakuje im personelu. 2 osoby, które korzystały z usług WMARR, stwierdziły jednak, Ŝe instytucja ta ma za mało pracowników, a jedna zaznaczyła, Ŝe usługa za długo trwała. 52

5.2.2. Sposób informowania o usługach świadczonych przez IOB Wyniki Badania Instytucji Otoczenia Biznesu województwa warmińsko mazurskiego pod kątem konkurencyjności i innowacyjności świadczonych usług wraz z rekomendacjami pokazują, Ŝe IOB informują o swoich usługach przede wszystkim poprzez zamieszczanie informacji na stronach internetowych 17. Jednak z drugiej strony, jak wynika z naszej analizy, aŝ 1/3 IOB innych niŝ te, które naleŝą do KSU z listy 25 wiodących IOB nie posiada swojej strony internetowej. Zespół badawczy dokonał analizy ofert Instytucji Otoczenia Biznesu zarejestrowanych w Krajowym Systemie Usług (KSU) zamieszczonych w Partnerze Przedsiębiorcy 18 z aktualną ofertą umieszczoną na stronie internetowej danego ośrodka zarejestrowanego w KSU (na dzień 16.08.2010 r.). Analizy dokonano według typów działalności przypisanych do ośrodka w systemie Wyszukiwarka KSU (http://ksu.parp.gov.pl/pl/rejestracja_ksu/osrodki_ksu). Oceny dokonano w skali od 1 do 5, gdzie: 1 oznacza, Ŝe oferta w ogóle się nie pokrywa lub nie ma informacji na stronie internetowej na ten temat 2 oznacza, Ŝe oferta słabo się pokrywa 3 oznacza, Ŝe oferta pokrywa się częściowo 4 oznacza, Ŝe oferta w większej części się pokrywa 5 oznacza, Ŝe oferta całkowicie się pokrywa Szczegółowe informacje na ten temat znajdują się w Załączniku do niniejszego Raportu. W poniŝszej tabeli umieszczono podsumowanie analizy: Tabela 14. Zestawienie ofert ośrodków KSU umieszczonych w Partnerze Przedsiębiorcy z ofertą widoczną na stronach internetowych tych ośrodków Ośrodki zarejestrowane w Krajowym Systemie Usług Szkolenia Doradztwo ogólne Doradztwo proinnowa cyjne Usług informacyj ne Usługi finansowe Działdowska Agencja Rozwoju S.A 2 - - 5 5 Elbląska Izba Przemysłowo-Handlowa 1 - - 5 - Fundacja "Wspieranie i Promocja Przedsiębiorczości na Warmii i Mazurach" 5 5-2 - Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości "ATUT" 5 1-1 5 Fundacja Rozwoju Regionu Łukta - - - 3 5 Iławska Izba Gospodarcza 1 - - 5 - Nidzicka Fundacja Rozwoju NIDA - - - 5 5 Stowarzyszenie "Centrum Rozwoju Ekonomicznego Pasłęka" 1 - - 5 5 Warmińsko-Mazurska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Olsztynie 2 5 5 5 - Warmińsko-Mazurska Izba Rzemiosła i Przedsiębiorczości 5 - - 1 - Warmińsko-Mazurski Zakład Doskonalenia Zawodowego w Olsztynie 5 - - - - Zrzeszenie Prywatnego Handlu i Usług 1 4 - - - Z przeprowadzonej analizy wynika, Ŝe deklarowana oferta IOB (ośrodków KSU) częściowo pokrywa się z aktualną ofertą zamieszczoną na stronie internetowej. Warto zwrócić uwagę, Ŝe aktualizowanie 17 Badanie Instytucji Otoczenia Biznesu województwa warmińsko mazurskiego pod kątem konkurencyjności i innowacyjności świadczonych usług wraz z rekomendacjami, Olsztyn 2010. 18 PARTNER PRZEDSIĘBIORCY. Ogólnopolski Informator Krajowego Systemu Usług dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw, red. A. Forin, S. Marczyńska, A. Szwoch, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2008. 53

informacji na stronie internetowej jest bardzo waŝne. Potencjalny klient wchodząc na stronę internetową IOB oczekuje bieŝących informacji. Badanie CAWI wykazało, Ŝe do najczęściej wykorzystywanych źródeł zdobywania informacji na temat usług świadczonych przez Instytucje Otoczenia Biznesu zaklasyfikowano 19 : środki masowego przekazu (72%) oraz broszury i ulotki informacyjne (54%). Niekorzystający z usług IOB częściej swoją wiedzę na ten temat opierali na wiadomościach z mass mediów, natomiast rzadziej korzystali ze stron internetowych konkretnych IOB. ZauwaŜalna jest takŝe róŝnica w wykorzystaniu jako źródła informacji Urzędu Marszałkowskiego znacznie częściej wskazywali je respondenci, którzy korzystają z usług IOB, niŝ ci, którzy jeszcze tego nie zrobili. Tabela 15 Źródła zdobywania informacji o usługach świadczonych przez IOB (N=50) Źródła informacji nt. IOB Korzystający z usług Niekorzystający z Ogółem IOB usług IOB Środki masowego przekazu (prasa, radio, 60,00% 80,00% 72,00% telewizja) Broszury, ulotki informacyjne 55,00% 53,33% 54,00% Strona internetowa IOB 55,00% 20,00% 34,00% Urząd Marszałkowski Woj. Warmińsko- 45,00% 26,67% 34,00% Mazurskiego Znajomi, rodzina 25,00% 33,33% 30,00% Inne 10,00% 13,33% 12,00% Natomiast respondentów, z którymi zostały przeprowadzone wywiady telefoniczne zapytaliśmy o to, w jaki sposób ich zdaniem IOB powinny informować przedsiębiorców o swoich usługach. Wśród odpowiedzi najczęściej pojawiały się następujące sugestie: umieszczanie informacji w Internecie, poniewaŝ jest juŝ powszechnie dostępny (na swojej stronie internetowej), wysyłanie informacji drogą elektroniczną do przedsiębiorstw (e-mailing), spotkania organizowane np. w Urzędach Gmin, podczas których IOB informowałyby o swojej ofercie, umieszczanie informacji w prasie, ogłaszanie informacji w radiu i telewizji. Tak jak respondenci wywiadów telefonicznych równieŝ same IOB najczęściej jako kanału dotarcia do potencjalnych klientów uŝywają stron internetowych (76%) i poczty elektronicznej (59%). Organizacji konferencji, czy seminariów podejmuje się natomiast juŝ tylko 1/3 badanych IOB. Z mass mediów jako kanału rozpowszechniania informacji, który jest preferowany przez przedsiębiorców ankietowanych podczas CAWI, korzysta mniej niŝ 50% IOB - nieco ponad 40% badanych ogłasza się w lokalnej prasie, a tylko 1/5 ankietowanych instytucji daje swoje ogłoszenia do lokalnej telewizji. 20 Podsumowując, bardzo waŝnym sposobem dotarcia do potencjalnych klientów jest strona internetowa. Jednak Instytucje Otoczenia Biznesu powinny dbać o to, Ŝeby informacje na niej umieszczane były często aktualizowane. Przedsiębiorcy szukając informacji na temat oferowanych usług są skłonni poświęcić tylko niewielką ilość czasu na wyszukiwanie interesujących ich informacji. Dlatego wszystkie waŝne i bieŝące wiadomości powinny być przekazywane na głównej stronie danej IOB. Poza tym naleŝy zwrócić uwagę, Ŝe dobrym sposobem informowania przedsiębiorców o usługach IOB jest bezpośrednie informowanie o świadczonych usługach, poprzez wysyłanie e-maili. W tym 19 Badani mogli wskazać więcej niŝ 1 źródło informacji. 20 Badanie Instytucji Otoczenia Biznesu województwa warmińsko mazurskiego pod kątem konkurencyjności i innowacyjności świadczonych usług wraz z rekomendacjami, Olsztyn 2010. 54

przypadku bardzo waŝnym narzędziem jest aktualna baza teleadresowa firm, które mogą być zainteresowane korzystaniem z usług danej IOB. W celu stworzenia takiej bazy, IOB powinny współpracować z administracją samorządową na poziomie gminy czy powiatu. Informacje prezentowane przedsiębiorcom muszą być czytelne, precyzyjne i zachęcające do skorzystania z usług. Jednocześnie nie powinny być zbyt ogólnikowe, aby kaŝdy przedsiębiorca mógł dowiedzieć się na jakich zasadach moŝe skorzystać z oferty i czego ona dokładnie dotyczy. Respondenci, z którymi zostały przeprowadzone wywiady pogłębione zwracają uwagę, Ŝe codziennie otrzymują wiele zaproszeń do skorzystania z ofert. Często nadawcą jest firma komercyjna, która za skorzystanie z usług pobiera opłatę. Dlatego teŝ IOB muszą juŝ na wstępnie zaznaczyć, na jakich zasadach prowadzą działalność. Bardzo waŝnym elementem, o którym powinny pamiętać IOB jest zaufanie. Instytucjom powinno zaleŝeć, aby przedsiębiorcy nie obawiali się skorzystania z ich usług. Dobrym sposobem na podniesienie zaufania firm jest współpraca z administracją samorządową. Przykładowo urząd gminy czy starostwo powiatowe mogłoby umieścić w samym urzędzie bądź na stronie internetowej danej JST informacje o IOB działających na terenie gminy/powiatu. 5.3. Zapotrzebowanie i oczekiwania przedsiębiorców na usługi IOB 5.3.1. Zapotrzebowanie przedsiębiorstw na usługi oferowane przez IOB Pod względem obszarów, w jakich respondenci planują podejmować aktywność w ciągu najbliŝszych 12 miesięcy dominują zdecydowanie usługi doradcze ogólne zamierzenie realizowania działania w tym obszarze deklaruje blisko 77% badanych. Około 60% chciałoby podjąć aktywność związaną z usługami informacyjnymi. Najrzadziej wymieniano natomiast chęć działań w zakresie usług finansowych (19%) oraz doradczych innowacyjnych (37%). PoniŜej przedstawiono szczegółowe dane: Wykres 15 Zakres usług, w jakich zadeklarowano podjęcie aktywności w ciągu najbliŝszego roku (N=281) Zestawiono łączną liczbę deklaracji firm dotyczących realizacji działań w poszczególnych obszarach z deklaracjami oczekiwanego wsparcia od IOB i okazało się, Ŝe najczęściej respondenci oczekują pomocy IOB w zakresie usług finansowych (w przypadku 83% planowanych działań w tym obszarze 55

respondenci chcą skorzystać z pomocy IOB), następnie szkoleń (75%), natomiast rzadziej w zakresie usług informacyjnych 58%, a najrzadziej w zakresie doradztwa 51% w przypadku doradztwa proinnowacyjnego, a 46% w przypadku doradztwa ogólnego. Wykres 16 Udział respondentów, którzy planując aktywność w obszarze danej usługi, liczą na wsparcie ze strony IOB (N=281) 5.3.1.1. Zapotrzebowanie na usługi informacyjne świadczone przez IOB Badanie CAWI wykazało, Ŝe obszarze usług informacyjnych, ankietowane firmy, w przeciągu najbliŝszych 12 miesięcy planują podjąć działania w zakresie pozyskania nowych odbiorców (35,6%) oraz wsparcia z unijnych programów dla przedsiębiorstw (26,7%). Nieco mniej niŝ 1/5 badanych zadeklarowała chęć zainicjowania działań dotyczących źródeł finansowania działalności gospodarczej. Najmniej respondentów wykazało zainteresowanie najnowszymi wynikami badań stosowanych (3,9%) oraz patentami, licencjami, wzorami przemysłowymi itp. (5,7%). Szczegółowe wyniki pokazuje poniŝszy wykres. 56