Wpływ zmian cen surowców na rynkach światowych na ceny w handlu zagranicznym Polski oraz ich efekty makroekonomiczne Janusz Chojna Konferencja Ceny w handlu zagranicznym Polski na tle nowych tendencji na rynkach światowych aspekty makro- i mikroekonomiczne IBRKK, Warszawa, 14 listopada 2011 r.
Program prezentacji Cel i przedmiot badania Zmiany na światowych rynkach surowców i w obrocie surowcami w handlu zagranicznym Polski w latach 1995-2009 Funkcjonowanie prawa jednej ceny w nowych uwarunkowaniach rynkowych Oddziaływanie zmian światowych cen surowców na gospodarkę i handel zagraniczny Polski Wnioski i rekomendacje
Cel badania Teoretyczny weryfikacja działania prawa jednej ceny w obrocie surowcowym w zmienionych uwarunkowaniach rynkowych Aplikacyjny ustalenie makroekonomicznych efektów zmian cen surowców na rynkach światowych dla gospodarki Polski
Przedmiot badania Ceny (w USD) 31 towarów surowcowych w polskim eksporcie i imporcie oraz na rynku światowym Kształtowanie się cen w latach 1995-2009 (szeregi 180 notowań miesięcznych) Źródło danych GUS (ceny w polskim eksporcie i imporcie), MFW (ceny światowe)
Zmiana uwarunkowań rynkowych Boom cenowy na światowych rynkach surowców Zmiany w funkcjonowaniu rynków surowcowych Zmiany struktury towarowej obrotu surowcami w handlu zagranicznym Polski, narastanie deficytu w obrocie surowcowym
Boom cenowy Ceny surowców na rynkach światowych w latach 1995-2011 (2005=100) 200 150 100 50 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 ogółem energetyczne nieenergetyczne Źródło: MFW
Nasilenie boomu cenowego wg grup surowców (średnie ceny w latach 2003-2009 w stosunku do cen w latach 1995-2002=100) Surowce ogółem 198,1 Surowce energetyczne w tym ropa naftowa 275,3 286,4 Metale 205,0 Surowce rolne 100,5 Żywność 126,9 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych MFW
Uelastycznienie światowych rynków surowców Odchodzenie od kontraktów długoterminowych (węgiel koksowy, ruda żelaza, gaz ziemny) Globalizacja rynków (malejące relatywne znaczenie kosztów transportu) Rosnąca rola transakcji spekulacyjnych, kontrakty terminowe, handel elektroniczny ale jednocześnie coraz silniejsza koncentracja podaży eksportowej niektórych surowców, rywalizacja o dostęp do zasobów
Struktura polskiego eksportu i importu surowców w latach 1995-2009 (udział grup surowców w %) Wyszczególnienie Eksport Import Surowce energetyczne 32,7 68,9 Metale 32,4 8,5 Surowce rolne 3,4 4,9 Żywność 31,5 17,8
Zmiana struktury eksportu i importu surowcowego między rokiem 1995 i 2009 (udział grup surowców w %) Eksport Import 1995 2009 1995 2009 Energetyczne 55,5 16,1 50,3 70,3 Metale 31,6 33,6 9,6 5,6 Rolne 5,0 2,5 10,6 2,3 Żywność 7,8 47,9 29,4 21,8
Przyczyny zmian strukturalnych Efekty transformacji gospodarczej (import netto węgla kamiennego, spadek zapotrzebowania importowego m.in. na rudę żelaza i surowce włókiennicze) Otwarcie jednolitego rynku europejskiego dla polskich eksporterów żywności
Narastanie deficytu obrotu surowcami w handlu zagranicznym Polski (saldo w mln USD) 1995 2002 2008 Ogółem -1824,3-3642,4-18861,4 Energetyczne -803,2-2953,7-17887,3 Metale 314,0 87,4 568,1 Rolne -316,7-231,4-471,6 Żywność -1018,3-544,6-1070,5
Działanie prawa jednej ceny w obrocie surowcowym potwierdzają wyniki dotychczasowych badań K. Marczewski, J. Chojna (1999), w oparciu o notowania cenowe z lat 1995-1997 P. Zawiślak (2004), w oparciu o notowania cenowe z lat 1995-2002
Kryteria istotności powiązań cen w polskim eksporcie i imporcie surowcowym z reprezentatywnymi cenami światowymi Dopasowany współczynnik >0,2 determinacji R 2 Statystyka t-studenta >2 Wartość p <0,05 Statystyka Durbina-Watsona >1,746 <2,254
Wyniki badania surowce energetyczne Eksport Import Ropa naftowa 0,014123 0,992347 Węgiel 0,460563 0,839122 Gaz ziemny 0,070834 0,382255
Wyniki badania - metale Eksport Import Ruda żelaza 0,199369 0,036811 Aluminium 0,643623 0,722711 Miedź 0,995460 0,465398 Cynk 0,965196 0,734285 Ołów 0,979094 0,940817 Cyna 0,329253 0,907024 Nikiel 0,892797 0,964807
Wyniki badania surowce rolne Eksport Import Bawełna -0,009174 0,435198 Wełna 0,065831 0,137721 Drewno 0,140134 0,184315 Kauczuk 0,016544 0,236002 Skóry 0,100296 0,107485
Wyniki badania artykuły żywnościowe (zboża, oleiste, cukier) Eksport Import Pszenica 0,000277 0,205656 Kukurydza 0,002601 0,023348 Jęczmień 0,007972 0,274350 Ryż 0,296222 0,132080 Soja 0,101215 0,630911 Makuchy 0,501675 0,684915 Olej sojowy 0,100876-0,004073 Cukier -0,002353 0,161130
Wyniki badania artykuły żywnościowe (mięso, napoje, owoce) Eksport Import Wołowina 0,059042-0,005877 Wieprzowina 0,089836 0,099834 Drób -0,004180 0,073979 Kawa 0,412186 0,523749 Kakao 0,174275 0,317565 Herbata 0,014144 0,017143 Banany 0,223069 0,033791 Pomarańcze 0,050971 0,433046
Zakres działania prawa jednej ceny w polskim eksporcie i imporcie surowcowym (w % wg liczby surowców i wartości eksportu/importu) Wyszczególnienie Eksport Import ilość wartość ilość wartość Surowce ogółem 38,7 66,2 54,8 83,9 Surowce mineralne 80,0 98,0 90,0 95,0 - energetyczne 33,0 96,0 100,0 100,0 -- metale 100,0 100,0 85,7 54,9 Surowce rolne i żywność 19,0 7,0 38,1 45,8 - surowce rolne 0,0 0,0 40,0 34,5 - żywność 25,0 7,8 37,5 48,9
W przypadku niektórych surowców najlepsze wyniki daje zastosowanie regresji opóźnionej (12/32 istotnych powiązań Ropa (I-1) Węgiel (E-3, I-1) Gaz ziemny (I-1) Aluminium (E-1, I-1) Cynk (E-1) Ołów (E-1) Kauczuk (I-2) Ryż (E-1) Makuchy sojowe (I-1) Kakao (I-3)
Wnioski z badania zakresu działania prawa jednej ceny w polskim eksporcie i imporcie surowcowym Powiązania z cenami światowymi najsilniejsze w przypadku jednolitych, wystandaryzowanych towarów giełdowych (ropa, metale nieżelazne) Powiązania znacznie słabsze dla towarów zróżnicowanych jakościowo, bez powszechnie obowiązującej ceny światowej Z reguły słabe powiązania dla eksportu bagatelnego (ropa, gaz, bawełna, kauczuk, jęczmień, soja, kakao, pomarańcze) choć nie zawsze (ruda żelaza, ryż, banany) Możliwa znaczna poprawa istotności związku po oczyszczeniu szeregu czasowego (makuchy w eksporcie z 0,001641 do 0,501675)
Makroekonomiczne efekty zmian cen surowców na rynkach światowych Kształtowanie się surowcowych terms of trade w handlu zagranicznym Polski Efekty dochodowe Efekty cenowe
W latach 1996-2009 przeważały niekorzystne surowcowe terms of trade w handlu zagranicznym Polski Surowcowe terms of trade w obrocie surowcami w handlu zagranicznym Polski w latach 1996-2009 (rok poprzedni = 100) 130 115 100 85 70 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 STT potencjalne STT faktyczne
Skumulowane surowcowe terms of trade w latach 1996-2009 Wyszczególnienie Surowce ogółem - bez ropy Surowce energetyczne STT potencjalne 66,0 90,4 STT faktyczne 77,9 103,7 59,2 84,4 Metale 77,9 95,9 Surowce rolne 87,0 49,2 Żywność 101,2 92,1
Wpływ zmian cen surowców na saldo bilansu handlowego Polski w latach 1996-2009 (w mln USD) Wyszczególnienie 1996-2002 2003-2008 2009 1996-2009 Surowce ogółem p -1071,5-9882,8 7039,0-3915,3 f -1119,7-11193,8 7939,4-4374,0 Surowce bez ropy P -385,2-945,0 1659,7 329,5 f -537,2-722,8 1880,4 620,4 Surowce energetyczne P f -1169,2-1006,3-9431,8-10625,4 6618,2 7322,3-3982,8-4309,5 Metale P -290,0 434,0-51,5 92,5 f -273,6 566,7 104,2 397,3 Surowce rolne P 116,7-149,5 95,4 62,6 f -21,6-213,7 130,5-104,8 Żywność P 271,0-735,5 376,9-87,8 f 181,8-921,3 382,4-357,1
Kalkulacja wpływu zmian światowej ceny ropy na ceny towarów i usług konsumpcyjnych w Polsce Zakłada się bezpośrednie przeniesienie zmian ceny ropy na ceny paliw silnikowych w Polsce Podstawą kalkulacji światowa cena ropy i cena ropy w imporcie polskim oraz udział paliw silnikowych w wydatkach gospodarstw domowych na towary i usługi konsumpcyjne Warianty z efektem kursowym i bez efektu kursowego
Wyniki badania Wpływ zmian światowej ceny ropy na ceny towarów i usług konsumpcyjnych w Polsce w latach 1996-2009 (w p.p.) 2 1 0-1 -2 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 kalk-bek kalk-zek faktyczny
Skala oddziaływania zmian ceny ropy na wskaźnik CPI w Polsce (w p.p.) ocena syntetyczna Wariant Max (2000) Min (2009) Średni 1996-2009 Kalkulacyjny 1,48-1,63 0,43 cs-bek Kalkulacyjny 1,75-1,83 0,46 cip-bek Kalkulacyjny 1,87-0,79 0,42 cs-zek Kalkulacyjny 2,17-1,05 0,44 cip-zek Faktyczny 0,96-0,31 0,26
Wnioski Badanie potwierdziło działanie prawa jednej ceny w obrocie surowcami w handlu zagranicznym Polski Stwierdzono silne, negatywne efekty zmian cen surowców na rynkach światowych dla gospodarki Polski Czy i pod jakimi warunkami będzie możliwe ograniczenie skali tych efektów w przyszłości?
Dziękuję za uwagę janusz.chojna@ibrkk.pl