Wraz z siecią dolinek smuŝnych pełnią one współcześnie funkcję koryta Wisły przy wyŝszych stanach wody. Starorzecza w strefie zawala, nie ulegają odświeŝaniu, ponadto znajdują się w strefie zabudowy (np. Łacha Kuligowska) lub na trasie jej ekspansji. Braku regulacji statusu prawnego tych obiektów moŝe prowadzić do ich przyśpieszonej antropogenicznie degradacji. Oprócz starorzeczy, ochronie krajobrazowej powinna podlegać strefa krawędzi i stoku tarasu nadzalewowego. Wraz z obniŝeniami podkrawędziowymi, strefy te tworzą malowniczą, dobrze zachowaną granicę krajobrazową pomiędzy tarasem zalewowym i nadzalewowym. 2.3. Klimat Stan i funkcjonowanie Do opisu klimatu obszaru opracowania skorzystano z informacji zawartych w Studium (2004) oraz mapy szaty roślinnej, wykonanej na podstawie kartowania terenowego w 2008 roku w skali 1:5 000. Klimat analizowanego terenu związany jest z połoŝeniem w obrębie Warszawy, gdzie warunki klimatyczne modyfikowane są pod wpływem środowiska miejskiego, co przyczynia się do podwyŝszenia temperatury, zmniejszenia wilgotności powietrza, zwiększenia liczby dni z opadem oraz zmniejszeniem prędkości wiatru. Podstawowe elementy klimatu dla Warszawy przedstawiono w tabeli 2.1. Średnie roczne sumy opadów w Warszawie wahają się od około 500 mm do powyŝej 600 mm. Są one wyraźnie większe w porównaniu z opadami Niziny Mazowieckiej ze względu na zmniejszenie prędkości przemieszczania się mas powietrza oraz zwiększoną kondensację pary wodnej w mieście w wyniku zanieczyszczenia powietrza. Dopływ energii słonecznej w ciągu roku jest nierównomierny. Energia słoneczna otrzymywana w miesiącach zimowych stanowi około 6,3% sumy rocznej, w letnich dochodzi do 45,7%. W Warszawie przewaŝają wiatry z sektora zachodniego (24,7%). DuŜy udział mają takŝe wiatry północno-zachodnie (10,7%) w ciepłej porze roku oraz południowo-zachodnie (10,5%) w chłodnej porze roku. Warunki te na analizowanym terenie zmieniają się lokalnie ze względu na, intensywność zabudowy, pokrycie terenu a takŝe występowanie terenów wód powierzchniowych i podmokłych oraz sąsiedztwo Wisły. W ciepłej porze roku dolina Wisły i otaczające ją tereny charakteryzują się niŝszą temperaturą niŝ pozostałe obszary. Dolina Wisły sprzyja nasileniu poziomej wymiany powietrza i przewietrzaniu. Dodatkowo na terenach niskiej zabudowy jednorodzinnej, otoczonej terenami pokrytymi zielenią, intensywność negatywnych procesów nagrzewania 31
się i zwiększania turbulencji wiatrów jest mniejsza niŝ w centralnej części miasta (ryc.2.4.). 5 Takie tereny dominują na terenie opracowania. Tabela 2.1. Charakterystyka klimatu Warszawy (Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, www.igipz.pan.pl) Cecha klimatu średnia suma opadów Wartość 534 mm średnia temperatura roczna 8,2 ºC średnia temperatura stycznia 2 ºC średnia temperatura lipca 18 ºC długość okresu wegetacyjnego 200 dni przewaŝające kierunki wiatrów W, NW średnie zachmurzenie 75% całkowite promieniowanie słoneczne 3560 MJ/m 2 wilgotność względna powietrza 78% średnia prędkość wiatru 4,1 m/s W systemie wymiany powietrza Warszawy teren opracowania połoŝony jest na styku obszaru regeneracji i zasilania, tj. zasilająco przewietrzającej rynny doliny Wisły, modyfikującej kierunek wiatru na zgodny ze spadkiem doliny tj. w kierunku północno północno-zachodnim (ryc.2.5.). MoŜna zatem stwierdzić, Ŝe na terenie opracowania panują warunki korzystniejsze pod względem klimatycznym w stosunku do intensywniej zabudowanych części miasta, zlokalizowanych w dalszej odległości od kontrastowych termicznie, a zatem dynamizujących wymianę powietrza obszarów, jak kompleksy leśne i rozległe powierzchnie wód otwartych. Na klimat lokalny terenu opracowania wpływa takŝe sąsiedztwo z rozległymi kompleksami leśnymi Mazowieckiego Parku Krajobrazowego sprzyjające intensyfikacji wymiany powietrza w Warszawie. Biernacki i Ostaszewska (1993) podkreślają, Ŝe obszar ten leŝy na trasie szerokofrontowych zboczowych spływów powietrza wzbogaconych w fitoncydy. Wskazują oni dwa rejony optymalnych dróg kanalizacji w/w spływów na trasie ciągów leśnych od Mazowieckiego Parku Krajobrazowego: (1) w rejonie Starego Anina przez rejon Zbytków w kierunku Wisły na północ od ul. Zwoleńskiej, (2) a takŝe na wysokości ElŜbietówka i Miedzeszyna w kierunku północno zachodnim przez ogrody działkowe przy ul. Borowieckiej. 5 Program ochrony środowiska m.st. Warszawy 2005 32
Ryc. 2.4. Rozkład prędkość wiatru w obrębie Zakola Wawerskiego na tle m. st. Warszawy w m/s (www.igipz.pan.pl/geoekoklimat/warszawy) 33
Ryc. 2.5. Warunki klimatyczne wybrane elementy (opracowanie ekofizjograficzne do Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m.st. Warszawy, Warszawa 2006) 34
Ponadto na terenie opracowania istotną funkcję klimatyczną spełnia równieŝ samo Zakole Wawerskie - rozległe starorzecze w północnej części terenu opracowania pokryte roślinnością trwałą podmokłe zagłębienie - przyczyniając się do intensyfikacji pionowej wymiany powietrza jako obszar kontrastowy termicznie, oraz do dynamizowania wymiany poziomej ze względu na sąsiedztwo rozległych płatów leśnych w rejonie Marysina Wawerskiego (ryc.2.5.). Jak wspomniano sąsiedztwo Wisły wpływa pozytywnie na klimat lokalny przyczyniając się do poprawy jakości powietrza (zmniejszenie wpływu wyspy ciepła, zwiększenie wilgotności), jednak przyczynia się takŝe do powstawania elementów negatywnych tj. zwiększonej częstotliwość mgieł (głównie międzywale), zmiany kierunków wiatrów oraz powstawania miejsc inwersyjnych (w rejonie podmokłych obniŝeń). RównieŜ dzięki niewielkiemu udziałowi zabudowy wysokiej i duŝym udziale powierzchni biologiczne czynnych, zjawiska termiczne na obszarze są mniej intensywne niŝ w pozostałych częściach miasta. 6 Charakterystyka jakości klimatu została przedstawiona w rozdziale dotyczącym jakości środowiska. ZagroŜenia Do głównych zagroŝeń związanych z warunkami klimatycznymi naleŝą dynamiczne zmiany uŝytkowania i zagospodarowania terenu opracowania. Zmniejszenie się powierzchni terenów biologicznie czynnych jak równieŝ terenów otwartych będzie wpływało na pogorszenie się klimatu lokalnego. Przede wszystkim zmniejszy się udział terenów kontrastowych termicznie, które przyczyniały się do dynamizacji wymiany powietrza. Znacznym zagroŝeniem jest takŝe brak centralnego systemu grzewczego a zarazem znaczny udział indywidualnych, niskich emitorów gazów i pyłów. Obszar opracowania zwłaszcza jego cześć zabudowana naleŝy do strefy kumulacji punktowych źródeł zanieczyszczeń lokalnych kotłowni i palenisk domowych (Opracowanie ekofizjograficzne 2006), natomiast jakość powietrza zaleŝna jest od stęŝenia zawartych w nim zanieczyszczeń. Dla terenu opracowania jakość powietrza została określona na podstawie wyników pomiarów stacji pomiarowych znajdujących się w jego sąsiedztwie Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej przy ul. Bora-Komorowskiego i Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej przy ul. Hertza. Dane z 2003 roku wskazują, Ŝe średnioroczne stęŝenie dwutlenku siarki odnotowane w tych dwóch stacjach wynosi odpowiednio 5,2 i 7,5µg/m 3 i nie przekracza dopuszczalnego stęŝenia dla terenów nie objętych szczególnymi formami ochrony (40µg/m 3 ). W tych samych stacjach stęŝenie 6 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m.st. Warszawy 2006; Opracowanie ekofizjograficzne dla studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego 2006 35
średnioroczne dwutlenku azotu wynosi 15,5 i 20,8 µg/m 3 przy dopuszczalnej wartości wskaźnika - 40µg/m 3. Zawartość pyłu zawieszonego w powietrzu badanym w sąsiadujących z terenem opracowania stacjach pomiarowych wynosiła 22 i 27,3µg/m 3 (zawartość dopuszczalna 75µg/m 3 ) (www.wios.warszawa.pl/publikacje/pliki/powietrze_warszawa.pdf z dnia 7.11.2008r). Nowsze badania wykonywane były w rejonie opracowania tylko przy ul. Bora-Komorowskiego w zakresie zawartości pyłu zawieszonego, jego wynik to 21,4µg/m 3 (Raport o stanie środowiska 2008). Jedynie w północnej części terenu opracowania nastąpiło przekroczenie dopuszczalnej wartości wskaźnika zawartości miedzi w powietrzu (101-200% dopuszczalnej zawartości). Zawartość pozostałych metali cięŝkich nie przekracza wartości dopuszczalnych (por. Opracowanie ekofizjograficzne 2006). Warszawa znajduje się grupie miast najbardziej zagroŝonych hałasem w kraju. Klimat akustyczny jest tu kształtowany przede wszystkim przez hałas komunikacyjny, którego przekroczenie stwierdzone zostało na około 80% długości dróg krajowych i wojewódzkich 7. Ponadnormatywne wartości poziomu dźwięku dla Warszawy to 65 db w porze dziennej i 55 db w porze nocnej. Na obszarze terenu opracowania, ze względu na oddalenie od centrum miasta, a takŝe znaczne pokrycie terenu szatą roślinną zagroŝenie nie jest tak duŝe jak w centrum miasta. Wielkość tłumienia hałasu zaleŝy od: łącznej powierzchni liści, zwartości roślinności, wielkości terenu zieleni, częstotliwości dźwięku, a przede wszystkim struktury roślinności przy czym najbardziej skuteczna jest roślinność zróŝnicowana od niskiej przez krzewy po wysoką. Roślinność ulistniona redukuje poziom hałasu od 0,2 do 0,4dB na metr szerokości przegrody (Łukasiewicz 2006). Dominujące na terenie opracowania tereny pokryte trwałą roślinnością niską obniŝają poziom hałasu o 6-8 db w stosunku do terenów bez roślinności. Jedynym źródłem ponadnormatywnego hałasu są tu duŝe ulice jak Płowiecka fragment drogi krajowej nr 2 (szczególnie na obszarze skrzyŝowania z ul. Marsa, gdzie średni poziom hałasu przekracza 75 db), czy Wał Miedzeszyński fragment drogi wojewódzkiej nr 801, gdzie w bezpośrednim sąsiedztwie jezdni średni hałas dochodzi do 70 db (w dzień, na odcinku od skrzyŝowania z ul. Bronowską do skrzyŝowania z Traktem Lubelskim moŝe takŝe przekraczać 75 db). Szczegółowy rozkład hałasu na terenie opracowania przedstawia mapa akustyczna (ryc.2.6). Od czasu przygotowania Studium i mapy akustycznej na terenie opracowania nastąpiły jednak znaczne zmiany w aspekcie zmian hałasu, wzdłuŝ najbardziej uciąŝliwych dróg wprowadzono ekrany akustyczne. Szczegółowo problematyka ta przedstawiona została w rozdziale dotyczącym ograniczeniom. Hałas przemysłowy na analizowanym terenie nie występuje. 7 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego m.st. Warszawy 2006 36
Ryc. 2.6. Mapa akustyczna Warszawy - hałas drogowy, LDWN długookresowy, średni poziom dźwięku A w db (Biuro Ochrony Środowiska m.st.warszawy, Załącznik 8.) 37
Jak wskazuje opracowanie ekofizjograficzne dla studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Warszawy, Wawer stanowi jeden z rejonów o największym wzroście natęŝenia ruchu samochodowego ze względu na intensywny rozwój budownictwa mieszkaniowego, gdzie obserwuje się obniŝenia przepustowości tras komunikacyjnych (m.in. na ul. Płowieckiej), przewiduje się wzrost poziomu hałasu w środowisku i zwiększenie liczby mieszkańców naraŝonych na oddziaływanie hałasu przekraczającego dopuszczalne poziomy. Poprawa warunków akustycznych miasta (Ochrona przed hałasem komunikacyjnym i przemysłowym) jest jednym z głównych priorytetów polityki zagospodarowania przestrzennego miasta w zakresie ochrony środowiska i jego zasobów. Ochrona Ochrona klimatu na terenie opracowania będzie w duŝym stopniu uzaleŝniona od moŝliwości poprawy jakości powietrza. Względem zachowania korzystnych dla wymiany powietrza warunków klimatu lokalnego konieczne jest utrzymanie istniejących wód powierzchniowych oraz terenów pokrytych trwałą roślinnością. Kluczową kwestią jest zachowanie terenów pokrytych roślinnością takŝe niską o powierzchni minimum 3000 m 2 (które mogą być wykorzystywane jako tereny rekreacyjne) co pozwala na obniŝenie temperatury i tym samym zmniejszenie Warszawskiej wyspy ciepła jak równieŝ zmniejszenie zanieczyszczeń pyłowych i gazowych. 2.4 Wody podziemne i powierzchniowe Wody podziemne stan i funkcjonowanie Warunki hydrogeologiczne scharakteryzowano na podstawie Mapy Hydrogeologicznej Polski w skali 1: 50 000 arkusz Warszawa Wschód (524) wydanej przez PIG/MOŚZNiL, Warszawa 1997 (ryc. 2.7.) oraz w oparciu o obserwacje własne i dostępne profile archiwalne (Załącznik 2). Teren usytuowany jest w obrębie subregionu centralnego, naleŝącego do regionu mazowieckiego zwykłych wód podziemnych, rejonu doliny środkowej Wisły. Zgodnie z mapą przedstawioną na rycinie 2.7 naleŝy stwierdzić, Ŝe analizowany teren naleŝy w dwóch jednostkach hydrogeologicznych. Ich granica przebiega z północy na południe linią łączącą rejon skrzyŝowania Marsa i Płowiecka do ul. Wał Miedzeszyński. 38