Bialskie rzemiosło wczoraj i dziś.

Bialskie rzemiosło wczoraj i dziś. Pierwszy przywilej cechowy nadała bialskim szewcom księżna Katarzyna z Sobieskich Radziwiłłowa, siostra króla Jana III Sobieskiego. Oto fragment tego historycznego już dzisiaj dokumentu: Oznajmujemy tym listem Naszym teraźniejszym i na potem będącym ludziom, iż przychodzili do Nas mieszczanie Nasi Bialscy, Rzemiosła Szewskiego, prosząc abyśmy im w tym Mieście Naszym Białej Cech, jako jest innych miastach zwyczaj, nadali. Przeto My słuszną rzeczą być widząc, a chcąc ich według drugich podrzędnych miast mieć i w takiż zwyczaj i porządek wprowadzić, a zwłaszcza iż od przodków Naszych mają nadane prawo magdeburskie i onym się sądzą, ustanawiamy, aby zaraz Starszych obrawszy, często schadzki swe czynili i onych słuchać dobrym a pożytecznym tego miasta porządku radzili. A jeśliby, który szewc do miasta Naszego Biały przywędrował i tu mieszkając, chciał rzemiosło robić, tedy mu wolno będzie, tylko ma wprzódy wziąć pozwolenie od Cechu i onemu być posłuszny. W prawie Naszym pomieniony Cech Szewski zachowując, dajemy im ten Nasz list z podpisem ręki Naszej i przyciśnięciem pieczęci własnej. Pisan w Biały, dnia piętnastego, miesiąca listopada, roku 1693. Ten czas uznany jest za początek wyznaczający trzechsetletnią tradycję rzemiosła w Białej Podlaskiej. Przywilej cechowy nadany bialskim szewcom przez Radziwiłłów, ówczesnych właścicieli miasta był cenną zdobyczą bialskiego rzemiosła. Wskazywał, że bialscy szewcy byli liczną grupą zawodową pośród innych rodzajów wykonywanego w mieście rzemiosła. Jednocześnie torował drogę do tworzenia się innych cechów, a więc organizacji rzemieślniczych zapewniających członkom wyłączność wykonywania rzemiosła w mieście. Cech chronił osobistą i gospodarczą niezależność zrzeszonych w cechu rzemieślników, uniezależniał ich prawnie od kupców i właścicieli ziemskich, chronił przed konkurencją ze strony rzemieślników żydowskich, zapewniając jednocześnie uprzywilejowane stanowisko na rynku lokalnym. Te prawa i przywileje cechowe nie tylko wzmacniały pozycję bialskich rzemieślników, ale sprzyjały rozwojowi gospodarczemu i bogaceniu się miast i miasteczek, również na Podlasiu. Niezwykle zasłużoną osobą dla rzemiosła bialskiego była księżna Anna z Sanguszków Radziwiłłowa, która utworzyła w Białej Książęcej, nazywanej także Alba Dukalis, manufaktury: kobierniczą w roku 1721, sukienniczą w roku 1732, kilimów w roku 1733, fajansu w roku 1738 i hafciarni. 1 / 6

Specjalistyczna produkcja fajansu i porcelany narodziła się w Białej jako jedna w Polsce. W fachowej książce pt. Polski fajans autorstwa Marii Starzewskiej i Marii Jeżewskiej stwierdzono co następuje: Manufaktura w Białej, zwana także holenderską, należy do najstarszych w Polsce. Założyła ją księżna Anna z Sanguszków Radziwiłłowa w 1738r., osoba, której wiele zawdzięcza rozwój przemysłu na naszych ziemiach. Księżna Anna z Sanguszków Radziwiłłowa sprawowała mecenat nad bialskim rzemiosłem ponieważ założyła cały szereg innych manufaktur: szklarską, szlifierską, kamieni szlachetnych, tapicerską, stolarską, sztukatorską, snycerską, ślusarską produkcja wozów i kolasek. Założyła cegielnię, pracownię introligatorską, wytwórnię dachówek, ludwisarnię, warsztat namiotniczny i warsztaty tkalnicze. Są dowody historyczne na to, iż księżna Anna z Sanguszków Radziwiłłów dokonywała wielu darowizn: domów, placów miejskich dla rzemieślników bialskich. Kolejne cechy, którym nadano przywileje to : ślusarze, kowale, stolarze, kołodzieje, murarze i krawcy. Stopniowo rzemieślnicy przestawali pełnić rolę wyłącznie służebną wobec dworu książęcego, stając się grupą samodzielnych producentów- wytwórców. Rzemiosło w tym czasie rozwijało się i rosło wraz z Białą Podlaską. W okresie zaborów polskie jak i bialskie rzemiosło przeżywało okres stagnacji. W odrodzonej Polsce w roku 1918 powstaje samorząd rzemiosła (po raz pierwszy jako zrzeszenie wszystkich branż rzemieślniczych), którym kierowało Koło Starszych i Podstarszych pod przewodnictwem mistrza Władysława Iwanickiego. Zatem rok 2008 jest jubileuszem 90-lecia Bialskiego Cechu. W 1923r. powstała w Białej Podlaskiej Podlaska Wytwórnia Samolotów, w skrócie PWS. Była to pierwsza w Polsce fabryka samolotów. Rzemiosło bialskie, głownie w branżach stolarstwo i ślusarstwo zasiliło kadry produkcyjne tej wytwórni. W latach trzydziestych XX w. Bialski Cech zorganizował Wieczorową Szkołę Zawodową i bezprocentową kasę pożyczkową dla rzemieślników. W styczniu 1939r. w powiecie bialskim zarejestrowanych było 2120 rzemieślników z branż: budowlanej - 184, drzewnej - 405, włókienniczej - 483, metalowej - 334, spożywczej - 211, skórzanej - 448 oraz fotografii i fryzjerstwa - 55. W lutym 1940 powołano Zjednoczony Cech Rzemieślników Chrześcijan. Przewodniczącym Cechu został mistrz ślusarski Piotr Krasucki. Wkrótce zostało też utworzone biuro Cechu. Zadaniem Cechu było sporządzanie spisu członków i legalizacja rzemiosła na terenie powiatu bialskiego, gdyż prowadzącym zakłady jedynie na podstawie karty rejestracyjnej groziły represje ze strony niemieckiego okupanta - zamknięcie zakładu pod pretekstem uchybień, a często także wywózka na przymusowe roboty do Niemiec. W roku 1942, na polecenie Izby Rzemieślniczej w Lublinie, przeprowadzono reorganizację Cechu. W jej wyniku utworzono dwa biura- Powiatowy Związek Cechów pod kierownictwem Mieczysławy Wiśniewskiej i Powiatową Grupę Rzemiosł. W 1943 roku udało się bialskim rzemieślnikom reaktywować nauczanie w Wieczorowej Szkole Zawodowej Dokształcającej, która mieściła się w budynku na rogu ulic Janowskiej i Przechodniej. 2 / 6

Okres okupacji niemieckiej przyniósł olbrzymie straty wśród rzemieślniczej braci. W masowych egzekucjach lub obozach koncentracyjnych zginęli wszyscy rzemieślnicy narodowości żydowskiej oraz wielu rzemieślników polskich. Po II Wojnie Światowej powstał Powiatowy, a następnie Okręgowy Związek Cechów, który zrzeszał na dzień 31.12.1948r. 1220 rzemieślników z Białej Podlaskiej, Łukowa i Radzynia Podlaskiego. Cech obejmujący swym zasięgiem Białą Podlaską i ówczesny powiat bialski liczył 487 członków. Lata 1953-1956 są ponownie bardzo trudnym okresem dla rzemiosła bialskiego. Władze PRL, realizując program kolektywizacji, tworzyły spółdzielnie pracy. Rzemieślnicy, którzy nie chcieli wejść w ich struktury byli dyskryminowani i szykanowani domiarami. W okresie tzw. odwilży po Kongresie Rzemiosła w 1957r. zawiązuje się w Białej Podlaskiej komitet budowy przy ul. Moniuszki pawilonów rzemieślniczych i budowy Domu Rzemiosła, który obecnie w części został zaadaptowany na pomieszczenia dydaktyczne i izbę pamięci. Po reformie administracyjnej kraju i powstaniu województwa bialskopodlaskiego w 1975r. Bialski Cech Rzemiosł Różnych zrzeszał 615 zakładów rzemieślniczych. Dalsze lata, aż do 1989r. to powolny, lecz systematyczny wzrost liczby zakładów zarejestrowanych w Cechu. Ale też od tego roku z powodu wejście w życie nowej ustawy o działalności gospodarczej, która wprowadziła dobrowolność zrzeszania się rzemieślników, liczba zarejestrowanych w Cechu zakładów systematycznie malała. W roku 2000 liczba zakładów rzemieślniczych wynosiła 169 głownie mistrzów szkolących uczniów. Rok 1998 przyniósł zmianę nazwy Cechu na Cech Rzemieślników i Przedsiębiorców. Od początku swej działalności rzemieślnicy dbali o przygotowanie kadry zawodowej niezbędnej dla dalszej kontynuacji swych profesji. Kształcono czeladników i uczniów, aby po zaliczeniu odpowiednich egzaminów, składanych przed starszyzną cechową, otrzymywali odpowiednie podwyższenie kwalifikacji. Kształcenie młodych adeptów zawodu, następców mistrzów, stało się nieodłącznym atrybutem rzemiosła. Oświata rzemieślnicza doskonaląc się przez wieki w różnorodności form kształcenia, 3 / 6

przygotowywała podwaliny pod nowy system szkolnictwa zawodowego. W dawnych wiekach mistrz rzemieślnik przyjmował do tzw. terminu ucznia, który po zaliczeniu odpowiedniego staży pracy i nabyciu praktyki stawał się czeladnikiem a następnie mistrzem w zawodzie. Dla młodzieży biednej terminowanie w rzemiośle to była szansa na zdobycie zawodu, nabycie prestiżu oraz poprawienie swojej pozycji materialnej. W roku 1991 mistrzowie- członkowie naszego Cechu przyjęli na praktyczną naukę zawodu 197 uczniów, Przygotowanie teoretyczne odbywało się w publicznych zasadniczych szkołach zawodowych. W roku 1998 bialski Cech, jako jeden z pierwszych w kraju, podjął inicjatywę powołania własnej szkoły zawodowej. Chodziło o stworzenie pełnej oferty edukacyjnej dla młodzieży, która z różnych, często obiektywnych, powodów nie trafiała do dominującego wówczas szkolnictwa na poziomie średnim. W 1999 roku, po 50 latach od chwili zamknięcia Wieczorowej Szkoły Zawodowej Dokształcającej, reaktywowana została Zasadnicza Rzemieślnicza Szkoła Zawodowa. W roku szkolnym 1999-2000 w trzech klasach pierwszych rozpoczęło naukę 99 uczniów w piętnastu zawodach: kucharza, piekarza, cukiernika, rzeźnika wędliniarza, mechanika i blacharze samochodowego, murarza, montera instalacji i urządzeń sanitarnych, zegarmistrza, ślusarza, stolarza, fryzjera,* elektryka, elektronika i montera-elektronika. Utworzenie własnej szkoły rzemieślniczej było zwieńczeniem wieloletnich starań i wysiłków ówczesnego Starszego Cechu Józefa Piśniaka i Kierownika Cechu Stanisława Edwarda Czecha. Duży wkład w założenie szkoły wniósł Pełnomocnik Zarządu Cechu ds. Szkół Mieczysław Maciejczyk, który czuwa nad sprawami związanymi z oświatą i kształceniem rzemieślniczym. Zakładając szkołę, bialskie środowisko rzemieślnicze uzyskało bezpośredni wpływ na pełną organizację kształcenia zawodowego swoich uczniów. W 2003 roku Cech zakłada Gimnazjum Rzemieślnicze, jako jedno z pierwszych w kraju. W zakładach rzemieślniczych należących do bialskiego Cechu kształciło się wówczas w formach szkolnych i pozaszkolnych corocznie około 280 uczniów. Największą popularnością cieszyły się i nadal cieszą się zawody: kucharz, mechanik pojazdów samochodowych, piekarz i fryzjer. 4 / 6

Kształcenie ogólnokształcące odbywa się w pełni przygotowanym do tego lokalu przy ul. Warszawskiej 14, zaadaptowanego przez bialskich rzemieślników. Naukę praktyczną uczniowie pobierają w 73 zakładach rzemieślniczych. Kursy z przedmiotów zawodowych prowadzi samodzielnie Cech po uzyskaniu zezwolenia z Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu. W latach 1997-1998 Cech nawiązał partnerskie kontakty z podobnymi placówkami we Francji i w Niemczech. Na zagraniczny staż zawodowy w latach 1999-2007 z Rzemieślniczej ZSZ wyjechało do Niort (Francja) i Heine (Niemcy) 108 uczniów. Jesienią w 2006 roku przy Bialskim Cechu zaczęły funkcjonować dwie kolejne szkoły rzemieślnicze dla dorosłych: Rzemieślnicze Liceum Uzupełniające i Rzemieślnicze Technikum Uzupełniające. Podjęło w nich naukę 70-ciu uczniów, w przeważającej mierze absolwentów Rzemieślniczej Zasadniczej Szkoły Zawodowej. Aktualnie w roku szkolnym 2007-2008 w czterech placówkach oświatowych Bialskiego Cechu uczy się ponad 400 uczniów, z tego: w gimnazjum 54, szkole zawodowej 265, liceum 22 i technikum 61. Funkcję dyrektora szkół pełni Iwona Kulhawczuk, zastępcami są : Mieczysław Maciejczyk i Maciej Czech. Od 1999 roku Cech współpracuje z Hufcem 3-9 OHP na płaszczyźnie opiekuńczo-wychowawczej. Rokrocznie tytuł czeladnika uzyskuje około 90 uczniów, zaś podwyższa kwalifikacje na tytuł mistrza - 10 czeladników. W roku szkolnym 2008-2009 wchodzimy w 10-lecie pracy Rzemieślniczej ZSZ. Środowisko rzemieślnicze aktywnie włącza się w lokalne życie społeczne, kulturalne i sportowe. Są to udziały w Ogólnopolskich Rajdach Rzemiosła i Górskich Rajdach Młodzieży Rzemieślniczej. Rzemiosło bialskie uczestniczyło w zawodach tenisa ziemnego stołowego oraz w zawodach w halowej piłki nożnej. W roku 1979 utworzono przy Bilskim Cechu Klub Seniora. Bialski Cech dla swoich członków organizuje opłatkowe spotkania noworoczne, zabawy karnawałowe oraz imprezy choinkowe dla dzieci rzemieślników i pracowników Cechu. Rzemieślnicy nasi uczestniczą w czerwcowych pielgrzymkach Rzemiosła Polskiego na Jasną Górę w Częstochowie. Corocznie w dniu 14 października obchodzony jest uroczyście Dzień Nauczyciela i Mistrza Szkolącego. W dniu Św. Józefa delegacja Cechu bierze udział w święcie patrona rzemiosła organizowanym przez Izbę Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Lublinie. Spotkania tradycyjnie uświetnia występ chóru Echo Podlasia działającego pod patronatem Bialskiego Cechu. Chór został uhonorowany w roku 2005 przez Związek Rzemiosła Polskiego Nagrodą Literacką imieniem Władysława Stanisława Reymonta. Aby przybliżyć miejscowemu społeczeństwu pracę Zarządu Cechu i bialskich rzemieślników, Cech współpracuje z regionalnym tygodnikiem Słowo Podlasia, w którym m.in. publikowany jest cykl artykułów Zasłużeni bialscy rzemieślnicy. Celem przygotowania zawodowego, przeszkolenia lub przekwalifikowania zawodowego Cech współdziała z Powiatowym Urzędem 5 / 6

Pracy, a przewodniczącym Powiatowej Rady Zatrudnienia jest Kierownik naszego Cechu. W kadencji przypadającej na jubileusz 90-lecia bialską organizacją rzemieślniczą kieruje Zarząd w składzie; Andrzej Schmidtke Starszy Cechu, Edward Czapski i Zenon Śledź Podstarsi Cechu, Zaciura Władysław Sekretarz, Jadwiga Truta Skarbnik oraz członkowie: Kazimierz Mikołajuk i Mirosław Sawczak. Pieczę nad administracją rzemieślniczą sprawuje Kierownik Cechu Stanisław Edward Czech, pracując na tym stanowisku 30 lat. Pracownicy merytoryczni biura Bialskiego Cechu to: Bala Jan, Raczkowska Janina, Stasiuk Małgorzata, Łosiak Joanna. Na rok jubileuszu Cech skupia 118 zakładów. Siedziba Cechu mieści się nadal przy ul. Stanisława Moniuszki 20 w Białej Podlaskiej, w budynku wybudowanym własnym wysiłkiem rzemieślników. Cech pozostaje organizacją samorządu rzemiosła w pełni przygotowaną do obsługi rzemieślników i przedsiębiorców w zakresie informacji dotyczącej prowadzenia działalności gospodarczej i kształcenia we własnych placówkach przyszłych adeptów rzemiosła. Biuro Cechu zajmuje się instruktażem i szkolenie zawodowym. Prowadzi także biuro rachunkowe dla zrzeszonych zakładów oraz ich obsługę w sprawach bhp, p.poż. i edukacji unijnej. Aktualnie pozyskiwane są dodatkowe środki unijne z programu Leonardo da Vinci, fundacji polsko-niemieckiej i programu KIGNET z Krajowej Izby Gospodarczej, do której Cech należy od 2006 roku. W roku 2008 jubileuszu 90-lecia bialskiego Cechu i 10-lecia pracy Rzemieślniczej Zasadniczej Szkoły Zawodowej powstaje w Domu Rzemiosła Sala Tradycji Rzemiosła Bialskiego, która będzie eksponowała ponad 300-letnią tradycję rzemiosła w regionie bialskim. Patronat honorowy nad odchodami rocznicowymi bialskiego rzemiosła, które odbędą się w latach 2007-2008, objął Prezes Związku Rzemiosła Polskiego Jerzy Bartnik. 6 / 6