Wysoka jakość turystyki wiejskiej. Dobre projekty podstawą sukcesu. dr Magdalena Dej Instytut Rozwoju Miast

Wysoka jakość turystyki wiejskiej. Dobre projekty podstawą sukcesu dr Magdalena Dej Instytut Rozwoju Miast magdadej@gmail.com

PLAN WYSTĄPIENIA: Turystyka wiejska co decyduje o jakości oferty Sieciowanie produktu turystycznego - SNW Charakterystyka wsi należących do SNW co je wyróżnia? Miejscowości w SNW czynniki sukcesu Dobre praktyki - przykłady sukcesu projektów/działań Wnioski

TURYSTYKA WIEJSKA CO DECYDUJE O JAKOŚCI OFERTY? WIELORAKA FUNKCJONALNIE WIEJSKA WIEJSKA W SKALI TRADYCYJNA W SWOIM CHARAKTERZE oddająca złożoność wiejskiego środowiska, gospodarki, historii i położenia budowana na podstawie specyficznych dla wsi zasobów (drobna przedsiębiorczość, otwarta przestrzeń, przyroda, dziedzictwem kulturalnym, tradycyjne społeczności i ich zwyczaje) zarówno jeśli chodzi o budynki, jak i miejscowości a zatem zazwyczaj na małą skalę rozwijająca się powoli i w sposób ograniczony oraz związana z miejscowymi rodzinami; często w dużym stopniu kontrolowana przez środowisko lokalne i rozwijana z myślą o długofalowym pożytku dla danego obszaru Źródło: Polska Agencja Rozwoju Turystyki

SIECIOWANIE PRODUKTU TURYSTYCZNEGO - SNW Sieciowy produkt turystyczny w kierunku wyższej jakości oferty gotowa do sprzedaży, spakietowana i skomercjalizowana oferta, oparta o rozproszoną strukturę podmiotów, atrakcji, miejsc, punktów obsługi i obiektów, funkcjonujących jako jedna spójna koncepcja, posiadająca wspólny, wiodący wyróżnik (markę). (Polska Organizacja Turystyki)

CECHY SIECIOWANIA SIEC NAJCIEKAWSZYCH WSI CECHY SCIECIOWANIA WG POT A SNW A. Rozproszona struktura podmiotów B. Różnorodność usług, walorów, infrastruktury C. Przekraczanie granic administracyjnych i innych D. Jednorodna koncepcja funkcjonowania E. Współpraca i porozumienie partnerów F. Istnienie podmiotu zarządzającego G. Nazwa produktu A. Udział sektora publ., prywatnego i społecznego B. Zróżnicowana oferta SNW C. Miejscowości z terenu całego kraju D. Wspólne cele i zasady funkcjonowania w sieci E. Porozumienie z Morawicy F. PSORW jako podmiot zarządzający SNW G. Wspólna nazwa produktu promocja marki (logo)

A. SNW ROZPROSZONA STRUKTURA PODMIOTÓW WŁADZE LOKALNE LOKALNE GRUPY DZIAŁANIA KOŁA GOSPODYŃ WIEJSKICH GRUPY ODNOWY WSI LIDERZY LOKALNI M. IN. SOŁTYSI POZOSTAŁE OSOBY I INSTYTUCJE LOKALNE

B. SNW ZRÓŻNICOWANA OFERTA WSI ZASÓB UKSZTAŁTOWANIE I WIZERUNEK INFRASTRUKTURA POBYTOWA UDOSTĘPNIANIE WALORÓW SPECYFIKA ZDEFINIOWANIE POWODU POBYTU FORMY KOMUNIKOWANIA SPECYFIKI (W TYM WYRÓŻNIKI WSI) WYDARZENIA, DZIAŁALNOŚĆ ARTYSTYCZNA KLIMAT WIEJSKIE WARTOŚCI ŻYCE WSI IMAGE OBSZARU

Zróżnicowana zabudowa wsi B. SNW ZRÓŻNICOWANA OFERTA WSI - ZASÓB Wieprz Męćmierz Zalipie Istebna

Zróżnicowana specyfika wsi Domachowo Zalipie Chochołów Wieprz

C. SNW PRZEKRACZANIE GRANIC

Co decyduje o różnorodności wsi w ramach sieci? Uwarunkowania historyczno-kulturowe Uwarunkowania przyrodnicze Sytuacja gospodarcza i typ funkcjonalny Sytuacja demograficzna i lokalny kapitał społeczny Położenie stopień peryferyjności obszaru Inne

Liczba wsi Liczba wsi Zróżnicowanie wsi SNW wybrane zmienne 14 12 10 8 6 4 2 0 województwa 14 12 10 8 6 4 2 0 regiony historyczne

Zróżnicowanie wsi SNW wybrane zmienne 17 gmin 14 gmin 3 gminy 15 gmin 5 gmin 6 gmin 3 gminy 0 gmin OBJAŚNIENIA DO WYKRESU WEBBA: A przewaga przyrostu naturalnego nad ujemnym saldem migracji PN+ > E B dominacja przyrostu naturalnego nad dodatnim saldem migracji PN+ > I C dodatnie saldo migracji góruje nad przyrostem naturalnym I > PN+ D większa rola dodatniego salda migracji w stosunku do ubytku naturalnego I > PN- E ubytek naturalny przeważa nad napływem migracyjnym PN- > I F dominacja ubytku naturalnego nad odpływem migracyjny PN- > E G emigracja ma większe znaczenie aniżeli ubytek naturalny E > PN- H dominacja emigracji nad przyrostem naturalnym E > PN+

liczba wsi Zróżnicowanie wsi SNW wybrane zmienne typ funkcjonalny 12 5 19 obszar o funkcjach mieszanych obszar o funkcjach turystycznych i rekreacyjnych obszar z przewagą funkcji rolniczych 13 14 wielofunkcyjny obszar przejściowy obszar wybitnie rolniczy poziom rozwoju społeczno-gospodarczego 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 bardzo niski niski średni wysoki bardzo wysoki

D. SNW JEDNORODNA KONCEPCJA FUNKCJONOWANIA Sieć Najciekawszych Wsi (SNW) - markowy produkt turystyczny i sposób na zachowanie najcenniejszych wsi pod względem walorów materialnego dziedzictwa, autentyzmu wiejskiej przestrzeni oraz form życia mieszkańców. Ponadto wśród celów jej utworzenia jest: Upowszechnienie technik rozwoju wewnętrznego wsi, jako sposobu na zapewnienie żywotności wsi. Zainteresowanie społeczeństwa tematyką wiejską poprzez udostępnienie walorów wsi o wartościach poznawczych i edukacyjnych. Ochrona wartości nieruchomości poprzez podniesienie atrakcyjności miejsca, co ma znaczenie w sytuacji depopulacji i nadpodaży zbywanych nieruchomości (brak nabywców i coraz liczniejsze pustostany). Tworzenie wizytówki gminy/regionu, a poprzez unikalną strategię rozwoju, umożliwienie mieszkańcom kooperacji krajowej a nawet międzynarodowej. Źródło: http://www.psorw.odnowawsi.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=169&itemid=553

E. SNW WSPÓŁPRACA I POROZUMIENIE PARTNERÓW POROZUMIENIE Z MORAWICY

F. SNW ISTNIENIE PODMIOTU ZARZĄDZAJĄCEGO G. SNW WSPÓLNA MARKA (LOGO)

MIEJSCOWOŚCI SNW CZYNNIKI SUKCESU DOBRE PROJEKTY FINANSOWANIE CZYNNIKI ORGANIZACYJNE CZYNNIK LUDZKI ZASOBY MIEJSCOWOŚCI (dziedzictwo materialne i niematerialne)

CZYNNIKI SUKCESU - FINANSOWANIE Możliwe źródła finansowania projektów w ramach SNW poziom centralny poziom regionalny poziom lokalny - Środki UE - Środki krajowe budżetowe (m. in. Fundusz Inicjatyw Obywatelskich, Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego) Wojewódzkie programy odnowy - Fundusze sołeckie - Środki organizacji pozarządowych (m. in. program Działaj Lokalnie, Równać Szanse)

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 liczba sołectw % CZYNNIKI SUKCESU - FINANSOWANIE 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Liczba uczestników Programu Odnowy Wsi Województwa Opolskiego w latach 2007-2014 356 386 305 243 54 76 109 138 154 169 643 674 693 707 717 704 603 540 80 70 60 50 40 30 20 10 0 liczba sołectw - uczestników Programu Odnowy Wsi udział sołectw w Programie Odnowy Wsi wśród ogółu sołectw województwa Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UMWO.

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 liczba sołectw % CZYNNIKI SUKCESU - FINANSOWANIE 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Liczba uczestników Programu Odnowy Wsi Województwa Opolskiego w latach 2007-2014 356 386 305 243 54 76 109 138 154 169 643 674 693 707 717 704 603 540 Łączna wartość projektów w 2014 r. wyniosła 39,6 mln zł 80 70 60 50 40 30 20 10 0 liczba sołectw - uczestników Programu Odnowy Wsi udział sołectw w Programie Odnowy Wsi wśród ogółu sołectw województwa Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UMWO.

CZYNNIKI SUKCESU - FINANSOWANIE ŚRODKI UE - MOŻLIWOŚCI W RAMACH NOWEJ PERSPEKTYWY FINANSOWEJ: 1. PROW 2014-2020: - Działanie M19: Wsparcie dla rozwoju lokalnego w ramach inicjatywy LEADER (RLKS rozwój lokalny kierowany przez społeczność), - Działanie M07: Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich) 2. Regionalne Programy Operacyjne Polityki Spójności, np. w Małopolsce: - Działanie 11.2. Odnowa obszarów wiejskich, - Działanie 11.3. Fundusz Rewitalizacji i Odnowy Małopolski, - Działanie 6.1. Rozwój dzieciństwa kulturowego i naturalnego, - Działanie 6.3. Rozwój wewnętrznych potencjałów regionu 3. Program Operacyjny Rybactwo i Morze (PO RYBY 2014 2020): - Priorytet 3. Zwiększanie zatrudnienia i spójności terytorialnej

CZYNNIKI SUKCESU - FINANSOWANIE Podejście odgórne Podejście oddolne

CZYNNIKI SUKCESU - FINANSOWANIE Programy wojewódzkie oraz lokalne pozwalają na wdrożenie podejścia oddolnego: - Programy wojewódzkie i lokalne - Realizacja przez społeczność lokalnej strategii rozwoju - Projekty zazwyczaj w znacznym stopniu powiązane ze sobą - Projekty odpowiadają na rzeczywiste potrzeby mieszkańców - Uwzględniają lokalne uwarunkowania - Silna identyfikacja społeczności z konkretnymi przedsięwzięciami - Większa trwałość projektów - Niewielkie możliwości finansowe samorządów niewielka wartość projektów - Liczne lecz drobne zmiany w przestrzeni - Im bogatsza gmina tym efekty są bardziej znaczące i jest ich więcej.

CZYNNIKI SUKCESU - FINANSOWANIE Podejście odgórne, realizowane z funduszy europejskich, zwłaszcza PROW: - Finansowanie dużych inwestycji, często polegających na budowie, rozbudowie lub remoncie obiektów, w tym zabytkowych lub urządzanie przestrzeni publicznych - Realizowane jako odrębne przedsięwzięcia, które w praktyce z reguły nie wpisują się w szerszą strategię rozwoju miejscowości, mimo iż formalnie posiadanie takiej strategii w przypadku starania się o te fundusze jest wymagane - Strumień dostępnych środków na ten właśnie cel spowodował, że w wielu wsiach całego kraju powstało wiele nowych inwestycji, które wykorzystywane są jednak w bardzo ograniczonym zakresie (m. in. popularne świetlice wiejskie) Szczególne możliwości finansowania różnych przedsięwzięć na obszarach wiejskich, także w zakresie odnowy wsi, stwarza podejście LEADER. Jego cechą charakterystyczną jest łączenie podejścia odgórnego (fundusze UE) z oddolnym polegającym na szerokim włączaniu miejscowych społeczności oraz innych interesariuszy lokalnych w proces zarządzania rozwojem określonego obszaru i współdecydowania o jego przyszłym kształcie.

CZYNNIKI SUKCESU PROJEKTY/DZIAŁANIA ETAPY ODNOWY WSI A RODZAJE PROJEKTÓW Źródło: opracowanie własne na postawie Wilczyński 2008.

przykłady dobrych praktyk CZYNNIKI SUKCESU PROJEKTY/DZIAŁANIA ETAPY ODNOWY WSI A RODZAJE PROJEKTÓW Źródło: opracowanie własne na postawie Wilczyński 2008.

CZYNNIKI SUKCESU PROJEKTY/DZIAŁANIA bazujące na dziedzictwie materialnym i wiejskości Zalipie chata Felicji Curyłowej Rogi k. Miejsca Piastowego Izba Regionalna dobre praktyki bazujące na zasobach przyrodniczych Istebna Leśny Ośrodek Edukacji Ekologicznej bazujące na elementach niematerialnych Wieprz Klub Kulinarnego Podróżnika

ZALIPIE - ZAGRODA FELICJI CURYŁOWEJ

ISTEBNA LEŚNY OŚRODEK EDUKACJI EKOLOGICZNEJ

WIEPRZ KLUB KULINARNEGO PODRÓŻNIKA

PODSUMOWANIE 1 SNW dobry przykład poprawnego sieciowania produktu turystycznego 2. Różnorodność miejscowości SNW olbrzymi potencjał, ale i zagrożenie dla funkcjonowania sieci (zróżnicowana sytuacja demograficzna, gospodarcza itd.) 3. Czynniki sukcesu - finansowanie jako warunek konieczny dalszych działań 4. Dobre projekty nie tylko we wsiach z największym dziedzictwem

Dziękuję za uwagę Magdalena Dej Instytut Rozwoju Miast magdadej@gmail.com

Odnowa wsi jako narzędzie rozwoju lokalnego Wojewódzkie programy odnowy wsi w Polsce Źródło: Wilczyński 2012