3 Państwo Franków p Frankowie. Chrzest Chlodwiga p państwo Merowingów p Karolingowie p powstanie Państwa Kościelnego p Karol Wielki. Przywrócenie cesarstwa na Zachodzie p organizacja państwa Karola Wielkiego p renesans karoliński powstanie Państwa Kościelnego (755 r.) Ú narodziny Chrystusa chrzest Chlodwiga (496 r.) koronacja cesarska Karola Wielkiego (800 r.) 135
Narodziny Êredniowiecznej Europy Frankowie. Chrzest Chlodwiga Germaƒskie plemi Franków osiedliło si w Galii w IV w. W przeciwieƒstwie do innych Germanów Frankowie nadal byli poganami. Zjednoczenia Franków dokonał pod koniec V w. Chlodwig z rodu Merowingów. W 496 r. przyjàł chrzest w obrzàdku katolickim. Było to posuni cie prawdopodobnie czysto polityczne. Dzi ki niemu Chlodwig uzyskał poparcie miejscowej ludnoêci, która wyznawała katolicyzm. Na przychylnoêç nie mogły zaê liczyç rywalizujàce z Chlodwigiem o panowanie nad Galià inne plemiona germaƒskie (m.in. Goci, Alamanowie i Longobardowie) wyznajàce arianizm, pot piony przez KoÊciół jako herezja. Miniatura z XIV-wiecznej kroniki francuskiej przedstawiajàca chrzest Chlodwiga Arianizm to doktryna teologiczna sformułowana w IV w. przez duchownego z Aleksandrii, Ariusza. Odrzucił on boskość Chrystusa oraz równość osób Trójcy Świętej. Poglądy te Kościół uznał za herezję, czyli odstępstwo od nauki kościelnej. Paƒstwo Merowingów Stworzone przez Chlodwiga paƒstwo było paƒstwem patrymonialnym. Władca traktował królestwo jako osobistà własnoêç. Mógł podzieliç ziemie mi dzy synów lub przekazaç je w u ytkowanie swoim poddanym jako wyró nienie lub nagrod. W paƒstwie frankijskim właêciwie nie było urz dników w dzisiejszym znaczeniu tego słowa. W zarzàdzaniu królowi pomagali dostojnicy Êwieccy i duchowni tworzàcy jego dwór, którzy doraênie wykonywali zadania zlecone im przez władc. Na czele dworu królewskiego stał zarzàdca majordom. Z czasem urzàd ten nabierał coraz wi kszego znaczenia, a sprawujàcy go zdobyli du y wpływ na rzàdy. Legitymizacja to nadanie czemuś formy prawnej, uznanie za legalne. Karolingowie SpoÊród majordomów do najwi kszego znaczenia doszedł Karol, o przydomku Młot. Na okres jego urz dowania przypadł najazd Arabów, którzy po opanowaniu Półwyspu Iberyjskiego zainteresowali si Galià. W 732 r. pod Poitiers (puatje) Karol pokonał wojska arabskie i zmusił je do odwrotu. To zwyci stwo podniosło jego autorytet jako wodza. Dzi ki sukcesom Karol Młot mógł przekazaç stanowisko majordoma swoim synom. Jeden z nich, Pepin, zwany Krótkim, obalił króla Childeryka z dynastii Merowingów i przejàł rzàdy. Nowy władca zdawał sobie spraw, e wielu Franków uzna go za uzurpatora. Konieczna była legitymizacja jego władzy. W tym celu zwrócił si o pomoc do papie a, który dokonał namaszczenia króla Êwi tymi olejami. Było to odwołanie do tradycji biblijnej i zwiàzanie władzy Êwieckiej z religià. Od tej pory obrz d ten stał si stałym elementem koronacji królewskich w Europie. Dodatkowo papie zagroził klàtwà koêcielnà tym, którzy nie uznajà nowej dynastii. Powstanie Paƒstwa KoÊcielnego W 754 r. Pepin na proêb papie a wyruszył do Italii z wyprawà wojennà przeciwko Longobardom, którzy zagrozili Rzymowi. Ekspedycja zakoƒczyła si sukcesem, a zdobyte w Êrodkowej cz Êci Półwyspu Apeniƒskiego ziemie Pepin przekazał papie owi. W ten sposób w 755 r. powstało Państwo Kościelne istniało od połowy VIII w. do roku 1870. W drugiej połowie XIX w. większość jego Paƒstwo KoÊcielne, a papie e stali si jego ziem została wcielona do Włoch. Obecnie siedzibą papieża jest Państwo samodzielnymi władcami, dzier àc władz Miasto Watykańskie. duchownà i Êwieckà. 136
Paƒstwo Franków Karol Wielki. Przywrócenie cesarstwa na Zachodzie Po Êmierci Pepina królem Franków został jego syn Karol, nazwany póêniej Wielkim. Znaczàco powi kszył on terytorium paƒstwa w wyniku licznych wojen (w wi kszoêci zwyci skie) z Arabami, Sasami i Longobardami. Dotarł a nad Łab, gdzie Frankowie zetkn li si z Awarami i plemionami słowiaƒskimi. O Słowianach, s. 146 O Kościele w Bizancjum, s. 124, 127 Karol Wielki nazywany jest ojcem Europy. Sprawdê, które współczesne paƒstwa le à w granicach dawnej monarchii Karola. Zastanów si, jaki wpływ na ich histori mógł mieç wspólny rodowód. Miniatura z XV-wiecznej kroniki brabanckiej przedstawiajàca koronacj Karola Wielkiego Wojny wpłyn ły na wzrost znaczenia Karola, który zaczàł myêleç o koronacji cesarskiej. Karol Wielki chciał stworzyç cesarstwo uniwersalne, obejmujàce zarówno Zachód, jak i Wschód. Tytułu cesarza rzymskiego u ywali wówczas władcy Bizancjum, którzy uznawali władc germaƒskich Franków za barbarzyƒc, dlatego projekt Êlubu Karola z cesarzowà bizantyƒskà Irenà i uzyskanie przez niego w ten sposób cesarskiej purpury nie został zrealizowany. Plany te budziły zaniepokojenie papie a, który obawiał si podporzàdkowania władzy duchownej władzom Êwieckim, na wzór stosunków panujàcych w Konstantynopolu. 137
Narodziny Êredniowiecznej Europy Karol, czyli król Łaciński termin rex tłumaczony jest na polski jako król, a regnum królestwo. Słowo król występujące w różnych wersjach we wszystkich językach słowiańskich (po czesku král, po rosyjsku korol) pochodzi od Karola Wielkiego, którego imię zapewne dzięki zdobytej sławie i potędze stało się synonimem władcy. Według legendy, aby tego uniknàç, papie wykorzystał pobyt władcy Franków w Rzymie na Bo e Narodzenie 800 r. i ukoronował Karola na cesarza. Papie chciał w ten sposób zademonstrowaç wy szoêç władzy duchownej nad Êwieckà. Gest ten miał jednak wymiar wyłàcznie symboliczny, bo papiestwo w najmniejszym stopniu nie mogło równaç si z pot gà Karola Wielkiego. Koronacja ta została uznana przez cesarza bizantyƒskiego dopiero 12 lat póêniej. Odtàd w Êwiecie chrzeêcijaƒskim panował nowy porzàdek: istniały dwa niezale ne cesarstwa, uwa ajàce si za spadkobierców tradycji rzymskiej. Odnowione przez Karola Wielkiego cesarstwo na Zachodzie obejmowało nowe ludy, jego zasi g geograficzny był inny ni staro ytnego Rzymu, ograniczony tylko do Europy. Organizacja paƒstwa Karola Wielkiego Paƒstwo Karola Wielkiego obejmowało tereny od Łaby na wschodzie po Pireneje na zachodzie, od północnej Italii na południu po ziemie poło one nad Morzem Północnym. Ten wielki organizm polityczny był niejednolity pod wzgl dem j zyka, obyczajów i prawa. Karol Wielki sprawował rzàdy osobiste, nie dzielàc si władzà z nikim. Korzystał jednak z pomocy zaufanych urz dników. Monarchia karoliƒska podzielona była na hrabstwa, którymi zarzàdzali hrabiowie, i marchie, poło one przy granicach paƒstwa, którymi zarzàdzali margrabiowie. Margrabiowie mieli dodatkowe obowiàzki zwiàzane z obronà granic i mogli prowadziç na własnà r k wojny z sàsiednimi plemionami. Zarzàdcy obu rodzajów okr gów administracyjnych byli mianowani i odwoływani przez władc. Do ich obowiàzków nale ało składanie raz w roku sprawozdaƒ. Karol Wielki nie miał stałej rezydencji, przenosił si z jednej posiadłoêci do drugiej, a pod koniec ycia najcz Êciej przebywał w Akwizgranie (obecnie Aachen w Niemczech). Władc otaczali liczni dostojnicy: palatyn zast pował króla w sprawowaniu sàdów, kanclerz zazwyczaj duchowny kierował kancelarià; koniuszy był opiekunem stajni, stolnik zarzàdcà stołu, czeênik zajmował si piwnicami, komornik był odpowiedzialny za królewskà szatni i zapasy. Wn trze kaplicy pałacowej Karola Wielkiego w Akwizgranie 138
Paƒstwo Franków Renesans karoliƒski Karol Wielki, mimo e w młodoêci nie odebrał adnego wykształcenia, dostrzegał potrzeb rozwoju kulturalnego kraju. Nakazał przeprowadzenie reformy szkolnictwa. Na jego polecenie zakładano nowe szkoły przy klasztorach i katedrach oraz ujednolicono nauczanie, ustalajàc dwa jego poziomy: ni szy, zwany trivium i wy szy quadrivium [kwadriwium]. Minuskuła karolińska Konieczność przygotowania pomocy naukowych wymusiła reformę mało czytelnego kroju pisma używanego w czasach Merowingów. Kursywę merowińską zastąpił nowy typ pisma, zwany minuskułą karolińską, której zawdzięczamy dzisiejszy kształt liter alfabetu łacińskiego. Rękopis z IX w. pochodzący z opactwa ze Szwajcarii. Dekoracje wskazują na wpływ sztuki irlandzkiej. Małe litery zapisano minuskułą karolińską. Karta z Ksi gi z Kells. Ten bogato zdobiony ewangeliarz przygotowali mnisi z Irlandii na przełomie VIII i IX w. Wiedz i umiej tnoêci brytyjskich zakonników wykorzystał Karol Wielki. Trivium był to pierwszy etap nauczania obejmujący przedmioty humanistyczne: gramatykę (nauka pisania i czytania), retorykę (nauka formułowania oficjalnych pism) i dialektykę (sztuka logicznego rozumowania). Na quadrivium zaś składały się przedmioty matematyczne: arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka. Oba te etapy łącznie nazywano sztukami wyzwolonymi, po łacinie artes liberales. Co mówi źródło historyczne? Autorem dzieła ycie Karola Wielkiego jest Einhard [ajnhard], kronikarz cesarza. Na zlecenie Karola Wielkiego nadzorował budow pałacu w Akwizgranie i brał udział w misjach dyplomatycznych. Był wychowawcà wnuka Karola Wielkiego Lotara. Wymowę miał obfitą i bogatą, mógł najdokładniej wyrazić wszystko, co chciał. Nie poprzestając na języku ojczystym, starał się wyuczyć i obcych. Z tych łacinę znał tak dobrze, że posługiwał się nią na równi z językiem ojczystym; po grecku lepiej rozumiał niż mówił. Był tak wymowny, że można go było wziąć za gadułę. Sztuki wyzwolone gorliwie uprawiał, uczonych miał w wysokim poszanowaniu i otaczał ich wielkimi honorami. [ ] Uczył się sztuki liczenia i z niezwykłą pilnością i ciekawością badał bieg gwiazd. Próbował i pisać; w tym celu miał zawsze pod poduszką tabliczki i kartki, żeby w wolnej chwili przyzwyczajać rękę do kreślenia liter. Lecz nie na wiele się przydał ten trud niewczesny i tak późno zaczęty. 139
Narodziny Êredniowiecznej Europy Religii chrześcijańskiej, którą mu od dzieciństwa wpojono, przestrzegał najświęciej i z najgłębszą pobożnością. To go natchnęło do zbudowania przepięknej bazyliki w Akwizgranie, którą przyozdobił złotem i srebrem, i świecznikami, balustradą i drzwiami z masywnego brązu. Przeczytaj tekst êródłowy i odpowiedz na pytania: 1. Czym według Einharda interesował si Karol Wielki? 2. Jak myêlisz, czy Karol Wielki umiał czytaç i pisaç? O czym Êwiadczà jego starania? 3. Dlaczego wybudował bazylik w Akwizgranie? przeł. J. Parandowski Do VIII IX w. klasyczna łacina uległa przemianom pod wpływem j zyków celtyckich i germaƒskich, tworzàc dialekty, z których powstały póêniej j zyki romaƒskie. Nawet ludziom wykształconym teksty klasyczne sprawiały trudnoêci. Karol Wielki, decydujàc si na reform nauczania, sprowadził mnichów z Anglii i Irlandii, którzy znali lepiej łacin, by przywrócili jej dawnà wymow i ortografi. Odrodzony j zyk łaciƒski stał si uniwersalnym j zykiem ludzi wykształconych, u ywanym w dyplomacji i nauce. Odrodzenie kultury zachodniej za panowania Karola Wielkiego nastàpiło po kilku wiekach jej zapaêci, która była rezultatem upadku imperium rzymskiego. Dlatego okres ten nosi nazw renesansu karoliƒskiego. Pieśń o Rolandzie to pochodzący prawdopodobnie z XI w. najstarszy i najsłynniejszy francuski epos rycerski. Roland był dowódcą tylnej straży wojsk Karola Wielkiego, które wracały z wyprawy przeciw Arabom w 778 r. i zostały napadnięte przez Basków, lud mieszkający nad Zatoką Biskajską, w Pirenejach. Roland zginął. O tym zdarzeniu opowiada Pieśń o Rolandzie, która przedstawia go jako bohaterskiego rycerza, o nadludzkiej sile i odwadze, walczącego w obronie wiary i ojczyzny. Podpis Karola Wielkiego Karol Wielki Py ta nia i za da nia 1. Wyjaśnij termin państwo patrymonialne. 2. Jakie znaczenie miała koronacja cesarska Karola Wielkiego? 3. Jak było zorganizowane państwo Karola Wielkiego? 4. Jakie zjawisko nazywa się w historiografii renesansem karolińskim? 5. Czym były nauki wyzwolone? Co na le ży umieć po tej lek cji? wytłumaczyć znaczenie koronacji cesarskiej Karola Wielkiego; wskazać na mapie cesarstwo karolińskie; omówić organizację państwa Karola Wielkiego; wyjaśnić, co to jest renesans karoliński. 140