TRANSPORT DROGOWY ZWIERZĄT GOSPODARSKICH NA DŁUGICH DYSTANSACH

Dr inż. MONIKA GĘBSKA Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 1 TRANSPORT DROGOWY ZWIERZĄT GOSPODARSKICH NA DŁUGICH DYSTANSACH Transport zwierząt gospodarskich jest nieodłącznym elementem produkcji zwierzęcej. Zwierzęta przewożone są z gospodarstwa do innego gospodarstwa, z gospodarstwa do punktu skupu, ubojni lub miejsca gromadzenia zwierząt. Niektóre zwierzęta są przewożone tylko raz w ciągu życia, inne wielokrotnie, np. w celu dalszego tuczu, rozrodu, na wystawy hodowlane lub pokazy. Wraz z koncentracją produkcji rolniczej postępuje koncentracja i pionowa integracja sektora przetwórstwa mięsa, a w konsekwencji wydłużają się dystanse dzielące miejsce pochodzenia zwierząt od ich miejsca przeznaczenia. Dodatkowo czynniki ekonomiczne, takie jak korzystniejsze ceny na odległych rynkach, wzbudzają chęć transportowania żywych zwierząt (tab. 1 i 2). Statystyki dotyczące przewozu zwierząt na terenie Unii Europejskiej i spoza niej wskazują, że liczba wszystkich transportowanych żywych zwierząt gospodarskich w latach 2005-2009 wzrosła o 15%. Zmalała jedynie liczba transportowanych koni (tab. 3). Szczególnie duże odległości muszą pokonać zwierzęta transportowane między krajami. Szacuje się, że około 6 mln zwierząt gospodarskich jest transportowanych podczas ekstremalnie długich podróży na obszarze Unii Europejskiej lub z (do) krajów trzecich z przeznaczeniem na ubój albo do dalszego chowu. Wiele z tych podróży trwa ponad 30 h, a niekiedy nawet 70 h, czyli Tabela 1. Ceny wieprzowiny, wołowiny i baraniny oraz prosiąt w wybranych krajach Europy Państwo Ceny [euro/100 kg] wieprzowina wołowina baranina Ceny prosiąt [euro/ szt.] Irlandia 166,4 375,2 418,2 bd. Dania 171,5 391,9 bd 41 Finlandia 173,7 380,3 bd bd. Estonia 175,6 273,4 193,4 40 Holandia 176,3 362,8 563,8 23 Belgia 181,2 332,0 523,5 34 Szwecja 183,3 400,5 421,3 59 Wlk. Brytania 184,5 409,4 495,9 47 Francja 185,0 390,0 616,0 23 Litwa 186,3 327,6 bd bd. Słowenia 190,7 373,0 394,9 bd. Polska 191,6 354,7 369,4 30 Austria 192,4 401,3 523,0 bd. Hiszpania 192,8 387,9 540,2 22 Niemcy 193,8 403,9 506,9 39 Rumunia 194,9 bd 222,5 bd. Czechy 196,3 349,7 418,2 49 Portugalia 197,0 359,5 400,0 28 Słowacja 197,4 368,2 459,3 bd. Grecja 208,1 429,4 560,4 bd. Włochy 217,3 416,4 563,8 64 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Zespół Monitoringu...2012, Boehm 2012 zgodnie z Rozporządzeniem Rady (WE) nr 1/2005 z dnia 22 grudnia 2004 r. zalicza się je do transportów długotrwałych. Rozporządzenie definiuje długotrwały (długodystansowy) transport jako przewóz zwierząt trwający już powyżej 8 h. Transport długodystansowy stanowi często ponad połowę wszystkich przewozów zwierząt. Średnio udział takich transportów w latach 2007-2009 wynosił dla bydła 57%, dla koni 68%, dla owiec 64%, jedynie w przypadku trzody chlewnej był niższy i wynosił 40% (tab. 4). Tabela 3. Liczba zwierząt transportowanych na terenie Europy w latach 2005-2009 Żywiec rzeźny 2005 2007 2009 Dynamika [%] 2005-2009 Bydło 3 973 008 4 222 859 4 299 255 + 8 Trzoda chlewna 1 643 837 21 696 563 27 802 500 +70 Owce 4 209 196 9 112 233 4 335 078 +3 Konie 176 348 224 449 147 122-17 w tym konie>24 h 58 224 67 739 39 371-33 Razem 10 002 389 35 256 104 36 583 955 +15 Źródło: opracowanie własne na podstawie Gebresenbet i in. 2010 Tabela 4. Struktura transportów zwierząt gospodarskich pod względem czasu ich trwania w obrębie Europy w latach 2007-2009 Gatunek 2007 2008 2009 < 8 h 8-24 (29 h) >24 h lub > 29 h Państwo <8 h 8-24 h >24 h <8 h 8-24 (29 h) >24 lub >29 h % Bydło 42 42 16 39 49 12 49 45 6 Trzoda chlewna 54 44 2 57 40 3 68 29 3 Owce 35 59 6 36 60 4 38 59 3 Konie 29 50 21 30 47 23 38 43 19 GŁÓWNE KIERUNKI TRANSPORTU Tabela 2. Ceny zbóż w UE Jęczmień paszowy euro/t Kukurydza paszowa euro/t Hiszpania 261 265 Niemcy 251 255 Czechy 237 224 Polska 222 229 Średnio UE 27 191 250 Źródło: AgroTydzień 2012 Główne kierunki transportu zwierząt na trasach międzynarodowych, gdy transport trwa ponad 24 h można określić wykorzystując dane zbierane przez TRACES (Trade Control and Expert System). W przypadku trzody chlewnej państwami UE, do których trafiał import żywych zwierząt były: Włochy i Hiszpania, a poza UE ważnym kierunkiem przewozów była Rumunia i Rosja. Łącznie do tych 4 krajów trafiało 80% wszystkich transportów żywych świń podróżujących dłużej niż 24 h w 2008 i 2009 roku. Kluczowymi eksporterami trzody w tym czasie były: Niemcy, Dania i Holandia. Udział transportów długodystansowych wyjeżdżających z tych państw wzrósł od 2007 do 2009 z 56% do 83% (rys. 1). W przypadku bydła w ostatnich latach głównym importerem była Hiszpania (42-53%), Holandia (16-20%), Włochy (12-17%) oraz Grecja (3-9%). Łącznie te cztery kraje importowały ponad 85% bydła. Eksporterami bydła o największym

2 TRZODA CHLEWNA BYDŁO 1,76 1,71 3,75 3,63 3,55 3,28 1,94 b.d 2,17 4,16 1,93 3,88 Rysunek 1. Główne kierunki transportu bydła i trzody chlewnej w Europie [ /kg] znaczeniu w latach 2007-2009 były: Irlandia, Litwa, Polska, Rumunia oraz Wielka Brytania. Na rysunku 1 przedstawiono główne kierunki przewozu bydła w 2009 roku. W przypadku owiec krajami importującymi były: Włochy (50-60%), Grecja (7-13%), Hiszpania (10-12%) i Francja (9-17%). Łącznie cztery kraje skupiały co roku przynajmniej 86% wszystkich transportów owiec. Do państw eksportujących ten gatunek zwierząt należały: Hiszpania, Węgry, Polska i Rumunia, z udziałem odpowiednio 10-12%, 9-17%, 7-13% i 50-60%. W latach 2007-2009 jedynym gatunkiem, w przypadku którego odnotowano zmniejszenie się liczby transportowanych zwierząt z 65 000 do 39 000 sztuk były konie, prawdopodobnie wyniku nasilonych kampanii społecznych uwrażliwiających konsumentów na los tych zwierząt. Tradycyjnie najważniejszymi importerami koni rzeźnych nadal były: Włochy (81-85%) i Francja (4-5%). Przewożone konie pochodziły przede wszystkim z Polski (40-63%), Rumunii (14-25%) i Hiszpanii (11-17%) (rys. 2). RYZYKA W TRANSPORCIE ŻYWYCH ZWIERZĄT Transport żywych zwierząt różni się znacząco od transportu dóbr materialnych. Jest obarczony ryzykiem narażenia zwierząt na stres i cierpienie. Ryzyko podczas transportu wynika z kilku przyczyn. Może pojawić się reakcja stresowa będąca odpowiedzią na postępowanie obsługi podczas załadunku oraz na warunki transportu, takie jak zagęszczenie zwierząt, brak ściółki, zmianę warunków świetlnych, nieznajomość otoczenia itp. Jeśli zwierzęta nigdy wcześniej nie były przepędzane, nie wychodziły na zewnątrz budynku, nie miały do czynienia ze środkami transportu strach i stres są silniejsze. Podczas transportu zwierzęta mają ograniczony dostęp do wody i paszy, są wystawione na działanie zmiennych warunków klimatycznych, na hałas, wibracje, wstrząsy, spaliny, ruch pojazdu, działanie sił odśrodkowych i wzrost napięcia mięśniowego w celu utrzymania postawy pionowej. OWCE I KOZY brak danych nt cen koni KONIE 3,69 6,16 5,64 2,20 5,40 5,60 Rysunek 2. Główne kierunki transportu owiec, kóz i koni w Europie [ /kg]

Pojawia się ryzyko odwodnienia, głodu i zmęczenia wzrastające wraz z wydłużaniem się czasu transportu. Rośnie także ryzyko przegrzania lub wyziębienia organizmu oraz pojawia się ryzyko fizycznego okaleczenia, szczególnie gdy na czas transportu łączy się zwierzęta pochodzące z różnych grup produkcyjnych i gospodarstw. Ekonomiczne straty powstałe w wyniku źle przeprowadzonego lub zbyt długo trwającego transportu są ogromne. Jednym z najpoważniejszych skutków stresu przeżywanego przez zwierzęta jest utrata masy ciała. Podczas godzinnej podróży może dojść do ubytku masy sięgającego 5%, zaś po długodystansowym transporcie (trwającym powyżej 24 h) utrata masy może przekroczyć nawet 7,5% [Gaworski 2009]. Poza utratą wagi w wyniku transportu często dochodzi do stłuczeń tkanek podskórnych, a po długodystansowym transporcie także uszkodzeń mięśni [Kupczyński 2010]. Wzmożona aktywność motoryczna przy wysiłku mięśniowym może także powodować stres u zwierząt [Gaworski 2009]. Nawet niewielki wysiłek związany z przepędzaniem zwierząt powoduje wzrost poziomu kortyzolu we krwi, a podczas transportu zwierząt pojawia się wzmożony wysiłek i występuje równocześnie wiele czynników stresogennych. Dochodzi do odchyleń w homeostazie organizmu, czego efektem może być wystąpienie chorób klinicznych i infekcji, takich jak: gorączka transportowa (infekcja bakteryjna spowodowana zmęczeniem) [Kolbuszewski, Rokicki 1999], rumień transportowy (zaczerwienienie skóry spowodowane kontaktem z moczem. pojawiający się wskutek zbyt małej ilość i złej jakości ściółki) lub tężyczka transportowa (rozstrój organizmu w wyniku braku pożywienia i wody) [Kolbuszewski, Rokicki 1999]. Bezpośrednimi stratami dotykającymi przewoźników, pojawiającymi się w efekcie złych warunków transportu są upadki zwierząt, które w przypadku świń w transportach trwających poniżej 8 h szacuje się na 0,03-0,5% [Eckert 2008]. Do około 70% upadków dochodzi już w ciężarówkach. Ponieważ pozostałe 30% zdarza się po przybyciu do miejsca docelowego koszty tych zdarzeń ponoszą odbiorcy rolnicy lub ubojnie. Straty powstałe w wyniku upadków szacowane są na mln euro. W firmach zajmujących się przetwórstwem mięsa starty wynikają także z pogorszenia jakości mięsa po uboju. W wyniku stresu transportowego występuje wodnistość mięsa PSE (pale, soft, exudative) i DFD (dark, firm, dry). Rośnie także kwasowość mięsa mogąca wykluczyć jego przydatność do przetwórstwa [Gebresenbet i in. 2010]. Do ryzyk związanych z transportem długodystansowym zwierząt należy zaliczyć także ryzyko epidemiologiczne, polegające na możliwości rozprzestrzenianiu chorób zakaźnych. Z powyższych względów zapewnienie właściwego poziomu dobrostanu zwierząt podczas transportu jest kluczowym zadaniem i leży w kręgu zainteresowań rolników, przedstawicieli przetwórstwa mięsa, konsumentów, całych społeczeństw i ich rządów. REGULACJE PRAWNE UE Gwarantem dbałości o prawidłowe warunki transportu zwierząt są regulacje prawne istniejące na poziomie UE i Polski. W ostatnich kilku latach akty prawne z tego zakresu uległy znacznemu doprecyzowaniu i rozbudowie. Podstawowym aktem regulującym transport zwierząt na terenie Unii Europejskiej jest Dyrektywa Rady 91/628 z dnia 19 listopada 1991 roku o ochronie zwierząt podczas transportu znowelizowana Dyrektywą 95/29/WE z dnia 29 czerwca 1995 roku. Dotyczy ona zasad przemieszczania zwierząt wszystkimi dostępnymi środkami transportu i zawiera jednolite przepisy oraz szczegółowe postanowienia dla wszystkich przewoźników. 3 Zgodnie z treścią tej dyrektywy, na terenie UE dozwolony jest transport w warunkach wykluczających niepotrzebne cierpienie zwierząt lub niewłaściwe ich traktowanie. Podmioty uczestniczące w procesie transportu zwierząt muszą być zarejestrowane i posiadać autoryzację właściwych organów państwa, dysponować właściwie przeszkolonym personelem oraz środkami transportu odpowiadającymi wymaganiom określonym w dyrektywie. Konstrukcja środka transportu powinna pozwolić na opiekę nad zwierzętami i przeprowadzenie kontroli ich stanu. Zgodnie z dyrektywą zwierzęta dopuszczone do transportu muszą być zdolne do podróży. Zwierzęta chore, zranione lub ciężarne nie powinny być transportowane z wyjątkiem ściśle wyszczególnionych okoliczności [Dyrektywa Rady z 29 czerwca 1995]. Dyrektywa ta zezwala na przedłużenie czasu transportu powyżej 8 h. Maksymalny czas podróży to 24 h. W sytuacji, gdy przewidziano dłuższy przewóz, po tym czasie zwierzęta powinny być poddane wyładunkowi i mieć postój nie krótszy niż 24 h w tzw. punkcie kontrolnym, w którym powinny zostać napojone, nakarmione i skontrolowane przez lekarza weterynarii. Drugim kluczowym aktem prawnym jest Rozporządzenie Rady (WE) Nr 1255/97 z dnia 25 czerwca 1997 roku dotyczące kryteriów wspólnotowych dla miejsc postoju oraz zmieniające plan trasy określony w załączniku do dyrektywy 91/628/EWG z dnia 19 listopada 1991 rok. Rozporządzenie to ustala kryteria działania dla punktów kontrolnych, czyli miejsc odpoczynku transportowanych zwierząt. Rozporządzenie weszło w życie 1 stycznia 1999 roku. Punkty kontrolne powinny mieć narzędzia do oczyszczenia i dezynfekcji pomieszczeń i budynków, a także rampy do załadunku i rozładunku zwierząt. W rozporządzeniu określono częstotliwość czynności mających na celu oczyszczenie i dezynfekcję pomieszczeń oraz sposób postępowania ze zwierzętami znajdującymi się w punktach postojowych [Rozporządzenie Rady z 25 czerwca 1997]. Podwyższone wymogi dotyczące pojazdów kołowych służących do długodystansowego przewozu zwierząt gospodarskich wprowadziło Rozporządzenie Rady (WE) Nr 411/98 z dnia 16 lutego 1998 roku w sprawie dodatkowych norm ochrony zwierząt obowiązujących w pojazdach kołowych, używanych do przewozu zwierząt w czasie dłuższym niż osiem godzin. Rozporządzenie to precyzuje zasady stosowania w pojazdach ściółki, określa wymogi co do sprzętu służącego przechowywaniu i podawaniu paszy, wentylacji gwarantującej swobodny przepływ czystego powietrza i utrzymującej wewnątrz środka transportowego odpowiednią temperaturę, przegród ułatwiających tworzenie wydzielonych przedziałów oraz urządzeń do pojenia zwierząt [Rozporządzenie Rady z 16 lutego 1998]. Najnowsze Rozporządzenie Rady (WE) nr 1/2005 z dnia 22 grudnia 2004 roku w sprawie ochrony zwierząt podczas transportu i związanych z tym działań miało na celu ograniczenie długodystansowego transportu zwierząt. Dopuszczono transport trwającego maksymalnie 24 h (29 h) pod warunkiem, korzystania ze środka transportu wyposażonego w stały dostęp do wody, monitorowania temperatury i wymiany powietrza z uwzględnieniem norm dla poszczególnych gatunków zwierząt. Bardzo istotną zmianą w treści rozporządzenia było wprowadzenie zakazu transportu prosiąt w wieku poniżej 3 tyg. oraz loch w ostatnim tygodniu ciąży na dystansie powyżej 100 km. Uległy zaostrzeniu przepisy w zakresie traktowania zwierząt podczas załadunku i wyładunku, a także zaistniała konieczność wyposażenia pojazdów w urządzenia usprawniające te czynności [Rozporządzenie Rady 9 sierpnia 2004]. Firmy transportowe specjalizujące się w przewozie zwierząt trwającym powyżej 8 h zobowiązane są wyposażyć pojazdy w urządzenia nawigacji satelitarnej.

4 Fotografia 1. Nowoczesny samochód do przewozu żywych zwierząt, wyposażony w rampę załadunkową. Foto: K. Świecka AKTY PRAWNE OBOWIĄZUJĄCE W POLSCE Polska należy do Wspólnoty Europejskiej i tym samym aktualne krajowe akty prawne są spójne z prawodawstwem UE. Podstawowym aktem prawnym regulującym w Polsce zasady traktowania zwierząt, jest ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku o ochronie zwierząt, która ukazała się w Dzienniku Ustaw z 2003 roku, nr 106, poz. 1002. Znowelizowano ją we wrześniu 2011 roku. Zagadnienie transportu zwierząt jest w tej ustawie także zapisane transport zwierząt hodowlanych i rzeźnych, przewożonych na targowiska, przepędzanych lub przenoszonych nie będzie skutkować ich zbędnym cierpieniem ani stresem. Zdecydowanie zabronionym jest ranienie i okaleczanie zwierząt, bicie i stosowanie uwięzi powodujących okaleczenie ciała lub cierpienie. Opisane w tym akcie prawnym zasady nawiązują do Rozporządzenia Rady Wspólnoty Europejskiej nr 1/2005. Znajdują się tu reguły przeprowadzania kontroli, wydawania zezwoleń, licencji i świadectw związanych z transportem zwierząt. Ustawa określa również cechy szkoleń dla osób zajmujących się przewozem zwierząt [Ustawa z 21 sierpnia 1997]. 16 września 2011 roku uchwalono Ustawę o zmianie ustawy o ochronie zwierząt oraz ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. 2011, nr 230, poz. 1373). Nowelizacja pojawiła się w związku z koniecznością uregulowania prawnych kwestii w obliczu zmian zachodzących w świadomości społecznej i braku zgody na dotychczasowe rozwiązania prawne [Ustawa... 2011]. Konsekwencją tej ustawy, jest Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie szczególnych warunków i sposobu transportu zwierząt z dnia 6 października 2003 roku (Dz.U. nr 185, poz. 1809). Rozporządzenie to precyzuje warunki i sposób przewozu zwierząt kopytnych, drobiu, ptaków domowych, królików, kotów, psów i innych ssaków i ptaków. Określa dopuszczalny czas transportu dla poszczególnych gatunków zwierząt, minimalny wiek zwierząt wymagany do zakwalifikowania ich do transportu, częstotliwość i czas trwania postojów. Rozporządzenie nadmienia o konieczności planowania trasy transportu zwierząt, wymaganiach stawianych środkom transportu oraz sposobie radzenia sobie ze zwierzętami chorymi i padłymi. Przepisy te odnoszą się do transportu zwierząt dla celów zarobkowych. Zgodnie z przepisami, w przypadku transportu długodystansowego, przewoźnik przed wyjazdem jest zobligowany przedstawić powiatowemu lekarzowi weterynarii odpowiedniemu dla miejsca wysyłki plan trasy. Lekarz weterynarii zobowiązany jest zaakceptować plan trasy i przekazać informację o transporcie zwierząt korzystając z systemu informacji ANIMO. System ANIMO (ang. ANImal MOvement system) jest systemem komputerowym służącym do śledzenia przemieszczania zwierząt. ANIMO jest wykorzystywany przez państwa członkowskie UE i służy tzw. wzajemnej informacji weterynaryjnej. Plan trasy po dołączeniu do innych dokumentów musi towarzyszyć przesyłce zwierząt. Przewoźnik ma obowiązek uwzględnić w planie trasy miejsca postoju (punkty kontrolne), w których zwierzęta są pojone i karmione. Rolą powiatowego lekarza weterynarii jest skontrolowanie zdrowia zwierząt i jeśli są we właściwej kondycji zezwolenie na transport. Plan trasy sporządzony w oryginale po zakończeniu transportu trafia do lekarza powiatowego, zaś kopię przechowuje przewoźnik przez 3 lata. Omawiane rozporządzenie definiuje wymagania w zakresie wyposażenia środków transportu. Samochody służące do transportu zwierząt, powinny być do tego celu przystosowane. Muszą być odpowiednio duże, powierzchnia musi umożliwić zajęcie swobodnej pozycji przez zwierzęta (fot. 1). Ściany i zadaszenie mają służyć jako izolacja przed niesprzyjającymi warunkami atmosferycznymi, konstrukcja samochodu powinna zapewnić prawidłową wentylację i wymianę powietrza. Wyposażenie powinno obejmować miejsca do pojenia i karmienia zwierząt. Środki transportu powinny być tak przystosowane, aby możliwe było swobodne ich mycie i dezynfekcja oraz zabezpieczenie przed wyciekami odchodów i ściółki. Istotne jest, aby na czas transportu podzielić zwierzęta ze względu na wiek, płeć, gatunek oraz oddzielić zwierzęta agresywne. Wyjątkiem są samice z nieodsadzonymi młodymi. Rozporządzenie bezpośrednio określa sposób pokrycia podłogi ściółką, tak by zapewniała ona przyczepność kończyn i minimalizowała ryzyko zranień. Podkreślona jest konieczność stosowania specjalnych urządzeń do załadunku i wyładunku zwierząt (wind, ramp). Regulacji podlegają także normy czasu trwania podróży, częstotliwości i czasu trwania postojów oraz dopuszczalnej prędkości pojazdów. Zalecany czas transportu zwierząt nie powinien przekraczać 8 h, ale może być on wydłużony. Warunkiem jest wyposażenie środków transportu w wentylację, pozwalającą na utrzymanie odpowiedniej temperatury oraz obiegu powietrza niezależnie od warunków zewnętrznych, przegrody oraz przyłącza do wody. Istotna jest wystarczająca warstwa ściółki. Średnia prędkość pojazdu wiozącego zwierzęta nie może być większa niż 60 km/h na drogach lokalnych, a jeśli trasa przebiega autostradami maksymalnie może ona wynosić 90 km/h [Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 6 października 2003]. Według rozporządzenia transport może zostać wydłużony o maksymalnie 2 h, a jeśli w tym czasie zwierzęta dotrą do miejsca przeznaczenia. Ponadto, treść rozporządzenia uwzględnia sposób reagowania w sytuacjach, gdy w czasie transportu dojdzie do choroby lub upadku zwierząt. Zwierzęta chore powinny mieć wtedy zapewnioną pomoc weterynaryjną.

5 uzyskiwanych cenach. Ze względu na powiązanie nasilenia stresu z długością transportu, powinien on odbywać się w możliwie jak najkrótszym czasie, czyli przekładać się na długość trasy, właściwą organizację i przygotowanie transportu. Ponieważ także rodzaj i przystosowanie środka lokomocji, stopień wrażliwości zwierząt, ich wiek, pora roku i dnia mają wpływ na reakcję zwierząt powyższe zagadnienia powinno brać się pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o ich przemieszczaniu. Należy unikać transportowania zwierząt przy skrajnych temperaturach, upałach lub silnych mrozach. Komisja Europejska w ostatnich latach nasiliła działania legislacyjne i aktualnie obowiązujące regulacje prawne dotyczące transportu są bardzo szczegółowe i powinny być wystarczające do zapewnienia dobrostanu transportowanych zwierząt jeśli będą w pełni przestrzegane. Fotografia 2. Wyładunek tuczników Foto: M. Gębska W ostatnim czasie zaostrzono także przepisy związane z wymaganiami stawianymi osobom odpowiedzialnym i zaangażowanym w proces transportu zwierząt. Znalazło to odzwierciedlenie w Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 sierpnia 2004 roku w sprawie warunków i trybu potwierdzania kwalifikacji kierowców i konwojentów zatrudnionych przy transporcie zwierząt (Dz.U. Nr 185, poz. 1914). Szkolenie dla konwojentów odbywa się w formie kursów obejmujących szeroką tematykę, w tym znajomość legislacji krajowej i tej obowiązującej w krajach członkowskich UE w zakresie ochrony zwierząt podczas transportu, planowania trasy, dokumentacji niezbędnej w czasie transportu, załadunku i rozładunku, zabiegów pielęgnacyjnych przy zwierzętach (karminie, pojenie), zmniejszenia stresu, postępowania w sytuacji zachorowań lub upadłości zwierząt i wielu innych kwestii związanych z utrzymaniem jak najlepszych warunków transportu [Rozporządzenie z 6 października 2003]. Egzamin odbywa się w obecności 3-osobowej komisji powołanej przez powiatowego lekarza weterynarii, odpowiedniego dla miejsca szkolenia. Warunkiem przystąpienia do egzaminu jest odbycie praktyk uwzględnionych w programie szkolenia. Osoby sprawujące opiekę nad zwierzętami, które wcześniej zdobyły wymagane kwalifikacje, mogą na tej podstawie ubiegać się o przyznanie licencji bez konieczności zdawania egzaminu. Uzyskanie licencji jest utrudnione, gdy powiatowy lekarz weterynarii posiada informację o nieprawidłowościach, których dopuściła się osoba ubiegająca o ten dokument. Co istotne, komplet tych dokumentów muszą posiadać rolnicy, którzy samodzielnie transportują zwierzęta na trasie pow. 65 km. Uzyskane licencje są honorowane na terenie całej UE. Brak licencji skutkuje sankcjami, tj. grzywna lub areszt [Rozporządzenie z 6 października 2003]. PODSUMOWANIE Transport zwierząt żywych jest bardzo natężony i mimo wysiłków nie maleje, a wręcz przeciwnie nasila się nawet na długich dystansach. Przyczyną tego stanu są czynniki ekonomiczne znaczne różnice w kosztach produkcji i Literatura AgroTydzień. 2012, nr 258 (17 września), [www.analizy.bgz.pl/files/ analysis/356dd9bc093223e73881283329804e04.pdf]. Boehm R. 2012: Ceny prosiąt w krajach UE. [www.portalhodowcy.pl], odczyt 17.10.2012. Dyrektywa Rady 91/628 z dnia 19 listopada 1991 roku o ochronie zwierząt podczas transportu. Dyrektywa Rady 95/29/EC z dnia 29 czerwca 1995 r. zmieniająca Dyrektywę 91/628/EEC o ochronie zwierząt podczas transportu. Eckert R. 2008: Transport zwierząt bardziej rygorystyczne przepisy. Trzoda Chlewna, nr 6, s. 28-30. Gaworski M. 2009: Transport bydła. Hoduj z głową bydło, nr 5(41), s. 78. Gebresenbet G., Baltussen W., Sterrenburg P., Roest K., Nielsen K. 2010: Evaluation of the feasibility of a certification scheme for high quality control posts. Final report SANCO/D5/2005/SI2.548887, May. Kolbuszewski T., Rokicki E. 1999: Higiena zwierząt. Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa, s. 81. Kołacz R. 2010: Minimalne wymogi w zakresie transportu świń. Trzoda Chlewna, nr 10/2010, s. 75-78. Kupczyński R. 2010: Bezpieczny transport bydła. Top Agrar 2010, nr 3, s. 42. Rozporządzenie Rady (WE) Nr 1255/97 z dnia 25 czerwca 1997 roku dotyczące kryteriów wspólnotowych dla miejsc postoju oraz zmieniające plan trasy określony w załączniku do dyrektywy 91/628/ EWG z dnia 19 listopada 1991 rok. Rozporządzenie Rady (WE) Nr 411/98 z dnia 16 lutego 1998 roku w sprawie dodatkowych norm ochrony zwierząt obowiązujących w pojazdach kołowych, używanych do przewozu zwierząt w czasie dłuższym niż osiem godzin. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie szczególnych warunków i sposobu transportu zwierząt z dnia 6 października 2003 roku. Dz.U. nr 185, poz. 1809. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 sierpnia 2004 roku w sprawie warunków i trybu potwierdzania kwalifikacji kierowców i konwojentów zatrudnionych przy transporcie zwierząt. Dz.U. Nr 185, poz. 1914. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1/2005 z dnia 22 grudnia 2004 roku w sprawie ochrony zwierząt podczas transportu i związanych z tym działań Ustawa o ochronie zwierząt z dnia 21 sierpnia 1997 r. Dz.U. 2003, nr 106, poz. 1002. Ustawa o zmianie ustawy o ochronie zwierząt oraz Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Dz.U. 2011, nr 230, poz. 1373.. www.biznesweterynaryjny.pl/nr/prawo_i_biznes/nowelizacja_ustawy_o_ ochronie.html, odczyt 06.03.2012. Zespół Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych, Notowania nr 38 z dnia 21.09.2012 http://www.netb.pl/rynki/notowania_mieso/ no1238md.pdf