ZAŁĄCZNIK NR 1 Zakres wiedzy i umiejętności oraz proponowanej bibliografii Wojewódzkiego Konkursu Przedmiotowego z Języka Polskiego z Elementami Historii dla uczniów szkół podstawowych woj. śląskiego w roku szkolnym 2012/2013 JĘZYK POLSKI Obszary umiejętności dotyczące wszystkich trzech etapów Konkursu. 1. Czytanie ze zrozumieniem różnych tekstów kultury, w tym tekstów poetyckich i prozatorskich, tekstów popularnonaukowych, przekazów ikonicznych, tekstów użytkowych. 2. Analiza i interpretacja tekstów literackich oraz pozaliterackich. Wyrażanie opinii, uczuć, uzasadnianie. 3. Funkcjonalne posługiwanie się wiedzą z zakresu nauki o języku. 4. Tworzenie spójnej i poprawnej językowo wypowiedzi pisemnej na określony temat. 5. Poszukiwanie i porządkowanie informacji. Wskazanie źródeł informacji. Etap szkolny Treści kształcenia. Uczeń: 1) zna podane niżej pojęcia i posługuje się nimi, dokonując analizy i interpretacji tekstu: a) temat i główna myśl utworu, zdarzenie, sytuacje przedstawione wprost i ukryte, wątek, bohater, czas i miejsce zdarzeń, b) nadawca i odbiorca wypowiedzi, c) tekst informacyjny, literacki, reklamowy, d) opowiadanie, baśń, legenda, mit, komiks, e) proza, poezja, f) wers, strofa (zwrotka), refren, g) porównanie, epitet, wyraz dźwiękonaśladowczy, uosobienie, ożywienie, fikcja literacka, realizm, prawdopodobieństwo, fantastyka; 2) wykorzystuje w praktyce wiedzę o języku poprzez: a) rozpoznawanie wypowiedzeń oznajmujących, pytających, rozkazujących, b) rozpoznawanie zdań pojedynczych rozwiniętych i nierozwiniętych, złożonych, równoważnika zdania, c) budowanie wskazanych wyżej wypowiedzeń i ich przekształcanie, d) wskazywanie i budowanie podmiotu oraz orzeczenia, e) rozróżnianie rzeczownika, przymiotnika, liczebnika, czasownika, przysłówka, f) określanie formy przypadków, liczb, czasów, osób i rodzajów gramatycznych, g) stosowanie poprawnych form gramatycznych wyrazów odmiennych; 3) tworzy wypowiedź pisemną w następujących formach gatunkowych: a) opowiadanie, b) opis przedmiotu, postaci, krajobrazu, c) ogłoszenie, zawiadomienie,
d) zaproszenie, e) przepis, f) list prywatny, g) pamiętnik, dziennik, h) plan odtwórczy ramowy i szczegółowy; 4) zna i stosuje w praktyce podstawowe zasady ortografii i interpunkcji: a) pisownię nazw własnych, zapis u ó, rz ż, h ch, nie z czasownikami, rzeczownikami, przymiotnikami i przysłówkami, b) użycie w zdaniu pojedynczym kropki, przecinka, znaku zapytania, cudzysłowu, dwukropka, nawiasu, znaku wykrzyknika, myślnika; 5) posługuje się wiedzą na temat budowy i zastosowania słowników: ortograficznego, języka polskiego, encyklopedii oraz wyszukiwania informacji w Internecie. Podręczniki do języka polskiego ustalone na II etap edukacyjny. René Goscinny, Jean-Jacques Sempé, Nieznane przygody Mikołajka. Etap rejonowy Obowiązują treści kształcenia z etapu szkolnego, a ponadto uczeń: 1) zna podane niżej pojęcia i posługuje się nimi, dokonując analizy i interpretacji tekstu: a) dotyczące filmu i telewizji, w tym: scenariusz, reżyseria, scenografia, gra aktorska, plan filmowy, ujęcie, b) narrator i narracja, c) podmiot mówiący (liryczny), d) rytm, rym, e) przenośnia, f) powieść przygodowa, obyczajowa, młodzieżowa, g) bajka, przysłowie; 2) posługuje się w praktyce wiedzą o języku poprzez: a) stopniowanie przymiotników i przysłówków, b) rozpoznawanie zaimka, spójnika, przyimka i ich stosowanie w tekstach, c) rozpoznawanie przydawki, dopełnienia, okolicznika, d) rozróżnianie zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie, e) rozróżnianie samogłosek, spółgłosek, głosek ustnych nosowych, twardych miękkich, dźwięcznych bezdźwięcznych. 3) tworzy wypowiedź pisemną w następujących formach gatunkowych: a) opowiadanie z dialogiem odtwórcze lub twórcze, b) list oficjalny, c) instrukcja, d) sprawozdanie; 4) poprawnie używa znaków interpunkcyjnych w wypowiedzeniu złożonym;
5) posługuje się wiedzą na temat budowy i zastosowania słownika wyrazów obcych i słownika wyrazów bliskoznacznych. Podręczniki do języka polskiego ustalone na II etap edukacyjny. Edmund Niziurski, Sposób na Alcybiadesa. Etap wojewódzki Obowiązują treści kształcenia ustalone na etapy: szkolny i rejonowy, a ponadto uczeń: 1) zna wskazane niżej pojęcia i posługuje się nimi, dokonując analizy i interpretacji tekstu: a) wiersz rymowany i nierymowany (biały), b) akcja, fabuła, punkt kulminacyjny, c) fraszka, d) słownictwo związane z prasą: szpalta, redaktor, artykuł, wywiad, reportaż, e) słownictwo dotyczące widowiska teatralnego: dekoracja, charakteryzacja, kostiumy, rekwizyty, f) związki frazeologiczne z następujących kręgów tematycznych: rodzina, dom, szkoła; 2) posługuje się w praktyce wiedzą o języku poprzez: a) określanie budowy słowotwórczej wyrazów wskazywanie podstawy słowotwórczej i formantu, b) określanie funkcji formantów tworzenie zdrobnień, zgrubień, c) rozpoznawanie i poprawne stosowanie w tekście czasowników w trybach: orzekającym, przypuszczającym, rozkazującym; 3) tworzy wypowiedź pisemną w następujących formach gatunkowych: a) opis dzieła sztuki, b) charakterystyka, c) streszczenie, d) opowiadanie z dialogiem, z elementami opisu przedmiotu, postaci, krajobrazu, e) sprawozdanie z elementami recenzji. Podręczniki do języka polskiego ustalone na II etap edukacyjny. Małgorzata Musierowicz, Opium w rosole.
HISTORIA I SPOŁECZEŃSTWO Obszary umiejętności dotyczące wszystkich trzech etapów Konkursu: 1. Odczytywanie ze zrozumieniem różnych tekstów kultury, w tym kształtujących tożsamość narodowość i postawę obywatelską, m.in. fragmentów kronik, pamiętników, listów, polskich pieśni patriotycznych, rozpoznawanie zabytków architektury i sztuki, także użytkowej, reprezentatywnych dla danej epoki. 2. Posługiwanie się kategoriami czasu i przestrzeni w celu porządkowania wydarzeń. 3. Przedstawianie przyczyn i skutków wydarzeń oraz zjawisk. 4. Wyrażanie opinii, wyjaśnianie, uzasadnienie. 5. Poszukiwanie i porządkowanie informacji. Wskazanie źródeł informacji. Etap szkolny Treści kształcenia Uczeń: 1) podaje przykłady różnorodnych potrzeb człowieka oraz sposoby ich zaspokajania; 2) wyjaśnia znaczenie rodziny w życiu oraz wskazuje przykłady praw i obowiązków przysługujących poszczególnym członkom rodziny; 3) wyraża opinie na temat kultywowania tradycji i gromadzenia pamiątek rodzinnych; 4) opisuje swoją małą Ojczyznę, uwzględniając tradycję historyczno kulturową i problemy społeczno gospodarcze; 5) podaje przykłady rozmaitych form upamiętniania postaci i wydarzeń z przeszłości małej Ojczyzny; 6) wymienia i tłumaczy znaczenie najważniejszych świąt narodowych, symboli państwowych i miejsc ważnych dla pamięci narodowej; 7) wskazuje na mapie i opisuje główne regiony i miasta Polski; 8) podaje przykłady najważniejszych polskich zabytków; 9) wymienia mniejszości narodowe, etniczne żyjące w Polsce i opisuje ich kulturę, tradycje oraz wymienia miejsca najważniejszych skupisk Polaków na świecie; 10) podaje przykłady różnych źródeł historycznych i wyjaśnia, dlaczego należy je chronić; 11) opisuje życie przodków człowieka, w szczególności wskazuje różnicę między epoką kamienną, a epoką neolitu; 12) wyjaśnia znaczenie wynalazku pisma dla wspólnoty ludzkiej; 13) opisuje życie codziennie i rodzinne w państwach starożytnego Wschodu, w starożytnej Grecji i Rzymie; 14) charakteryzuje osiągnięcia ludów starożytnego Wschodu, starożytnej Grecji i Rzymu; 15) opowiada mity greckie; 16) charakteryzuje wierzenia oraz wymienia bogów starożytnych Greków i Rzymian; 17) opisuje narodziny chrześcijaństwa i jego rozpowszechnianie w czasach starożytnych; 18) opisuje życie pierwszych mieszkańców ziem polskich na przykładzie osady w Biskupinie; 19) opowiada legendy o początkach państwa polskiego. Podręczniki do historii i społeczeństwa ustalone na II etap edukacyjny.
Etap rejonowy Obowiązują treści kształcenia z poprzedniego etapu, a ponadto uczeń: 1) wskazuje plemiona zamieszkujące ziemie polskie; 2) opisuje panowanie pierwszych Piastów z uwzględnieniem chrztu Polski, zjazdu w Gnieźnie oraz otrzymania korony królewskiej; 3) wskazuje przyczyny oraz skutki dla dziejów państwa polskiego wydania testamentu Krzywoustego i sprowadzenia Krzyżaków do Polski; 4) opowiada o panowaniu Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, z uwzględnieniem początku konfliktu z Zakonem Krzyżackim i powstaniem Akademii Krakowskiej; 5) charakteryzuje stan duchowny, rycerski, mieszczański i chłopski w średniowiecznej Polsce; 6) porównuje warunki życia w klasztorze, na zamku, w mieście i na wsi w okresie średniowiecza; 7) opisuje odkrycia Krzysztofa Kolumba oraz wymienia następstwa wypraw odkrywczych dla Europy i dla Ameryki; 8) opowiada o życiu Mikołaja Kopernika, wyjaśnia jego zasługi dla nauki światowej; 9) wyjaśnia przyczyny unii polsko litewskiej; 10) opowiada o przyczynach i skutkach bitwy pod Grunwaldem; 11) wyjaśnia znaczenie pojęcia złoty wiek w odniesieniu do panowania dwóch ostatnich Jagiellonów; 12) charakteryzuje obowiązki szlachcica wobec państwa, używając pojęć: sejm, sejmik, pospolite ruszenie; 13) wyjaśnia, na czym polegała unia lubelska; 14) opisuje, w jaki sposób dokonywano wyboru króla w II połowie XVI wieku, z uwzględnieniem postaci Henryka Walezego i Stefana Batorego; 15) omawia wydarzenia potopu szwedzkiego, z uwzględnieniem obrony Częstochowy i postaci Stefana Czarnieckiego; 16) opisuje wyprawę wiedeńską Jana III Sobieskiego, używając pojęć: oblężenie, odsiecz, sułtan, husaria, wezyr; 17) podaje przykłady naprawy państwa polskiego za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, z uwzględnieniem Konstytucji 3 maja; 18) omawia wydarzenia powstania kościuszkowskiego, używając pojęć: naczelnik, przysięga Kościuszki, kosynierzy; 19) wyjaśnia, w jakich okolicznościach doszło do upadku państwa polskiego. Podręczniki do historii i społeczeństwa ustalone na II etap edukacyjny. Etap wojewódzki Obowiązują treści kształcenia ustalone na etapy szkolny i rejonowy, a ponadto uczeń: 1) omawia ideę walki Polaków za wolność naszą i waszą na przykładzie działalności Legionów Polskich we Włoszech, z uwzględnieniem postaci: Jana Henryka Dąbrowskiego, Józefa Wybickiego, Napoleona I; 2) opisuje najważniejsze wydarzenia powstania listopadowego i styczniowego, z uwzględnieniem postaci: Piotra Wysockiego, Józefa Bema i Romualda Traugutta;
3) wymienia cele walki powstańców oraz przykłady represji zastosowanych wobec społeczeństwa po przegranych powstaniach; 4) omawia walkę o język polski w nauczaniu; 5) charakteryzuje zasługi Jana Matejki, Stanisława Moniuszki, Henryka Sienkiewicza, Stanisława Wyspiańskiego, Fryderyka Chopina, Adama Mickiewicza, Marii Konopnickiej, Marii Skłodowskiej Curie, Heleny Modrzejewskiej dla rozwoju kultury polskiej; 6) rozróżnia emigrację polityczną i zarobkową; 7) opowiada o rozwoju uprzemysłowienia w XIX wieku, używając pojęć: maszyna parowa, kolej żelazna, statek parowy, silnik elektryczny, telegraf, fabryka; 8) wskazuje najważniejsze etapy I wojny światowej, z uwzględnieniem pojęć: trójprzymierze, trójporozumienie, wojna pozycyjna, wojna totalna; 9) wymienia zewnętrzne i wewnętrzne czynniki decydujące o odzyskaniu niepodległości przez Polskę; 10) opowiada o zasługach dla państwa polskiego Józefa Piłsudskiego, Romana Dmowskiego, Ignacego Jana Paderewskiego, Józefa Hallera; 11) omawia sukcesy w polityce, gospodarce i kulturze w II Rzeczpospolitej; 12) podaje cechy polityki Stalina i Hitlera wobec własnych społeczeństw i państw podbitych; 13) wskazuje najważniejsze etapy II wojny światowej, z uwzględnieniem roli, jaką odegrali w nich Polacy; 14) charakteryzuje metody terroru niemieckiego i radzieckiego wobec ludności na okupowanych terytoriach Polski oraz formy oporu społeczeństwa wobec okupantów; 15) opisuje postawę ludności cywilnej i żołnierzy powstańczej Warszawy; 16) opowiada o Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, używając pojęć: odbudowa zniszczeń wojennych, awans społeczny i likwidacja analfabetyzmu, planowanie centralne, zależność od ZSRR, dyktatura partii komunistycznej, cenzura, opozycja demokratyczna; 17) opisuje powstanie i działania Solidarności, używając określeń: strajk, walka bez przemocy, stan wojenny, Okrągły Stół; 18) wyjaśnia, jakie najważniejsze zmiany zaszły w Polsce w 1989 roku. Podręczniki do historii i społeczeństwa ustalone na II etap edukacyjny. Lidia Winniczuk, Ludzie, zwyczaje, obyczaje Starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1983, cz. I, s.271 305. Rozdziały: Nauka i wychowanie w Grecji, Wykształcenie i wychowanie w Rzymie. Forma Konkursu Etap I, II, III test pisemny, mieszany: zadania wielokrotnego wyboru z jedną prawidłową odpowiedzią, zadania na dobieranie, z luką, zadania krótkiej odpowiedzi oraz zadania rozszerzonej odpowiedzi (forma użytkowa i dłuższa wypowiedź).