Szkolenie z zakresu stosowania nawozów BLOK 3 opracowanie: Kierownik DAOR OSChR mgr inż. Krzysztof Skowronek Starszy Specjalista DAOR OSChR mgr inż.. Grażyna Sroka
Program szkolenia Blok 3. Zasady stosowania nawozów naturalnych Terminy, dawki, techniki stosowania, wymagania techniczne i ekologiczne.
Nawozy należy stosować równomiernie na całej powierzchni pola w sposób wykluczający nawożenie pól i upraw do tego nie przeznaczonych. Nawozy mogą być stosowane łącznie ze środkami ochrony roślin wówczas, gdy jest to przewidziane w instrukcji stosowania środka ochrony roślin lub nawozu.
Przy ustalaniu dawek nawozu uwzględnia się potrzeby pokarmowe roślin żyzność gleby warunki klimatyczne nawadnianie zagospodarowanie gruntów systemy płodozmianu
Nawozy naturalne oraz organiczne w postaci stałej oraz płynnej powinny być stosowane w okresie od dnia 1 marca do dnia 30 listopada, z wyjątkiem nawozów stosowanych na uprawy pod osłonami (szklarnie, inspekty, namioty foliowe). Nawozy naturalne i organiczne w postaci stałej stosuje się za pomocą rozrzutników nawozów lub ręcznie.
Nawozy naturalne oraz organiczne w postaci płynnej stosuje się, przy użyciu rozlewaczy, deszczowni lub wozów asenizacyjnych wyposażonych w płytki rozbryzgowe lub węże rozlewowe. Stosowanie nawozów naturalnych i organicznych w postaci stałej podczas wegetacji roślin (pogłównie) dopuszczalne jest tylko na użytkach zielonych i na wieloletnich uprawach polowych.
Stosowanie nawozów naturalnych oraz organicznych w postaci płynnej podczas wegetacji roślin (pogłównie) odbywa się przy użyciu węży rozlewowych, z tym że na użytkach zielonych oraz na wieloletnich uprawach polowych może odbywać się z zastosowaniem płytek rozbryzgowych lub deszczowni. Nawozy naturalne oraz organiczne powinny być przykryte lub wymieszane z glebą nie później niż następnego dnia po ich zastosowaniu, z wyjątkiem nawozów stosowanych w lasach oraz na użytkach zielonych.
Nawozy naturalne mogą być stosowane w odległości co najmniej 20 m od strefy ochronnej źródeł wody, ujęć wody, brzegu zbiorników oraz cieków wodnych, kąpielisk zlokalizowanych na wodach powierzchniowych oraz obszarów morskiego pasa nadbrzeżnego.
Nawozy naturalne w postaci płynnej mogą być stosowane: 1) gdy poziom wody podziemnej jest poniżej 1,2 m 2) poza obszarami płytkiego występowania skał szczelinowych
Zabrania się stosowania nawozów: 1) na glebach zalanych wodą oraz przykrytych śniegiem lub zamarzniętych do głębokości 30 cm - stosowanie nawozów w taki sposób sprzyja przedostawaniu się większości składników odżywczych do zbiorników wodnych. W efekcie prowadzi to do zakwitów glonów i śnięcia ryb. 2) naturalnych w postaci płynnej oraz azotowych na glebach bez okrywy roślinnej, położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10%
3) naturalnych w postaci płynnej podczas wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi. Nawozy organiczne poprawiają właściwości gleby, jej strukturę, a więc stosunki wodne i powietrzne, stwarzając lepsze warunki dla rozwoju mikroorganizmów glebowych. Przyczyniają się także do utrzymania stałego poziomu próchnicy w glebie i przeciwdziałają jej ubytkowi.
Do nawozów organicznych zaliczamy: obornik, gnojówkę, gnojowicę, słomę, komposty, torf oraz przyorywane resztki roślinne (łęty, liście, resztki pożniwne). Dla nawozów naturalnych w postaci płynnej (gnojówka, gnojowica) ustawa z dnia 10 lipca 2007r. (Dz. U. Nr 147, poz. 1033, art.25) określa również minimalną pojemność zbiorników - powinna odpowiadać co najmniej 4-miesięcznej ich produkcji.
Jest to pojemność niezbędna do zgromadzenia nawozów w okresach, gdy nie można ich wywozić na pole (okres jesienno-zimowy - 1.XII do 28.II. oraz w lecie z powodu braku wolnego pola - zakaz wywozu w podanym okresie dotyczy również obornika. W krajach UE rygory pod tym względem są znacznie większe. Tam przepisy nakładają na hodowców żywego inwentarza obowiązek posiadania zbiorników na płynne nawozy naturalne o pojemności odpowiadającej 6-9 miesięcznej produkcji.
Ustawa określa maksymalną łączną ilość nawozów naturalnych (obornik, gnojówka, gnojowica) jaka może być produkowana w gospodarstwie przy dysponowanej powierzchni użytków rolnych. Dawka nawozu naturalnego zastosowana w ciągu roku nie może zawierać więcej niż 170 kg azotu (N) w czystym składniku na hektar użytków rolnych.
Taka ilość azotu znajduje się w przybliżeniu w 45 m3 gnojowicy lub w 40 m3 dobrej jakości gnojówki lub w 40 tonach obornika. Jeżeli całkowita ilość azotu produkowanego w gospodarstwie w nawozach naturalnych podzielona przez powierzchnię użytków rolnych jest większa niż 170 kg azotu na ha, wskazuje to na nadmierną obsadę inwentarza. Obsada inwentarza musi być wtedy zmniejszona lub rolnik powinien zawrzeć umowę z innym gospodarstwem na odbiór ponad limitowej ilości nawozów naturalnych.
Stosowanie nawozów naturalnych w postaci stałej podczas wegetacji roślin (pogłównie) dopuszczalne jest tylko na użytkach zielonych oraz na wieloletnich uprawach polowych. Stosowanie nawozów naturalnych w postaci płynnej podczas wegetacji roślin (pogłównie) odbywa się przy pomocy węży rozlewowych a na użytkach zielonych oraz na wieloletnich uprawach polowych może odbywać się także z zastosowaniem płytek rozbryzgowych lub deszczowni.
Nawozy naturalne powinny być przykryte lub wymieszane z glebą nie później niż następnego dnia po ich zastosowaniu. Nie dotyczy to jedynie nawozów naturalnych stosowanych w lasach i na użytkach zielonych.
Nawozy naturalne mogą być stosowane w odległości co najmniej 20 m od strefy ochrony źródeł wody, ujęć wody, brzegu zbiorników oraz cieków wodnych, kąpielisk zlokalizowanych na wodach powierzchniowych oraz obszarów morskiego pasa nadbrzeżnego. Nawozy naturalne w postaci płynnej mogą być stosowane gdy poziom wody podziemnej jest poniżej 1,2 m oraz poza obszarami płytkiego występowania skał szczelinowych.
Obornik
Obornik składa się z odchodów zwierzęcych, tj. kału i moczu, oraz ze ściółki. W oborniku znajduje się przeciętnie 25% suchej masy, a zawartość składników pokarmowych w świeżej masie wynosi 0,5%azotu (N), 0,25% fosforu (PO5) i 0,6% potasu (K 2 O). Skład chemiczny obornika może ulegać dużym zmianom w zależności od gatunku zwierząt, ich wieku oraz od sposobu żywienia i jakości skarmianej paszy, a także od stanu zwierzęcia (zła czy dobra kondycja) i od ilości stosowanej ściółki.
Obornik otrzymywany od zwierząt młodych jest uboższy w składniki pokarmowe niż obornik otrzymywany od zwierząt starszych, wyrośniętych. Również obornik pochodzący od zwierząt chudych czy krów wysokomlecznych zawiera mniej składników pokarmowych niż pochodzący od zwierząt zapasionych czy krów zasuszonych.
O zawartości składników pokarmowych w oborniku decyduje także sposób żywienia zwierząt. Zwierzęta dobrze odżywione dostarczają obornik zawierający więcej składników pokarmowych.
W ciągu roku otrzymuje się następujące ilości obornika (po odliczeniu odchodów pozostawionych w polu czy na pastwisku): koń - 8,0 t krowa - 5,5 t (żywienie w oborze i na pastwisku) krowa - 12,0 t (żywienie tylko w oborze) cielę 4,0 t (żywienie w oborze i na pastwisku) cielę - 8,0 t (żywienie tylko w oborze) owca - 0,5 t świnia 1,5t kura - 5,5 kg gęś - 11,0 kg
O ilości i jakości obornika decyduje, oprócz wymienionych już czynników, również ilość i jakość stosowanej ściółki (najlepsza jest ze słomy żytniej). Dzienne zużycie ściółki dla krów trzymanych w oborach głębokich wynosi 10 kg na 1 sztukę dorosłą, a w oborach płytkich 3 6 kilogramów (zależnie od długości stanowiska).
Przechowywanie obornika Obornik jest wywożony na pole raz lub dwa razy do roku, tj. na jesień lub na wiosnę albo też w obu terminach. Przed wywiezieniem na pole jest przechowywany w oborze, na gnojowni lub na polu w pryzmach. W czasie przechowywania obornika zachodzą w nim procesy chemiczno-biologiczne, w wyniku których ze słomy i odchodów zwierzęcych tworzy się jednolita masa, a zawarte w niej składniki pokarmowe przechodzą w formy łatwiej dostępne dla roślin.
W czasie przechowywania zachodzą również straty niektórych składników, mianowicie azotu i potasu, gdyż są wypłukiwane przez wodę, a ponadto azot ulatnia się do atmosfery w formie amoniaku oraz w postaci elementarnej.
Wielkość tych strat zależy od sposobu przechowywania obornika. Najmniejsze występują wówczas, gdy obornik przechowywany jest w oborze wgłębionej. Gromadzony obornik jest zwilżany moczem i udeptywany przez zwierzęta. W takich warunkach dopływ powietrza do obornika jest utrudniony i zachodzą w nim procesy beztlenowe. W wyniku takiego przechowywania powstaje obornik dobrze przefermentowany, a straty azotu są małe (13%). Mimo to takiego sposobu przechowywania obornika nie zaleca się, gdyż utrudnia ono utrzymanie zwierząt w czystości, wpływa ujemnie na ich zdrowie oraz pogarsza jakość mleka. Dlatego wskazane jest przechowywanie obornika na gnojowni, chociaż sposób ten zwiększa straty azotu oraz podnosi koszty przechowywania.
Jeśli obory są płytkie, to obornik musi być codziennie z nich usuwany i układany warstwami na gnojowni. Warstwy obornika po ich ubiciu powinny mieć grubość 20 30 cm. Dobrze przechowywany obornik, przykryć papierem silosowym lub folią w celu zmniejszenia dopływu powietrza. W czasie przechowywania obornika na gnojowni straty azotu wynoszą około 38%. Przy przechowywaniu obornika na gnojowniku mocz jest odprowadzany do zbiornika, gdzie po przefermentowaniu tworzy gnojówkę.
Gnojownia powinna być położona w miejscu zacienionym, z daleka od studni, a dno gnojowni musi być nieprzepuszczalne. Obornik może być też przechowywany w pryzmach na polu. Układa się go warstwami, ugniatając bardzo silnie, najlepiej przez wjechanie na pryzmę wozem lub ciągnikiem. Ułożoną pryzmę trzeba przykryć warstwą ziemi i silnie ją ubić w celu ochrony obornika przed wypłukiwaniem składników pokarmowych przez wody opadowe. Do obornika przechowywanego na gnojowni lub w pryzmach na polu można dodawać superfosfat lub mączkę fosforytową, co wzbogaca obornik w fosfor i zmniejsza straty azotu.
Stosowanie obornika Obornikiem nawozimy najczęściej rośliny o długim okresie wegetacji np. ziemniaki i buraki. Stosowanie go obecnie pod inne rośliny np. pod rzepak, gdy dysponujemy dostatecznymi ilościami nawozów mineralnych, nie jest ekonomicznie uzasadnione. Z zasady obornik powinien być przyorywany na jesień. Jednakże nie zawsze jest to możliwe, gdyż w tym czasie jest go niewiele. Dlatego jesienią stosujemy obornik pod ziemniaki, natomiast wiosną może być przyorywany pod buraki. Obornik powinno się wywozić na pole w dni chłodne, pochmurne i bezwietrzne. Po wywiezieniu należy go natychmiast roztrząsnąć i przyorać, pozostawienie bowiem obornika w kupkach lub rozrzuconego na polu, powoduje duże straty azotu.
Obornik należy przyorać na odpowiednią głębokość. Zbyt głębokie przyoranie obornika utrudnia jego rozkład, natomiast zbyt płytkie - przyspiesza. Na glebach ciężkich obornik przyoruje się na głębokość 12 16 cm, a na lekkich na 18 20 cm. Obornik, najlepiej dobrze przefermentowany, stosuje się w dawce 15-20 t/ha. Na pastwiskach należy unikać obornika bydlęcego. Najlepiej stosować obornik koński, który szybko przenika do gleby. Dawki nawozów mineralnych na użytkach zielonych nawożonych obornikiem należy w pierwszym roku zmniejszyć o 1/3 lub o połowę.
Gnojówka
Gnojówka jest to przefermentowany mocz zwierzęcy. Zawiera 0,2-0,3% azotu (N) w formach łatwo dostępnych dla roślin, 0,6% potasu (K 2 O) oraz niewielką ilość fosforu. Aby uniknąć strat azotu, należy przechowywać ją w szczelnie zamkniętych zbiornikach oraz chronić przed dostępem powietrza, a także przed nagrzewaniem się. Stosuje się ja w ilości do 10 t/ha. Rozlewając gnojówkę należy zawsze stosować nawozy fosforowe w ilości 60-80 kg P 2 O 5, w czystym składniku.
Gnojówkę można stosować bez rozcieńczenia - przedsiewnie pod rośliny okopowe, a po rozcieńczeniu wodą - pogłównie w międzyrzędzia np. buraków, lub na łąkach i pastwiskach wczesną wiosną lub zaraz po pokosie. Nawożąc pogłównie, zwłaszcza buraki, należy uważać, aby gnojówka nie dostawała się na liście, gdyż może je poparzyć, szczególnie jeżeli zawiera dużo amoniaku lub gdy jest długo przechowywana. Gnojówkę rozcieńczamy stosując na jedną jej część 2-3 części wody. Po zastosowaniu gnojówki na gruntach ornych, należy ją natychmiast wymieszać z glebą, aby zapobiec stratom azotu. Do rozlewania gnojówki niezbędne są specjalne urządzenia, jak beczkowozy czy rozlewacze.
Gnojowica
Gnojowica jest nawozem zbliżonym w swoim działaniu do gnojówki, składa się z moczu, kału i wody używanej do spłukiwania stanowisk w oborach czy chlewniach bezściołowych. Skład chemiczny gnojowicy zależy od rodzaju zwierząt, ich wieku oraz od sposobu ich żywienia.
Gnojowica w świeżej masie zawiera: Gnojowica bydlęca: 0,31 0,50% N, 0,15 P 2 O 5 0,33% K 2 O Gnojowica trzody chlewnej: 0,30-0,50% N, 0,11-0,15% P 2 O 5 0,17-0,25% K 2 O Około 50-60% azotu znajdującego się w gnojowicy występuje w formie mineralnej.
Gnojowica przechowywana jest w specjalnych zbiornikach, w których ulega fermentacji. Już po kilku dniach przechowywania może być stosowana do nawożenia pól w dawkach 20 000 40 000 l na 1 ha ( 20-30 t/ha, max 50 t/rok). Podobnie jak przy gnojówce należy równolegle stosować nawożenie fosforowe w ilości 40-60 kg P 2 O 5. Na łąkach i pastwiskach gnojowicę stosuje się, z konieczności, pogłównie tj. wczesną wiosną lub po każdym pokosie czy wypasie, a na gruntach ornych najczęściej przedsiewnie, chociaż może też być stosowana pogłównie. Do rozlewania gnojowicy służą beczkowozy. Można ją również rozlewać za pomocą deszczowni.
Gnojowica jest mieszaniną kału i moczu w naturalnym stosunku dla danego gatunku lub grupy użytkowej zwierząt. Powstaje ona w pomieszczeniach przystosowanych do utrzymywania zwierząt bez ściółki. W gnojowicy z reguły pewien udział stanowi woda. Powinna to być jednak wyłącznie woda używana do higieny pomieszczeń i to w ograniczonej ilości (około 10 l /SD/ dobę), której nie można skierować do oddzielnych zbiorników. Zbyt duży udział wody w gnojowicy zwiększa koszt jej magazynowania i stosowania.
Gnojowica bez udziału wody lub z małym jej udziałem zawiera przeciętnie 6-8% suchej masy. W 1 m3 (1 tonie, ciężar właściwy gnojowicy = 1) takiej gnojowicy znajduje się przeciętnie 3-4 kg azotu, 2-3 kg fosforu (P2O5) i 3-4 kg potasu (K2O). Ponadto w gnojowicy, podobnie jak w oborniku, występuje wapń, magnez oraz niezbędne w żywieniu roślin mikroelementy i substancja organiczna.
Wartość nawozowa gnojowicy Fosfor i potas w gnojowicy są tak samo dostępne dla roślin jak w nawozach mineralnych (równoważnik nawozowy = 1).Podobnie też jak w przypadku gnojówki, składniki te odejmujemy w całości od planowanej dawki fosforu i potasu pod daną roślinę w roku stosowania gnojowicy. Azot jest znacznie lepiej wykorzystywany przez rośliny z gnojowicy niż z obornika, słabiej natomiast niż z nawozów mineralnych. A ponadto działanie tego składnika zależy od terminu i sposobu stosowania gnojowicy (przedsiewnie, pogłównie).
Na podstawie wyników wieloletnich doświadczeń z nawożeniem gnojowicą różnych roślin, dla N gnojowicy zaleca się następujące wielkości równoważników nawozowych: 70 przy stosowaniu gnojowicy na wiosnę pod rośliny jarego siewu lub sadzenia, 50 przy stosowaniu gnojowicy jesienią pod pszenicę ozimą i rzepak oraz pod rośliny jarego siewu lub sadzenia; wiosną pogłównie na zboża ozime lub jare (przy zachowaniu ścieżek przejazdowych i przy pomocy węży rozlewowych); wiosną i latem pogłównie na łąki kośne (nie zaleca się stosowania gnojowicy na pastwiskach), na trawy i mieszanki koniczyny lub lucerny z trawami, w uprawie polowej, latem pod poplony ścierniskowe niemotylkowe,
40 przy stosowaniu gnojowicy jesienią pod żyto i pszenżyto.
Ze względu na duży udział w gnojowicy składników w formie łatwo dla roślin przyswajalnej, powinna ona być traktowana jako substytut nawozów mineralnych, gdzie poszczególne składniki gnojowicy zastępować będą te same składniki w nawozach mineralnych. Nie wolno stosować gnojowicy niezależnie od przyjętego w gospodarstwie poziomu nawożenia mineralnego, dlatego tylko aby się jej pozbyć. Oprócz straty dużej ilości składników nawozowych, stwarza to niebezpieczeństwo zanieczyszczenia środowiska.
Zasady stosowania gnojowicy Przy ustalaniu wielkości dawek gnojowicy bierze się za podstawę jeden składnik, głównie azot, a przy wysokiej lub bardzo wysokiej zasobności gleby w fosfor lub w potas przyswajalny, składnik występujący w glebie w nadmiarze. Wielkość dawek gnojowicy ustala się w oparciu o dwa podstawowe czynniki: - równoważnik nawozowy, - optymalny udział azotu (lub innego składnika) w planowanej dawce N pod uprawianą roślinę.
W związku z tym nie podajemy z góry ustalonych dawek pod poszczególne rośliny, gdyż dawki te należy każdorazowo ustalić w oparciu o podane wyżej założenia. Optymalny udział azotu działającego gnojowicy w pokryciu potrzeb nawozowych roślin wyznaczono na podstawie wieloletnich doświadczeń z podstawowymi roślinami uprawnymi.
Uogólniając otrzymane wyniki można sformułować następujące zalecenia: Pod rośliny okopowe, jęczmień jary, owies i poplony ścierniskowe korzystne jest zastosowanie przynajmniej 50% ogólnej dawki azotu w postaci azotu działającego gnojowicy, w pełni możliwe jest również zastąpienie całej zalecanej dawki azotu azotem działającym gnojowicy, Pod kukurydzę zaleca się zastosowanie co najmniej 75% ogólnej dawki azotu w postaci azotu działającego gnojowicy, a bardzo dobre wyniki daje także całkowite zastąpienie azotu mineralnego azotem działającym gnojowicy, Pod pszenicę ozimą azot działający gnojowicy może stanowić do 50% ogólnej zalecanej dawki składnika,
Pod żyto i rzepak ozimy nie zaleca się stosowania na jesieni więcej niż 25% całkowitej,optymalnej dawki azotu w postaci azotu działającego gnojowicy, Na łąkach kośnych i trawach w uprawie polowej nie zaleca się stosowania więcej niż 50% całkowitej, optymalnej dawki azotu w postaci azotu działającego gnojowicy. Gnojowica na wymienionych użytkach powinna być stosowana najpóźniej w ciągu 7 dni po sprzęcie pokosu. W przeciwnym razie dochodzi do zanieczyszczenia paszy (siana) resztkami frakcji stałej gnojowicy.
W oparciu o podane wyżej zasady można każdorazowo ustalić wielkość dawek gnojowicy odpowiednio do potrzeb nawozowych roślin w konkretnych warunkach uprawy. Jest to jedyny poprawny sposób naliczania wielkości dawek gnojowicy. Unikać należy natomiast operowania dawkami sztywnymi na wzór np. ustalania wielkości dawek obornika.
Komposty
Komposty przygotowuje się z różnego rodzaju odpadów gospodarskich, np. z plew, liści, łętów, zielonych chwastów, słomy, torfu, fekaliów, zmiotków ze stodół, odpadków przemysłu rybnego, mięsnego itp. Chwasty, które już wytworzyły nasiona oraz zmiotki ze stodół czy magazynów należy przed ułożeniem na pryzmie kompostowej sparzyć wrzącą wodą. Komposty z resztek roślinnych zawierają przeciętnie: 0.3% N, 0,2% P 2 O 5 0,4% K 2 O w świeżej masie.
Ostatnio coraz częściej do produkcji kompostów używa się wszelkiego rodzaju odpadów miejskich, np. śmieci czy ścieków. Pryzmę kompostową należy zakładać w miejscu ocienionym i suchym. Szerokość pryzmy powinna wynosić 1.5 2.0 m, a wysokość nie może przekraczać 1 m. Odpady gospodarskie układa się warstwami i przesypuje ziemią. Do układanej pryzmy kompostowej można dodawać nawozy fosforowe, wapniowe czy gnojówkę. Ułożoną pryzmę trzeba przykryć ziemią i kompostować przez rok. W tym czasie trzeba ją polewać wodą, gnojówką lub gnojowicą oraz raz albo dwa razy w ciągu roku przerobić łopatą lub mechanicznie.kompostem można nawozić wówczas, gdy masa kompostowa będzie jednorodna.
Kompost należy stosować przede wszystkim pod warzywa oraz pod rośliny okopowe, a także na łąkach. Zalecana dawka wynosi od 30 do 40 t na 1 ha, a wartość nawozowa zależy od surowców, z jakich został przygotowany. Komposty mają szczególne znaczenie w gospodarstwach ekologicznych.
Słoma
Słoma jako nawóz organiczny jest wykorzystywana głównie w gospodarstwach posiadających mało inwentarza żywego, a więc nie produkujących obornika. Słoma zawiera około 90% suchej masy. Zawartość składników pokarmowych w świeżej masie wynosi: 0,5 0,7% N, 0,20% P 2 O 5, 1,5 K 2 O. Ponieważ słoma zawiera stosunkowo mało azotu, należy przyorywać ją razem z dodatkiem azotu (na 100 kg słomy stosuje się 1,5 kg N), w postaci nawozów mineralnych, gnojówki lub gnojowicy co przyspiesza jej rozkład w glebie. Przyorywanie słomy bez dodatku azotu może okresowo pogorszyć wzrost i rozwój uprawianej rośliny na skutek niedoboru azotu w glebie. Słomę przed przyoraniem należy pociąć na dłuższą sieczkę.
Inne nawozy organiczne
Dosyć ważnym źródłem substancji organicznej są resztki pożniwne. Po zbiorze roślin uprawnych pozostają na polu korzenie, ścierń i opadłe liście, a przy zbiorze kombajnowym również plewy, strączyny, łuszczyny. Im większe otrzymuje się plony, tym więcej resztek pożniwnych pozostaje na polu, a więc tym więcej zostanie przyoranych. Również sposób zbioru, a szczególnie wysokość koszenia, decyduje o ilości pozostawianych przez rośliny resztek. Najwięcej resztek pożniwnych (5,0 10,0 t suchej masy) pozostawiają rośliny motylkowe wieloletnie, mniej (3,0 4,0 t) rośliny motylkowe grubonasienne, a najmniej (około 2,5 t suchej masy na 1 ha) rośliny okopowe. Jednocześnie resztki te różnią się dosyć znacznie zawartością składników mineralnych.