Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Prusice

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Prusice Lipiec 2015

Realizacja na zlecenie: Gmina Prusice ul. Rynek 1 55-110 Prusice Zespół koordynujący: Burmistrz Miasta i Gminy Prusice- Igor Bandrowicz Zastępca Burmistrza Miasta i Gminy - Kazimiera Rusin Aleksandra Zygiel Róża Popielarz Anna Cieśla Michał Koziński Mateusz Wojda Mirosław Janicki Krystyna Lis Sebastian Trojan Wykonawca: Consus Carbon Engineering Sp. z o. o. Ul. Wasilewskiego 20/1 30-305 Kraków Zespół realizujący: Kierownik zespołu realizującego mgr inż. Marcin Paszkiewicz, mgr. inż. Damian Niewęgłowski Realizacja inż. Klaudia Jarosz inż. Anna Porzycka mgr Andrzej Haraśny

Spis treści I. STRESZCZENIE... 8 II. WSTĘP... 9 II.1. PLANY GOSPODARKI NISKOEMISYJNEJ INFORMACJE WPROWADZAJĄCE... 10 Główne cele planów gospodarki niskoemisyjnej... 10 II.2. OPRACOWANIE PLANU DLA GMINY PRUSICE... 12 III. UWARUNKOWANIA STRATEGICZNE... 13 III.1. CELE OGÓLNE NA POZIOMIE UNII EUROPEJSKIEJ... 13 Strategia Europa 2020... 13 Dyrektywa CAFE... 14 III.2. RAMY REALIZACJI PLANU GOSPODARKI NISKOEMISYJNEJ NA POZIOMIE KRAJOWYM I REGIONALNYM... 16 Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności... 16 Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju (Strategia Rozwoju Kraju 2020, ŚSRK 2020) 17 Narodowa Strategia Spójności (NSS)... 17 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego (KSRR)... 18 Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK)... 19 Krajowa Polityka Miejska do 2020 roku... 19 Polityka Ekologiczna Państwa... 20 Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko 2020 (BEiŚ)... 21 Polityka Energetyczna Państwa do 2030 roku... 22 Krajowy Plan Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych do 2020 roku (KPD OZE)... 23 Krajowy Plan Działań dot. efektywności energetycznej... 24 Narodowy Program Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej (NPRGN)... 25 Strategiczny Plan Adaptacji - SPA2020... 26 Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020... 27 Program ochrony powietrza dla województwa dolnośląskiego... 28 Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2014-2017 z perspektywą do 2021r.... 29 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020... 31 III.3. RAMY REALIZACJI PLANU GOSPODARKI NISKOEMISYJNEJ NA POZIOMIE LOKALNYM... 32 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Prusice 2014-2025... 32 Program ochrony środowiska dla gminy Prusice na lata 2004-2014... 33 Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla gminy Prusice... 33 IV. UWARUNKOWANIA LOKALNE... 35 IV.1. CELE STRATEGICZNE I SZCZEGÓŁOWE... 35 IV.2. CHARAKTERYSTYKA STANU AKTUALNEGO GMINY PRUSICE... 36 Sytuacja demograficzna... 37 Budownictwo publiczne i gospodarka przestrzenna... 38 Gospodarka... 39 Energetyka... 41 Oświetlenie... 43 Jakość powietrza... 43 Transport... 47 Gospodarka odpadami... 58 Gospodarka wodno-ściekowa... 60

IV.3. IDENTYFIKACJA OBSZARÓW PROBLEMOWYCH... 61 Energetyka... 62 Budownictwo i mieszkalnictwo... 62 Transport... 63 IV.4. ASPEKTY ORGANIZACYJNE I FINANSOWE... 63 Koordynacja i struktury organizacyjne przeznaczone do realizacji planu... 63 Zasoby ludzkie... 63 Środki na monitoring i ocenę realizacji planu... 63 Zaangażowane strony - współpraca z interesariuszami... 64 Budżet i przewidziane finansowanie działań... 64 Przewidywane źródła finansowania działań... 65 V. WYNIKI BAZOWEJ INWENTARYZACJI EMISJI DWUTLENKU WĘGLA... 66 V.1. METODOLOGIA... 66 Zakres i granice... 66 Źródła danych... 66 V.2. BILANS EMISJI Z OBSZARU GMINY... 67 Rok 2009... 67 Rok 2013... 69 V.3. PODSUMOWANIE INWENTARYZACJI EMISJI... 70 VI. MOŻLIWOŚCI REDUKCJI EMISJI... 71 VI.1. WYKORZYSTANIE ENERGII ODNAWIALNEJ... 71 Energia słoneczna... 71 Energia geotermalna... 73 Energia wiatru... 76 Energia spadku wód... 79 Energia biomasy... 80. Biomasa (nieprzetworzona)... 80 Redukcja zużycia energii poprzez zwiększenie efektywności energetycznej... 82 VI.2. BUDYNKI MIESZKALNE, BUDYNKI UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ, MAŁE I ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWA.. 82 Sprzęt gospodarstwa domowego (AGD) i oświetlenie pomieszczeń... 82 Układy napędowe... 83 Łączny potencjał efektywności energetycznej... 83 VI.3. REDUKCJA EMISJI W TRANSPORCIE... 84 VI.4. OBSZARY REDUKCJI EMISJI GAZÓW CIEPLARNIANYCH NA TERENIE GMINY PRUSICE... 87 VII. PLANOWANE DZIAŁANIA DO ROKU 2020... 88 VII.1. STRATEGIA DŁUGOTERMINOWA, CELE I ZOBOWIĄZANIA DO ROKU 2020... 88 VII.2. ANALIZA SWOT... 88 VII.3. KRÓTKOTERMINOWE I ŚREDNIOTERMINOWE DZIAŁANIA ORAZ ZADANIA... 90 OBSZAR 1. WYKORZYSTANIE ALTERNATYWNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII... 90 Priorytet 1.1. Ocena zasobów źródeł odnawialnych wraz z budową punktów pomiarowych, tworzeniem opracowań i raportów... 90 Priorytet 1.2. Instalacja Odnawialnych Źródeł Energii w budynkach użyteczności publicznej... 90 Priorytet 1.3. Budowa i rozbudowa instalacji energetyki słonecznej (kolektory słoneczne, systemy fotowoltaiczne i inne)... 90 Priorytet 1.4. Budowa i rozbudowa instalacji wykorzystujących geotermię płytką i głęboką... 91 Priorytet 1.5. Budowa i rozbudowa instalacji wykorzystujących biomasę... 92 Priorytet 1.6. Budowa i rozbudowa biogazowni... 93 Priorytet 1.7. Budowa i rozbudowa systemów magazynowania energii cieplnej i energii elektrycznej... 93

Priorytet 1.8. Zapewnienie warunków prawnych do budowy lokalnych źródeł wytwarzania energii (prawo lokalne - np.: MPZP, SUiKZP, ZPZC)... 93 Priorytet 1.9. Stworzenie mechanizmów organizacyjnych i finansowych wspierających rozwój Odnawialnych Źródeł Energii... 94 OBSZAR 2. POPRAWA EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ W BUDYNKACH... 94 Priorytet 2.1. Efektywne wykorzystanie energii... 94 Priorytet 2.2. Budowa lokalnych systemów ciepłowniczych... 95 Priorytet 2.3. Stworzenie mechanizmów organizacyjnych i finansowych wspierających rozwój Odnawialnych Źródeł Energii... 95 Priorytet 2.4. Energooszczędne budynki użyteczności publicznej... 96 OBSZAR 3. RACJONALNA GOSPODARKA ODPADAMI I GOSPODARKA WODNOŚCIEKOWA... 99 Priorytet 3.1. Selektywna zbiórka odpadów... 100 Priorytet 3.2. Gospodarka wodno-ściekowa... 101 OBSZAR 4. EFEKTYWNY ROZWÓJ TRANSPORTU I KOMUNIKACJI... 102 Priorytet 4.1. Rozbudowa i remont dróg oraz infrastruktury drogowej... 102 Priorytet 4.2. Zrównoważona mobilność mieszkańców... 103 OBSZAR 5. WYKORZYSTANIE ENERGOOSZCZĘDNYCH TECHNOLOGII OŚWIETLENIOWYCH... 104 Priorytet 5.1. Modernizacja oświetlenia... 104 OBSZAR 6. GOSPODARKA PRZESTRZENNA... 106 Priorytet 6.1. Planowanie nowych inwestycji przestrzennych... 106 OBSZAR 7. INFORMACJA I EDUKACJA Z ZAKRESU GOSPODARKI NISKOEMISYJNEJ... 108 Priorytet 7.1. Działania informacyjno-edukacyjne w zakresie efektywności energetycznej, OZE i zrównoważonej mobilności.... 108 OBSZAR 8.ADMINISTRACJA/INNE... 110 Priorytet 8.1. Tworzenie struktur organizacyjnych związanych z zarządzaniem energią w Gminie Prusice... 110 Priorytet 8.2. Usprawnienie działania administracji publicznej... 111 Harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji zadań... 113 Podsumowanie realizacji działań... 118 VIII. MONITORING I REALIZACJA PLANU... 119 VIII.1. SYSTEM MONITORINGU... 119 VIII.2. WSKAŹNIKI MONITOROWANIA I OCENA REALIZACJI... 121 IX. PODSUMOWANIE... 122 X. LITERATURA... 123 ZAŁĄCZNIK 1 DOSTĘPNE ZEWNĘTRZNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA DZIAŁAŃ W ZAKRESIE GOSPODARKI NISKOEMISYJNEJ NA POZIOMIE LOKALNYM... 125 FUNDUSZE EUROPEJSKIE... 125

SKRÓTY I DEFINICJE CAFE Dyrektywa Clean Air for Europe carpooling Wspólne dojazdy jednym pojazdem np.: do pracy ecodriving GHG GUS LED Mg CO 2e NFOŚiGW NPRGN OZE PDK ZPZC MSC PGN/Plan POP P+R PWiK PV SM UE WFOŚiGW SUKiZP PV UPS Komisja Prefeasibility WZL Zasady ekonomicznej jazdy samochodem Gazy cieplarniane (ang. Greenhouse Gases) Główny Urząd Statystyczny Light-Emitting Diode, dioda elektroluminescencyjna Tony ekwiwalentu dwutlenku węgla Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Program Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej Odnawialne źródła energii Plan działań krótkoterminowych Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Miejska sieć ciepłownicza Plan gospodarki niskoemisyjnej Program ochrony powietrza Park & Ride Parkuj i jedź Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. Panele fotowoltaiczne (ang. photovoltaics) Spółdzielnia mieszkaniowa Unia Europejska Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Studium Uwarunkowań Kierunków i Zagospodarowania Przestrzennego Fotowoltaika, ang. photovoltaics Uboczne produkty spalania Komisja do spraw energii Etap przygotowawczy Wewnętrzna Linia zasilająca

JEDNOSTKI kilo (k) = 103 = tysiąc kg = kilogram mega (M) = 106 = milion W = wat giga (G) = 109 = miliard kwh = kilowatogodzina tera (T) = 1012 = bilion MWh = megawatogodzina (tysiąc kilowatogodzin) peta (P) = 1015 = biliard MWt = megawat cieplny 1 MWh = 3,6 GJ MWe = megawat elektryczny MJ = megadżul = tysiąc kj GJ = gigadżul = milion kj TJ = teradżul = miliard kj Uwaga: w opracowaniu, do celów przeliczeniowych przyjęto 1 MWh = 3,6 G

I. Streszczenie Plan Gospodarki Niskoemisyjnej (dalej: PGN/Plan) to dokument strategiczny, wyznaczający kierunki rozwoju gospodarki niskoemisyjnej do roku 2020. Obejmuje on działania inwestycyjne i nieinwestycyjne w sektorach: transportu publicznego i prywatnego, budownictwa, mieszkalnictwa, gospodarki przestrzennej, energetyki, oświetlenia, gospodarki odpadami, gospodarki wodno-ściekowej, informacji oraz edukacji. PGN dla Gminy Prusice powstał z myślą przedstawienia koncepcji działań mających służyć poprawie jakości powietrza w gminie, a w szczególności ograniczeniu niskiej emisji oraz emisji gazów cieplarnianych. Takie działania to przede wszystkim zwiększenie skali wykorzystania odnawialnych źródeł energii, poprawa efektywności energetycznej oraz działania z zakresu zwiększenia efektywności i zmniejszenia emisji dwutlenku węgla w obszarze komunikacji miejskiej. Dla określenia celu wielkości redukcji emisji została opracowana bazowa inwentaryzacja emisji dla roku 2009 (tzw. BEI) oraz kontrolna inwentaryzacja emisji dla roku 2013 (tzw. MEI). Działania przewidziane do realizacji przez gminę zostały zestawione w harmonogramie rzeczowo-finansowym. Opierają się one głównie na już realizowanych przez gminę działaniach i zatwierdzonych planach działań i są z nimi zgodne. Zadania w PGN koncentrują się głównie na rozwoju nowych rozwiązań energetycznych (w tym OZE), transporcie (rozwój sieci drogowej upłynnienie ruchu, rozwój komunikacji publicznej), budownictwie (termomodernizacje), oraz wsparciu i edukacji mieszkańców w zakresie efektywnego wykorzystania energii. Rozwój gospodarki niskoemisyjnej i efektywne wykorzystywanie potencjału energetycznego jest szczególnie ważnym aspektem dla realizacji Planu. Koszty i sposób finansowania działań, które na etapie przygotowania PGN nie miały zaplanowanego budżetu w dokumentach planistycznych, mają określony szacunkowy koszt realizacji, który powinien być zweryfikowany i dopasowany do realnych możliwości Gminy na etapie realizacji działania. Proponuje się, aby koordynację nad realizacją Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Prusice sprawował Koordynator Planu Gospodarki Niskoemisyjnej. Wskazana jest ścisła współpraca Koordynatora Planu Gospodarki Niskoemisyjnej z interesariuszami zewnętrznymi. Głównym celem spotkań interesariuszy powinno być opiniowanie i doradzanie w realizacji polityki energetyczno-klimatycznej (PGN). PGN jest dokumentem zgodnym z lokalnymi dokumentami strategicznymi i planistycznymi, a obszary działań zgłoszonych w PGN dla Gminy Prusice są zbieżne z obszarami działań ujętymi w Wieloletniej Prognozie Finansowej (WPF). Po zatwierdzeniu PGN, Wieloletnia Prognoza Finansowana będzie aktualizowana o dodatkowy zakres zadań z danego obszaru wynikających z PGN w oparciu o harmonogram rzeczowo finansowy. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej powinien ułatwiać pozyskanie środków finansowych w nowej perspektywie finansowej UE na lata 2014-2020. 8

II. Wstęp Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Prusice został opracowany w oparciu o informacje pozyskane bezpośrednio z Urzędu Miasta i Gminy Prusice oraz gminnych jednostek organizacyjnych. Pozyskiwaniem danych zostali również objęci interesariusze zewnętrzni: 1) Starostwo Powiatowe w Trzebnicy; 2) Przedsiębiorstwa świadczące usługi z zakresu energetyki Tauron Dystrybucja; 3)Przedsiębiorstwa świadczące usługi z zakresu gospodarki odpadami i usług środowiskowych; 4)Przedsiębiorstwa świadczące usługi z zakresu transportu i obsługi infrastruktury transportowej; 5) Przedsiębiorstwa działające na terenie Gminy Prusice; 6) Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ); 7) Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska (RDOŚ); 8) Właściciele budynków mieszkalnych na terenie Gminy Prusice; 9) Centralna Ewidencja Pojazdów i Kierowców (CEPIK); 10) Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; 11) Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; 12) Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych. Jako rok bazowy (BEI) został przyjęty rok 2009, a rok kontrolny (MEI) to 2013. 9

II.1. Plany gospodarki niskoemisyjnej informacje wprowadzające Główne cele planów gospodarki niskoemisyjnej Plany gospodarki niskoemisyjnej mają m.in. przyczynić się do osiągnięcia celów określonych w pakiecie klimatyczno-energetycznym do roku 2020, tj.: redukcji emisji gazów cieplarnianych; zwiększenia udziału energii pochodzącej z źródeł odnawialnych; redukcji zużycia energii finalnej, co ma zostać zrealizowane poprzez podniesienie efektywności energetycznej; do poprawy jakości powietrza na obszarach, na których odnotowano przekroczenia jakości poziomów dopuszczalnych stężeń w powietrzu i realizowane są programy (naprawcze) ochrony powietrza (POP) oraz plany działań krótkoterminowych (PDK). Działania zawarte w planach muszą być spójne z tworzonymi POP i PDK oraz w efekcie doprowadzić do redukcji emisji zanieczyszczeń do powietrza (w tym: pyłów, dwutlenku siarki oraz tlenków azotu). Z uwagi na brak możliwości zaplanowania przez gminy konkretnych działań i budżetów na okres 7 lat, samorządy mogą przedstawić w planach zakres działań operacyjnych obejmujący najbliższe 3-4 lata od zatwierdzenia planu. Przedstawione działania muszą być spójne z Wieloletnimi Prognozami Finansowymi (WPF). Założenia do przygotowania planu gospodarki niskoemisyjnej: zakres działań na szczeblu Gminy; objęcie całości obszaru geograficznego Gminy; skoncentrowanie się na działaniach niskoemisyjnych i efektywnie wykorzystujących zasoby, w tym poprawie efektywności energetycznej, wykorzystaniu OZE, czyli wszystkich działań mających na celu zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza w tym pyłów, dwutlenku siarki, tlenków azotu oraz emisji dwutlenku węgla, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów, na których odnotowano przekroczenia dopuszczalnych stężeń w powietrzu; współuczestnictwo podmiotów będących producentami i/lub odbiorcami energii (z wyjątkiem instalacji objętych systemem EU ETS) ze szczególnym uwzględnieniem działań w sektorze publicznym; objęcie planem obszarów, w których władze lokalne mają wpływ na zużycie energii w perspektywie długoterminowej (w tym planowanie przestrzenne); podjęcie działań mających na celu wspieranie produktów i usług efektywnych energetycznie (np. zamówienia publiczne); podjęcie działań mających wpływ na zmiany postaw konsumpcyjnych użytkowników energii (współpraca z mieszkańcami i zainteresowanymi stronami, działania edukacyjne); spójność z nowotworzonymi bądź aktualizowanymi założeniami do planów zaopatrzenia w ciepło i energię elektryczną bądź paliwa gazowe (lub założeniami do tych planów) i programami ochrony powietrza. 10

Plany gospodarki niskoemisyjnej w hierarchii dokumentów strategicznych Koncepcja zarządzania rozwojem Polski zakłada usystematyzowanie dokumentów strategicznych w strukturę czteroszczeblową. Szczebel pierwszy obejmuje długookresowe horyzontalne dokumenty strategiczne o co najmniej 15-letniej perspektywie realizacji np. długookresowa strategia rozwoju kraju. Na szczeblu drugim opracowywane są horyzontalne strategie średniookresowe o horyzoncie czasowym od 4 do 10 lat, między innymi średniookresowa strategia rozwoju kraju (ŚSRK) i narodowa strategia spójności. Szczebel trzeci obejmuje inne strategie rozwoju, których horyzont czasowy uzależniony jest od jednostki opracowującej. W przypadku strategii opracowywanych przez administrację rządową szczebla centralnego są to dokumenty o 4-10-letniej perspektywie realizacji, ale nie dłuższej niż perspektywa realizacji aktualnie obowiązującej średniookresowej strategii rozwoju kraju, chyba, że dłuższy horyzont czasowy wynika ze specyfiki rozwojowej w danym obszarze, np. transport, ochrona środowiska, itp. Strategie opracowywane przez jednostki samorządu terytorialnego mogą przyjmować inny horyzont czasowy, niewykraczający poza okres objęty aktualnie obowiązującą ŚSRK. W hierarchii dokumentów strategicznych plany gospodarki niskoemisyjnej znajdują się w obrębie szczebla trzeciego. Szczebel czwarty obejmuje programy operacyjne i krajowe, których horyzont czasowy wynosi 1 rok-kilka lat, ale nie dłużej niż horyzont ŚSRK lub odpowiedniej strategii (Założenia systemu zarządzania rozwojem Polski, 2009). 11

II.2. Opracowanie planu dla Gminy Prusice Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Prusice jest dokumentem strategicznym, który koncentruje się na podniesieniu efektywności energetycznej, zwiększeniu wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz redukcji gazów cieplarnianych z obszaru Gminy Prusice. Istotą Planu jest osiągnięcie korzyści ekonomicznych, społecznych i środowiskowych z działań zmniejszających emisję gazów cieplarnianych. W ramach Planu zostały przeanalizowane uwarunkowania i możliwości redukcji zużycia energii, przedstawione zostaną możliwe do realizacji działania wraz z oceną ich efektów ekologicznych i ekonomicznych. Dla wybranych działań opracowano harmonogram realizacji z określeniem odpowiedzialności, szacunkowych kosztów. Wskazano również możliwe źródła finansowania zewnętrznego (dotacje) zaplanowanych działań. Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Prusice jest zgodny z następującymi aktami prawnymi: Ustawa z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity Dz.U. z 2013 r. poz.594 z późn. zm.), Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jednolity Dz.U. z 2013 r., poz. 595 z późn. zm.), Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz.U. z 2013 r., poz.1232 z późn. zm.), Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013 r., poz. 1235 z późn. zm.), Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2012 r., poz. 647 z późn. zm.), Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity Dz. U. 2013 poz. 1409), Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. z 2007 r., Nr 50, poz. 331 z późn. zm.), Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej (Dz.U. z 2011 r. Nr 94, poz. 551 z późn. zm.), Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 Prawo energetyczne (Dz.U. 2012, poz. 1059, z późn. zm.) oraz rozporządzeniami do Ustawy aktualnymi na dzień podpisania umowy. 12

III. Uwarunkowania Strategiczne III.1. Cele ogólne na poziomie Unii Europejskiej Plan gospodarki niskoemisyjnej realizuje cele określone w pakiecie energetycznoklimatycznym oraz cele w zakresie jakości powietrza wynikające z Dyrektywy CAFE (Clean Air for Europe), m.in.: ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, wzrost efektywności energetycznej oraz wzrost wykorzystania energii z OZE. Strategia Europa 2020 Dokument ten określa drogę Unii Europejskiej na lata 2011-2020 w kierunku inteligentnej i zrównoważonej gospodarki sprzyjającej włączeniu społecznemu. Równoległa praca nad tymi priorytetami ma za zadanie wspomóc państwa członkowskie UE w uzyskaniu wzrostu zatrudnienia oraz zwiększeniu produktywności i spójności społecznej. UE wyznaczyła konkretny plan obejmujący pięć celów w zakresie zatrudnienia, innowacji, edukacji, włączenia społecznego oraz zmian klimatu/energii które należy osiągnąć do 2020 r. W każdym z tych obszarów wszystkie państwa członkowskie wyznaczyły z kolei własne cele krajowe. Konkretne działania na poziomie zarówno unijnym, jak i krajowym wzmacniają realizację strategii. Jednym z priorytetów tej strategii jest zrównoważony rozwój, co oznacza m.in.: budowanie bardziej konkurencyjnej gospodarki niskoemisyjnej, która będzie korzystać z zasobów w sposób racjonalny i oszczędny, ochronę środowiska naturalnego, ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i zapobieganie utracie bioróżnorodności, wprowadzenie efektywnych, inteligentnych sieci energetycznych, pomaganie społeczeństwu w dokonywaniu świadomych wyborów. Unijne cele służące zapewnieniu zrównoważonego rozwoju obejmują: ograniczenie do 2020 r. emisji gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do poziomu z 1990r. zwiększenie do 20% udziału energii ze źródeł odnawialnych w ogólnym zużyciu energii (dla Polski celem obligatoryjnym jest wzrost udziału OZE do 15%), dążenie do zwiększenia efektywności wykorzystania energii o 20%. Wyżej wymienione cele potocznie zwane są pakietem 3 x 20. Działania związane z realizacją ambitnych celów pakietu oraz innych inicjatyw spadają w dużej mierze na jednostki samorządu terytorialnego. To właśnie lokalne władze miast, w których żyje 75% mieszkańców Unii i w których konsumuje się 80% energii przekładającej się na emisję gazów cieplarnianych, stoją przed największymi wyzwaniami, ale mogą też najwięcej zmienić. Władze lokalne, mogą odnieść największe sukcesy, korzystając ze zintegrowanego podejścia w zarządzaniu środowiskiem miejskim poprzez przyjmowanie długoterminowych i średnioterminowych planów działań i ich aktywną realizację. 13

Dyrektywa CAFE Dyrektywa ta wprowadziła po raz pierwszy w Europie normowanie stężeń pyłu zawieszonego PM2,5. Normowanie określone jest w formie wartości docelowej i dopuszczalnej oraz odrębnego wskaźnika dla terenów miejskich. Wartość docelowa średniorocznego stężenia pyłu PM2,5 na poziomie 25 µg/m 3 obowiązuje od 1 stycznia 2010 r. Wartość dopuszczalna średniorocznego stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 jest zdefiniowana w dwóch fazach. W fazie I zakłada się obowiązywanie poziomu 25 µg/m 3 od 1 stycznia 2015 r., natomiast w okresie od dnia wejścia w życie dyrektywy do 31 grudnia 2014 r. będzie miał zastosowanie stopniowo malejący margines tolerancji. W fazie II, która rozpocznie się 1 stycznia 2020 r. wstępnie zakłada się obowiązywanie wartości dopuszczalnej średniorocznego stężenia pyłu PM2,5 na poziomie 20 µg/m 3. 18 grudnia 2013 r. przyjęto nowy pakiet dotyczący czystego powietrza, aktualizujący istniejące przepisy i dalej redukujący szkodliwe emisje z przemysłu, transportu, elektrowni i rolnictwa w celu ograniczenia ich wpływu na zdrowie ludzi oraz środowisko. Przyjęty pakiet składa się z kilku elementów: nowego programu Czyste powietrze dla Europy zawierającego środki służące zagwarantowaniu osiągnięcia celów w perspektywie krótkoterminowej i nowe cele w zakresie jakości powietrza w okresie do roku 2030. Pakiet zawiera również środki uzupełniające mające na celu ograniczenie zanieczyszczenia powietrza, poprawę jakości powietrza w miastach, wspieranie badań i innowacji i promowanie współpracy międzynarodowej, dyrektywy w sprawie krajowych poziomów emisji z bardziej restrykcyjnymi krajowymi poziomami emisji dla sześciu głównych zanieczyszczeń, wniosku dotyczącego nowej dyrektywy mającej na celu ograniczenie zanieczyszczeń powodowanych przez średniej wielkości instalacje energetycznego spalania (indywidualne kotłownie dla bloków mieszkalnych lub dużych budynków i małych zakładów przemysłowych). Szacuje się, że do 2030 r., w porównaniu z dotychczasowym scenariuszem postępowania, pakiet dotyczący czystego powietrza pozwoli na uniknięcie 58 000 przedwczesnych zgonów, uchroni 123 000 km 2 ekosystemów przed zanieczyszczeniem azotem oraz 19 000 km 2 ekosystemów leśnych przed zakwaszeniem. W kwietniu 2012 roku znowelizowana została ustawa Prawo ochrony środowiska. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2012 r. o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012, poz. 460), wdraża do polskiego prawa zapisy Dyrektywy CAFE. Podstawowe przepisy w prawie polskim w zakresie jakości powietrza zawarte są w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity, Dz. U. z 2013 r. poz. 1232, z późn. zm.3). W myśl art. 85 ustawy Prawo ochrony środowiska, ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości. Jako szczególne formy realizacji tego celu artykuł ten wymienia: utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach, 14

zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane, zmniejszanie i utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej poziomów docelowych albo poziomów celów długoterminowych lub co najmniej na tych poziomach. Dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń określa Rozporządzenie Ministra Środowiska, z dnia 24 sierpnia 2012 r., w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r., poz. 1031). Dla pyłu PM10, PM2,5 i benzo(α)pirenu określa ono następujące poziomy: Tabela 1 Dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń Nazwa substancji Okres uśredniania wyników pomiarów Poziom dopuszczalny substancji w powietrzu w µg/m 3 Dopuszczalna częstość przekraczania poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym Termin osiągnięcia poziomów dopuszczalnych pył zawieszony PM2,5 rok kalendarzowy 25-2015 20-2020 Pył zawieszony PM10 24 godziny 50 35 razy 2005 rok kalendarzowy 40-2005 Benzo(α)piren rok kalendarzowy 1 ng/m3-2013 Źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r., poz. 1031) Tabela 2 Poziomy informowania i poziomy alarmowe dla pyłów Nazwa substancji pył zawieszony PM10 Okres uśredniania wyników pomiarów 24 godziny Poziom w powietrzu w µg/m3 300 Poziom alarmowy 200 Poziom informowania Źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r., poz. 1031) 15

III.2. Ramy realizacji planu gospodarki niskoemisyjnej na poziomie krajowym i regionalnym Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności jest, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712, z późn. zm.), dokumentem określającym główne trendy, wyzwania i scenariusze rozwoju społeczno-gospodarczego kraju oraz kierunki przestrzennego zagospodarowania kraju, z uwzględnieniem zasady zrównoważonego rozwoju. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju powstawała w latach 2011-2012. Uwzględnia ona uwarunkowania wynikające ze zdarzeń i zmian w otoczeniu społecznym, politycznym i gospodarczym Polski w tym okresie. Opiera się również na diagnozie sytuacji wewnętrznej, przedstawionej w raporcie Polska 2030. Celem głównym dokumentu jest poprawa jakości życia Polaków mierzona zarówno wskaźnikami jakościowymi, jak i wartością oraz tempem wzrostu PKB w Polsce. Proponowane w Strategii obszary strategiczne oraz kierunki interwencji: 1. Obszar konkurencyjności i innowacyjności gospodarki: o Innowacyjność gospodarki i kreatywność indywidualna o Polska Cyfrowa o Kapitał ludzki o Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko 2. Obszar równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski: o Rozwój regionalny o Transport 3. Obszar efektywności i sprawności państwa: o Kapitał społeczny o Sprawne państwo W obszarze 1 Strategia stawia wyzwania w zakresie bezpieczeństwa energetycznoklimatycznego. Zakłada, że harmonizacja wyzwań klimatycznych i energetycznych jest jednym z czynników rozwoju kraju. Kierunek interwencji Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko realizuje cel Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego oraz ochrona i poprawa stanu środowiska. W jego obrębie planuje się następujące działania, mające bezpośrednie przełożenie na działania ujęte w Planie gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Prusice: instalację paneli fotowoltaicznych i kolektorów słonecznych na budynkach użyteczności publicznej; budowę i rozbudowę instalacji wykorzystujących geotermię płytką; termomodernizacja oraz wykorzystanie OZE w budynkach użyteczności publicznej; rekultywacja starego wysypiska śmieci w Krościnie Wielkiej; wymiana oświetlenia wewnętrznego na energooszczędne w budynkach administracji publicznej; montaż zewnętrznych lamp LEDowych. 16

W obszarze 2, działania koncentrują się na spójnym i zrównoważonym rozwoju regionalnym. W Strategii ujęte zostały następujące działania mające bezpośrednie przełożenie na działania ujęte w Planie gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Prusice: Budowa ścieżek rowerowych trasą dawnej kolei wąskotorowej w Gminie Prusice; Budowa nowej pasywnej szkoły w Skokowej; Budowa nowego Ośrodka Zdrowia; Budowa Lokalnych Centrów Kultury z wykorzystaniem OZE; Rewitalizacja budynków użyteczności publicznej, mieszkalnych i zagospodarowanie przestrzeni publicznej. Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju (Strategia Rozwoju Kraju 2020, ŚSRK 2020) Strategia Rozwoju Kraju 2020 (ŚSRK) jest elementem nowego systemu zarządzania rozwojem kraju, którego fundamenty zostały określone w znowelizowanej ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712, z późn. zm.) oraz w przyjętym przez Radę Ministrów 27 kwietnia 2009 r. dokumencie Założenia systemu zarządzania rozwojem Polski. Jest to najważniejszy dokument w perspektywie średniookresowej, określający cele strategiczne rozwoju kraju do 2020 r., uwzględniając kluczowe wyzwania zawarte w DSRK wskazuje strategiczne zadania państwa, których podjęcie w perspektywie najbliższych lat jest niezbędne, by wzmocnić procesy rozwojowe. ŚSRK przedstawia scenariusz rozwojowy wynikający m.in. z diagnozy barier i zagrożeń oraz z analizy istniejących potencjałów, jak też możliwości finansowania zaprojektowanych działań. W ciągu najbliższych kilku lat podejmowane i realizowane będą działania skierowane na zmianę struktury nośników energii, poprawę sprawności energetycznej procesów wytwarzania oraz przesyłu, efektywne wykorzystanie energii i paliw przez poszczególne sektory gospodarki (głównie transport, mieszkalnictwo, przemysł), jak również zwiększenie wykorzystania urządzeń i technologii energooszczędnych oraz tych opartych na odnawialnych źródłach energii. Działania te bezpośrednio przekładać się będą na działania zawarte w Planie gospodarki niskoemisyjnej Gminy Prusice. Działania znajdują swoje odzwierciedlenie w przedsięwzięciach ujętych w Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności. Narodowa Strategia Spójności (NSS) Jest to dokument strategiczny, przygotowany na potrzeby określenia priorytetów i wskazania obszarów wykorzystania środków unijnych i krajowych w latach 2014-2020. Dokument ten definiuje również system wdrażania funduszy strukturalnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności w ramach Perspektywy Finansowej 2014-2020. W ramach zreformowanej polityki spójności udostępnione zostaną środki w wysokości 366,8 mld euro na inwestycje w europejskich regionach i miastach. Będzie to podstawowe narzędzie inwestycyjne UE, umożliwiające realizację celów strategii Europa 2020 takich jak: zapewnienie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, walka ze zmianą klimatu, uporanie się z problemem zależności energetycznej oraz ograniczenie ubóstwa i wykluczenia społecznego. 17

Towarzyszyć temu będzie ukierunkowanie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na priorytety takie jak wsparcie małych i średnich przedsiębiorstw. Celem strategicznym NSS jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej Polski w ramach Unii Europejskiej i wewnątrz kraju. Realizacja tego celu prowadzona jest w oparciu o sześć celów szczegółowych tj. poprawę jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowę mechanizmów partnerstwa, poprawę jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej, budowę i modernizację infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski, podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług, wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej, wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego (KSRR) Dokument ten określa cele i priorytety rozwoju Polski w wymiarze terytorialnym oraz zasady i instrumenty realizacji polityki regionalnej. Dokument wskazuje nową rolę regionów w ramach polityki regionalnej oraz zarys mechanizmu koordynacji działań podejmowanych przez poszczególne resorty. Cel strategiczny KSRR to efektywne wykorzystanie specyficznych terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. Jest on realizowany poprzez m.in. wspomaganie wzrostu marginalizacji obszarów problemowych oraz tworzenie warunków dla efektywnej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie. KSRR jest jedną z dziewięciu strategii zintegrowanych realizujących Długookresową i Średniookresową Strategię Rozwoju Kraju. Wizja rozwoju regionalnego Polski do roku 2020 stanowi odpowiedź na wyzwania rozwojowe stojące przed Polską i wynika z wyborów strategicznych dotyczących polityki rozwoju regionalnego. Wybory te zostały oparte o analizy możliwości rozwoju i wybrany model instytucjonalnego konkurencyjności regionów, budowanie spójności terytorialnej, przeciwdziałanie procesom marginalizacji na obszarach problemowych. W celu urzeczywistnienia wizji rozwoju polski i jej regionów w perspektywie dziesięciolecia wyznacza się cel strategiczny KSRR, który wskazuje na kierunki działań prowadzących do realizacji wybranej ścieżki rozwoju. W 2020 roku polskie regiony stanowić będą lepsze miejsce do życia dzięki podniesieniu poziomu i jakości życia oraz przez stworzenie takich ram gospodarczo-społecznych i instytucjonalnych, które zwiększają szanse realizacji aspiracji i możliwości jednostek i wspólnot lokalnych. Polskie regiony będą silniejsze gospodarczo, lepiej zintegrowane społecznie i przestrzennie oraz bardziej samorządne w wyniku procesu decentralizacji i szerszego urzeczywistnienia zasady partnerstwa. 18

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK) Jest to najważniejszy dokument dotyczący ładu przestrzennego Polski, w którym przedstawiono wizję zagospodarowania przestrzennego kraju w perspektywie najbliższych dwudziestu lat (do 2030 roku). W dokumencie określono cele i kierunki polityki zagospodarowania kraju służące jej urzeczywistnieniu, a także wskazano zasady oraz mechanizmy koordynacji i wdrażania publicznych polityk rozwojowych mających istotny wpływ terytorialny. KPZK jako cel strategiczny wskazuje efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej zróżnicowanych potencjałów rozwojowych. Cele polityki przestrzennego zagospodarowania kraju: Podwyższenie konkurencyjności głównych ośrodków miejskich Polski w przestrzeni europejskiej poprzez ich integrację funkcjonalną przy zachowaniu policentrycznej struktury systemu osadniczego sprzyjającej spójności. Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialnej, równoważenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów. Poprawa dostępności terytorialnej kraju w różnych skalach przestrzennych poprzez rozwijanie infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej. Kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski. Zwiększenie odporności struktury przestrzennej kraju na zagrożenia naturalne i utraty bezpieczeństwa energetycznego oraz kształtowanie struktur przestrzennych wspierających zdolności obronne państwa. Przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego. Krajowa Polityka Miejska do 2020 roku Uwzględnianie wymiaru terytorialnego w polityce rozwoju oznacza, że istnieje konieczność wyznaczania celów rozwojowych, określenia zasad koordynacji i współpracy oraz doboru odpowiednich instrumentów w taki sposób, aby uwzględniać specyficzne uwarunkowania i zróżnicowane potencjały rozwojowe różnego typu obszarów. Zastosowanie podejścia terytorialnego w politykach krajowych wpisuje się w trend europejski i światowy. Szczególnym obszarem działań polityki ukierunkowanej terytorialnie są obszary miejskie, które w największym stopniu przyczyniają się do rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Wspomniane powyżej dokumenty rządowe (szczególnie KPZK 2030 i KSRR 2010-2020) określają różne aspekty działań rozwojowych wobec obszarów miejskich. Strategicznym celem krajowej polityki miejskiej jest wzmocnienie zdolności miast i obszarów zurbanizowanych do kreowania wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy oraz poprawa jakości życia mieszkańców. Do osiągnięcia celu strategicznego, do roku 2020 proponuje się następujące cele KPM: 19

Poprawa konkurencyjności i zdolności głównych ośrodków miejskich do kreowania rozwoju, wzrostu i zatrudnienia. Wspomaganie rozwoju subregionalnych i lokalnych ośrodków miejskich, przede wszystkim na obszarach problemowych polityki regionalnej poprzez wzmacnianie ich funkcji oraz przeciwdziałanie ich upadkowi ekonomicznemu. Odbudowa zdolności do rozwoju poprzez rewitalizację zdegradowanych społecznie, ekonomicznie i środowiskowo obszarów miejskich. Wspieranie zrównoważonego rozwoju ośrodków miejskich, w tym przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom niekontrolowanej suburbanizacji. Stworzenie warunków dla skutecznego, efektywnego i partnerskiego zarządzania rozwojem nas obszarach miejskich, w tym w szczególności na obszarach metropolitalnych. Jednym z najważniejszych wyzwań dla Polski w zakresie rozwoju miast i procesów urbanizacji w perspektywie roku 2020 jest konieczność zarządzania zasobami wody, optymalizacji zarządzania zasobami i surowcami oraz przygotowanie się na dotkliwe skutki zmian klimatycznych oraz zwiększonego zapotrzebowania na energię. Kolejnym aspektem jest ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza, w tym pyłów, co wiąże się z poprawą jakości powietrza a w szczególności z ograniczeniem zarówno pyłów, jak i gazów cieplarnianych (CO2) i odlotowych z transportu, przemysłu, czy gospodarstw domowych. Polityka Ekologiczna Państwa Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz. 1232 z późn. zm.) stanowi, że wymagane jest sporządzanie polityki ekologicznej państwa na najbliższe 4 lata z perspektywą na kolejne 4 lata. Kierunki działań systemowych: Uwzględnienie zasad ochrony środowiskach w strategiach sektorowych. Cel strategiczny do 2016 roku: Głównym celem strategicznym jest doprowadzenie do sytuacji, w której projekty dokumentów strategicznych wszystkich sektorów gospodarki będą, zgodnie z obowiązującym w tym zakresie prawem, poddawane procedurze oceny oddziaływania na środowisko i wyniki tej oceny będą uwzględniane w ostatecznych wersjach tych dokumentów. Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska. Cel strategiczny do 2016 roku: uruchomienie takich mechanizmów prawnych, ekonomicznych i edukacyjnych, które prowadziłyby do rozwoju proekologicznej produkcji towarów oraz do świadomych postaw konsumenckich zgodnie z zasadą rozwoju zrównoważonego. Działania te powinny objąć pełną internalizację kosztów zewnętrznych związanych z presją na środowisko. Zarządzanie środowiskowe. Cel strategiczny do 2016 roku: jak najszersze przystępowanie do krajowego systemu ekozarządzania i audytu (EMAS), rozpowszechnianie wiedzy wśród społeczeństwa o tym systemie i tworzenie korzyści ekonomicznych dla firm i instytucji będących w systemie. 20

Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska. Cel strategiczny do 2016 roku: podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa, zgodnie z zasadą myśl globalnie, działaj lokalnie, prowadzącą do: proekologicznych zachowań konsumenckich, prośrodowiskowych nawyków i pobudzenia odpowiedzialności za stan środowiska, organizowania akcji lokalnych służących ochronie środowiska, uczestniczenia w procedurach prawnych i kontrolnych dotyczących ochrony środowiska. Rozwój badań i postęp techniczny. Cel strategiczny do 2016 roku: zwiększenie roli polskich placówek badawczych we wdrażaniu ekoinnowacji w przemyśle oraz w produkcji wyrobów przyjaznych dla środowiska oraz doprowadzenie do zadowalającego stanu systemu monitoringu środowiska. Odpowiedzialność za szkody w środowisku. Cel strategiczny do 2016 roku: stworzenie systemu prewencyjnego, mającego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizującego możliwość wystąpienia szkody. W przypadku wystąpienia szkody w środowisku koszty naprawy muszą w pełni ponieść jej sprawcy. Aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym. Cel strategiczny do 2016 roku: przywrócenie właściwej roli planowania przestrzennego na obszarze całego kraju, w szczególności dotyczy to miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które powinny być podstawą lokalizacji nowych inwestycji. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko 2020 (BEiŚ) Strategia (BEiŚ) zajmuje ważne miejsce w hierarchii dokumentów strategicznych, jako jedna z 9 zintegrowanych strategii rozwoju. Z jednej strony uszczegóławia zapisy Średniookresowej strategii rozwoju kraju w dziedzinie energetyki i środowiska, z drugiej zaś strony stanowi ogólną wytyczną dla Polityki energetycznej Polski i Polityki ekologicznej Państwa, które staną się elementami systemu realizacji BEiŚ. Ponadto, w związku z obecnością Polski w Unii Europejskiej, BEiŚ koresponduje z celami rozwojowymi określanymi na poziomie wspólnotowym, przede wszystkim w dokumencie Europa 2020 - Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, wpisując się także w jej kluczowe inicjatywy przewodnie. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko (BEiŚ) stanowi odpowiedź na najważniejsze wyzwania stojące przed Polską w perspektywie do 2020 r. w zakresie środowiska i energetyki,uwzględnieniem zarówno celów unijnych, jak i priorytetów krajowych. Celem głównym strategii BEiŚ powinno być zapewnienie wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną energetycznie gospodarkę. Cele rozwojowe: Zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska zagadnienie ochrony oraz racjonalnego wykorzystania zasobów jest priorytetowe w kontekście zapewnienia ich dostępności dla przyszłych pokoleń. Obecnie obowiązujące wzorce produkcji mają 21

negatywny wpływ na środowisko naturalne, wymagają, więc zmian na bardziej ekologiczne. Zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię - zróżnicowanie kierunków dostaw nośników energii i zapewnienie pewności ich dostaw po akceptowalnej dla społeczeństwa i gospodarki cenie, racjonalne wykorzystanie krajowych zasobów surowców energetycznych, przy jednoczesnym zastosowaniu nowych technologii oraz aktywne uczestnictwo w międzynarodowych inicjatywach dotyczących środowiska. Poprawa stanu środowiska głównie w zakresie poprawy jakości powietrza, ograniczania oddziaływania energetyki na środowisko oraz wspierania nowych i promocja polskich technologii energetycznych i środowiskowych. Polityka Energetyczna Państwa do 2030 roku Dokument ten został opracowany zgodnie z art. 13 15 ustawy Prawo energetyczne i przedstawia strategię państwa, mającą na celu odpowiedzenie na najważniejsze wyzwania stojące przed polską energetyką, zarówno w perspektywie krótkoterminowej, jak i w perspektywie do 2030 roku. Polska, jako kraj członkowski Unii Europejskiej, czynnie uczestniczy w tworzeniu wspólnotowej polityki energetycznej, a także dokonuje realizacji jej głównych celów w specyficznych warunkach krajowych, biorąc pod uwagę ochronę interesów odbiorców, posiadane zasoby energetyczne oraz uwarunkowania technologiczne wytwarzania i przesyłu energii. Podstawowymi kierunkami polskiej polityki energetycznej są: poprawa efektywności energetycznej, wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii, dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej, rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw, rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii, ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko. Realizując działania zgodnie z tymi kierunkami, polityka energetyczna będzie dążyła do wzrostu bezpieczeństwa energetycznego kraju przy zachowaniu zasady zrównoważonego rozwoju. Polityka energetyczna wpisuje się w priorytety Strategii rozwoju kraju 2007-2015 przyjętej przez Radę Ministrów w dniu 29 listopada 2006 roku. W szczególności cele i działania określone w niniejszym dokumencie przyczynią się do realizacji priorytetu dotyczącego poprawy stanu infrastruktury technicznej. Cele Polityki energetycznej są także zbieżne z celami Odnowionej Strategii Lizbońskiej i Odnowionej Strategii Zrównoważonego Rozwoju UE. Polityka energetyczna będzie zmierzać do realizacji zobowiązania, wyrażonego w powyższych strategiach UE, o przekształceniu Europy w gospodarkę o niskiej emisji dwutlenku węgla oraz pewnym, zrównoważonym i konkurencyjnym zaopatrzeniu w energię. 22

Krajowy Plan Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych do 2020 roku (KPD OZE) W dniu 7 grudnia 2010 r. Rada Ministrów przyjęła dokument pn.: Krajowy Plan Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. Określa on krajowe cele w zakresie udziału energii ze źródeł odnawialnych w sektorze transportowym, sektorze energii elektrycznej, sektorze ogrzewania i chłodzenia w 2020 r., uwzględniając wpływ innych środków polityki efektywności energetycznej na końcowe zużycie energii oraz odpowiednie środki, które należy podjąć dla osiągnięcia krajowych celów ogólnych w zakresie udziału OZE w wykorzystaniu energii finalnej. Dokument określa ponadto współpracę między organami władzy lokalnej, regionalnej i krajowej, szacowaną nadwyżkę energii ze źródeł odnawialnych, która mogłaby zostać przekazana innym państwom członkowskim, strategię ukierunkowaną na rozwój istniejących zasobów biomasy i zmobilizowanie nowych zasobów biomasy do różnych zastosowań, a także środki, które należy podjąć w celu wypełnienia stosownych zobowiązań wynikających z dyrektywy 2009/28/WE. Działania ujęte w KPD OZE realizowane są sukcesywnie od kilku ostatnich lat i mają dwojaki charakter: regulacyjny oraz finansowy. Działania o charakterze regulacyjnym skierowane są głównie do wytwórców energii ze źródeł odnawialnych, operatorów elektroenergetycznych oraz inwestorów instalacji wytwórczych. Celem wdrożenia działań jest wzrost mocy zainstalowanej w źródłach odnawialnych. Działania ujęte w KPD OZE: Obowiązek uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia lub uiszczenia opłaty zastępczej nałożony na sprzedawców energii odbiorcom końcowym. Obowiązek zakupu energii produkowanej z odnawialnych źródeł nałożony na sprzedawców z urzędu. Obowiązek operatorów sieci elektroenergetycznych do zapewnienia wszystkim podmiotom pierwszeństwa w świadczeniu usług przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach energii. Działania o charakterze finansowym mają na celu obniżanie kosztów produkcji energii odnawialnej, wzrost mocy zainstalowanej w źródłach odnawialnych, a także wspomagają budowę lub rozbudowę jednostek wytwarzania energii. Działania finansowe opierają się w dużej mierze na zwolnieniu podmiotów z opłat, tworzeniu programów dla przedsięwzięć w zakresie OZE, na działaniach realizowanych przez WFOŚiGW, NFOŚiGW oraz ujętych w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko: Działanie 9.1 Wysokosprawne wytwarzanie energii. Działanie 9.2 Efektywna dystrybucja energii. Działanie 9.4 Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych. Działanie 9.5 Wytwarzanie biopaliw ze źródeł odnawialnych. Działanie 9.6 Sieci ułatwiające odbiór energii ze źródeł odnawialnych. Działanie 10.3 Rozwój przemysłu OZE. 23

Krajowy Plan Działań dot. efektywności energetycznej Drugi Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej został przygotowany w związku z obowiązkiem przekazywania Komisji Europejskiej sprawozdań na podstawie dyrektywy 2006/32/WE w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych. Dokument ten zawiera opis planowanych środków poprawy efektywności energetycznej ukierunkowanych na końcowe wykorzystanie energii w poszczególnych sektorach gospodarki. Krajowy Plan Działań przedstawia również informacje o postępie w realizacji krajowego celu w zakresie oszczędnego gospodarowania energią i podjętych działaniach mających na celu usuniecie przeszkód w realizacji tego celu. Cel ten wyznacza uzyskanie do 2016 roku oszczędności energii finalnej, w ilości nie mniejszej niż 9% średniego krajowego zużycia tej energii w ciągu roku (tj. 53 452 GWh oszczędności energii do 2016 roku). Działania priorytetowe służące realizacji celu z podziałem na sektory: 1. Działania w sektorze mieszkalnictwa: o Fundusz Termomodernizacji i Remontów. 2. Działania w sektorze publicznym: o o o System zielonych inwestycji - zarządzanie energią w budynkach użyteczności publicznej. System zielonych inwestycji - zarządzanie energią w budynkach wybranych podmiotów sektora finansów publicznych. Program Operacyjny Oszczędność energii i promocja odnawialnych źródeł energii dla wykorzystania środków finansowych w ramach Mechanizmu Finansowego EOG oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego w latach 2012 2017. 3. Działania w sektorze przemysłu i MŚP: o o o o Efektywne wykorzystanie energii - Dofinansowanie audytów energetycznych i elektroenergetycznych w przedsiębiorstwach. Efektywne wykorzystanie energii - Dofinansowanie zadań inwestycyjnych prowadzących do oszczędności energii lub do wzrostu efektywności energetycznej przedsiębiorstw. Program Priorytetowy Inteligentne sieci energetyczne program rozpoczął się w 2012 roku. System zielonych inwestycji Modernizacja i rozwój ciepłownictwa program rozpocznie się w 2014 roku. 4. Działania w sektorze transportu o o Systemy zarządzania ruchem i optymalizacja przewozu towarów. Wymiana floty w zakładach komunikacji miejskiej oraz promocja ekojazdy. 24

5. Środki horyzontalne o o System białych certyfikatów. Kampanie informacyjne, szkolenia i edukacja w zakresie poprawy efektywności energetycznej. Narodowy Program Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej (NPRGN) Założenia NPRGN zostały przyjęte 16 sierpnia 2011 r. przez Radę Ministrów. Opracowanie dokumentu wynikało z potrzeby redukcji emisji gazów cieplarnianych i innych substancji wprowadzanych do powietrza we wszystkich obszarach gospodarki. Osiągnięcie efektu redukcyjnego będzie powiązane z racjonalnym wykorzystaniem środków finansowych pozyskanych z różnych źródeł. Polska zobowiązana jest do redukcji emisji gazów cieplarnianych na mocy Protokołu z Kioto, ustalonego na forum Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych ds. Zmian Klimatu. Założenia Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej przygotowane zostały przez Ministerstwo Gospodarki we współpracy z Ministerstwem Środowiska. W dniu 31 marca 2011 r. na konferencji nt. Założeń Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej, kończącej konsultacje społeczne, NPRGN uzyskał poparcie ze strony partnerów społecznych. Podkreślono, że objęcie Programem całej gospodarki jest podejściem właściwym i zrównoważonym. Wskazano na konieczność ścisłej współpracy nie tylko w ramach administracji, lecz także i z partnerami społecznymi przy jego opracowywaniu. Głównym celem programu jest rozwój gospodarki niskoemisyjnej przy zapewnieniu zrównoważonego rozwoju kraju. Cel realizowany poprzez szereg działań zapewniających korzyści ekonomiczne, społeczne i środowiskowe, osiągane m.in. poprzez wzrost innowacyjności i wdrożenie nowych technologii, zmniejszenie energochłonności, utworzenie nowych miejsc pracy, a w konsekwencji sprzyjających wzrostowi konkurencyjności gospodarki. Osiągnięciu celu głównego sprzyjać będą cele szczegółowe: 1. Rozwój niskoemisyjnych źródeł energii Wiąże się z koniecznością dywersyfikacji źródeł wytwarzania energii elektrycznej, ciepła i chłodu. Ten cel szczegółowy zakłada dążenie do określenia takiego mixu energetycznego, który z jednej strony będzie najbardziej skuteczny w kwestii realizacji celów redukcji emisji gazów cieplarnianych, a z drugiej najkorzystniejszy ekonomicznie dla polskiej gospodarki. Ponadto rozwój niskoemisyjnych źródeł energii zakłada powstawanie nowych branż przemysłu skutecznie wspierających ten rozwój, a co za tym idzie nowych miejsc pracy. 2. Poprawa efektywności energetycznej Dotyczy zarówno przedsiębiorstw energetycznych jak i gospodarstw domowych. Zakłada następujące działania: ujednolicenie poziomu infrastruktury technicznej, termomodernizacja infrastruktury mieszkalnej, zaostrzenie standardów w stosunku do nowych budynków, wprowadzanie budynków pasywnych, modernizacja obecnie funkcjonującej sieci energetycznej. 25

3. Poprawa efektywności gospodarowania surowcami i materiałami, Związana z efektywnym pozyskiwaniem i racjonalnym wykorzystaniem surowców i nośników energii, wdrożeniem nowych, innowacyjnych rozwiązań. Do realizacji tego celu konieczna będzie ocena zapotrzebowania, produkcji krajowej, wymiany zagranicznej oraz uchwycenie trendów, w zakresie produkcji, obrotów i konsumpcji, a także zapobiegania powstawaniu odpadów. 4. Rozwój i wykorzystanie technologii niskoemisyjnych Zakłada wykorzystanie nowych technologii, głównie czystych technologii węglowych, uwzględniających aspekty efektywności energetycznej, gospodarowania surowcami i materiałami oraz efektywnego gospodarowania odpadami. Do realizacji tego celu konieczne będzie dokonanie kierunkowego przeglądu technologii i wsparcie ich rozwoju. 5. Zapobieganie powstawaniu oraz poprawa efektywności gospodarowania odpadami W Polsce ilość odpadów poddawanych recyklingowi, w porównaniu do ilości deponowanych na składowiskach, jest znacznie mniejsza. W związku z tym konieczne jest prowadzenie działań w zakresie zbiórki, odzysku i recyklingu odpadów. Działania dotyczące zapobiegania powstawaniu odpadów oraz ich zagospodarowaniu przyczynią się do rozwoju bardziej efektywnych i innowacyjnych technologii. 6. Promocja nowych wzorców konsumpcji Konieczne jest wdrażanie zrównoważonych wzorców konsumpcji oraz wykształcenie właściwych postaw społecznych już we wczesnym etapie kształcenia. Cel ten służy zagwarantowaniu możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb zarówno współczesnych jak i przyszłych pokoleń. Aby osiągnąć ten cel niezbędne są zmiany niekorzystnych trendów konsumpcji i produkcji, poprawa efektywności wykorzystywania zasobów środowiska (nieodnawialnych i odnawialnych), troska o integralność i wydajność ekosystemów, ograniczanie emisji zanieczyszczeń i efektywne wykorzystanie odpadów. Zakłada się, że efektem końcowym NPRGN będzie zestaw działań nakierowanych bezpośrednio i pośrednio na redukcję emisji gazów cieplarnianych, a także instrumentów, które wspomogą wszystkich uczestników realizacji Programu w przechodzeniu na gospodarkę niskoemisyjną. NPRGN będzie kierowany do przedsiębiorców wszystkich sektorów gospodarki, samorządów gospodarczych i terytorialnych, organizacji otoczenia biznesu, organizacji pozarządowych, a także do wszystkich obywateli państwa. Strategiczny Plan Adaptacji - SPA2020 Rada Ministrów przyjęła Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 tzw. SPA2020. To pierwszy polski dokument strategiczny, który bezpośrednio dotyczy kwestii adaptacji do zachodzących zmian klimatu. Głównym celem SPA2020 jest zapewnienie zrównoważonego rozwoju oraz efektywnego funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa w warunkach zmieniającego się klimatu. W dokumencie wskazano priorytetowe kierunki działań adaptacyjnych, które należy podjąć do 2020 roku w najbardziej wrażliwych na zmiany klimatu obszarach, takich jak: gospodarka wodna, rolnictwo, leśnictwo, różnorodność biologiczna, zdrowie, energetyka, budownictwo 26

i gospodarka przestrzenna, obszary zurbanizowane, transport, obszary górskie i strefy wybrzeża. Działania te, podejmowane zarówno przez podmioty publiczne, jak i prywatne, będą dokonywane poprzez realizację polityk, inwestycje w infrastrukturę oraz rozwój technologii. Obejmują one zarówno przedsięwzięcia techniczne, takie jak np. budowa niezbędnej infrastruktury przeciwpowodziowej i ochrony wybrzeża, jak i zmiany regulacji prawnych,np. w systemie planowania przestrzennego ograniczające możliwość zabudowy terenów zagrożonych powodziami. SPA2020 zostało opracowane na podstawie wyników projektu badawczego o nazwie KLIMADA, realizowanego na zlecenie Ministerstwa Środowiska w latach 2011-2013 ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W jego ramach opracowywane są ekspertyzy ilustrujące przewidywane zmiany klimatu do 2070 roku. Strategia wpisuje się w ramową politykę Unii Europejskiej w zakresie adaptacji do zmian klimatu, której celem jest poprawa odporności państw członkowskich na aktualne i oczekiwane zmiany klimatu, zwracając szczególną uwagę na lepsze przygotowanie do ekstremalnych zjawisk klimatycznych i pogodowych oraz redukcję kosztów społeczno-ekonomicznych z tym związanych. Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020 Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do roku 2020 (SDWR) jest najważniejszym dokumentem strategicznym regionu, który wyznacza kierunki i cele rozwoju Dolnego Śląska na najbliższe lata. Została ona przyjęta Uchwałą nr XXXII/932/13 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 28 lutego 2013r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego. Proponowany w dokumencie model przewiduje trzy zasadnicze filary rozwoju, do których należą: przedsiębiorczość, edukacja i demografia. Wśród celów rozwoju Dolnego Śląska wyróżnionych zostało kilka szczególnie istotnych z punktu widzenia gospodarki niskoemisyjnej, takich jak: rozwój gospodarki opartej na wiedzy; zrównoważony transport i poprawa dostępności transportowej; ochrona środowiska naturalnego, efektywne wykorzystanie zasobów oraz dostosowanie do zmian klimatu i poprawa poziomu bezpieczeństwa. Strategia wyznaczyła również cztery Obszary Integracji, będące podstawowymi obszarami województwa wykazującymi zróżnicowane uwarunkowania rozwoju. Jednym z tych obszarów jest Wrocławski Obszar Integracji (Wrocław i otaczający go obszar, posiadający z nim silne powiązania funkcjonalne). Ze względu na występowanie szczególnych zjawisk lub specyficznych procesów, związanych często z konfliktami przestrzennymi, wyróżniono natomiast dwanaście Obszarów Interwencji, w tym m.in. Wrocławski Obszar Metropolitalny, dla których określone zostały priorytety realizacji wcześniej wymienionych celów. W przypadku Wrocławskiego Obszaru Metropolitalnego priorytet najwyższy został przyznany celowi dot. zrównoważonego transportu, a w dalszej kolejności: ochronie środowiska naturalnego i efektywnemu wykorzystaniu zasobów oraz pozostałym działaniom. Jak zakłada strategia, osiągnięcie ww. celów jest możliwe poprzez skupieniu działań w ośmiu kluczowych grupach (tzw. Makrostrefach). Do najważniejszych, w kontekście prowadzenia gospodarki niskoemisyjnej, należą: 27

Infrastruktura priorytety: o rozwój energooszczędnych i niskoemisyjnych form transportu, o wzrost nakładów na odtworzenie połączeń kolejowych oraz remonty i modernizacja infrastruktury kolejowej, o organizacja sprawnego regionalnego systemu transportu publicznego zintegrowanego z systemami subregionalnymi i lokalnymi, o poprawa niezawodności i zapewnienie dywersyfikacji dostaw energii (elektrycznej, cieplnej i gazowej), o wprowadzenie energooszczędnych rozwiązań (transport, budownictwo) oraz wspieranie gospodarki przyjaznej środowisku, o zmniejszenie niskiej emisji poprzez budowę i rozbudowę systemów ciepłowniczych i gazowniczych w obszarach o dużej gęstości zaludnienia oraz miejscowościach turystycznych i uzdrowiskowych, o zwiększenie (z zachowaniem racjonalnych proporcji w stosunku do posiadanych zasobów) udziału źródeł odnawialnych w produkcji energii, ze szczególnym uwzględnieniem energetycznego wykorzystania rzek poprzez uruchomienie małych elektrowni wodnych; Zasoby priorytety: o Zrównoważone i racjonalne gospodarcze wykorzystanie surowców naturalnych, o Wykorzystanie potencjału wód mineralnych, leczniczych i geotermalnych; Zdrowie i bezpieczeństwo priorytety: o Zapewnienie obecnym i przyszłym mieszkańcom regionu dobrego stanu środowiska naturalnego. Program ochrony powietrza dla województwa dolnośląskiego Dnia 12 lutego 2014 r. Sejmik Województwa Dolnośląskiego przyjął Uchwałę nr XLV/1544/14 w sprawie uchwalenia Programu ochrony powietrza dla województwa dolnośląskiego. Załącznikiem do dokumentu jest Plan działań krótkoterminowych, a także Programy ochrony powietrza dla: Strefy aglomeracja wrocławska; Strefy miasto Legnica; Strefy miasto Wałbrzych; Strefy dolnośląskiej. W strefie dolnośląskiej występują 72 obszary z naruszonym standardem jakości powietrza atmosferycznego w odniesieniu do benzo(a)pirenu. Emisja napływowa B(a)P dla strefy dolnośląskiej wynosi ponad 3,2 Mg, z czego zdecydowanie największy udział ma tzw. emisja niska związana z indywidualnym sposobem ogrzewania w województwie dolnośląskim, w województwach sąsiednich oraz w Niemczech i Czechach. Z tego samego powodu na terenie województwa występuje przekroczenie poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10. Program ochrony powietrza dla strefy dolnośląskiej wyznacza następujące kierunki działań mające na celu przywrócenie standardów jakości powietrza: ograniczenie emisji powierzchniowej; 28

ograniczenie emisji liniowej; ograniczania emisji z istotnych źródeł punktowych; ograniczania emisji niezorganizowanej ze żwirowni, kopalni kruszyw oraz kopalni odkrywkowych węgla brunatnego; w zakresie kontroli emisji lotnych związków organicznych wynikającej ze składowania paliwa i jego dystrybucji z terminali do stacji paliw; w zakresie kontroli emisji NMLZO wynikającej z magazynowania rozpuszczalników i surowców zawierających lotne związki organiczne NMLZO; w zakresie edukacji ekologicznej i reklamy; w zakresie planowania przestrzennego; w zakresie logistyki. Z dokumentu tego wynika, że redukcja emisji pyłu zawieszonego PM10, tlenku węgla, benzo(α)pirenu i ozonu powinna nastąpić poprzez podjęcie działań w wielu dziedzinach, obejmujących główne źródła emisji, ale także szerzenie świadomości ekologicznej obywateli i planowanie przestrzenne. Mają być wdrażane do codziennego życia w miarę możliwości technicznych i ekonomicznych oraz stanowić dobrą praktykę w działalności gospodarczej, życiu społeczeństwa i planowaniu przestrzennym. Wśród konkretnych działań mogących przyczynić się do zmniejszenia emisji są m. in. termomodernizacja budynków, rozbudowa centralnych systemów zaopatrywania w energię cieplną, zmiana technologii i surowców stosowanych w rzemiośle, także zintegrowany system kierowania ruchem ulicznym, wyprowadzenie ruchu tranzytowego poza tereny zabudowane, wprowadzenie ograniczeń prędkości na drogach o pylącej nawierzchni, zamiana paliw na te, które mają mniejszą zawartość siarki i popiołu, stosowanie efektywnych technik odpylania, odsiarczania i odazotowania gazów odlotowych, prowadzenie akcji edukacyjnych, współpraca między gminami w zakresie zakupu nośników energii. Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2014-2017 z perspektywą do 2021r. 30 października 2014 roku Sejmik Województwa Dolnośląskiego przyjął uchwałą Nr LV/2121/14 Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2014-2017 z perspektywą do 2021 roku. Jest to kolejna aktualizacja Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska, traktująca w sposób kompleksowy zadania ochrony środowiska poprzez zdefiniowane priorytety i kierunki działań. Obowiązek opracowania wojewódzkiego programu ochrony środowiska jest określony prawnie w ustawie Prawo ochrony środowiska (Dz. U.z 2013r., poz. 1232, z późn. zm., art. 17, ust. 1). Przy opracowaniu w/w dokumentu uwzględniono założenia ramowych dokumentów strategicznych/planistycznych na poziomie wojewódzkim i krajowym, w tym Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko - perspektywa do 2020 oraz Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego perspektywa 2020, którego jednym z celów strategicznych jest zintegrowana ochrona zasobów przyrodniczo krajobrazowych, ich racjonalne wykorzystanie i udostępnienie oraz stworzenie spójnego systemu obszarów chronionych na poziomie regionalnym. W ramach opracowania Programu dokonano oceny stanu aktualnego poszczególnych komponentów środowiska: zasobów naturalnych (przyroda, wody, kopaliny, gleby, lasy), jakości powietrza i odnawialnych źródeł energii. Oceniono również wpływ klimatu 29

akustycznego, promieniowania elektromagnetycznego, poważnych awarii i oddziaływania transgranicznego na stan środowiska. Poruszono również zagadnienia związane z wyrobami zawierającymi azbest (ocena ich wpływu na środowisko i zdrowie ludzi, sposoby zagospodarowania). Niniejszy dokument odnosi się także do kwestii związanych z edukacja ekologiczną (w tym możliwości finansowania niektórych działań przez WFOŚiGW) oraz systemów zarządzania środowiskowego (ISO 14001:2004 - System Zarządzania Środowiskowego, EMAS System Ekozarządzania i Audytu, FSC System Certyfikacji Kontroli Pochodzenia Produktu oraz Gospodarki Leśnej, ISO 50001 System Zarządzania Energią). Zidentyfikowaniu problemów środowiskowych na terenie województwa dolnośląskiego posłużyła opracowana w ramach Programu Analiza SWOT, w ramach której zestawiono mocne i słabe strony czynników środowiskowych z szansami i zagrożeniami wynikającymi z uwarunkowań środowiskowych. Analiza pozwoliła na określenie zagrożeń środowiskowych w poszczególnych komponentach środowiska (podzielonych na 3 grupy o różnym stopniu pilności priorytety I, II, III) oraz sformułowaniu celów i kierunków działań w ramach strategii ochrony środowiska województwa. Z punktu widzenia gospodarki niskoemisyjnej, główne zagrożenia środowiskowe pojawiają się w następujących obszarach (priorytet I): 1. Odnawialne źródła energii Rosnący deficyt energii w obszarze metropolitarnym Wrocławia, Wzrost zużycia nieodnawialnych źródeł energii, Mały udział produkcji energii ze źródeł odnawialnych. 2. Ochrona przed hałasem Wzrost natężenia hałasu komunikacyjnego. 3. Powietrze atmosferyczne Przekroczenia poziomów dopuszczalnych frakcji pyłu zawieszonego PM2.5 i PM10; Przekroczenia poziomów docelowych benzo(a)pirenu i arsenu; Przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu określonego ze względu na ochronę zdrowia ludzi; Występowanie miejscowo okresowych wysokich stężeń frakcji pyłów i zanieczyszczeń gazowych; Niska ilość zrealizowanych Programów Ograniczania Niskiej Emisji; Spalanie w piecach domowych odpadów i niskiej jakości paliw; Niska jakość sieci przesyłowej niskiego napięcia. Jednym z głównych punktów programu jest Strategia działań dla województwa dolnośląskiego na lata 2014-2017 wraz z perspektywą do roku 2021 uwzględniająca zasadę zrównoważonego rozwoju w województwie dolnośląskim. W jej ramach określono cel nadrzędny: 30

Nowoczesna gospodarka (efektywne wykorzystanie zasobów), harmonijny, zintegrowany rozwój przestrzenny oraz społeczno- gospodarczy w atrakcyjnym środowisku naturalnym oraz priorytety ekologiczne dla 6 obszarów (wraz z celami długo-i krótkoterminowymi). W ramach wdrażania założeń gospodarki niskoemisyjnej najważniejszymi priorytetami środowiskowymi do realizacji są: 1. Obszar: Zadania o charakterze systemowym: System transportowy, Przemysł i energetyka zawodowa, Budownictwo i gospodarka komunalna. 2. Obszar: Poprawa jakości środowiska: Poprawa jakości powietrza atmosferycznego, Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii, Ochrona przed hałasem. 3. Obszar: Racjonalne korzystanie z zasobów naturalnych: Efektywne wykorzystanie energii. 4. Obszar: Kształtowania postaw ekologicznych: Edukacja ekologiczna, Udział społeczeństwa w postępowaniu na rzecz ochrony środowiska i udostępnianie informacji o środowisku. Realizacji celów określonych w Programie służyć mają działania wyznaczone w oparciu o dokumenty strategiczne o zasięgu wojewódzkim/krajowym oraz dane pozyskane z samorządów gminnych/powiatowych oraz instytucji związanych z ochroną środowiska. Uwzględniono również zadania przewidziane do finansowania w ramach Wieloletniej Prognozy Finansowej Województwa Dolnośląskiego (wg stanu z dnia 17 lipca 2014 roku). Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 Na obszarach wiejskich przewiduje się wzrost poziomu wsparcia dla produkcji energii ze źródeł odnawialnych: wiatru, biomasy i biogazu, a także energii słońca, geotermii oraz wody. Na poziomie gospodarstwa rolnego, niewydolność infrastruktury energetycznej może być łagodzona poprzez inwestycje podnoszące konkurencyjność gospodarstw i uwzględniające wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. W ramach priorytetu 5.2.5.1. 5C) Ułatwianie dostaw i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii, produktów ubocznych, odpadów i pozostałości oraz innych surowców nieżywnościowych dla celów biogospodarki. W ramach szeroko rozumianej gospodarki niskoemisyjnej, ze środków polityki spójności (PS) w zakresie energetyki będą realizowane projekty obejmujące wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych i rozwoju sieci dla OZE. W PS w obszarze OZE przewidywana jest budowa jednostek wytwarzania energii wykorzystujących energię wiatru, biomasę i biogaz, a także energię słońca, geotermii oraz wody wraz z podłączeniem tych źródeł do sieci 31

dystrybucyjnej/przesyłowej. Z uwagi na niedostateczny poziom rozwoju sieci elektroenergetycznej w Polsce, w stosunku do nagłego wzrostu potrzeb przesyłu mocy, wynikających z planowanych inwestycji w zakresie OZE, wsparcie zostanie skierowane też na projekty dotyczące budowy oraz modernizacji sieci umożliwiających przyłączanie jednostek wytwarzania energii z OZE do Krajowego Systemu Elektroenergetycznego. W ramach planowanych wskaźników produktu na lata 2014-2020 dla środka M07 - Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich (art. 20) określono wskaźnik: Liczba operacji otrzymujących wsparcie na inwestycje w małą infrastrukturę, w tym inwestycje w energię odnawialną i w oszczędzanie energii (7.2), który ma osiągnąć w roku 2023 wartość 1 800,00. III.3. Ramy realizacji planu gospodarki niskoemisyjnej na poziomie lokalnym Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Prusice 2014-2025 Strategia Rozwoju Gminy i Miasta 2014-2025 określa priorytety i cele rozwoju społecznogospodarczego wraz z metodyką ich wdrożenia na obszarze Gminy Prusice. Jako cel nadrzędny danego dokumentu wyznaczono poprawę bezpieczeństwa i satysfakcji mieszkańców. Realizacja wyznaczonego celu powinna pozwolić na wzrost lokalnej przedsiębiorczości, przyrostu naturalnego, salda migracji oraz poziomu edukacji. Zmniejszeniu ulec powinna liczba wykroczeń i przestępstw oraz wskaźnik bezrobocia. Gmina w celu osiągnięcia zamierzonych celów wskazuje możliwość zwiększenia nakładów finansowych pod inwestycje w infrastrukturę techniczna, drogową oraz komunikacyjną. Wymienione powyżej działania pogrupowano i zamieszczono w celach strategicznych : 1. Kapitał Społeczny; 2. Infrastruktura; 3. Lokalna przedsiębiorczość; 4. Sport, kultura, turystyka i rekreacja; 5. Wizerunek Miasta i Gminy. Cele operacyjne dotyczące infrastruktury przedstawiają potencjalne pole działań w zakresie rozbudowy oraz modernizacji infrastruktury technicznej, drogowej oraz społecznej. Wśród działań wymieniane są w dokumencie m.in. rozwój gospodarki wodno-ściekowej, budowa punktu selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, modernizacja dróg gminnych, budowa ścieżek oraz zaplecza rowerowego. Cel strategiczny 4 nawiązuje swoją tematyką do zrównoważonej mobilności mieszkańców jak i turystów. W ramach wymienionego celu sprecyzowano pewne cele operacyjne, które propagują transport rowerowy jako powszechny środek transportu na terenie gminy. Takie działania w pełni zgadzają się z wizją gospodarki niskoemisyjnej. Strategia w wyniku ciągle zachodzących zmian jest dokumentem, który powinien podlegać ciągłej kontroli zarówno w procesie planowania, jak i realizacji. 32

Program ochrony środowiska dla gminy Prusice na lata 2004-2014 Głównym celem Programu ochrony środowiska jest przedstawienie polityki ekologicznej gminy Prusice wraz z wynikającymi z niej celami, kierunkami działań i zadaniami. Program ochrony środowiska określa: Ogólną charakterystykę i ocenę zasobów oraz walorów środowiska przyrodniczego Gminy Prusice; Stan i tendencję przeobrażeń środowiska przyrodniczego Gminy Prusice; Podstawowe źródła przeobrażeń środowiska przyrodniczego Gminy Prusice; Ograniczenia i szanse rozwoju gminy wynikające ze stanu i przeobrażeń środowiska, łącznie z rankingiem zagrożeń ekologicznych; Cele i kierunki działań w zakresie ochrony środowiska na następne lata w perspektywie krótko i średniookresowej; Zadania inwestycyjne i pozainwestycyjne Gminy Prusice w zakresie ochrony środowiska; Zestawienie kosztów realizacji programu i dokonanie oceny źródeł finansowania programu; Harmonogram realizacji programu; Metody kontroli, monitorowania skutków realizacji programu i oceny realizacji zamierzonych celów; Uwarunkowania realizacyjne Programu, jego wdrożenie i monitoring. Program ochrony środowiska służy koordynacji działań związanych z ochroną środowiska w gminie. Jego funkcje polegają na: Działaniach edukacyjno informacyjnych, przekazywaniu ogółowi społeczeństwa, zainteresowanym podmiotom gospodarczym i instytucjom, informacji na temat zasobów środowiska przyrodniczego oraz stanu poszczególnych komponentów środowiska; wskazywaniu tzw. gorących punktów, czyli najważniejszych zagrożeń środowiska gminy i sposobów ich rozwiązywania, wytyczaniu priorytetów ekologicznych; promowaniu i wdrażaniu zasad zrównoważonego rozwoju; koordynacji działań związanych z ochroną środowiska pomiędzy: administracją publiczną wszystkich szczebli, instytucjami i pozarządowymi organizacjami ekologicznymi oraz społeczeństwem gminy na rzecz ochrony środowiska; ułatwieniu władzom gminy wydawania decyzji określających sposób i zakres korzystania ze środowiska. Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy Prusice Dokument: pn. Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy Prusice, określa pełną charakterystykę energetyczną gminy w zakresie źródeł zasilania, sieci przesyłowych i instalacji odbiorczych wraz z bilansem zużycia energii i paliw. Celem wyżej wymienionego dokumentu jest porównanie potrzeb gminy w zakresie zaopatrzenia w nośniki energii z planami rozwoju przedsiębiorstw energetycznych. Jest on zgodny z wymaganiami Ustawy Prawo energetyczne. Celem ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz. U. Nr 54 z 1997 r., poz. 348 ze zmianami), jest stworzenie warunków zapewniających bezpieczeństwo energetyczne kraju, a jego obywatelom racjonalne 33

ceny energii. Służyć temu mają określone w ustawie zasady kształtowania polityki energetycznej państwa oraz warunki zaopatrzenia oraz użytkowania paliw i energii takie jak: Określenie warunków zapewnienia zrównoważonego rozwoju kraju; Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego państwa i racjonalne wykorzystanie istniejących zasobów energii; Rozwój konkurencji i przeciwdziałanie negatywnym skutkom działalności monopoli naturalnych na rynkach; Uwzględnienie wymagań związanych z ochroną środowiska i spełnienie wymogów podpisanych umów międzynarodowych; Ochrona interesów odbiorców energii i minimalizacja kosztów jej dostawy. Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe pozwalają gminie realizować własną politykę energetyczną i ekologiczną oraz: zapewnić bezpieczeństwo zaopatrzenia w energię i paliwa gazowe, zmniejszyć koszty usług energetycznych, uzyskać poprawę stanu środowiska naturalnego. Działające na terenie gminy przedsiębiorstwa energetyczne zyskują dobre rozeznanie w przyszłym, lokalnym rynku energii, prognozowana wielkość popytu na energię dla uniknięcia nietrafnych inwestycji w zakresie wytwarzania, przesyłania i dystrybucji energii. Odbiorcy energii mogą spodziewać się lepszej dostępności usług energetycznych i ich racjonalnej ceny, założenia pozwalają na planowanie finansowania inwestycji energetycznych szczególnie o profilu ekologicznym, ze źródeł tzw. środków pomocowych. Otwierają się również możliwości współfinansowania inwestycji energetycznych w gminie przez zakłady energetyczne, o ile znajdą się one w planach zagospodarowania przestrzennego. Opracowanie pn. Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy Prusice zgodnie z art. 19 Prawa Energetycznego zawiera: Opis stanu istniejącego na rok 2007; Ocenę przyszłych zmian w zapotrzebowaniu na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla lat 2013, 2020 i 2025; Analizę możliwości racjonalizacji produkcji i zużycia energii użytkowników i producentów; Możliwości wykorzystania istniejących nadwyżek energii i lokalnych zasobów z uwzględnieniem skojarzonej produkcji ciepła i energii elektrycznej jak również wykorzystania ciepła odpadowego; Zastosowanie odnawialnych źródeł energii; Możliwości współpracy z sąsiednimi gminami. 34

IV. Uwarunkowania lokalne IV.1. Cele strategiczne i szczegółowe Główne cele planu gospodarki niskoemisyjnej wpisują się w cele przyjęte na poziomie Unii Europejskiej w zakresie transformacji gospodarki Europy w kierunku budowy niskoemisyjnych gospodarek Państw członkowskich. Wyznaczone cele szczegółowe na poziomie lokalnym dla Gminy Prusice wpisują się w cel strategiczny. W ramach Planu gospodarki niskoemisyjnej, zakłada się następujące cele: Cel strategiczny: transformacja Gminy Prusice w kierunku gospodarki niskoemisyjnej, poprzez ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, poprawę efektywności energetycznej, wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych i poprawę, jakości powietrza. Cele szczegółowe: 1. Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do 2020 roku. 2. Zmniejszenie zużycia energii do 2020 roku. 3. Zwiększenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych do 2020 roku. 4. Osiągnięcie określonych w Dyrektywnie CAFE poziomów dopuszczalnych zanieczyszczeń w powietrzu do roku 2020. Wartości poszczególnych celów zagregowano w podrozdziale nr VII.3.1. Harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji zadań. Przyjęte cele są zgodne z krajowymi, wojewódzkimi oraz gminnymi dokumentami strategicznymi. Gmina Prusice będzie dążyć do realizacji wyznaczonych celów poprzez realizację działań inwestycyjnych i nieinwestycyjnych zdefiniowanych w niniejszym planie. 35

IV.2. Charakterystyka stanu aktualnego Gminy Prusice Gmina Prusice jest położona w północnej części województwa dolnośląskiego na równinie Prusickiej między wzgórzami Trzebnickimi, a Doliną Baryczy na historycznym szlaku handlowym z Wrocławia do Wielkopolski i Prus. Oddalona jest o około 30 km na północ od Wrocławia i sąsiaduje z gminami: Oborniki Śląskie, Wołów, Żmigród, Trzebnica, Wińsko. Powierzchnia ogólna gminy wynosi 158,02 km 2 (w tym 10,94 km 2 miasto Prusice). W jej skład wchodzi 27 sołectw oraz miasto Prusice. Tabela 3 Miejscowości w gminie Prusice wraz z liczbą ludności na koniec 2013 r. Miejscowość Liczba ludności [os.] Miejscowość Liczba ludności [os.] Prusice 2245 Krościna Wielka 338 Borów 101 Ligota Strupińska 104 Borówek 63 Ligotka 86 Brzeźno 254 Pawłów Trzebnicki 410 Budzicz 147 Pększyn (w tym Sucha) 177 Chodlewko 198 Pietrowice Małe 312 Dębnica 135 Piotrkowice (w tym Raki) 389 Gola 52 Raszowice 179 Górowo 360 Skokowa 1 185 Jagoszyce w tym Łęgów Kaszyce Wielkie w tym Gąski 113 Strupina 467 436 Świerzów 218 Kopaszyn 141 Wilkowa 251 Kosinowo 60 Wszemirów 438 Krościna Mała 318 Zakrzewo 221 Razem 9 398 osób Źródło: Dane na podstawie ewidencji ludności gminy Prusice 2013 rok. [stan na dzień 31.12.2013] 36

Rysunek 1 Granice administracyjne gminy Prusice Źródło: https://www.google.pl/maps Powierzchnię gminy Prusice zajmują w 72% tereny rolnicze. Natomiast, lasy i zieleń zajmują powierzchnię 24%, a pozostałe 4% stanowią obszary zabudowane i zurbanizowane. Przez północno-wschodnią część gminy przebiega granica parku krajobrazowego Dolina Baryczy, którego powierzchnia wynosi 87,040 ha. Fragment parku znajduje się w okolicach miejscowości Gąski (przysiółek wsi Kaszyce Wielkie). Sytuacja demograficzna Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, dnia 30.07.2014 roku w Gminie było zameldowanych na pobyt stały 9 398 osób, z czego 4 671 stanowiły kobiety, a 4 674 mężczyźni. Gęstość zaludnienia dla całej gminy wynosi 59 osób/km 2, na terenie Miasta Prusice wartość ta sięga 208 os./km 2, a w obszarze wiejskim 48 os./km 2. Szczegółowa analiza struktury demograficznej ludności Gminy Prusice w latach 2009 i 2013 została przedstawiona w Tabeli 4. 37

Tabela 4 Ludność oraz gęstość zaludnienia 2009 rok 2013 rok Obszar Parametr Obszar wiejski Miasto Gmina Obszar wiejski Miasto Gmina Kobiety 3427 1110 4537 3520 1151 4671 Ludność [os.] Mężczyźni 3536 1085 4621 3551 1123 4674 ogółem 6963 2195 9158 7071 2274 9345 Gęstość zaludnienia [os./km 2 ] 47 201 58 48 208 59 Źródło: GUS 2013 rok Poziom feminizacji, czyli liczba kobiet przypadających na 100 mężczyzn na terenie gminy z wyszczególnieniem terenu wiejskiego oraz miasta przedstawia Tabela 5. Tabela 5 Poziom feminizacji Obszar 2009 rok 2013 rok Poziom feminizacji [lb. Kobiet/100 mężczyzn] Wiejski 97 99 Miasto 102 102 Ogólnie 98 100 Źródło: GUS BDL, 2009 rok i 2013 rok Stopa bezrobocia od roku 2009 do 2013 na terenie gminy wzrosła z poziomu 7,0% do 8,2%, w porównaniu w tym samym czasie stopa bezrobocia w całym Powiecie trzebnickim wzrosła z poziomu 6,9% do 7,4% (Tabela 6). Poziom bezrobocia wzrósł średnio o 0,24% rocznie. Tabela 6 Stopa bezrobocia Gmina Powiat trzebnicki Parametr 2009 2013 2009 2013 Stopa bezrobocia [%] Kobiety 8,4 9,3 7,6 8,3 Mężczyźni 5,9 7,2 6,2 6,6 ogółem 7,0 8,2 6,9 7,4 Źródło: GUS BDL, 2009 rok i 2013 rok Budownictwo publiczne i gospodarka przestrzenna Zasoby mieszkaniowe na terenie gminy to 21 068 mieszkań o łącznej powierzchni użytkowej 220 402 m 2 zlokalizowanych w 1 788 budynkach (GUS, 2013 r.). Przeciętna powierzchnia mieszkania to 84,71 m 2, a przeciętna powierzchnia użytkowa na 1 osobę wynosi 23,6 m 2. 38

Tabela 7 Zasoby mieszkaniowe gminy Prusice Rok 2009 2013 Budynki mieszkalne 1 740 1 788 Mieszkania 2 665 2 602 Izby 10 501 10 983 Powierzchnia użytkowa mieszkań [m 2 ] 206 955 220 402 Przeciętna powierzchnia 1 mieszkania [m 2 ] 77,95 84,71 Przeciętna powierzchnia użytkowa na 1 mieszkańca [m 2 ] 22,6 23,6 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych W Prusicach w roku 2009 było 712 odbiorców energii elektrycznej o niskim napięciu, którzy zużywali sumarycznie 1 781 MWh. W roku 2013 natomiast liczba odbiorców wzrosła do 728, którzy zużyli sumarycznie 1 844 MWh energii elektrycznej. W roku 2009 w zasobach mieszkań socjalnych znajdowało się 8 mieszkań o łącznej powierzchni użytkowej 207 m 2, natomiast w roku 2013 ilość ta wzrosła do 19 mieszkań o łącznej powierzchni 508 m 2. Gospodarka Specjalna Strefa Ekonomiczna (SSE) jest to wyodrębniona administracyjnie część terytorium Polski, przeznaczona do prowadzenia działalności gospodarczej na preferencyjnych warunkach. SSE to miejsce podlegające specjalnemu, ulgowemu traktowaniu podatkowemu, gdzie przedsiębiorca może rozpocząć działalność gospodarczą na specjalnie przygotowanym terenie i prowadzić ją nie płacąc podatku dochodowego. Jeśli przedsiębiorca zdecyduje się na zainwestowanie w jednej z SSE, dochody które uzyska z działalności gospodarczej prowadzonej na jej terenie będą zwolnione od podatku dochodowego (CIT - od osób prawnych lub PIT - od osób fizycznych, w zależności od formy prawnej prowadzenia działalności gospodarczej). W SSE przedsiębiorca może otrzymać następujące przywileje: zwolnienie podatkowe (CIT lub PIT); działkę w pełni przygotowaną pod inwestycje po konkurencyjnej cenie, darmową pomoc przy załatwianiu formalności związanych z inwestycją, zwolnienie od podatku od nieruchomości (na terenie niektórych gmin) Na terenie gminy Prusice występuje Kamiennogórska Specjalna Strefa Ekonomiczna Małej Przedsiębiorczości1. Obejmuje ona obszar południowo-zachodniej część Polski ( w tym województwo dolnośląskie i wielkopolskie). Strefa ma charakter rozproszony. Całkowita powierzchnia strefy wynosi 367,14 ha. Tereny Kamiennogórskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej Małej Przedsiębiorczości obejmują: Kamienną Górę, Krzeszów, Lubawkę, Jaworze, Nowogrodziec Wykroty, Lubań, Janowice Wielki, Piechowice, Kowary, Jelenią Górę, Prusice, Żmigród, Ostrów Wielkopolski i Raczyce. Podstrefa Prusice zajmuje 7,85 ha. 1 http://www.ssemp.pl/ 39

Rysunek 2 Specjalna Strefa Ekonomiczna Małej Przedsiębiorczości S.A. Źródło: www.prusice.pl Na obszarze gminy znajduje się także Prusicki Park Przemysłowy, czyli teren przeznaczony dla obiektów produkcyjnych, składów i magazynów. Jego dużym atutem jest stosunkowo niewielka odległość od aglomeracji wrocławskiej oraz lotniska międzynarodowego (ok.30 minut). Obszar Prusickiego Parku Przemysłowego położony jest przy drodze nr 5 i planowanej trasie S5 z węzłem komunikacyjnym Prusice. Obecnie na terenie gminy działa wiele firm, m.in.: Zakład Przetwórstwa Mięsnego Tadeusz Pałys, Przedsiębiorstwo Rolniczo-Usługowe Proagro Sp. z o.o. (Grupa Pieprzyk), ZPB Kaczmarek, Farmutil HS, Ice Art Sp. z o.o., Osadkowski S.A. Dział Obrotu Płodami Rolnymi, Borghi Chemicals Poland Sp. z o.o. itd. W gminie zlokalizowane są także siedziby firm transportowych m.in.: Europe Group Sp. z o.o., Transport Międzynarodowy Janusz Mróz, FHU Waldek, Transport Ciężarowy Stanisław Chrząstek itd. 40

Energetyka IV.2.4.1. Zaopatrzenie w energię cieplną Gmina Prusice nie posiada scentralizowanych systemów grzewczych, dominują indywidualne instalacje oparte na zastosowaniu kotłów grzewczych. Obiekty mieszkalne są w większości zaopatrywane w ciepło przy wykorzystaniu urządzeń opalanych węglem lub drewnem. Wykorzystanie energii cieplnej jest mało efektywne, wynika to z użytkowania starych urządzeń grzewczych szczególnie w budynkach mieszkalnych. Przez to odczuwalne jest w gminie zjawisko niskiej emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych. Budynki gminne głównie ogrzewane są za pomocą pieców na olej opałowy lekki, o sprawnościach sięgających 86-91%. Około 1% budynków (głównie świetlice wiejskie) ogrzewanych jest za pomocą drewna lub węgla. IV.2.4.2. Zaopatrzenie w energię elektryczną Gmina Prusice jest w 100% zelektryfikowana. Sieć elektroenergetyczna gminy zasilana jest przede wszystkim za pośrednictwem napowietrznej linii elektroenergetycznej 110 kv S-135 relacji GPZ R-16 Oborniki - GPZ R-17 Żmigród. Trasa przebiega na zachód od miasta Prusice, a jej długość na terenie gminy wynosi 10,8 km. Na obszarze gminy Prusice operatorem Systemu Dystrybucyjnego (OSD) jest Tauron Dystrybucja S.A. Spółka zaopatruje odbiorców poprzez linie napowietrzne średniego napięcia 20 kv (w większości typu 3xAFL6-70 mm 2 w mniejszym stopniu typu 3xAFL6-35 mm 2 w systemie trójprzewodowym w układzie trójkątnym i płaskim) oraz linie kablowe SN, których sieć znajduje się głównie na terenie miasta Prusice. Tereny wiejskie gminy zasilane są w większości z sieci nn. Całkowita długość sieci dystrybucyjnej średniego napięcia na terenie gminy to 89,5 km, z czego 83 km stanowi sieć w technologii napowietrznej. Na terenie gminy zlokalizowanych jest 30 stacji transformatorowych słupowych i 30 wnętrzowych. IV.2.4.3. Zaopatrzenie w gaz Na terenie Powiatu trzebnickiego funkcję dystrybutora sieci gazowej pełni Dolnośląska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o., jednak Gminie Prusice nie są świadczone usługi dystrybucji paliwa gazowego. System dystrybucyjny gazu przedstawiony został na Rysunek 3. 41

Rysunek 3. Mapa Systemu Dystrybucyjnego Polskiej Spółki Gazownictwa Oddział we Wrocławiu źródło: Dane Polskiej Spółki Gazowniczej Sp. z o.o. Mieszkańcy gminy Prusice, ze względu na brak podłączenia do sieci, wykorzystują do celów gospodarczych mieszaninę propan-butan (mieszanina B) zakumulowaną w butlach stalowych 11 kg, o pojemności 28 dm 3 gazu (wartości ciepła spalania w stanie gazowym wynosi od 49,5 50,16 [MJ/kg], wartość opałowa 47,3 [MJ/kg], wskaźnik emisji dwutlenku węgla 0,063 [Mg/GJ]). 42

IV.2.4.4. Odnawialne Źródła Energi (OZE) Na obszarze Gminy Prusice zainstalowane są cztery instalacje wykorzystujące geotermię płytką - pompy ciepła w budynkach użyteczności publicznej. Jedna z pomp znajduje się w miejscowości Zakrzewo i stanowi źródło ciepła dla całej instalacji ciepłowniczej budynku świetlicy. Wymieniona powyżej pompa typu VITOCAL 300-G BW301, dysponuje mocą cieplną rzędu 12,1 kw. Dolne źródło ciepła dla pompy stanowią dwie sondy pionowe o głębokości 150 m wykonane z rur PE40x3,7 w kształcie U. W skład instalacji wchodzą ponadto: pompy obiegowe, naczynia zbiorcze, zawory bezpieczeństwa, pojemnościowy podgrzewacz wody (o pojemności 200 l) oraz zbiornik buforowy VITOCELL 100-E SVP o pojemności 400 l. Kolejna pompa ciepła Gejzer ND Typ 30, znajduje się w miejscowości Krościna Wielka i również doprowadza energię cieplną do świetlicy. Jest to instalacja polskiej produkcji, która posiada dwa niezależne systemy chłodnicze sterowane przez jeden sterownik, co pozwala na kontrolowanie ilości dostarczanego ciepła. Moc cieplna instalacji wynosi około 15 kw. Trzecia pompa ciepła zamontowana jest przy orliku w Pawłowie Trzebnickim. Jest to instalacja typu glikol-woda Logatherm WPS 22-60 pozyskująca energię z gruntu. Wyposażona jest ona w dwie sprężarki pracujące w kaskadzie oraz pompy obiegowe dolnego i górnego źródła. Na budynkach oczyszczalni ścieków w miejscowości Pietrowice Małe, zamontowana jest instalacja wykorzystująca energię słoneczną. Panele fotowoltaiczne umiejscowione na dachu budynku nr 1 dysponują mocą rzędu 11 kwp, natomiast na drugim budynku moc zainstalowana paneli wynosi 5,76 kwp. Oświetlenie W Gminie Prusice znajduje się 832 punkty oświetlenia ulicznego, które pozostają pod zarządem spółki Tauron Dystrybucja Sp. z o.o. Prawie wszystkie zastosowane oprawy to wysokoprężne lampy sodowe, bo aż w ilości 809 sztuk. Pozostałe 23 oprawy oświetleniowe to lampy typu LED. Ogólne roczne zużycie energii na potrzeby oświetlenia ulicznego, należącego do Tauron Dystrybucja w gminie Prusice kształtuje się na poziomie 78,9 MWh. Dodatkowo, pod zarządem gminy znajdują się 32 oprawy metahalogenowe, zapewniające oświetlenie ratusza oraz rynku w Prusicach. Jakość powietrza Gmina Prusice należy do strefy dolnośląskiej o kodzie PL0204. W skład strefy wchodzą również: Jelenia Góra miasto na prawach powiatu, p. głogowski, p. kłodzki, p. oławski, p. wałbrzyski z wyłączeniem miasta Wałbrzych (gmina o statusie miasta), p. zgorzelecki, p. bolesławiecki, p. lubański, p. lwówecki, p. dzierżoniowski, p. świdnicki, p. jaworski, p. legnicki, p. złotoryjski, p. jeleniogórski, p. kamiennogórski, p. lubiński, p. polkowicki, p. górowski, p. milicki, p. oleśnicki, p. trzebnicki, p. strzeliński, p. ząbkowicki, p. średzki, p. wołowski, p. wrocławski. Na terenie strefy znajdują się liczne stanowiska pomiarowe, które wykorzystują różne metody pomiarowe zanieczyszczeń powietrza takich jak SO 2, NO 2, NOx, CO, O 3, PM10 i PM2,5. W Prusicach prowadzone były pomiary (SO 2, NO 2) poprzez WIOŚ we Wrocławiu, przy zastosowaniu pasywnej metody pomiarowej. Tabela 8 oraz 43

Tabela 9 przedstawiają dane pomiarów stężenia dwutlenku siarki i dwutlenku azotu w tymczasowej stacji w Prusicach oraz w celach porównawczych wyniki ze stacji w Trzebnicy. Tabela 8 Wyniki z stacji monitoringu jakości powietrza - stężenie SO2 Stężenie SO 2 [µg/m 3 ] 2010 2013 obszar miesiąc Prusice (ul. Powstańców Śląskich) Trzebnica (ul. Wałowa) Prusice (ul. Powstańców Śląskich) Trzebnica (ul. Wałowa) Styczeń 47,8 33,7 19,9 25,6 Luty 15,0 20,0 5,0 13,9 Marzec 5,1 10,7 8,2 17,3 Kwiecień 2,0 4,9 10,3 15,1 Maj 1,6 1,7 2,6 2,5 Czerwiec 1,6 1,9 3,8 5,7 Lipiec 3,1 2,3 0,4 0,4 Sierpień 3,1 1,6 2,1 4,3 Wrzesień 0,8 1,6 1,9 2,1 Październik 6,1 4,6 4,1 6,4 Listopad 3,4 9,3 7,3 5,4 Grudzień 16,9 28,6 5,6 9,2 Średnia roczna 9 10 6 9 Okres Grzewczy 16 18 8 13 Okres Poza grzewczy Wartość maksymalna Liczba pomiarów w roku Kompletność serii [%] 2 2 4 5 47,8 33,7 19,9 25,6 12 12 12 12 100 100 100 100 Źródło: WIOŚ we Wrocławiu 44

Tabela 9. Wyniki z stacji monitoringu jakości powietrza - stężenie NO2 Stężenie NO 2 [µg/m 3 ] 2010 2013 obszar miesiąc Prusice (ul. Powstańców Śląskich) Trzebnica (ul. Wałowa) Prusice (ul. Powstańców Śląskich) Trzebnica (ul. Wałowa) Styczeń 39,9 41,5 26,8 27,2 Luty 23,7 21,9 14,9 16,8 Marzec 18,8 15,4 10,9 14,9 Kwiecień 15,0 9,0 15,0 19,0 Maj - - 14,4 5,5 Czerwiec 27,8 25,0 10,8 26,8 Lipiec 22,5 20,2 6,6 5,8 Sierpień 28,1 31,5 12,0 9,1 Wrzesień 33,5 33,5 19,4 18,1 Październik 32,5 36,6 19,3 19,5 Listopad 31,1 38,9 18,6 20,9 Grudzień 22,6 27,4 22,0 25,7 Średnia roczna 27 27 16 17 Okres Grzewczy 28 30 19 21 Okres Pozagrzewczy Wartość maksymalna Liczba pomiarów w roku Kompletność serii [%] 25 24 13 14 39,9 41,5 26,8 27,2 11 11 12 12 92 92 100 100 Źródło: WIOŚ we Wrocławiu Na terenie Gminy Prusice nie są przeprowadzane pomiary stężenia benzo(α)pirenu, a najbliższe tego typu pomiary są wykonywane w stacji w Trzebnicy, wyniki te zostały przedstawione w Tabela 10. 45

Tabela 10. Wyniki z stacji monitoringu jakości powietrza - stężenie b(α)piren Stężenie benzo(α)piren [ng/m 3 ] 2013 Miesiąc Trzebnica (ul. Wałowa) Źródło: WIOŚ we Wrocławiu Styczeń 5,4 Luty 2,9 Marzec 3,1 Kwiecień 2,0 Maj 0,6 Czerwiec 1,1 Lipiec 0 Sierpień 0,5 Wrzesień 1,0 Październik 2,0 Listopad 2,4 Grudzień 1,9 Średnia roczna 1,9 Okres Grzewczy 2,9 Okres Pozagrzewczy 0,9 Wartość maksymalna 5,4 Liczba pomiarów w roku 12 Kompletność serii [%] 100 Dane udostępnione przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu wykazały, iż w gminie nie miały miejsca żadne przekroczenia. Wpływ na taki wynik miały następujące czynniki: brak dużych zakładów przemysłowych; brak typowego zakładu ciepłowniczego; duża ilość terenów leśnych oraz rolnych. Pomimo braku przekroczeń norm emisji, w gminie Prusice występuje problem tzw. niskiej emisji. Wynika on z istnienia niskoefektywnych źródeł ciepła, takich jak kotły i piece w jednoi wielorodzinnych budynkach mieszkalnych oraz uciążliwego i niezorganizowanego transportu samochodowego (wzmożony ruch samochodowy). 46

Jako przyczyny występowania zjawiska niskiej emisji uznaje się: emisję ze źródeł indywidualnych związanych ze zużyciem paliw stałych (węgiel, miał, drewno) na cele komunalne i bytowe; emisję liniową związaną z ruchem samochodowym; emisję wtórną zanieczyszczeń pyłowych z powierzchni odkrytych, np. dróg, chodników i boisk. W przypadku Prusic emisja ta wynika głównie z opalania lokalnych kotłowni węglowych i domowych pieców grzewczych tanim węglem, często o złej charakterystyce i niskich parametrach grzewczych. Wciąż część mieszkańców, ze względu na swój niski status materialny jako paliwo wykorzystuje odpady komunalne. Niska emisja negatywnie oddziałuje na zdrowie człowieka. Przekroczenie obowiązujących norm zanieczyszczeń może doprowadzić m.in. do rozwoju astmy, alergicznego nieżytu nosa, czy powysiłkowej nadreaktywności oskrzeli. Powodować może również zapalenia oskrzeli i zmniejszenie parametrów płuc, może wpływać negatywnie na długość życia, a nawet prowadzić do śmierci. Długotrwała ekspozycja na zanieczyszczenia nawet w stężeniach uznanych za dopuszczalne ma niekorzystny wpływ na układ oddechowy i immunologiczny u dzieci. U dorosłych efekt kumulacyjny związany z dłuższą ekspozycją na zanieczyszczenia wiąże się natomiast z częstszym występowaniem chorób alergicznych i chorób układu oddechowego. Transport Przez teren Gminy przebiegają następujące drogi: droga krajowa zamiejska nr 5 (Rawicz) Trzebnica Wrocław, droga wojewódzka nr 342 (Wrocław) Oborniki Śl. Strupina, droga wojewódzka nr 339 (Żmigród) Strupina Wołów. Obecnie w budowie jest droga ekspresowa S5. Odcinek z Wrocławia do Trzebnicy, o długości 19 km, planowo ma zostać wybudowany do końca 2017 r. Dwa pasy ruchu w każdą stronę sprawią, że czas podróży samochodem z, lub do Wrocławia ulegnie skróceniu. W planach budowy drogi ekspresowej przewidziany jest węzeł Prusice. Dzięki tej drodze, Gmina Prusice uzyska bezpośrednie połączenie z Autostradową Obwodnicą Wrocławia i dalej z autostradą A4. Planowany przebieg trasy znajduje się na Rysunku 4. 47

Rysunek 4 Planowany przebieg nowej drogi ekspresowej S5 Źródło: Bartosz Józefiak; www.gazetawroclawska.pl Oprócz dróg wojewódzkich i krajowych przez teren gminy przebiegają szlaki komunikacyjne szczebla powiatowego, takie jak: 1353 Strupina Górowo/Brzeg Dolny, 1349 Skokowa Prusice, 1329 Nowy Dwór Domanowice/Żmigród, 1330 Kaszyce Wielkie Prusice Oborniki Śląskie, 1347 Prusice (droga przez wieś), 1352 Strupina Ligota Strupińska Pawłoszewo, 1325 Barkowo do drogi 339, 1351 Piotrkowice Pększyn, 1346 Prusice Kosinowo Przecławice, 48

1348 Prusice Wilkowa Oborniki Śląskie, 1350 od drogi nr 5 Dębnica Pększyn Skokowa, 1356 od drogi 342 Borów, 1354 Skokowa Górowo, 1342 od drogi 5 Pawłów Trzebnicki, 1321 Radziądz Prusice. Całkowita długość dróg gminnych, będących uzupełnieniem podstawowego układu drogowego wynosi około 129 km. Drogi gminne: 102441 Koniowo Gąski Kaszyce Wielkie, 102442 Gąski Zielony Dąb, 102444 Pawłów Trzebnicki droga powiatowa nr 1329, 102445 Pawłów Trzebnicki, 102446 Marcinowo Kosinowo droga nr 5, 102447 Marcinowo droga nr 5, 102448 droga krajowa nr 5 Wszemirów droga powiatowa nr 1330, 102449 Wszemirów Prusice, 102450 Prusice droga powiatowa nr 1330, 102451 Piekary Świerzów Morzęcin Wielki, 102452 Piekary Prusice, 102454 Świerzów Gola Budzicz Chodlewko droga powiatowa nr 1350, 102455 Gola Kopaszyn droga gminna nr 102452, 102456 Morzęcin Mały Wilkowa Budzicz Jagoszyce Dębnica, 102457 Wilkowa Brzeźno Budzicz, 102458 droga krajowa nr 5 Pietrowice Małe droga powiatowa nr 1351, 102459 Pietrowice Małe, 102460 droga krajowa nr 5 Krościna Wielka Morzęcino, 102462 Osolin Borówek, 102464 droga gminna nr 102462 Strupina Gródek, 102465 Bagno Górowo Gródek, 102466 Bagno Górowo Sławowice, 102468 Ligota Strupińska Smarków, 102469 Skokowa Pększyn, 102470 Pększyn Morzęcino, 102471 Skokowa Piotrkowice Sucha droga gminna nr 102470, 102472 Ligota Strupińska Raszowice Łazarowice, 02473 Ligota Strupińska Raszowice Zakrzewo, 102474 Raszowice Aleksandrowice, 102475 Raszowice Łazarowice, 102476 Łapczyce Aleksandrowice, 102477 droga powiatowa nr 1330 Wszemirów droga powiatowa nr 1329, 102478 Jagoszyce Krościna Wielka, 102479 Piotrkowice Staszowice, 102480 Raszowice Staszowice. 49

Drogi te przeznaczone są do połączeń wsi pomiędzy sobą, punktów obsługi rolnictwa, zbiorczych dojazdów do pól i terenów leśnych. Szczegółowe informacje na temat rodzajów oraz długości dróg na obszarze Gminy Prusice, przedstawia Tabela 11. Tabela 11 Podział dróg na obszarze gminy Prusice Kategoria dróg Długość dróg [km] Drogi krajowe 10,5 Drogi wojewódzkie 17,5 Drogi powiatowe 40 Drogi gminne 129 Źródło: Urząd Miasta i Gminy w Prusicach, 2013 IV.2.7.1. Transport kolejowy Przez teren gminy przechodzi linia kolejowa I rzędu /magistralna/ dwutorowa, zelektryfikowana Wrocław Rawicz Leszno Poznań od 1998 r. dostosowana do ruchu pociągów ekspresowych i IC o prędkości przejazdu 160 km/h. Obszar gminy obsługuje położona na tej linii stacja kolejowa w Skokowej. IV.2.7.2. Transport publiczny W Gminie Prusice funkcjonuje wewnętrzny system transportu publicznego, który tworzy tzw. Prusobus. Jednostką zarządzającą Prusobusem, zajmującą się dodatkowo strefą organizacyjną transportu publicznego jest Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Prusicach. Początkowo, czyli od 2011 roku bus kursował po 5 trasach między miejscowościami położonymi w obrębie gminy: Trasa I: Trasa II: Trasa III: Trasa IV: Trasa V: Prusice Dębnica Krościna Wielka Piększyn Piotrkowice Zakrzewo Raszowice Stropina Górowo Skokowa - Krościna Wielka-Dębnica Prusice Prusice Jagoszyce Budzicz Łęgów Chodlewko Skokowa Borówek Borów Brzeźno Wilkowa Gola - Prusice Prusice - Kaszyce Wielkie Gąski - Kaszyce Wielkie Prusice Prusice Wszemirów Pawłów Trzebnicki Wszemirów Prusice Prusice Kopaszyn Świerzów Oborniki Śląskie. 50

W 2013 roku, ilość obsługiwanych tras została zredukowana do dwóch (trasy nr I i V), natomiast od 2014 Prusobus kursuje jedynie na trasie nr V. W roku 2013 w ramach gminy Prusobus pokonał 23 097 km. Istnieje możliwość wynajęcia busa poza dniami wyznaczonymi w rozkładzie. Na obszarze gminy usługi przewozowe świadczy także komunikacja autobusowa należąca do PKS Poznań S.A oraz PKS Wołów. Kursują one w kierunku m.in. Wrocławia oraz Poznania. W 2009 roku pojazdy należące do PKS Poznań pokonały trasę o długości 7 860 km. Firma przewozowa Expres Bus z siedzibą w Trzebnicy przewozi mieszkańców gminy pojazdami kursującymi na linii Wrocław-Trzebnica-Prusice-Żmigród. Dodatkowo prywatna firma przewozowa Trambus świadczy usługi transportowe na trasie Trzebnica-Prusice. Gmina Prusice jako pierwsza z gmin w Powiecie Trzebnickim obniżyła stawki podatku od środków transportowych, w celu wspierania lokalnych przedsiębiorstw oraz pozyskania nowych przedsiębiorców i inwestorów (UCHWAŁA NR XXII/123/11 RADY MIASTA I GMINY PRUSICE z dnia 23 listopada 2011 r. w sprawie określenia wysokości stawek podatku od środków transportowych). IV.2.7.3. Transport prywatny Według danych z Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców w 2009 roku w Gminie Prusice zarejestrowanych było 6 747 pojazdów, z czego 72% (4 840) stanowiły samochody osobowe. Tabela 12 oraz Tabela 13, przedstawiają strukturę pojazdów transportu prywatnego w roku 2009 i 2013. 51

Tabela 12 Struktura pojazdów sektora prywatnego w 2009 r. Pojazdy Ogółem Typ paliwa (podział uwzględniający pojemność silnika) Olej napędowy Benzyna LPG CNG Energia elektryczna Samochody osobowe 4840 970 3485 383 2 0 Pojemność Silnika [cm 3 ] Do 1399 2335 23 2203 108 1 0 1400-1999 2215 758 1205 251 1 0 Powyżej 2000 290 189 77 24 Autobusy 8 8 0 0 0 0 Pojemność Silnika [cm 3 ] Do 1399 0 0 0 0 0 0 1400-1999 0 0 0 0 0 0 Powyżej 2000 0 8 0 0 0 0 Samochody ciężarowe 646 494 138 14 Pojemność Silnika [cm 3 ] Do 1399 33 8 22 3 0 0 1400-1999 122 86 30 6 0 0 Powyżej 2000 491 400 86 5 0 0 Ciągniki rolnicze 518 507 11 Pojemność Silnika [cm 3 ] Do 1399 0 0 0 0 0 0 1400-1999 115 114 1 0 0 0 Powyżej 2000 403 393 10 0 0 0 Samochody specjalne 34 0 8 1 0 0 Pojemność Silnika [cm 3 ] Do 1399 7 0 7 0 0 0 1400-1999 1 0 0 1 0 0 Powyżej 2000 26 25 1 0 0 0 Pojazdy jednośladowe 701 3 696 0 1 1 Pojemność Silnika [cm 3 ] Do 1399 701 3 696 0 1 1 1400-1999 0 0 0 0 0 0 Źródło: Dane CEPIK Powyżej 2000 0 0 0 0 0 0 52

Dane zestawione w Tabeli 12 zostały zaprezentowane w formie poniższych wykresów: Udział poszczególnych typów pojazdów 0% 10% 8% 10% 0% 72% Samochody osobowe ogółem Autobusy ogółem Samochody ciężarowe Ciągniki rolnicze Samochody specjalne Pojazdy jednosladowe Rysunek 5 Udział poszczególnych typów pojazdów w strukturze transportu prywatnego na terenie Gminy Prusice w 2009 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych CEPIK Udział poszczególnych typów paliw wykorzystywanych w pojazdach 6% 30% 64% Olej napędowy Benzyna LPG Rysunek 6 Udział poszczególnych typów paliw wykorzystywanych w pojazdach na terenie Gminy Prusice w 2009 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych CEPIK 53

Średnioroczne zużycie paliwa w pojazdach samochodowych 6% 40% 54% Olej napędowy Benzyna LPG Rysunek 7 Średnioroczne zużycie paliwa w pojazdach samochodowych w 2009 r. na terenie Gminy Prusice Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych CEPIK Jak obrazują powyższe wykresy najliczniejszą grupę stanowią samochody osobowe (72%), kolejne są samochody ciężarowe oraz pojazdy jednośladowe zarejestrowane w podobnej ilości jak pojazdy przeznaczone do przewozu ładunków po 10 %. 8% całkowitej ilości pojazdów stanowią ciągniki rolnicze. Najmniej licznymi grupami w 2009 roku były samochody specjalne- 34 sztuki oraz autobusy 8 sztuk. Dominującym typem paliwa była benzyna, gdyż stosowana w blisko 64 % pojazdów. Drugim w kolejności źródłem był olej napędowy 30 %. Jedynie 6 % wykorzystywało LPG. Najwyższe roczne zużycie w 2009 roku przypadało na olej napędowy co może wynikać z dość wysokiego udziału pojazdów ciężarowych oraz ciągników rolniczych w całkowitej strukturze pojazdów. 54

Tabela 13 Struktura pojazdów sektora prywatnego w 2013 r. Pojazdy Ogółem Typ paliwa (podział uwzględniający pojemność silnika) Olej napędowy Benzyna LPG CNG Biopaliwo Samochody osobowe 5871 1614 3576 679 2 0 Pojemność Silnika [cm 3 ] Do 1399 2916 39 2260 616 1 0 1400-1999 2576 1326 1223 26 1 0 Powyżej 2000 379 249 93 37 0 0 Autobusy 12 12 0 0 0 0 Pojemność Silnika [cm 3 ] Do 1399 0 0 0 0 0 0 1400-1999 0 0 0 0 0 0 Powyżej 2000 12 12 0 0 0 0 Samochody ciężarowe 832 674 131 27 0 0 Pojemność Silnika [cm 3 ] Do 1399 40 16 17 7 0 0 1400-1999 179 133 31 15 0 0 Powyżej 2000 613 525 83 5 0 0 Ciągniki rolnicze 599 588 10 0 1 Pojemność Silnika [cm 3 ] Do 1399 3 0 3 0 0 0 1400-1999 120 119 0 0 0 1 Powyżej 2000 476 469 7 0 0 0 Samochody specjalne 35 29 3 3 0 0 Pojemność Silnika [cm 3 ] Do 1399 1 0 1 0 0 0 1400-1999 3 0 0 3 0 0 Powyżej 2000 31 29 2 0 0 0 Pojazdy jednośladowe 874 1 872 0 1 0 Pojemność Silnika [cm 3 ] Do 1399 872 1 870 0 1 0 1400-1999 2 0 2 0 0 0 Źródło: Dane CEPIK Powyżej 2000 0 0 0 0 0 0 55

Dane zestawione w Tabeli 13 zostały zaprezentowane w formie wykresów: Udział poszczególnych typów pojazdów 0% 8% 0% 5% 8% 79% Samochody osobowe ogółem Autobusy ogółem Samochody ciężarowe Ciągniki rolnicze Samochody specjalne Pojazdy jednosladowe Rysunek 8 Udział poszczególnych typów pojazdów w strukturze transportu prywatnego na terenie Gminy Prusice w 2013 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych CEPIK Udział poszczególnych typów paliw wykorzystywanych w pojazdach 12% 27% 61% Rysunek 9 Udział poszczególnych typów paliw wykorzystywanych w strukturze transportu prywatnego na terenie Gminy Prusice w 2013 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych CEPIK Olej napędowy Benzyna LPG 56

Średnioroczne zużycie paliwa w pojazdach samochodowych 12% 44% 44% Olej napędowy Benzyna LPG Rysunek 10 Średnioroczne zużycie poszczególnych paliw w pojazdach samochodowych transportu prywatnego na terenie Gminy Prusice w 2013 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych CEPIK Według danych z Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców w 2013 roku w Gminie Prusice zarejestrowane były 8223 pojazdy, z czego 79% stanowiły samochody osobowe. Jak obrazują powyższe wykresy najliczniejszą grupę po samochodach osobowych stanowią samochody ciężarowe z 8 % udziałem oraz pojazdy jednośladowe zarejestrowane w podobnej ilości jak pojazdy przeznaczone do przewozu ładunków. 5% całkowitej ilości pojazdów stanowią ciągniki rolnicze. Najmniej liczne grupy, stanowią samochody specjalne w ilości 35 sztuk oraz autobusy, których w 2013 roku było 12 sztuk. Najwięcej pojazdów pośród zarejestrowanych napędzanych było benzyną (około 61%), oraz olejem napędowym (27%). 12% wszystkich zarejestrowanych pojazdów wykorzystywało LPG. Najwyższe roczne zużycie w 2013 roku przypadało na olej napędowy i benzynę, które wykazały po 44 % udziału w całkowitym zużyciu paliw silnikowych. W ciągu 4 lat całkowita ilość pojazdów wzrosła o prawie 18%. Wśród samochodów osobowych dominują nadal samochody na benzynę. W przypadku samochodów ciężarowych, autobusów oraz ciągników przeważają pojazdy napędzane olejem napędowym. Struktura wykorzystania paliw w transporcie prywatnym uległa dość znacznej zmianie. Udział LPG wzrósł o około 6 %. IV.2.7.4. Transport rowerowy Na potrzeby utworzenia na Dolnym Śląsku najdłuższej ścieżki rowerowej, gmina Prusice wstąpiła w partnerstwo z Gminami: Trzebnica i Żmigród oraz powiatami: trzebnickim i milickim. Warto zaznaczyć, iż gmina jest liderem tego przedsięwzięcia w wyniku, którego ma powstać 150 kilometrowa ścieżka rowerowa, łącząca odcinek w Machnicach z powiatem milickim. Trasa przebiegać będzie przez Trzebnicę, Prusice i Żmigród do Milicza (pierwsze 20 kilometrów ścieżki do Sułowa jest dostępne od 2012 roku). W każdej z gmin powstanie w sumie kilkadziesiąt kilometrów tras. W gminie Prusice ścieżka będzie liczyć około 43 km. Na terenie gminy Prusice zaprojektowanych zostanie ok. 36 km nowych ścieżek rowerowych, 57

przebudowanych ok. 1 km ścieżek istniejących dostosowanych do wymaganych szerokości oraz ok. 6 km ścieżek i szlaków rowerowych dodatkowo zostanie uzupełnionych o oznakowanie pionowe i poziome. Nowo powstała ścieżka rowerowa będzie spełniać dwa cele: będzie przebiegać przez miejsca wartościowe turystycznie i ułatwiać będzie komunikację między miejscowościami w gminie. Szerokość projektowanej ścieżki określono na poziomie 2 m, a szerokość pobocza 0,3-0,5 m. W obszarze gminy przebieg trasy będzie przedstawiał się następująco: Dębnica Krościna Wielka - Pększyn Piotrkowice Strupina - Górowo Skokowa - Brzeźno Chodlewko Jagoszyce Krościna Mała Prusice. Do atrakcji, które będzie można podziwiać podczas przejazdu będą należeć: gotycki kościół parafialny p. w. św. Jakuba, renesansowy ratusz w Prusicach z XVI XVIII wieku, fragmenty gotyckich murów miejskich i zamkowych (Prusice), pałac, folwark oraz park z 2 poł. XIX w (Brzeźno), zespół pałacowo-folwarczny (Krościna Mała), pałac wybitny przykład baroku (Piotrkowice). Dodatkowo, oprócz budowy ścieżki, inwestycja przewiduje utworzenie infrastruktury towarzyszącej, w skład której wchodzić będą: PIT- Stopy i platformy widokowe. Gospodarka odpadami Zgodnie z Wojewódzkim Planem Gospodarki Odpadami dla Województwa Dolnośląskiego Gmina Prusice należy do regionu północno-centralnego. Zmieszane odpady komunalne kierowane są do Regionalnej Instalacji Przetwarzania Odpadów Komunalnych w Rudnej Wielkiej oraz miejscowości Rusko, gdzie dominuje metoda mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów komunalnych. W Gminie Trzebnica w miejscowości Marcinowo, znajduje się instalacja zastępcza do przetwarzania odpadów komunalnych, której wydajność wynosi blisko 54 000 [Mg/rok]. Poza możliwością składowania odpadów komunalnych, istnieje tam możliwość deponowania odpadów azbestowych. Zbiórką i transportem stałych odpadów komunalnych, na terenie gminy, zajmuje się aktualnie konsorcjum firm WPO ALBA S.A. Wrocław ( lider konsorcjum) oraz Usługi Komunalne Wodnik Sp. z o.o. Trzebnica (partner konsorcjum). Odbiór odpadów komunalnych od mieszkańców odbywa się zgodnie z wcześniej przygotowanym harmonogramem. Odpady odbierane są z nieruchomości zamieszkałych jedno i wielorodzinnych oraz niezamieszkałych, na których m. in. prowadzona jest działalność gospodarcza. Całkowitą ilość odpadów odebraną w latach 2009 i 2013 zestawiono w tabeli poniżej: Tabela 14 Ilość odpadów odebranych na terenie gminy Prusice w latach 2009 i 2013 Rok 2009 2013 Ilość odebranych odpadów na terenie gminy [t] 698,27 1644,10 Źródło: Dane z Urzędu Miasta i Gminy Prusice W ciągu 4 lat ilość odpadów odebranych od mieszkańców gminy Prusice wzrosła ponad dwukrotnie, co związane jest m.in. z wymaganiami z dnia 1 lipca 2011r. o utrzymaniu czystości w gminie. Ponadto istnieje teraz możliwość legalnego oddawania odpadów, w ramach stałej opłaty niezależnie od ilości odpadów. Na terenie Gminy Prusice w 2013 r. utworzony został 58

Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych mieszczący się przy ul. Polnej 14 w Prusicach. Punkt w ramach opłaty przyjmuje następujące frakcje odpadów z nieruchomości zamieszkałych: papier i makulatura; tworzywa sztuczne, opakowania wielomateriałowe, metal; szkło, w tym bezbarwne oraz kolorowe; odpady komunalne ulegające biodegradacji; zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny pochodzący z gospodarstw domowych; powstające w gospodarstwach domowych przeterminowane leki i chemikalia; zużyte baterie i akumulatory; meble i inne odpady wielkogabarytowe; odpady budowlane i rozbiórkowe; zużyte opony. Poziom segregacji odpadów w obrębie gminy rośnie z roku na rok co należy identyfikować m.in. ze wzrostem świadomość mieszkańców. Mieszkańcy oddają odpady w oznakowanych workach lub pojemnikach. Poza powszechnym odbiorem odpadów organizowane są kilka razy w roku mobilne zbiórki odpadów tzw. Wielkogabarytowych i Elektrosprzętu. Gmina organizuje akcje informacyjne i konkursy, które mają zachęcić do segregacji odpadów i tym samym wpłynąć na poprawę jakości życia mieszkańców. Informacje dotyczące dzikich wysypisk na terenie powiatu Trzebnickiego oraz gminy przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 15 Dzikie wysypiska na obszarze powiatu Trzebnickiego i gminy Prusice Jednostka terytorialna Powierzchnia [m 2 ] Ilość wysypisk Istniejących [szt.] Rok Ilość wysypisk zlikwidowanych [szt.] odpady komunalne zebrane podczas likwidacji dzikich wysypisk [t] 2009 2013 2009 2013 2009 2013 2009 2013 Powiat Trzebnicki Gmina Prusice 15 740 16 590 50 36 2 11 9 8 350 200 30 18 0 11 0 8 Źródło: GUS 2009,2013 rok 59

Gospodarka wodno-ściekowa Na terenie gminy funkcjonują dwie oczyszczalnie ścieków w miejscowościach tj.: Brzeźno oraz Pietrowice Małe. W Brzeźnie, zlokalizowana jest oczyszczalnia typu roślinno-glebowego, przeznaczona do oczyszczania ścieków bytowych. Ścieki gromadzone są w trzykomorowych osadnikach gnilnych, a następnie przepompowywane do zbiornika dozującego. Część biologiczną oczyszczalni stanowią kwatery nawadniane stałą dawką ścieków przez cały rok. Obiekt w Brzeźnie przyjmuje ścieki z części wsi, wyposażonej w kanalizację (ścieki przepompowywane z osadników do zbiornika dozującego), jak również dowożone taborem ascenizacyjnym z terenu całej gminy. W 2014 roku oddano do użytku nową mechaniczno-biologiczną oczyszczalnie ścieków w Pietrowicach Małych. Oczyszczalnia obsługuje miasto Prusice, Ligotkę, Pietrowice Małe, Krościnę Małą oraz Dębnicę. Cała instalacja składa się m.in. z: 1. Stacji zlewczej ścieków dowożonych- obiekt Nr 1 2. Zbiornika wyrównawczego wraz z pompownią ścieków- obiekt Nr 2 3. Zblokowanego urządzenia do mechanicznego oczyszczania-sito piaskownika- Ob. Nr 3 4. Komory osadu czynnego KOCZ - obiekt Nr 4a, 4b 5. Osadników wtórnych - obiekt Nr 5a, 5b 6. Pompowni osadu recyrkulowanego i nadmiernego- obiekt Nr 6 7. Komory pomiarowej ścieków- obiekt Nr 7 8. Wylotu ścieków oczyszczonych- obiekt Nr 8 9. Komory tlenowej stabilizacji osadu KTSO - obiekt Nr 9 10. Stacji odwadniania i higienizacji osadu- obiekt Nr 10 11. Stacji dmuchaw, rozdzielni elektrycznej- obiekt Nr 11 12. Budynku socjalnego- obiekt Nr 12 13. Stanowiska agregatu prądotwórczego- obiekt AP 14. Instalacji dozowania PIX- obiekt PIX 15. Technologicznych obiektów towarzyszących (komór armatury, zbiornika wapna, studzienek kanalizacyjnych i wodomierzowych itp.). Dodatkowo na nieskanalizowanym obszarze gminy wciąż obecne są zbiorniki bezodpływowe oraz przydomowe oczyszczalnie ścieków. Siecią wodociągową na terenie gminy zajmuje się Zakład Wodociągowy Związku Gmin Bychowo. Całkowita długość sieci wodociągowej wynosi około 350 km. System jest zaopatrywany w wodę z 6 ujęć wód. Charakterystykę przedstawiono w Tabeli 16. 60

Tabela 16 Zestawienie ujęć wody ( studni) eksploatowanych przez ZWZGB Oznaczenie studni Wydajność eksploatacyjna (m 3 /h) Głębokość studni (m p.p.m.) SI 196,29 84 SII 142,21 74 SIII 82,58 81 SIz 150 69 SIIz 90 68 SIIIz 150 68 Źródło: Zakład Wodociągowy Związku Gmin Bychowo W zakresie zasobów dyspozycyjnych ZWZGB dysponuje 6-oma zbiornikami retencyjnymi o łącznej pojemności 4 000 m 3. Infrastruktura w zakresie gospodarki wodnej posiada następujące zapotrzebowania na moc elektryczną dla poszczególnych obiektów: 1. Stacja uzdatniania wody (SUW Bychowo) 150 kw 2. Przepompownia Krościna Mała 38 kw, zabezpieczenie przedlicznikowe 63A 3. Przepompownia Wilkowa 15 kw, zabezpieczenie przedlicznikowe 25A 4. Przepompownia Małuszyn 30 kw, zabezpieczenie przedlicznikowe 50A 5. Przepompownia Trzebnica 30 kw, zabezpieczenie przedlicznikowe 50A 6. Przepompownia Marcinów 9 kw, zabezpieczenie przedlicznikowe 16A 7. Przepompownia Strupina 38 kw, zabezpieczenie przedlicznikowe 63A 8. Przepompownia Brzeźno 15 kw, zabezpieczenie przedlicznikowe 25A 9. Biuro Zakładu Wodociągowego Związku Gmin Bychowo 5 kw, zabezpieczenie przedlicznikowe 25A 10. Przepompownia Rzeptowice 38 kw, zabezpieczenie przedlicznikowe 63A Szacowane zapotrzebowanie energii elektrycznej na okres 8 miesięcy wynosi 500 000 kwh. IV.3. Identyfikacja obszarów problemowych Na podstawie analizy uwarunkowań prawnych oraz charakterystyki stanu obecnego gminy, wskazuje się następujące obszary problemowe w Gminie Prusice, w kontekście realizacji strategii niskoemisyjnego rozwoju: Energetyka; Budownictwo i mieszkalnictwo; Transport. 61

Energetyka IV.3.1.1. Sieć ciepłownicza Głównym problemem gminy jest brak scentralizowanych systemów grzewczych, przez co potrzeby cieplne mieszkańców muszą być zaspokajane w sposób indywidualny. Obiekty mieszkalne są w większości zaopatrywane w ciepło przy wykorzystaniu urządzeń opalanych węglem lub drewnem, co z kolei warunkuje pogorszenie jakości powietrza (co jest widoczne zwłaszcza w okresie zimowym). Ten sam efekt przynosi ogrzewanie budynków użyteczności publicznej, które w większości są opalane olejem opałowym. Podjęcie działań mających na celu utworzenie podłączenia do sieci ciepłowniczej nie jest uzasadnione ekonomicznie z powodu dużego rozproszenia zabudowy mieszkalnej oraz braku ciepłociągów. Zalecane główne kierunki działań w tym obszarze to: Wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii do pozyskiwania ciepła; Podjęcie działań wspierających modernizację niskoefektywnych źródeł ciepła IV.3.1.2. Sieć gazowa W obszarze gazownictwa podstawowym problemem gminy jest brak infrastruktury do dystrybucji gazu ziemnego. Gminie Prusice jako jednej z nielicznych w powiecie nie są świadczone usługi dystrybucji paliwa gazowego. Mieszkańcy gminy, ze względu na brak podłączenia do sieci, wykorzystują gaz z butli. W planach rozwoju PSG nie przewiduje się rozwoju sieci gazowniczej na omawianym terenie. Generuje to następujące problemy: brak możliwości wykorzystania efektywnych energetycznie źródeł energii zasilanych gazem ziemnym; konieczność zapewnienia magazynów na gaz ziemny dla placówek oświatowych oraz obiektów hotelowo-gastronomicznych. Budownictwo i mieszkalnictwo W obszarze mieszkalnictwa, głównym problemem jest dominacja obiektów o wysokim zapotrzebowaniu energetycznym, zwłaszcza na energie cieplną. Najczęściej źródłem ogrzewania w budynkach i obiektach są piecyki oraz indywidualne kotłownie węglowe. Prowadzenie działań służących poprawie złego stanu jest utrudnione, ze względu na: Konieczność zachowania zabytkowych cech starej zabudowy, (co utrudnia prowadzenie termomodernizacji); Kapitałochłonność działań w zakresie termomodernizacji; Skomplikowaną strukturę własnościową (zwłaszcza w zasobach gminnych); Często niewielką zamożność mieszkańców zdegradowanych budynków konieczność przyszłego utrzymania nowych rozwiązań (węgiel jest najtańszym źródłem ogrzewania). Jako główne kierunki działań w tym obszarze należy wskazać: 62

Wsparcie finansowe działań mieszkańców w zakresie termomodernizacji i wymiany ogrzewania na efektywne; Działania informacyjno-edukacyjne w zakresie efektywności energetycznej i właściwych postaw wśród mieszkańców; Budowa nowych obiektów gminnych spełniających normy efektywności energetycznej. Transport W kontekście transportu w Gminie Prusice wskazać można następujące obszary problemowe: Niedostateczną jakość dróg kołowych i rowerowych (będącą przyczyną wtórnej emisji zanieczyszczeń oraz niechęci mieszkańców, turystów do stosowania pojazdów niemechanicznych do poruszania się na niewielkie odległości); Ograniczony budżet, co w konsekwencji powoduje brak możliwości bieżącego zapobiegania nowym problemom technicznym nawierzchni drogowych; W związku z powyższym podstawowymi kierunkami działań w tym zakresie powinny być: Modernizacja istniejących nawierzchni drogowych; Budowa i poprawne oznakowanie tras rowerowych i pieszych; Działania edukacyjno-promocyjne zachęcające do korzystania z sieci szlaków rowerowych. IV.4. Aspekty organizacyjne i finansowe Koordynacja i struktury organizacyjne przeznaczone do realizacji planu Realizacja zadań ujętych w PGN jest przypisana poszczególnym jednostkom podległym władzom gminy. PGN jest dokumentem przekrojowym i obejmuje wiele dziedzin funkcjonowania gminy, konieczna jest jego skuteczna koordynacja oraz monitoring realizacji. Zasoby ludzkie Wdrożeniem i monitoringiem realizacji PGN powinna zająć się osoba na nowopowstałym stanowisku lub osoba, której przydzielono obowiązki Koordynatora realizacji PGN. Rolą koordynatora Planu Gospodarki Niskoemisyjnej jest dopilnowanie, aby cele i kierunki działań wyznaczone w PGN były skutecznie realizowane (również poprzez zapewnienie odpowiednich zapisów w prawie lokalnym, dokumentach strategicznych i planistycznych oraz wewnętrznych instrukcjach). Kandydat na to stanowisko dobrze by było aby spełniał następujące wymagania: Wykształcenie wyższe w zakresie ochrony środowiska, inżynierii środowiska, budownictwa lub energetyki; Doświadczenie w realizacji zarządzania projektami; Środki na monitoring i ocenę realizacji planu Prowadzenie stałego monitoringu PGN jest konieczne dla śledzenia postępów we wdrażaniu działań i osiąganiu założonych celów. Monitoring realizacji PGN na poziomie gminy będzie prowadzony zgodnie z ogólnymi wytycznymi do monitoringu PGN dla Gminy Prusice. 63

Koordynator PGN będzie odpowiedzialny za zebranie danych dla zadań realizowanych na poziomie gminy oraz za aktualizację danych w Systemie Zarządzania Emisją Gazów Cieplarnianych (w formie arkusza kalkulacyjnego), w zakresie danych energetycznych. Dla właściwej realizacji PGN niezbędne jest zabezpieczenie środków finansowych przeznaczonych na zapewnienie wynagrodzenia dla Koordynatora PGN. Środki przeznaczone na realizację i monitoring zadań są uzależnione od indywidualnych możliwości wsparcia finansowego w ramach wielu różnych źródeł finansowania (np. NFOŚiGW, Regionalne Programy Operacyjne). Istnieje również potrzeba wskazania źródeł finansowania dla inicjatyw wymagających częściowego wkładu własnego. Zaangażowane strony - współpraca z interesariuszami Pod pojęciem interesariuszy należy rozumieć jednostki, grupy, czy też organizacje, na które PGN bezpośrednio, bądź pośrednio oddziałuje. Interesariuszami PGN są wszyscy mieszkańcy gminy oraz przedsiębiorstwa działające na terenie gminy. Wypracowanie właściwego systemu współpracy z interesariuszami jest niezwykle istotne z punktu widzenia skutecznej realizacji PGN, ponieważ: każde działanie realizowane w ramach PGN wpływa na otoczenie społeczne. otoczenie społeczne (zaangażowanie, ale także odpowiednie nastawienie społeczeństwa) wpływa na możliwości realizacji działań. Interesariusze mogą utworzyć komórkę doradczą w formie Komisji ds. PGN. W celu skutecznej realizacji zaleca się, w ramach utworzonej komórki doradczej organizację cyklicznych spotkań Koordynatora PGN z Komisją. Spotkania miałyby na celu wymianę uwag, opinii, ale także wiedzy, doświadczenia i dobrych praktyk we wdrażaniu działań zawartych w planie, wprowadzania rozwiązań ograniczających zużycie energii i emisje z obszaru gminy. Komisja prowadziłaby również wspólne działania informacyjno-promocyjne w zakresie oszczędzania energii (np. festiwale, festyny, konkursy). Budżet i przewidziane finansowanie działań Działania przewidziane w PGN będą finansowane zarówno ze środków własnych gminy, jak i środków zewnętrznych. Możliwość pozyskania środków z programów krajowych i europejskich jest kluczowym elementem planowania budżetu w zakresie wybranych działań do realizacji. We własnym zakresie konieczne jest uwzględnienie działań w Wieloletnich Prognozach Finansowych oraz w budżecie gminy i budżecie jednostek podległych gminie, na każdy rok. Przewiduje się pozyskanie również zewnętrznego wsparcia finansowego dla planowanych działań w formie bezzwrotnych dotacji, pożyczek, czy wykorzystania formuły ESCO i kredytów. Ponieważ nie można szczegółowo zaplanować w budżecie gminy wszystkich wydatków z wyprzedzeniem do roku 2020, stąd też kwoty przewidziane na realizację poszczególnych zadań należy traktować, jako szacunkowe zapotrzebowanie na finansowanie, a nie planowane kwoty do wydatkowania. Kwoty te powinny zostać uwzględnione w Wieloletniej Prognozie Finansowej (zgodnie z wymogami ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych Dz. U. 2009 nr 157 poz. 1240 z późn. zm.) oraz wymogami NFOŚiGW dla PGN. W ramach corocznego planowania budżetu gminy i budżetu jednostek gminnych na kolejny rok, wszystkie jednostki wskazane w PGN jako odpowiedzialne za realizację działań powinny 64

zabezpieczyć w budżecie środki na realizację odpowiedniej części przewidzianych zadań. Pozostałe działania, dla których finansowanie nie zostanie zabezpieczone w budżecie, powinny być brane pod uwagę w ramach pozyskiwania środków z dostępnych funduszy zewnętrznych. Przewidywane źródła finansowania działań Możliwe do wykorzystania źródła finansowania dla planowanych działań (poza budżetem gminy), to przede wszystkim: Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego Oszczędzanie energii i promowanie odnawialnych źródeł energii ; Regionalny Program Operacyjny Województwa Dolnośląskiego 2014-2020; Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 (POIiŚ); Program rozwoju obszarów wiejskich 2014-2020; System Zielonych Inwestycji programy priorytetowe: o WFOŚiGW; Budowa, rozbudowa i przebudowa sieci elektroenergetycznych w celu przyłączenia źródeł wytwórczych energetyki wiatrowej (OZE) ; NFOŚiGW - Efektywne wykorzystanie energii: o o o o o o dopłaty do kredytów na budowę domów energooszczędnych; dopłaty do kredytów na kolektory słoneczne; preferencyjne warunki finansowania dla zielonych gmin ; LEMUR energooszczędne budynki użyteczności publicznej; BOCIAN rozproszone, odnawialne źródła energii; Program PROSUMENT dofinansowanie mikroinstalacji OZE; Fundusz Remontów i Termomodernizacji Banku Gospodarstwa Krajowego: o o premia termomodernizacyjna; premia remontowa; Bank BOŚ Kredyt z Klimatem : o o Program Efektywności Energetycznej w Budynkach; Program Modernizacji Kotłów; System białych certyfikatów; Finansowanie w formule ESCO. Szczegółowy opis finansowanych przedsięwzięć oraz środków przeznaczonych na poszczególne programy zawarte są w załączniku 1 do niniejszego opracowania. 65

V. WYNIKI BAZOWEJ INWENTARYZACJI EMISJI DWUTLENKU WĘGLA W niniejszym rozdziale zostało zaprezentowane podsumowanie wyników inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych wykonanych dla lat 2009 i 2013. Oszacowanie wielkości emisji wykonano na podstawie danych pozyskanych z jednostek z terenu gminy oraz przedsiębiorstw energetycznych dostarczających energię na terenie Gminy Prusice. V.1. Metodologia Do opracowania inwentaryzacji wykorzystano metodologie określania wielkości emisji opracowaną dla Porozumienia burmistrzów oraz wytycznych IPCC: 1. Metodologia opracowana przez Wspólne Centrum Badawcze (JRC) Komisji Europejskiej we współpracy z Dyrekcją Generalną ds. Energii (DG ENER) i Biurem Porozumienia Burmistrzów, zawartą w poradniku Jak opracować plan działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP). 2. 2006 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories. Celem inwentaryzacji jest określenie wielkości emisji z obszaru gminy, tak aby możliwe było zaprojektowanie działań służących jej ograniczeniu przez władze gminy. W związku z tym emisje z sektorów, na które władze gminy mają nieistotny wpływ (bardzo ograniczony) są traktowane ogólnie, a bardziej szczegółowo rozpatruje się wielkości emisji z sektorów gospodarki gminy. Emisję gazów cieplarnianych określa się na podstawie finalnego zużycia energii na terenie gminy. Zakres i granice Inwentaryzacja obejmuje obszar administracyjny gminy Prusice (158,02 km 2 ). Do obliczenia emisji przyjęto zużycie energii finalnej, w podziale na nośniki energii w obrębie granic gminy. Poprzez zużycie energii finalnej rozumie się zużycie: Energii paliw kopalnych (na potrzeby gospodarczo-bytowe, transportowe i przemysłowe); Energii elektrycznej; Energii ze źródeł odnawialnych. Źródła danych Dane do inwentaryzacji zużycia energii pozyskano z następujących źródeł: Urzędu Miasta i Gminy Prusice; Jednostek organizacyjnych gminy; Przedsiębiorstw energetycznych; Ankiet bezpośrednich ( w tym mieszkańców gminy) Ponadto wykorzystano powszechnie dostępne dane statystyki publicznej (GUS). 66

V.2. Bilans emisji z obszaru gminy Rok 2009 Jako rok bazowy, czyli rok określający poziom odniesienia w zakresie wielkości emisji, przyjęto 2009 rok. Podsumowanie emisji z obszaru gminy wskazano w Tabela Tabela 17 Podsumowanie emisji CO2 dla 2009 roku Sektor emisji Wielkość zużycia energii [MWh] Wielkość emisji [Mg CO 2] Sektor mieszkalnictwa komunalnego i budynków 1385,503 595,375 użyteczności publicznej Sektor mieszkalnictwa prywatnego 23426,240 21960,667 Gminne oświetlenie uliczne 11,680 9,484 Prywatne Oświetlenie uliczne -własność ZE 177,780 144,357 Transport drogowy: prywatny i komercyjny 4499,038 944,258 Transport drogowy poza wyznaczonymi drogami 2252,386 594,834 Gospodarka odpadami płynnymi 3201,948 1935,749 Suma 34954,575 26182,725 Źródło: Opracowanie własne Sumaryczna, oszacowana wielkość emisji CO 2 ekwiwalentnego dla roku bazowego 2009 wyniosła 26 182,725 Mg CO 2, a zużycie energii 34 954,575 MWh. Wielkości emisji w roku bazowym w poszczególnych sektorach inwentaryzacji, została obliczona zgodnie z wytycznymi Porozumienia Burmistrzów. Największy udział w wielkości emisji przypada na sektor budynków mieszkalnych, natomiast najmniejsza emisja związana jest z oświetleniem gminnym. Emisja z sektora mieszkalnictwa komunalnego i budynków użyteczności publicznej stanowi 2% ogólnej emisji na terenie gminy, emisja z transportu 6%, natomiast emisja z sektora odpadów stanowi 7%. Największe zużycie energii przypada na sektor mieszkalnictwa prywatnego około 67%. 19% energii zużywane jest w sektorze transportu, 9% w gospodarce wodno-ściekowej, 4% energii przypada na budynki mieszkalne komunalne oraz budynki użyteczności publicznej, a mniej niż 1% na oświetlenie uliczne. 67

Całkowita emisja CO2 z poszególnych sektorów 1% 6% 7% 2% 84% Sektor mieszkalnictwa komunalnego i budynków użyteczności publicznej Sektor mieszkalnictwa prywatnego Oświetlenie uliczne Transport drogowy: prywatny i komercyjny Gospodarka odpadami płynnymi Rysunek 11 Wykres emisji całkowitej CO2 ekwiwalentnego z obszaru Gminy Prusice według sektorów dla roku 2009 Źródło: Opracowanie własne Zużycie energii według sektorów (MWh) 4% 19% 9% 1% 67% Sektor mieszkalnictwa komunalnego i budynków użyteczności publicznej Sektor mieszkalnictwa prywatnego Oświetlenie uliczne Transport drogowy: prywatny i komercyjny Gospodarka odpadami płynnymi Rysunek 12 Zużycia energii na obszarze Gminy Prusice według sektorów dla roku 2009 Źródło: Opracowanie własne 68

Rok 2013 W tabeli 18 przedstawiono podsumowanie i krótką charakterystykę źródeł emisji w 2013 roku wraz z szacunkową ilością zużycia energii. Tabela 18 Podsumowanie emisji CO2 dla 2013 roku Sektor emisji Wielkość zużycia energii [MWh] Wielkość emisji [Mg CO 2] Sektor mieszkalnictwa komunalnego i budynków użyteczności publicznej 1105,623 407,824 Sektor mieszkalnictwa prywatnego 20662,145 22018,546 Gminne oświetlenie uliczne 11,680 9,484 Prywatne Oświetlenie uliczne-własność ZE 78,90 64,067 Transport drogowy: prywatny i komercyjny 8568,173 1828,307 Transport drogowy poza wyznaczonymi drogami 2602,974 695,495 Tabor gminny 39,683 10,476 Gospodarka odpadami płynnymi 3707,154 2240,016 Suma 36776,332 27274,215 Źródło: Opracowanie własne Sumaryczna, oszacowana wielkość emisji CO 2 ekwiwalentnego dla roku 2013 wyniosła 27 274,215 Mg CO 2, a zużycie energii 36 776,332 MWh. Wielkości emisji w roku pośrednim w poszczególnych sektorach inwentaryzacji, została obliczona zgodnie z wytycznymi Porozumienia Burmistrzów. Największy udział w wielkości emisji, przypada podobnie jak w przypadku roku bazowego na sektor budynków mieszkalnych - 81%, natomiast najmniejszy na oświetlenie publiczne mniej niż 1%. 2% emisji generują budynki użyteczności publicznej, 8% odpady płynne, a transport około 9%. Największe zużycie energii zidentyfikowano w sektorze mieszkalnictwa prywatnego 52%. W strukturze zużycia energii wysoko znajduje się sektor transportu - 31% oraz gospodarka wodno-ściekowa 10%. Za 3% całkowitego zużycia odpowiadają budynki mieszkalne komunalne i budynki użyteczności publicznej. Podobnie jak w roku bazowym tak i w 2013 oświetlenie uliczne stanowi najmniej energochłonny sektor ze zużyciem energii wynoszącym mniej niż 1% całkowitego zużycia energii. Emisja CO2 z poszczególnych sektorów 0% 9% 8% 2% 81% Sektor mieszkalnictwa komunalnego i budynków użyteczności publicznej Sektor mieszkalnictwa prywatnego Oświetlenie uliczne Transport: prywatny i komercyjny Gospodarka odpadami płynnymi Rysunek 13 Całkowita emisja CO2 ekwiwalentnego z obszaru Gminy Prusice według sektorów dla roku 2013 Źródło: Opracowanie własne 69

Zużycie energii według sektorów (MWh) 10% 3% 31% 56% 0% Sektor mieszkalnictwa komunalnego i budynków użyteczności publicznej Sektor mieszkalnictwa prywatnego Oświetlenie uliczne Transport: prywatny i komercyjny Gospodarka odpadami płynnymi Rysunek 14 Wykres zużycia energii na obszarze Gminy Prusice według sektorów dla roku 2013 Źródło: Opracowanie własne V.3. Podsumowanie inwentaryzacji emisji Sumaryczna wielkość emisji i zużycia energii z obszaru gminy z roku bazowego, którym jest rok 2009, posłuży wyznaczeniu celu redukcyjnego do roku 2020. Rok kontrolny 2013, służy określeniu kierunku, w jakim zmierza Gmina Prusice oraz trendów zużycia energii i emisji gazów cieplarnianych. Emisja w roku 2013 z całej gminy, w porównaniu do roku 2009 wzrosła o ok. 4 % (1091,49 [Mg CO 2]). Największy wzrost procentowy emisji CO 2 odnotowano w sektorze transportowym oraz gospodarki odpadami płynnymi na co wpłynęła większa ilość zarejestrowanych odpadów komunalnych. W przypadku transportu tak duży wzrost emisji (o prawie 94% w porównaniu do roku bazowego 2009) wynika m.in. ze zwiększenia ilości pojazdów w gminie. Spadek emisji natomiast odnotowano w sektorze mieszkalnictwa komunalnego i budynków użyteczności publicznej, który można identyfikować z postępującą termomodernizacją oraz aktualnymi wymogami prawnymi dotyczącymi nowobudowanych obiektów. Zmniejszenie emisji w wypadku oświetlenia będącego pod zarządem spółki Tauron Dystrybucja Sp. z o.o. wynika z wymiany oświetlenia na bardziej energooszczędne. Gmina Prusice w wyniku ciągłego rozwoju z roku na rok generuje coraz większą ilość gazów cieplarnianych, na co wskazują wyniki inwentaryzacji. Jest to kierunek, który obrała większość miast i gmin w Polsce, jednakże w celu wypełnienia międzynarodowych zobowiązań narzuconych Polsce przez Unię Europejska, tendencja ta musi ulec zmianie. Rozwój gospodarczy Gminy nie musi zostać w tym wypadku zahamowany. Aktualna gospodarka Gminy wraz z wszystkimi obszarami z nią powiązanymi musi ewoluować w tzw. gospodarkę niskoemisyjną, która uniezależni wzrost gospodarczy od zwiększenia zużycia energii oraz wzrostu emisji. 70

W przypadku gminy Prusice największe możliwości redukcji upatruje się w najbardziej energochłonnych sektorach takich jak mieszkalnictwo, transport oraz gospodarka odpadami płynnymi. Opisane w rozdziale VII.3. zadania odnoszą się głównie do wymienionych powyżej obszarów jednakże w innych sektorach zostało sprecyzowanych kilka zadań, które w sposób bezpośredni lub pośredni także pozwolą na ograniczenie zużycia energii z obszaru gminy oraz zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. VI. MOŻLIWOŚCI REDUKCJI EMISJI VI.1. Wykorzystanie energii odnawialnej Polska, jako członek Unii Europejskiej, została zobowiązana do transpozycji do krajowych przepisów prawnych wymogów Dyrektyw Parlamentu Europejskiego. Jedną z nich jest Dyrektywa 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (OZE). Podstawowym celem wyznaczonym dla Polski jest uzyskanie 15% udziału OZE w bilansie energetycznym do 2020 r. Na terenie Gminy Prusice zidentyfikowano i oceniono istniejące oraz potencjalne możliwości pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych, tj.: energia słoneczna, energia wiatru, energia niskotemperaturowa ziemi, powietrza i wody, energia biomasy. Energia słoneczna Gmina Prusice zlokalizowana jest w strefie o umiarkowanym nasłonecznieniu. Ilość energii promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni poziomej w ciągu roku wynosi 992 kwh/m 2, średnie usłonecznienie wynosi około 1 750 godzin na rok. Warunki meteorologiczne charakteryzują się bardzo nierównym rozkładem promieniowania słonecznego w cyklu rocznym. Około 80% całkowitej rocznej sumy nasłonecznienia przypada na sześć miesięcy sezonu wiosenno-letniego. Możliwości wykorzystania na terenie Gminy Prusice Energia promieniowania słonecznego może służyć do produkcji energii w czterech formach: podgrzewanie cieczy przy wykorzystaniu kolektorów słonecznych; produkcja energii elektrycznej za pomocą ogniw fotowoltaicznych (PV); produkcja energii elektrycznej i podgrzewanie cieczy w systemach hybrydowych fotowoltaiczno-termicznych; poprzez tzw. pasywne systemy solarne elementy obudowy budynku służące maksymalizacji zysków ciepła; Technologie te nie powodują skutków ubocznych dla środowiska, takich jak zubożenie zasobów naturalnych, czy szkodliwych emisji. Wartość natężenia promieniowania słonecznego zależna jest od położenia geograficznego, pory dnia i roku, co stwarza duże ograniczenia w możliwościach wykorzystania tego źródła 71

energii. Na naszej szerokości geograficznej ok. 80% całkowitej rocznej sumy napromieniowania przypada na okres od początku kwietnia do końca września. Obecnie na rynku dostępne są dwa typy kolektorów słonecznych płaskie oraz próżniowe. Oba stosuje się w identyczny sposób, jednak różnią się sprawnością. Panele próżniowe mają większy uzysk energii w skali całego roku, jednak nieco mniejszy w lecie, niż płaskie kolektory. Im większa różnica temperatur między kolektorem, a otoczeniem, tym jego sprawność jest niższa. Panele próżniowe są mniej podatne na to niekorzystne zjawisko. Średnioroczna produkcja energii dla kolektorów płaskich, w polskich warunkach, waha się w zakresie 300-500 kwh/m 2 na rok, a dla kolektorów próżniowych jest wyższa i wynosi 600-900 kwh/m 2 rocznie (dane producentów kolektorów). Oszczędności zostaną uzyskane dzięki obniżeniu kosztów zakupu energii potrzebnej do podgrzewania wody lub ogrzewania budynku. Niezwykle istotne przy doborze kolektorów słonecznych jest właściwe zaprojektowanie układu zasilanie-magazynowanie, ponieważ w okresie letnim może dochodzić do częstej sytuacji osiągania temperatury stagnacji przez kolektory w przypadku braku zagospodarowania ciepłej wody. Jest to sytuacja wysoce niekorzystna, ponieważ wpływa znacząco na skrócenie żywotności instalacji, częstsze serwisowanie i spadek sprawności układu. Największą słabością instalacji fotowoltaicznych jest ich niska sprawność, która w zależności od użytych do produkcji paneli materiałów, waha się od kilku (np.: ogniwa z tellurku kadmu) do kilkudziesięciu procent (krzem monokrystaliczny maksymalnie ok. 25%). W praktyce rzeczywiste sprawności w warunkach użytkowych są niższe. Najpopularniejszymi ogniwami są mono- i polikrystaliczne (krzemowe). Charakterystyczne dla instalacji fotowoltaicznych są jednostki mocy, w jakich się je wyraża kwp kilowatopiki, Moc szczytowa instalacji. System fotowoltaiczny może być podłączony do istniejącej sieci (system ongrid) energetycznej, bądź pracować w autonomii zasilając w pełni dany obiekt lub urządzenie (tzw. systemy wyspowe - offgrid). W przypadku budynków o dużym zapotrzebowaniu na energię elektryczną, PV pełni jedynie funkcję uzupełniającą. Średnio, koszt samych paneli to ok. 2/3 kosztów całej instalacji (wliczając koszty montażu do pozostałej części kosztów). Warto dodać, że koszty operacyjne stanowią ok. 2-3% kosztu instalacji. Trwałość instalacji zależy od ich wielkości i może być użytkowana 20-30 lat. Miernikiem oszczędności jest obniżone zużycie energii z sieci, czyli mniejsze rachunki za energię elektryczną oraz możliwość wprowadzenia energii elektrycznej do sieci dystrybucyjnej energii elektrycznej po stałych stawkach za 1 kwh. Rozpatrując możliwość zainstalowania paneli fotowoltaicznych w obrębie Gminy Prusice należy rozważyć dwa przypadki: instalacje paneli fotowoltaicznych na budynkach oraz poza nimi. Potencjalna instalacja paneli fotowoltaicznych o mocy 40 kw pozwoliłaby na uzyskanie: około 37 500 kwh energii elektrycznej w wypadku instalacji na budynkach; około 39 500 kwh energii elektrycznej w wypadku instalacji poza budowlami. Przedstawiona instalacja pozwoliłaby na zasilanie kilku obiektów jednocześnie. Podczas szacowania ilości energii przyjęto pewne założenia: Szacowane straty systemowe (m.in. na falowniku, kablach) 14%; Panele fotowoltaiczne polikrystaliczne; 72

Poziom nachylenia - 35. W Tabeli 19 zostały zestawione ilości energii uzyskane w poszczególnych miesiącach wraz z parametrami naświetlenia dla instalacji fotowoltaicznej poza budowlami o mocy 40 kw: Tabela 19 Wyniki symulacji dla instalacji fotowoltaicznej zlokalizowanej na konstrukcji na gruncie Miesiąc Ed Em Hd Hm Średnia roczna 108,00 3290 3,52 107 Suma roczna 39500 1190 Źródło: Photovoltaic Geographical Information System Wyjaśnienia: Ed- średnia dzienna produkcji elektrycznej z instalacji (kwh); Em-średnia miesięczna produkcja energii elektrycznej z instalacji (kwh); Hd-Średnia dzienna suma globalnego napromieniania na metr kwadratowy, odbieranego przez moduł instalacji (kwh/m 2 ); Hm- Średnia suma globalnego napromieniania na metr kwadratowy, odbieranego przez moduł instalacji (kwh/m 2 ); Wyniki symulacji wskazują jednoznacznie, że na terenie Gminy Prusice istnieje możliwość wykorzystania energetyki słonecznej. Opłacalność danej instalacji oraz jej lokalizacja powinny zostać jednakże poddane szczegółowej analizie i skonsultowane z firmą zajmującą się tego typu technologiami. Energia geotermalna Energia geotermalna jest pozostałością po procesach formowania się planety i pochodzi z nadal trwającego rozpadu pierwiastków promieniotwórczych. Zgromadzona jest ona w skałach, parze wodnej oraz wodach wypełniających pory i szczeliny skalne. Złoża geotermalne występują w województwie dolnośląskim praktycznie tylko w Sudetach. Złoża te są obecnie wykorzystywane głównie w celach leczniczych, w uzdrowiskach. Najbardziej znane i zbadane są trzy lokalizacje złóż Lądek Zdrój, Duszniki Zdrój i Cieplice. Oprócz wymienionych lokalizacji na terenie województwa dolnośląskiego działają pompy ciepła oparte na geotermii w Oleśnicy (Park Wodny Atol) i Ligocie Polskiej (Szkoła Podstawowa). Ich moc to odpowiednio 185 kw i 125 kw. Potencjał energetyczny tych dwóch instalacji to ok. 2,63 tys. MWh, czyli ok. 10 TJ energii rocznie (Potencjał Dolnego Śląska w zakresie rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii, 2006). Teren Gminy Prusice znajduje się w zasięgu obszaru Niżu Polskiego. Obszar ten stanowi część prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, rozciągającego się między Morzem Bałtyckim na północy, a Sudetami i pasem wyżyn na południu. Z geologicznego punktu widzenia południową granicę Niżu Polskiego stanowi linia przebiegająca od Zielonej Góry, przez Legnicę, Wrocław, Opole, Katowice, Kraków, Tarnów, po Rzeszów i Przemyśl, wzdłuż której graniczy z Sudetami (od południowego zachodu), Zapadliskiem Górnośląskim oraz Karpatami Zewnętrznymi (na południu). Poniższa mapa przedstawia rozkład temperatury wód geotermalnych na głębokości 1000 m ppt. na południowych obszarach Niżu Polskiego: 73

Rysunek 15 Mapa rozkładu temperatur na głębokości 1000 m ppt. Na obszarze Niżu Polskiego Źródło: Atlas zasobów geotermalnych formacji mezozoicznej na Niżu Polskim Ilość zasobów wód geotermalnych formacji paleozoicznej odnosi się do powierzchni występujących zbiorników geotermalnych. Na terenie Gminy Prusice występują dwa rodzaje zbiorników: Dolnopermski i Karboński. Poniżej przedstawiono fragmenty map ukazujące stopień mineralizacji wód geotermalnych pochodzących z określonych zbiorników formacji paleozoicznej: Rysunek 16 Mapa mineralizacji wód w stropie utworów Permu Dolnego na Niżu Polskim ( fragment) Źródło: Atlas zasobów geotermalnych formacji paleozoicznej na Niżu Polskim 74

Rysunek 17 Mapa mineralizacji wód stropie utworów karbonu na Niżu Polskim (fragment) Źródło: Atlas zasobów geotermalnych formacji paleozoicznej na Niżu Polskim Mineralizacja w zbiorniku dolnopermskim jak i karbońskim na obszarze gminy Prusice cechuje się praktycznie identycznymi wartościami wynoszącymi od 150-200 g/dm 3. Dość wysoka mineralizacja jednoznacznie wskazuje na możliwości wykorzystania wody występującej w tych zbiornikach także do celów balneologicznych lub rekreacyjnych. Poniżej przedstawiono obszary kwalifikujące się do wykorzystania wód zmineralizowanych w tym kierunku: Rysunek 18 Mapa wód termalnych zbiornika Permu Dolnego kwalifikujących się do wykorzystania w balneoterapii i rekreacji (fragment) Źródło: Atlas zasobów geotermalnych formacji paleozoicznej na Niżu Polskim 75

Rysunek 19 Mapa wód termalnych zbiornika Karbońskiego kwalifikujących się do wykorzystania w balneoterapii i rekreacji ( fragment) Źródło: Atlas zasobów geotermalnych formacji paleozoicznej na Niżu Polskim Wody termalne zgromadzone w zbiornikach położonych w obszarze gminy Prusice pozwalają na optymistyczne założenie, iż na tych terenach możliwy jest rozwój balneoterapii. W celu poczynienia jakichkolwiek inwestycji należałoby przede wszystkim wykonać odwierty, które pozwoliłyby na dokładniejsze zbadanie potencjału wód geotermalnych. Perspektywiczne wydaje się wykorzystanie na terenie gminy tzw. geotermii płytkiej. Odnosi się ona do energii zgromadzonej w postaci ciepła pod powierzchnią ziemi do maksymalnej głębokości 400 m. Płytka geotermia może zostać wykorzystana do ogrzewania budynków i podgrzewania ciepłej wody. Instalacje geotermalne oprócz tego mogą być wykorzystane do chłodzenia poprzez odprowadzanie i magazynowanie ciepła w podłożu gruntowym. Wykorzystanie potencjału geotermalnego odbywa się głównie za pomocą sond gruntowych, instalacji pomp ciepła wód gruntowych (systemy otwarte, studnie) lub kolektorów gruntowych (np. kolektory płaskie, kolektory gruntowe w rowie, kolektory spiralne).do najbardziej popularnych instalacji geotermii płytkiej należą pompy ciepła, które ze względu na rodzaj źródła dolnego klasyfikujemy jako: powietrzne najtańsze instalacje, które charakteryzują się spadkiem wydajności przy niższych temperaturach zewnętrznych, przez co wymagają źródła szczytowego; gruntowe popularność instalacji w ostatnich czasach rośnie ze względu na stabilność temperatury gruntu w porównaniu do powietrza. Koszt montażu uzależniony jest od głębokości odwiertu; wodne instalacje tego typu charakteryzują się największymi uzyskami energii, podczas sezonu grzewczego, z wszystkich pomp ciepła. Trudnością podczas eksploatacji jest wymagana stabilność przepływu wody w dolnym źródle, przez co sprawiają najwięcej problemów. Energia wiatru Województwo dolnośląskie, w tym gmina Prusice posiadają odpowiednie warunki wietrzne do rozwijania energetyki wiatrowej, gdyż leżą w strefie III (korzystnej). 76