Zapraszamy do odbycia wraz z nami kolejnej literackiej podróży. Tym razem podążymy szlakiem jednego z najwybitniejszych twórców epoki renesansu.
Najsławniejszy poeto między poetami, Ty nigdy nie umierasz, zawżdy jesteś z nami. Jan Kochanowski 1530-1584
Jan Kochanowski urodził się w Sycynie w 1530 roku. Ojciec poety, Piotr, komornik radomski, z czasem sędzia sandomierski, był właścicielem kilku wsi w ziemi radomskiej. O matce, Annie z Białaczowskich, Łukasz Górnicki pisał: Pani Kochanowska stateczna kobieta i barzo trefna. Poeta posiadał liczne rodzeństwo - siedmiu braci i pięć sióstr. Literaturą oprócz Jana, zajmował się także Mikołaj i Andrzej.
Rok 1544 Jan Kochanowski zapisuje się w poczet studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Wykładali wtedy jeszcze wybitni humaniści Piotr Roizjusz, Szymon Marycjusz, a życie literackie i umysłowe rozwijało się bujnie.
W 1552 r. prawdopodobnie wyruszył poeta z Królewca w podróż do Włoch, za szeroki Dunaj i Alpy krzywe, aby pogłębiać i uzupełniać swoje wykształcenie w ojczyźnie renesansu, aby dojrzeć intelektualnie i uformować własny, oryginalny program poetycki. Pobyt poety we Włoszech trwał około pięciu lat.
Ostatnia podróż, podjęta około 1557 roku objęła także wycieczkę do Francji i ostatecznie zamknęła okres zagranicznych peregrynacji Kochanowskiego, okres, którego znaczenie i wpływ na ukształtowanie osobowości, i losu twórczości poety trudno przecenić.
Do kraju powrócił w 1559 roku i został panem Czarnolasu. Zanim jednak w nim osiadł, popróbował życia dworskiego. Dzięki protekcji podkanclerzego koronnego Piotra Myszkowskiego dostał się na dwór królewski i uzyskał tytuł sekretarza. Atmosfera panująca na dworze Zygmunta Augusta nasycona była sprawami o naprawę państwa. Wtedy to powstały utwory polityczne: Satyr, Zgoda, Wróżki, w których wyraził troskę o przyszłość państwa.
Około roku 1574 żeni się poeta z Dorotą Podlodowską. Rozpoczyna się w jego życiu okres czarnoleski, najbardziej kojarzący się z tradycyjnym wizerunkiem poety, tworzącego w cieniu czarnoleskiej lipy, w wiejskim zaciszu, w otoczeniu rodziny i przyjaciół.
To tu, w cieniu czarnoleskiej lipy powstają kolejne cykle; Fraszek, Pieśni. To tu przygotowana została do druku: Odprawa posłów greckich oraz ukooczony Psałterz.
Fraszki to wszytko, cokolwiek myślemy, Fraszki to wszytko, cokolwiek czyniemy; FRASZKA poeta bardzo lubił tę formę wypowiedzi. Kochanowski bystry obserwator życia, zarazem obdarzony wyjątkowym poczuciem humoru, potrafił wychwytywad słabostki ludzkie i podkreślad celną poetycko pointą. Te drobne objętościowo utwory stanowią nie tylko zwierciadło obyczajowe, ale także charakterologiczne. Przekazują w skrótowy sposób wiele rysów życia charakterystycznych dla środowiska zamożnej szlachty.
Gościu, siądź pod mym liściem, a odpoczni sobie! Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie,[ ] Jabłek wprawdzie nie rodzę, lecz mnie pan tak kładzie, Jako szczep napłodniejszy w hesperyjskim sadzie.
Fraszki Jana Kochanowskiego przetrwały próbę czasu. Do dziś bawią i uczą. Któż z nas nie zna takich fraszek, jak: Fraszka stała się nowym gatunkiem literackim, uprawianym w dobie odrodzenia i w następnych okresach. Warto wiedzieć, że naśladowano Kochanowskiego, ale żaden z jego następców nie osiągnął równej mu zwięzłości wyrazu i trafności point.
Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary? Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary? Kościół Cię nie ogarnie, wszędy pełno Ciebie, I w otchłaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie. Pieśni w nich dominuje refleksja ogólna. Oprócz pieśni miłosnych, można wyróżnid też biesiadne, refleksyjne, polityczne. Są wśród nich także wspaniałe utwory religijne, jak na przykład hymn: Czego chcesz od nas, Panie. Poeta wysławia w nim Boga przede wszystkim jako stwórcę i artystę. Wygłasza pochwałę piękna i ogrom wszechświata.
Odrębny cykl stanowi Pieśń świętojańska o Sobótce, w której poeta nawiązał do słowiańskiego obrzędu. W sielankowej, czarnoleskiej inscenizacji pieśni dwunastu panien sławią miłość i uroki życia wiejskiego.
W 1578 roku ukazała się w Warszawie w druku: Odprawa posłów greckich, wystawiona poprzednio na scenie dworskiej z okazji zaślubin Jana Zamoyskiego z Krystyną Radziwiłłówną. Fabułę dramatu zaczerpnął Kochanowski z Iliady. Główny konflikt stanowi w tragedii starcie się racji Antenora oraz Parysa, który zatrzymuje porwaną Greczynkę i naraża kraj na niebezpieczeństwo.
W 1579 roku wydany został drukiem Psałterz Dawidów. Praca nad przekładem psalmów trwała co najmniej osiem lat. Psałterz był zbiorem psalmów, czyli pieśni religijno - patriotycznych, których autorstwo przypisywano starożytnym prorokom i królom. Psalmy z muzyką znanego kompozytora renesansowego Mikołaja Gomółki, upowszechniły się jako pieśni kościelne. Niektóre z nich, na przykład: Kto się w opiekę odda Panu swemu, znane są do dziś.
Spokojne bytowanie w Czarnolesie przerwał wypadek, który zaważył i na postawie życiowej, i na dalszej twórczości Kochanowskiego. Zmarła ukochana córka poety, niespełna trzyletnia Urszulka, córka, z którą wiązał poeta wielkie nadzieje. Wierzył, że odziedziczyła po nim talent poetycki.
Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim, Moja droga Orszulo, tym zniknieniem swoim. Pełno nas, a jakoby nikogo nie było: Jedną maluczką duszą, tak wiele ubyło. Treny uznane są za szczytowe osiągnięcie liryki Kochanowskiego. Poeta wykazał w tym cyklu niezwykłą subtelnośd odczuwania, stworzył dzieło poetyckie, przejmujące prawdą wewnętrzną. Potrafił w pełni sobie uświadomid swe uczucia i wyraził je z artyzmem wprost niezrównanym także w skali europejskiej.
Poeta umarł 22 sierpnia 1584 roku w czasie pobytu w Lublinie. Przypuszcza się, że przyczyną śmierci był zawał serca.
MUZEUM JANA KOCHANOWSKIEGO
Nasza literacka podróż dobiegła kooca. Dziękujemy za uwagę. PREZENTACJĘ PRZYGOTOWAŁY: Paulina Pietrzyk i Wiktoria Świątek uczennice klasy III d Samorządowego Gimnazjum nr 1 w Busku Zdroju pod kierunkiem naucz. języka polskiego Pani Bożeny Ziętarskiej