Relacja z seminarium Partycypacja obywatelska młodzieży. Przykład młodzieżowych rad gmin 14 kwietnia 2016, Warszawa 1
Relacja ogólna Dlaczego partycypacja obywatelska młodzieży jest ważna? Jak ją wzmacniać? Jak współpracować z Młodzieżowymi Radami Gmin? Jakie są korzyści z aktywnie działającej Młodzieżowej Rady? W seminarium Partycypacja obywatelska młodzieży. Przykład Młodzieżowych Rad Gmin uczestniczyło ponad 150 osób z całej Polski. Wśród nich wielu przedstawicieli samorządów, Młodzieżowych Rad, a także organizacji pozarządowych. Człowiek nie rodzi się obywatelem, a staje się nim. Partycypacja obywatelska młodych ludzi odbywa się nie inaczej jak poprzez doświadczenie i możliwość podejmowania decyzji lub wpływania na decyzje podejmowane przez władzę. Wojciech Kaczmarczyk, sekretarz stanu, Pełnomocnik Rządu do spraw Równego Traktowania, Pełnomocnik Rządu do spraw Społeczeństwa Obywatelskiego określił to doświadczanie wpływu na politykę jako szansę do budowania dialogu obywatelskiego, aby polityka bardziej odpowiadała potrzebom społeczeństwa. Joanna Pietrasik, prezeska zarządu Fundacji Civis Polonus, organizacji od 12 lat zajmującej się partycypacją młodzieży, podkreśla jednak, że dialog obywatelski nie może odbywać się bez zaangażowania dwóch stron: władzy i społeczeństwa. Dlaczego partycypacja obywatelska młodzieży jest ważna? Zależy nam na tym, aby młodzi ludzie mieli wpływ, mogli uczestniczyć w podejmowaniu decyzji, które ich dotyczą, albo których konsekwencje będą dotyczyć w przyszłości kontynuuje Joanna Pietrasik. To pierwszy, ważny powód, dla którego warto słuchać głosu młodzieży. Młodzież aktywna to również młodzież ucząca się, a kompetentny obywatel to również partner dla władz do realizacji przedsięwzięć. Młodzieżowa Rada daje możliwość stania się liderami i liderkami zmiany, tworząc tym samym aktywne społeczeństwo. Już nawet małe dzieci w przedszkolu mogą konsultować pewne decyzje np. to jaki chciałyby mieć kolor ścian zaznacza Mateusz Czerniga, członek zarządu Polskiej Rady Organizacji Młodzieżowych. To jakie doświadczenie uczestnictwa damy młodym ludziom odbije się w przyszłości na ich stosunku do instytucji publicznych. Bardzo ważne jest świadome, systematyczne uczestnictwo młodych w procesie podejmowania decyzji. Taką możliwość dają młodzieżowe rady. Młodzieżowe rady to projekt nie tylko dla młodych Dzięki działalności w młodzieżowej radzie młodzi ludzie mogą nauczyć się brania odpowiedzialności za swoje najbliższe otoczenie. Młodzieżowa rada to jednak coś więcej, niż ogromna odpowiedzialność. To refleksja o społeczności, próba zrozumienia potrzeb i problemów innych. Należy podkreślać, że młodzieżowe rady mają charakter konsultacyjny, są reprezentacją młodzieży z danego terenu, mówią jej głosem. Joanna Pietrasik przyznaje jednak, że młodzieżowe rady nie wszędzie działają zgodnie z celem, dlatego należy ciągle poprawiać ich jakość poprzez systematyczną pracę z młodymi ludźmi. 2
O sukcesie powodzenia młodzieżowej rady decyduje przede wszystkim postawa dorosłych wobec partycypacji młodzieży. Zarówno lokalne władze, jak i młodzi ludzie muszą docenić wartość dialogu, co oznacza również zgodę na różnienie się i wzajemne poszanowanie swoich opinii. Kolejnym krokiem jest nabycie przez samorząd wiedzy i umiejętności, jak poprowadzić ten dialog. Wyzwaniem dla dorosłych jest decyzja o tym, co i w jaki sposób konsultować z młodzieżą, stąd koniecznością wydaje się praca nad standardami działania młodzieżowych rad. W tym celu powstała koalicja na rzecz młodzieżowych rad gmin, składająca się z 21 różnych podmiotów: organizacji pozarządowych, instytucji oraz osób zajmujących się tematem Młodzieżowych Rad Gmin, w tym również młodzieżowych radnych. Wspólnie pracujemy nad jakością młodzieżowych rad i dlatego powstała koalicja na rzecz młodzieżowych rad, która jednoczy różne środowiska mówiące o młodzieżowych radach, które dotychczas nie mówiły jednym głosem przedstawia cel koalicji Mateusz Czergniga. Koalicja wspólnie opracowała wizję 7 obszarów, w których mieści się działalność młodzieżowych rad: wyłonienie składu młodzieżowej rady (wybory), cele i działania, współpraca młodzieżowych rad z władzami i urzędem, kompetentni młodzieżowi radni, relacja młodzieżowych rad z otoczeniem, sposób pracy młodzieżowej rady, wsparcie młodzieżowych radnych i młodzieżowych rad gmin. Mateusz Czerniga podkreśla, że wybory do młodzieżowej rady powinny być przede wszystkim demokratyczne, poprzedzone kampanią informacyjną oraz wyborczą. Koalicja proponuje, aby naturalnym okręgiem wyborczym podczas wyborów do rady były szkoły, a proces wyborczy był wspierany formalnie przez komisarza. Więcej o wyborach można przeczytać w relacji z warsztatu Wybory do młodzieżowej rady gminy. Członkowie i członkinie kolacji wyróżnili trzy główne obszary działalności młodzieżowych rad, z których najważniejszym jest obszar konsultacyjny, uzupełniany przez część inicjatywną i edukacyjną działalności. Rolą młodzieżowej rady jest przede wszystkim konsultowanie decyzji. Stosunki pomiędzy młodzieżą, a władzą powinny opierać się przede wszystkim na partnerstwie, co oznacza, że obie strony czerpią korzyści z tej współpracy. Młodzieżowa rada, aby działać skutecznie powinna również nieustannie podnosić swoje kompetencje i wiedzę, jednocześnie będąc gotową do ewaluowania tego, czego się nauczyła. Młodzieżowa Rada powinna być osadzona w środowisku lokalnym, co oznacza jej otwartość i gotowość do współpracy zarówno z lokalnymi organizacjami i instytucjami, jak rówieśnikami. Podstawą pracy młodzieżowej rady jest statut. Ważne, aby był tworzony razem z młodzieżą i nie powielał wszystkich zapisów dorosłej rady. Młodzi ludzie potrzebują przewodników, którzy będą wspierać ich w działaniu, stąd dla funkcjonowania młodzieżowej rady istotna jest rola opiekuna. Opiekun to osoba, która wspiera młodzież, wskazuje drogi ale co najważniejsze nie inicjuje działań, skupia się na tematach, które już zostały zaakceptowane przez młodzież. O roli opiekuna można więcej przeczytać w relacji z warsztatu Wspieranie Młodzieżowej Rady Gminy. Rafał Kuligowski ze Słupskiego Instytutu ds. Młodzieży, zwraca uwagę na warunki merytoryczne i techniczne pracy radnych. Młodzieżowa Rada przede wszystkim powinna mieć inicjatywę uchwałodawczą. Istotna jest również współpraca młodzieżowej rady z innymi organizacjami i 3
instytucjami. Dużą wartością dla pracy młodzieżowej rady jest możliwość sieciowania z innymi radami np. poprzez wizyty studyjne i kongresy. Rafał Kuligowski zaznacza że młodzieżowi radni powinni mieć własne miejsce do spotkań, a także, że prawie niemożliwe jest ich działanie bez własnego budżetu. Z tym ostatnim nie zgodził się Robert Waraksa, opiekun Młodzieżowej Rady Miasta Olsztynek. Młodzieżowa Rada może pozyskiwać środki na inicjatywy, nie musi posiadać stałego budżetu. Duże wsparcie dla pracy radnych powinien stanowić opiekun, zaakceptowany przez młodzież. Jakie są korzyści z istnienia młodzieżowej rady? Jak wygląda jej praca w praktyce? W ramach projektu Młodzieżowe rady gmin. Dialog władz z młodymi mieszkańcami trzy młodzieżowe rady gmin diagnozowały, następnie hierarchizowały i wybierały problem danej gmint możliwy do rozwiązania. Następnie próbowały go rozwiązać w dialogu z władzami i młodymi mieszkańcami. W Krynicy Morskiej przygotowano diagnozę, której wynikiem był brak terenu rekreacyjnego w mieście. W gminie Lisewo Młodzieżowa Rada zajęła się społeczną koncepcją zagospodarowana Ogródka Jordanowskiego. Młodzieżowi radni sprawdzili również stan boisk na terenie gminy, co zostało później uwzględnione przy dzieleniu funduszu sołeckiego. W Płużnicy w ramach projektu powstał klub młodzieżowy. Wszystkie projekty były szeroko konsultowane z mieszkańcami gmin. Jolanta Kwiatkowska, sekretarz miasta Krynica Morska zaznacza, że urzędnicy często nie mają odpowiedniej wiedzy na temat przedsięwzięcia, które będzie realizowane w gminie i potrzebują wsparcia osób, które naprawdę będą korzystać z jego efektów. Dzięki temu nie tworzy się infrastruktury, która nie jest później używana przez mieszkańców. Bardzo ważne jest uświadamianie młodzieży, jak przebiega ten proces. Zapytałam młodzieży jaki chcieliby mieć skatepark. Kiedy na początku nie było odpowiedzi to powiedziałam, że może być różowy, albo zielony, bo ja właściwie się nie znam na tych rowerach i jeśli oni nie wykażą inicjatywy to będą mieli taki jaki ja będę chciała, a właściwie nie wiadomo komu będzie służył. Sekretarz miasta wymienia szereg korzyści, które niesie za sobą działalność młodzieżowej rady. Wśród nich znalazły się m.in nabycie umiejętności wzajemnego słuchania się, rozmawiania i szanowana swoich opinii. Konsultowanie projektu w tej gminie spowodowało, że odpowiada on na realne potrzeby mieszkańców i turystów. Dodatkowo istnienie młodzieżowej rady miało wpływ również na niezrzeszoną młodzież. Młodzi ludzi zaczęli się interesować samorządem, zmienili swoją postawę na mniej roszczeniową, ponieważ wiedzą na czym polega budżet gminy. Podobnie jak Robert Waraksa, Jolanta Kwiatkowska również przychyla się ku tezie, że młodzieżowa rada niekoniecznie musi posiadać budżet. Ważne jest, że władza chce współpracować z młodzieżą. Angażowanie młodych ludzi tak naprawdę to jest zadbanie o to jak będziemy już starszymi osobami, kto będzie rządził w naszych miastach, z jaką odpowiedzialnością będą decyzje podejmowane, więc warto w ten proces odpowiedzialności włączać młodych ludzi zaznaczyła sekretarz. Jakub Kochowicz, wójt gminy Lisewo, podkreśla rolę współpracy i wzajemnego szacunku władz i młodzieży w budowaniu dialogu obywatelskiego. Powołanie młodzieżowej rady daje możliwość dania głosu, bycia partnerem młodzieży dla władz. Staramy się współpracować po partnersku i traktować się 4
poważnie. wójt gminy nie ukrywa również, że diagnoza jest bardzo pomocna dla władz, ponieważ dzięki niej mają pewność, że zostaną spełnione społeczne oczekiwania. W gminie Płużnica, z kolei sami młodzieżowi radni zapytali mieszkańców, jakie widzą korzyści działania młodzieżowej rady. Wśród odpowiedzi pojawiły się zarówno konkretne, namacalne korzyści jak np. odnowienie świetlic, jak i mniej mierzalne korzyści, ale równie ważne np. reprezentowanie głosu młodzieży. Wójt gminy Marcin Skonieczka uważa, że dla młodzieżowych radnych jest to możliwość wpływu i zdobycia doświadczenia, a dla dorosłych radnych możliwość uzyskania informacji o młodzieży. Dla wójta ważne jest, aby MRG skupiła się na działaniach systemowych i np. pokazywała sołtysom co można zrobić dla młodzieży w ramach funduszu sołeckiego. W niektórych województwach działają instytucje zajmujące się tylko sprawami młodzieży. W Zachodniopomorskiem od kilkunastu lat istnieje Sekretariat ds. Młodzieży. Celem pracy sekretariatu jest wzmocnienie uczestnictwa młodzieży w rozwiązywaniu problemów transgranicznych, regionalnych, nawet wysokiej rangi. Pracownicy sekretariatu starają się, aby w regionie powstawało jak najwięcej młodzieżowych rady. Małgorzata Ludwiczek, kierownik sekretariatu, zanzacza, że systematyczna praca doprowadzi do powstania masy krytycznej młodych, aktywnych ludzi, którzy nie będą chcieli wyjeżdżać ze swoich rodzinnych miejscowości. Podobnego zdania jest Barbara Zamożniewicz, rzecznik młodzieży przy Urzędzie Marszałkowskim Województwa Świętokrzyskiego. Według niej trend uciekania młodzieży do dużych miast można zahamować. Wystarczy sprawić, aby młody człowiek poczuł potencjał miejsca, w którym się urodził, a także poczuł się w nim ważny i wysłuchany. Rzecznik dodała jeszcze, że Młodzieżowa Rada powinna nie tylko odpowiadać na bieżące potrzeby mieszkańców, ale także wybiegać w przyszłość. Młodzieżowa Rada może być również postrzegana jako zagrożenie dla działalności dorosłej rady. Potwierdza to Paweł Skibiński, przewodniczący Młodzieżowej Rady Miasta Zielona Góra. Młody radny dodał, że nie należy się bać młodzieżowej rady, a kształcić młodych liderów, by praca dorosłych radnych nie poszła na marne. Młodzi są katalizatorem zmian, mają nieszablonowe pomysły, młodzieżowe rady czasem zauważają coś, czego nie widzi miasto lub społeczność Paweł Skibiński podkreśla również dużą rolę młodzieżowej rady w edukowaniu swoich rówieśników -Możemy w nich uruchomić myślenie o mieście, bo czasami ludzie nie zdają sobie sprawy, że ich głos może być słyszalny. Ekaterina Atyusheva, wiceprzewodnicząca Młodzieżowej Rady Miasta Włocławek uważa z kolei, że Młodzieżowa Rada rozwija świadomość społeczno-polityczną młodzieży. Czego potrzebują młodzi, aby skutecznie działać w Młodzieżowej Radzie? Uczestnicy i uczestniczki seminarium mieli rozbieżne zdania, co do tego, czy młodzież powinna być w kontrze do władz. Wydaje się, że najodpowiedniejszym rozwiązaniem jest wypracowanie mechanizmów współpracy i dialogu, nawet na zasadzie odmiennych zdań. Również sposób pracy młodzieżowej rady nie wszędzie jest taki sam. Wiele zależy od wielkości gminy. Joanna Pietrasik apeluje o elastyczność w wyborze sposobu pracy i niezamykanie się młodzieży w utartych schematach. Młodzież deklaruje, że największą inspirację do pracy stanowią dla niej inne osoby np. radni, zwłaszcza ci z innych krajów, którzy pracują w odmienny sposób, albo animatorzy, którzy wskażą kierunek 5
zmiany. Niezbędne do pracy jest już wcześniej wspomniane wsparcie władz i pracownika młodzieżowego, kogoś, kto będzie łączył oba światy: młodzieży i urzędników. Paweł Skibiński zwraca uwagę na potrzebę, refleksji, ewaluacji, której często brakuje młodym ludziom - Chciałbym, żeby nas nauczono ewaluacji i żeby nauczono nas, że nie wszystko jest możliwe, że gmina ma czasami jakieś ograniczenia i żeby jednak to zauważać. Relacja z pracy grupy warsztatowej: Tematy konsultacji społecznych i współpraca Młodzieżowej Rady ze społęcznością i instytucjami publicznymi w gminie prowadzący: Jakub Radzewicz Współczesna młodzież cechuje się poczuciem braku wpływu, ma niskie zaufanie do władz i instytucji publicznych stwierdził Kuba Radzewicz z Fundacji Szkoła Liderów podczas warsztatu dotyczącego tematów konsultacji społecznych i współpracy młodzieżowej rady ze społecznością i instytucjami publicznymi w gminie, odbywających się w ramach seminarium Partycypacja obywatelska młodzieży. Przykład Młodzieżowych Rad Gmin. Jeśli dodamy do tego duże zindywidualizowanie i zróżnicowanie młodych ludzi, niechęć do zrzeszania się, angażowanie się w obliczu zagrożenia, w dodatku w świecie wirtualnym i pęd ku emigracji z małych i średnich miejscowości do dużych miast, powstanie grupa, z którą praca stanowi wyzwanie dla młodzieżowych radnych. Młodzieżowa Rada musi dotrzeć do tej młodzieży, poznać jej potrzeby i adekwatnie zaprezentować je władzom. Jak to zrobić? Przede wszystkim należy szukać punktów wspólnych do budowania lokalnej tożsamości dodaje Kuba Radzewicz i pokazywać jak działa polityka. Edukacja, dzięki której młodzieżowi radni będą gotowi sprostać wyzwaniom, powinna polegać głównie na pokazywaniu młodzieży mechanizmów działania rożnych instytucji i narzędzi np. rady miasta, budżetu gminy, samorządu. Należy nieustannie pokazywać młodym ludziom, że mogą mieć wpływ na otaczającą rzeczywistość i co więcej, rozszerzać to poczucie wpływu na coraz większe grupy młodzieży, nie tylko młodzieżowych radnych. Co konsultować z młodzieżą? Naturalnym polem do konsultacji z młodzieżą powinna być szkoła i związane z nią kwestie. Konsultować można praktycznie wszystko, co dotyczy bezpośrednio młodych ludzi, od menu szkolnej stołówki poprzez siatkę zajęć pozalekcyjnych, godzin lekcji i przerw aż do budżetu szkoły i jej przestrzennego zagospodarowania. Można również pójść nieco o krok dalej, tak jak Młodzieżowa Rada Miasta z Krosna Odrzańskiego, która opracowała i poddała konsultacjom program stypendialny dla 6
najzdolniejszych uczniów w regionie. Podobny pomysł powstał w Baranowie, gdzie dodatkowo zorganizowano Konwent Młodzieży, który z kolei stanowił inspirację do powstania młodzieżowej rady w sąsiedniej miejscowości. Władze Lublina również wychodzą z założenia, że nic co dotyczy młodzieży nie powinno być zatwierdzane bez jej uprzedniej zgody. W związku z tym Młodzieżowa Rada Miasta opiniowała projekty zmiany sieci szkół w mieście. To nie pierwszy przypadek, kiedy młodzież konsultuje kwestie związane z infrastrukturą miejską. Popularne skateparki i tereny rekreacyjne, często również powstają, a jeśli tak nie jest to powinny powstawać po zapoznaniu się z potrzebami osób, które będą z nich korzystać, w tym również młodzieży. To samo dotyczy zasad korzystania z obiektów publicznych takich jak np. boiska sportowe. Planowane wydarzenia, które odbywają się w mieście takie jak np. koncerty i festyny to często pole działania młodzieżowej rady. Warto pamiętać, aby w tej działalności nie zgubić konsultacyjnego charakteru pracy rady zamiast organizować jakieś wydarzenie młodzieżowa rada może je opiniować, bądź zainicjować i przekazać do realizacji odpowiednim instytucjom. To rozwiązanie sprawdza się np. w Rybniku, gdzie młodzież konsultuje programy koncertów przeznaczonych właśnie dla młodych osób. Niektóre miasta tworzą strategię polityki młodzieżowej. Współuczestniczenie młodzieży w tym procesie jest niezwykle cenne z przynajmniej dwóch względów. Pozwala władzom uniknąć błędów, które mogłaby popełnić nie znając potrzeb młodzieży oraz pozwala młodzieży na doświadczenie udziału w tworzeniu polityki lokalnej na najwyższym szczeblu, polityki, która będzie miała realny wpływ na jej życie. Praca nad strategią pozwala na zidentyfikowanie problemów młodzieży, a następnie podjęcie działań zmierzających ku ich rozwiązaniu. Przykładowo w Słupsku efektem takiej pracy było powołanie zespołu ds. reformy słupskiej oświaty przy prezydencie miasta, cykliczne debaty samorządów szkół z dyrekcją oraz nauczycielami, a także wprowadzenie ewaluacji nauczycieli przez uczniów. W miastach i gminach, w których nie ma strategii polityki młodzieżowej młodzieżowe rady często konsultują lokalne strategie rozwoju. Młodzież ze Szczecina uczestniczyła niedawno w konsultacji strategii dla regionu Morza Bałtyckiego. W tym celu zwołano specjalną konferencję dla młodzieży w Hamburgu. Doświadczenia innych krajów podpowiadają nam, że nie wszędzie trzeba tworzyć strategię dotyczącą młodzieży, jeśli jej partycypacja w życiu publicznym przyjmowana jest jako coś naturalnego i oczywistego, jak np. w Danii i Norwegii. Młodzież jest niezwykle cenna, jeśli chodzi o zbieranie informacji dotyczących kwestii drażliwych lub tematów tabu takich jak narkotyki i alkohol. Gminy przygotowują np. programy rozwiązywania problemów alkoholowych młodych osób, jednak dane zebrane przez nich niekoniecznie są wiarygodne. W tym przypadku sprawdza się lepiej komunikacja od młodych dla młodych. Zarządzanie wydatkami Na Filipinach młodzież dysponuje 10% budżetu każdej gminy. Młodzi ludzie mają obowiązek poznać potrzeby swoich rówieśników, skonsultować możliwe rozwiązania i wybrać na co zostaną przeznaczone w pierwszej kolejności pieniądze. Nie jest to zaskakujące biorąc pod uwagę, że w Polsce również część budżetu każdej gminy wydatkowana jest na inwestycje związane z młodzieżą. Przykładowo w Namysłowie przeznaczono 50 tys. zł na potrzeby młodzieży do dyspozycji Młodzieżowej 7
Rady Miasta, oczywiście pod warunkiem przeprowadzenia w tej sprawie konsultacji wśród młodzieży i mieszkańców miasta. Kuba Radzewicz podaje z kolei przykład budżetu młodzieżowego w Piasecznie, gdzie odbywał się trójstopniowy proces konsultacji. Młodzieżowa Rada opracowała na podstawie planowanych inwestycji listę pomysłów do realizacji. Następnie, przeprowadzono w gimnazjach ankiety, gdzie można było zagłosować na konkretny pomysł. Dopełnieniem procesu była debata miejska z udziałem przedstawicieli wszystkich szkół i osób zainteresowanych tematem z Piaseczna. Celem debaty było odpowiedzenie na pytanie, które inwestycje będą najbardziej przydatne i powinny być zrealizowane w pierwszej kolejności. W jaki sposób prowadzić konsultacje z młodzieżą? Konsultacje to nie tylko oficjalne spotkania mieszkańców, jak przyjęto w potocznym myśleniu. Konsultacje powinny być dostosowane do odbiorców, w tym przypadku do młodzieży. Ważne jest, aby przybliżać młodzieży sprawy w mało sformalizowany sposób np. poprzez pracę warsztatową, udział w quizach, ankietach i spacerach badawczych. Trzeba dawać młodym radnym jak najwięcej narzędzi dotarcia do rówieśników. Młodzi ludzie, tak jak wszyscy inni, muszą widzieć sens działań, których się podejmują. Koniecznością jest dokładne wyjaśnianie młodzieży, jakie zmiany zajdą, jeśli dana procedura lub projekt wejdzie w życie. Konsultacje niosą też za sobą pewne zagrożenie. Rolą dorosłych jest, aby nie dopuścić do sytuacji, w której młodzieżowa rada zostaje jedynie wykorzystana do obowiązkowego procesu konsultacji, za którym nie idzie realny wpływ. Władze, które podejmują się włączania młodzieży w procesy decyzyjne muszą być gotowe na ustępstwa. Na koniec warto przedstawić siedem zasad konsultacji, których przestrzeganie zapewni możliwość realnego wpływu: dobra wola, powszechność, jasność etapu na jakim jest dana decyzja i co jest jeszcze do zmiany, responsywność np. uzasadnianie odrzucenia jakiegoś pomysłu, koordynacja, przewidywalność oraz poszanowanie interesu ogólnego. 8
Relacja z pracy grupy warsztatowej: Wspieranie Młodzieżowej rady Gminy prowadzący: Robert Waraksa W jaki sposób wspierać Młodzieżową Radę? Po pierwsze, nie blokować jej działań zbyt sformalizowanymi procedurami. Po drugie, uczyć, w jaki sposób i co konsultować. Po trzecie, wskazywać drogi działania, pozostawiając inicjatywę po stronie młodzieży. Robert Waraksa, opiekun Młodzieżowej Rady Miasta Olsztynek, zachęca, aby rozważnie konstruować statuty młodzieżowych rad, co w praktyce oznacza przede wszystkim niepowielanie statutu dorosłej rady. Zdarzają się w statutach młodzieżowych zapisy o powołaniu komisji rewizyjnej, gdy rada nie ma budżetu, albo tworzeniu sztucznie komisji, które nie mają przełożenia na to co się dzieje w samorządzie. Ustawodawca nie przewidział wytycznych dla statutu w związku z tym może on być dostosowany do każdej gminy indywidualnie. Jako modelowy przykład podaje się statut Młodzieżowej Rady Gminy Płużnica, gdzie zapisane są tylko obowiązki rady, jej cele i zadania. Robert Waraksa przestrzega również przed zapisami blokującymi niektóre działania np. o tym, że MR może spotykać się tylko po zajęciach lekcyjnych. Problem z którym borykają się rady jest spadek zainteresowania działalnością w radzie po pierwszej euforii powyborczej. Przyczyną jest często brak osoby, która mogłaby poprowadzić młodzieżową radę, wskazać jej kierunki działania. Ważne jest, aby nakłonić młodzież do konsultowania, czyli wypełniania najważniejszej funkcji młodzieżowej rady. Jeśli młodzież nie rozumie charakteru konsultacyjnego MR, albo nie ma tematów do konsultacji, znajduje sobie alternatywy np. w postaci organizacji eventów wchodząc tym samym na pole działalności innych instytucji. Konsultowanie, w mojej ocenie, to wpływanie na decyzje, które zapadają w samorządzie mówi Robert Waraksa i podaje przykład obowiązku zapisu w specyfikacji na etapie ogłaszania przetargu na zagospodarowanie terenu rekreacyjnego. Wykonawca ma obowiązek skonsultować projekt z młodzieżową radą. Wszystko po to, aby uniknąć budowania infrastruktury dla młodzieży kompletnie nieprzystosowanej do jej potrzeb. W praktyce charakter konsultacyjny młodzieżowej rady nie oznacza tylko, że młodzi radni czekają aż władza sama coś im zaproponuje, tylko sami wybierają tematy do konsultacji. Oczywiście, na podstawie tego, jakie diagnozują potrzeby mieszkańców. W tym celu również pomocy jest opiekun, który będzie pełnił poniekąd rolę łącznika wie nad czym aktualnie pracuję władze i jest w stanie tę wiedzę przekazać młodzieżowej radzie. Opiekun to też osoba, która czuwa, aby konsultacje nie były fasadowe tzn. aby młodzież nie traciła energii na konsultowanie czegoś, co i tak zostanie zatwierdzone. Przykładem może być coroczne zatwierdzanie przez MR planu dyrekcji na organizację ferii w szkole. Pułapką konsultacji jest również poddawanie opiniowaniu nieadekwatnego do kompetencji młodzieży materiału np. ponad stustronicowego raportu dotyczącego narkomanii. Nawet sołtys nie podejmie się 9
analizy materiału w tej formie, podobnie jak np. projektu napisanego językiem technicznym. Młodzież potrzebuje krótkiej i przejrzystej formy. Doświadczenia konsultacji Marcin Skonieczka, wójt gminy Płużnica jest zwolennikiem kompleksowego zajmowania się jednym tematem przed radę w określonym czasie. Np. młodzieżowa rada gminy Płużnica postanowiła zająć się środkami w ramach funduszu sołeckiego, co w praktyce oznaczało, że rada wskazywała konkretne problemy i potrzeby mieszkańców i przekazywała je sołectwom. Część propozycji została już zrealizowana. Ważne, aby procesu uczestnictwa w podejmowaniu decyzji nie kończyć na samym opiniowaniu. Przykładowo Młodzieżowa Rada Miasta Bydgoszcz uczestniczyła w konsultacji strategii rozwoju edukacji, na równi z nauczycielami, dyrektorami i władzą. Obecnie młodzieżowa rada nadzoruje postęp prac nad strategią w konkretnych komisjach. Wspieranie to również delegowanie zadań na inne podmioty. Przykładowo młodzieżowa rada może zainicjować organizację jakiegoś wydarzenia o charakterze rozrywkowym dla młodzieży, ale realizacją zajmuje się już ośrodek kultury. Ważnym elementem wspierania jest uczenie w ogóle podejmowania inicjatywy. Naturalnymi okręgami wyborczymi dla młodzieżowych radnych są szkoły. To tam powinni rozmawiać z młodymi ludźmi. Problemem jest jednak, że szkoła nie uczy podejmowania inicjatywy. Co więcej, szkoła każe za własną inwencję. Robert Waraksa podaje tutaj klasyczny przykład odejmowania punktów uczniom, którzy na sprawdzianie napisali coś więcej, niż wymagało polecenie zadania. W związku z tym młodych trzeba inspirować, pokazywać im pewne tematy i nie bać się rozmawiać o nich. Tu pojawia się kolejny problem. Młodzież nie potrafi czerpać z niepowodzeń. Jeśli pierwszy krok się nie uda, zazwyczaj młodzi ludzie wycofują się z realizacji jakiegoś działania i nie chcą podejmować go w przyszłości. Rolą dorosłych jest pokazanie im, że człowiek uczy się na błędach. Można jednak zadbać o to, aby tych błędów popełniać jak najmniej. Partnerstwo kluczem do sukcesu Młodzieżowa Rada realizując jakieś działanie musi znaleźć sobie wsparcie w postaci partnerów. To najrozsądniejsza droga do sukcesu. Przykładowo Młodzieżowa Rada Miasta Olsztynek zainicjowała Młodzieżowy Festiwal Filmowy. Partnerem merytorycznym został Dyskusyjny Klub Filmowy, który zaprasza do dyskusji panelistów i przygotowuje tematy do poruszenia podczas festiwalu. Za oprawę techniczno-organizacyjną, czyli sprzęt i salę odpowiada lokalny dom kultury. Młodzieżowa Rada nie ma praktycznie również szans na funkcjonowanie bez pomocy dorosłych, w tym opiekuna. Praktyką jest, że opiekunem zostaje nauczyciel, który jest najbliżej MR. Niejednokrotnie rolę nauczyciela godzi np. z rolą radnego, co jest w większości przypadków dużą korzyścią dla MR. Zdarza się, że opiekun to osoba wydelegowana z urzędu. W zależności od tego, czy jest to osoba zupełnie przypadkowa, czy ktoś przygotowany do pracy z młodzieżą, ta forma wsparcia może być albo dużym ułatwieniem, albo przeszkodą w pracy. Dobrym rozwiązaniem jest wyznaczanie dwóch opiekunów, z czego jeden zawsze jest spoza urzędu. Niezależnie od tego, gdzie na co dzień pracuje opiekun, musi być on dostępny i wpływowy. Musi umieć zorganizować spotkanie z burmistrze lub przedstawicielem innej instytucji, z którym chcą porozmawiać radni. 10
Wątpliwości budzi również odgórne wyznaczanie opiekuna, bez konsultacji z młodzieżą. Warto jednak pamiętać, że nie wszędzie te konsultacje są możliwe. W dużych miastach większość młodzieżowych radnych nie będzie wcześniej znała opiekuna, więc zdecydowanie trudniej będzie im się wypowiedzieć na temat zasadności objęcia przez niego tego stanowiska. Samo słowo stanowisko również budzi zmieszanie. Dochodzimy do momentu, w którym należy wybrać, czy opieka nad młodzieżową radą to wolontariat, czy raczej zwykła praca? Jeśli praca to jak opłacana i w jaki wymiarze czasu? W większości gmin w Polsce dominuje pierwsze rozwiązanie. Czasami uzupełnianie o specjalne dodatki np. nagrodę wójta. Zdarza się, jak w Płużnicy, że opiekun jest wynagradzany poniekąd systemowo tzn. dostaje dodatkową, szkolną, płatną godzinę na pracę z młodzieżą. Wynagrodzenie opiekuna to nie jedyny finansowy dylemat gminy, w której funkcjonuje młodzieżowa rada. W myśl ustawy MR nie powinna mieć budżetu, ale przecież pieniądze czasem wydaje. Robert Waraksa jest zwolennikiem pozyskiwania środków na konkretne działania, a nie dawania młodym od razu określonej kwoty. Inaczej mówiąc, budżet powinien zależeć od inicjatywy. Jeśli inicjatywa jest dobra to znajdą się również pieniądze na jej realizację. Co jest wyznacznikiem dobrego wsparcia młodzieżowej rady? Na pewno działania, realnie podejmowane inicjatywy o charakterze konsultacyjnym, ale nie tylko. Młodzieżowi radni powinni również umieć odnaleźć się w urzędowej rzeczywistości. Jeśli to radnego przyjdzie kolega, który nie wie w jaki sposób i gdzie dokładnie dostarczyć pismo do urzędu, jego obowiązkiem jest mu pomóc. Dlatego tak ważne jest wsparcie na samym początku kadencji. Czasem wystarczy zwykła wycieczka po urzędzie i wskazanie, gdzie swoje biura mają osoby odpowiedzialne za poszczególne sprawy. 11
Relacja z pracy grupy warsztatowej: Wybory do Młodzieżowej rady Gminy prowadzący: Mateusz Czerniga Sposób przeprowadzenia wyborów do młodzieżowej rady ma duży wpływ na to jak w przyszłości będzie postrzegana rada. Powinno być oczywiste, że wybory muszą być demokratyczne. Jednak sam sposób ich organizacji to nie wszystko. Najważniejsi są kandydaci i wyborcy i to o nich powinno się zadbać w pierwszej kolejności. Samorządy często zwracają uwagę na niską frekwencję podczas wyborów do młodzieżowych rad. Przyczyną najczęściej jest brak przeprowadzonej kampanii informacyjnej i wyborczej. Nie można oczekiwać od młodych ludzi, że będą wiedzieli, czym jest młodzieżowa radna. Co, więcej, należy zadbać o to, aby zrozumieli rolę rady i radnego w lokalnej społeczności. Wystarczy poszukać narzędzi i metod, które są przystępne dla młodzieży. Zdanie to wydaje się prostsze, gdy kadencję rozpoczyna kolejna już rada. Mateusz Czerniga, członek zarządu Polskiej Rady Organizacji Młodzieżowych proponuje, aby zaprosić do szkół młodzieżowych radnych poprzednich kadencji, by pokazali uczniom z czym wiąże się praca w MR. W przypadku, gdy planowana kadencja będzie pierwszą w danej gminie to na inicjatorach spoczywa odpowiedzialność za poinformowanie młodzieży. Mateusz Czerniga zaleca również, aby przyszli kandydaci zorganizowali sobie sztaby wyborcze. Jest to ważne przynajmniej z kilku powodów. Po pierwsze młodzi ludzie uczą się organizacji własnej pracy, chociażby poprzez szukanie sojuszników i formułowanie postulatów wyborczych. Po drugie, minimalizuje się w ten sposób ryzyko głosowania młodzieży na swoich znajomych, tylko dlatego, ze są lubiani. Po trzecie i najważniejsze, przyszli radni podejmują refleksję nad swoją w roli radnego. Możemy mieć dużą pewność, że młody człowiek, który przeprowadza kampanię wyborczą, ma choć minimalną wiedzę na temat swojej roli. Jednak to nie wszystko. Nowo wybrani radni powinni przejść szkolenie wstępne, na którym poznają zasady pracy i zaplanują najbliższe kroki. Jak zatem zorganizować wybory do młodzieżowej rady? W większości przypadków naturalnymi okręgami wyborczymi są szkoły. Przede wszystkim dlatego, że to w szkole powinna zaczynać się nauka samorządności. Pierwszym etapem jest przekonanie dyrekcji szkół to tego, że w ogóle warto powoływać młodzieżową radę. To żywa lekcja demokracji i wiedzy o społeczeństwie. Młodzież głosując, działając i organizując uczy się demokratycznego życia przekonuje członek zarządu PROM. Należy zadbać również o to, aby wybory nie zbiegły się w czasie z innymi wyborami np. do rady lub samorządowymi. Podobnie wydarzyło się w Dębach Wielkich. Wójt chciał powołać młodzieżową radę, jednak dorosła rada uznała to za zagrywkę wyborczą i zagłosowała przeciwko. Warto zaangażować w wybory samą młodzież, która będzie tworzyła komisje wyborcze. Poza walorem edukacyjnym, to rozwiązanie służy wzrostowi frekwencji w wyborach. Niezbędny jest również komisarz lub koordynator, który czuwa nad przebiegiem wyborów i prowadzi akcję informacyjną. 12
Gminy często borykają się z problemem reprezentatywności. Zwłaszcza, kiedy młodzież z danego obszaru dojeżdża do szkół w innych miastach. Przykładowo w Wąchocku zorganizowano wybory w gimnazjach, a dla osób ze szkół ponadgimnazjalnych stworzono okręgi wyborcze. Dzięki temu zachowano reprezentatywność młodzieży z całej gminy. By uniknąć pułapki reprezentatywności trzeba przede wszystkim sprawdzić, ile w danej gminie jest młodzieży i proporcjonalnie podzielić okręgi wyborcze. Proces przygotowania wyborów wymaga dużej rozwagi i dostosowania ordynacji do potrzeb konkretnej gminy lub miasta. Materiał jest elementem projektu Młodzieżowe Rady Gmin: dialog władz z młodymi mieszkańcami, realizowanego przez Fundację Civis Polonus w partnerstwie z Polską Radą Organizacji Młodzieżowych oraz gminami: Krynica Morska, Lisewo, Płużnica. Materiał opracowała: Paulina Kowalczyk Patronat nad projektem udzielili nam: Pełnomocnik Rządu do Spraw Społeczeństwa Obywatelskiego i Równego Traktowania, Związek Miast Polskich, Unia Miasteczek Polskich, Unia Metropolii Polskich oraz Związek Gmin Wiejskich Rzeczpospolitej Polskiej. Projekt jest realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG oraz przy współpracy z Fundacją im. Heinricha Bölla w Warszawie. ul. Bagatela 10/36, 00-585 Warszawa T/F 22 827 52 49 civispolonus.org.pl 13