Jan Kochanowski duch miejsca, klimat epoki

Transkrypt

1

2 Jan Kochanowski duch miejsca, klimat epoki MODERNIZACJA 2017

3

4 Wstęp Muzeum Jana Kochanowskiego rozpoczęło swoją działalność we wrześniu 1961 roku od bardzo skromnej ekspozycji, zajmującej cztery sale w zabytkowym dworku Jabłonowskich. W latach w związku z dwoma ważnymi jubileuszami 450. rocznicy urodzin Jana Kochanowskiego i 400. rocznicy jego śmierci wystawa została rozszerzona o kolejne sale i wzbogacona o nowe cenne zbiory. Ekspozycja powstała według scenariusza Jakuba Zdzisława Lichańskiego, a projekt plastyczny wykonał Krzysztof Burnatowicz. Konsultantami naukowymi byli wybitni znawcy życia i twórczości Kochanowskiego oraz epoki renesansu, profesorowie: Janusz Pelc, Andrzej Wyczański, Stanisław Lorenz, Zdzisław Żygulski (junior), Paulina Puchwald-Pelcowa. Dalsza rozbudowa wystawy, wzbogacona o nowe konteksty tematyczne nastąpiła w związku z 475. rocznicą urodzin Kochanowskiego. Po wielu latach odremontowano kaplicę Jabłonowskich, gdzie zaaranżowano ekspozycję przybliżającą Wawel jako wspaniałą rezydencję królewską, z którą związany był czarnoleski Poeta, pełniąc funkcję sekretarza królewskiego. Koncepcję nowej wystawy zogniskowano wokół pojęcia genius loci, co znalazło wyraz w samym tytule ekspozycji: Jan Kochanowski duch miejsca, klimat epoki. W przestrzeni muzeum pojawiły się elementy mające wizualnie angażować odbiorcę, między innymi scenki obrazujące poszczególne etapy życia Kochanowskiego, a także naturalnej wielkości figury, ubrane w stroje z epoki i ucharakteryzowane na wzór znanych postaci (Kochanowski, Rej, Frycz Modrzewski i inni). Autorem scenariusza tej wystawy był profesor Wacław Walecki z Uniwersytetu Jagiellońskiego, zaś pomysłodawcą ówczesny dyrektor Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu Janusz Pulnar. Projekt i wykonanie wizerunków postaci historycznych powierzony został Pracowni Rzeźby ASP w Warszawie pod kierunkiem profesora Antoniego Pastwy. 3

5 4 Głównym impulsem skłaniającym do przeprowadzenia obecnej modernizacji jest potrzeba rozszerzenia kierunków prezentacji osoby Kochanowskiego oraz uwzględnienie nowych odczytań niektórych jego dzieł, w oparciu o najnowsze badania naukowe. Podkreślenie i szczególne poszanowanie artefaktów przeszłości, autentycznych i ważnych historycznie pamiątek związanych z rodziną Kochanowskich stało się tu podstawowym założeniem. Po raz kolejny scenariusz modernizacji pod kątem ideowo-dydaktycznym opracował profesor Wacław Walecki. Bardzo cenna okazała się także współpraca z Działem Starych Druków, Rękopisów i Kartografii Muzeum Narodowego w Krakowie, która zaowocowała propozycjami nowych elementów aranżacji oraz nieocenionymi konsultacjami dotyczącymi zbiorów specjalnych (map, rycin, starodruków). Przekaz zmodernizowanej wystawy wzbogacono także o elementy audiowizualne, które poprzez swoją nowoczesną formę narracji w atrakcyjny sposób uzupełniają wiedzę o najwybitniejszym poecie polskiego i europejskiego renesansu. Mamy nadzieję, że zmodernizowana wystawa odpowie na potrzeby zarówno uczniów szkół, jak i studentów, a także gości zagranicznych. Ci ostatni będą mieli okazję zapoznać się z przekładem niektórych dzieł Kochanowskiego na język angielski. Za pomocą technik interaktywnych odwiedzający będą aktywnymi uczestnikami gościny w Czarnolesie. Klikając na mapę, dotrą do miejsc z którymi Poeta był związany w trakcie swojej nauki, podróży czy działalności publicznej, zaś w jednej z sal, gdzie specjalne efekty dźwiękowe przywołują atmosferę życia rodzinnego w czarnoleskim dworku Kochanowskich, będą mogli wczuć się w jego atmosferę. W innym pomieszczeniu pośród biesiady humanistycznej, gdzie jak mawiał Kochanowski więcej śmiechu niż potraw dawają zwiedzający będą mogli wysłuchać fraszek w interesujących interpretacjach. Środki finansowe na modernizację wystawy pozyskane zostały z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Samorządu Województwa Mazowieckiego.

6 Przekraczając próg Muzeum, wchodzimy w symboliczny świat Jana Kochanowskiego i jego epoki, świat niezwykły i pełen tajemniczego oddziaływania na nasze uczucia i zmysły. To tu unosi się duch jednego z największych poetów polskiego i słowiańskiego renesansu. Zwiedzając Muzeum, możemy poczuć się tak, jakbyśmy tę podróż po czarnoleskich komnatach odbywali razem z Mistrzem. Tytus Maleszewski, litografia Popiersie Jana Kochanowskiego, 2. poł. XIX w. 5

7 W holu zapoznajemy się z drzewem genealogicznym Korwinów Kochanowskich. Widnieją na nim najznamienitsi przedstawiciele rodu, zasłużeni dla ojczyzny poprzez działalność publiczną, a także twórczość literacką. Nad drzwiami prowadzącymi do sali pierwszej imponujących rozmiarów autograf Poety, który jest zaproszeniem do dalszej podróży w głąb epoki. Wędrówkę tę rozpoczynamy od rodzinnego domu Jana Kochanowskiego. To tutaj Twórca spędził najmłodsze lata życia i stąd wyruszył w drogę zdobywania wiedzy i intelektualnego rozwoju. Lapidaria, czyli fragmenty kamiennego tympanonu z rodzinnej kaplicy w Sycynie, przypominają nam, gdzie zaczyna się historia jego światowych wędrówek i imponujących osiągnięć literackich. To wyjście w świat symbolizują dzisiaj renesansowe drzwi ze skarbczyka dworskiego, oprawione w portal imitujący kamienną, prostą architekturę, ozdobione wykonanym w technice kowalskiej herbem KORWIN i inicjałami I.K.. Łaciński czterowiersz Jana Kochanowskiego w książce przyjaciela Stanisława Grzepskiego, dedykowany w Królewcu 7 kwietnia 1552 roku. 6

8 Księga metrykalna studentów Akademii Krakowskiej z wpisem Jana Kochanowskiego, Kraków 1544 r. O studiach przyszłego Poety na krakowskiej Alma Mater zaświadcza łaciński wpis w księdze metrykalnej: Jan Kochanowski, syn Piotra z Sycyny, diecezji krakowskiej, wniósł opłatę w wysokości trzech groszy. Podręczniki i portrety jego włoskich profesorów są przywołaniem studiów uniwersyteckich w Padwie. Ściany przyozdabiają liczne strofy jego poezji, wśród których odnajdziemy pieśń Czego chcesz od nas Panie zwyczajowo uznawaną za pierwszy tekst Poety napisany w języku polskim, czy elegii miłosnej skierowanej do ukochanej Lidii. Podążając dalej do kolejnej sali, poznajemy Kochanowskiego jako dworzanina, pełniącego w kancelarii królewskiej funkcję sekretarza. Życie dworskie, obserwacja XVI-wiecznej rzeczywistości i postaw ludzkich, stały się przyczynkiem to pisania arcypopularnych fraszek o różnorodnej tematyce nie zawsze humorystycznej. Są wśród nich fraszki filozoficzne, refleksyjne, polityczne, 7

9 Pierścień zaręczynowy, Włochy 2. poł XVI w. Mapa świata Ferederica de Witta, miedzioryt, Amsterdam 1662 r. 8

10 obyczajowe, miłosne, jak ta Do Hanny, czy metapoetyckie na przykład O księgach. Powstają w tym okresie liczne utwory, takie jak Pamiątka Janowi Baptyście hrabi na Tęczynie, dwa utwory publicystyczne, Zgoda i Satyr albo Dziki mąż, a nade wszystko rozpoczyna swoją wieloletnią pracę na przekładem Psałterza Dawidowego. W gablotach eksponowane są pierwsze wydania jego utworów oraz dzieła współczesnych mu autorów: Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Marcina Kromera, Łukasza Górnickiego czy Klemensa Janickiego. Anna Urbanowicz-Krowacka, gobelin, Kochanowski sekretarzem króla Zygmunta Augusta. 9

11 Rodzina Jagiellonów, kopia obrazu Cranacha Młodszego, wyk. Anna Oleksiewicz i Anna Żmigrodzka-Dubowy. Na jednej ze ścian kopie obrazów Łukasza Cranacha Młodszego Rodzina Jagiellonów i dzieło włoskiej malarki Sofonisby Anguissoli Gra w szachy. Zegar renesansowy, godzinowy replika. 10

12 Wnętrze sali wzbogacają: gobelin Anny Urbanowicz-Krowackiej Kochanowski sekretarzem króla Zygmunta Augusta, renesansowe meble, wyroby z majoliki oraz cytaty naścienne, między innymi z takich dzieł jak Satyr czy Szachy. Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki, według obrazu Jana Matejki, wyk. Jerzy Primke. Z okien sali domowej podziwiać można niezwykły urok czarnoleskiej przyrody, którą opisywał Poeta między innymi w sielankowej Pieśni świętojańskiej o Sobótce czy też we fraszkach o czarnoleskiej lipie: Uczony gościu! Jeśli sprawą mego cienia Uchodzisz gorącego letnich dni promienia, Jeślić lutnia na łonie i dzban w zimnej wodzie Tym wdzięczniejszy, że siedzisz i sam przy nim w chłodzie 11

13 Fotel kurdybanowy z domu J. Kochanowskiego. 12

14 Jerzy Mech, Portret Jana Kochanowskiego. Przestrzeń sali wypełniają odgłosy życia rodzinnego. Domową atmosferę podkreślają także znajdujące się tu figury Jana, żony Doroty i dwóch córek. Okazały obraz Władysława Łuszczkiewicza Jan Kochanowski czytający w Czarnolesie przekład psalmów Myszkowskiemu jest malarską wizją pobytu w Czarnolesie biskupa krakowskiego, a zarazem przyjaciela i mecenasa Poety Piotra Myszkowskiego. Innym emblematycznym akcentem tego wnę- 13

15 trza jest kopia obrazu Jana Matejki Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki, który ukazuje zrozpaczonego ojca po stracie ukochanej córki. Do tej tematyki nawiązuje także gobelin Krystyny Czarnockiej pt. Treny z drzewem śmierci i charakterystycznym portretem trumiennym Urszulki. Portret Jana Kochanowskiego, kopia obrazu Jana Matejki, wyk. Anna Szymborska. 14

16 Sepet, Włochy 1. poł. XVII w. Zaangażowanie i troskę Kochanowskiego jako obywatela aktywnie uczestniczącego w życiu publicznym, zatroskanego o losy Rzeczpospolitej wyraża cytat z Pieśni III Fragmentów umieszczony w sali nazywanej obywatelską. Tego swych dziatek, starszy nauczajcie, To wychowanie waszym synom dajcie! A niech nie będą nazbyt pieszczonemi, Niech przywykną spać na gołej ziemi! 15

17 Wnętrze wypełniają ponadto unikatowe egzemplarze militariów z epoki, półpancerz z hełmem, halabarda, miecz dwuręczny i tarcze bojowe oraz historyczne meble, spośród których wyróżniają się rzeźbione i intarsjowane krzesła, szafka, sepet i skrzynia. W gablocie wyeksponowane są pierwodruki wybranych dzieł Mistrza: Odprawa posłów greckich, Zgoda, Proporzec albo hołd pruski, Jezda do Moskwy. Wazon majolikowy, Niemcy XIX w. 16

18 W pomieszczeniu, umownie nazywanym Gabinetem, Poeta odbywa wraz z miłośnikami swojej twórczości swoistego rodzaju spotkanie autorskie, przemawiając do nich między innymi słowami poematu Muza: A co mi za żywota ujmie czas dzisiejszy, To po śmierci nagrodzi z lichwą wiek późniejszy. I opatrzył to dawno syn pięknej Latony, Ze moich kości popiół nie będzie wzgardzony. Poemat odnosi się do wątków związanych z osobistymi więzami łączącymi go z biskupem-mecenasem Piotrem Myszkowskim, który obdarowując Mistrza hojną ręką, zachowywał wobec obdarowanego postawę nie zwierzchnika, a wiernego przyjaciela. Że w twym pałacu mieszkam, że przy twym boku Siadam, koń mój, sługa mój na twym obroku Kałamarz, Włochy 1. poł. XVII w. 17

19 Rzeźba Złożenie do grobu z 1530 r. W gabinecie znajdziemy słynny czarnoleski fotel, bogato rzeźbioną szafę gabinetową, drewnianą konsolę w stylu epoki, rzeźbę Pieta z 1530 roku oraz liczne starodruki. Kolejna z sal poświęcona jest pamięci o Poecie i jego oddziaływaniu na literaturę późniejszych epok. Ze ścian przemawiają rozliczne fragmenty poezji czarnoleskiej wypisane wprawną kaligraficzną ręką jak fraszka Sen z ksiąg pierwszych: Uciekałem przez sen w nocy, Mając skrzydła ku pomocy, Lecz mię miłość pojmała Choć na nogach ołów miała. 18

20 Barwnym akcentem tego wnętrza jest obraz Karola Millera Odwiedziny w Czarnolesie 1, ilustrujący przybycie w gościnne czarnoleskie progi, hetmana wielkiego koronnego i kanclerza Jana Zamoyskiego. A kolejny z cyklu czarnoleskich gobelinów autorstwa Danuty Paprowicz- Michno Humanista z Czarnolasu, przedstawia wizerunek Poety, odwzorowany według nagrobka zwoleńskiego z rękawiczkami w dłoniach. Adam Opatowczyk, Życie szlachcica polskiego, 1642 r. 1 Obraz jest własnością Muzeum Narodowego w Krakowie. 19

21 Rzeczpospolita Babińska, kopia obrazu Jana Matejki, wyk. Hilary Gilewski. Odrębnie omówione zostały zagadnienia dotyczące Psałterza, tak zwanej Rzeczypospolitej Babińskiej i czarnoleskiego folwarku. Przekład psalmów, a raczej jego autorska parafraza, stała się arcydziełem polskiej poezji, której strofami zrozumiałymi do dzisiaj modlą się wierni wielu wyznań. Psalmy swoją popularność zawdzięczają również kompozytorowi Mikołajowi Gomółce, który stworzył do nich melodię. To najwybitniejsze dzieło Poety zaprezentowane zostało w kaplicy przydworskiej, która pełni rolę mini sali koncertowej z wybrzmiewającymi psalmami w najlepszych wykonaniach. Biesiada Rzeczpospolita Babińska, odtworzona została poprzez postacie-figury, które odwzorowują znane osobistości okresu renesansu. Wizję malarską tych głośnych w całej Rzeczypospolitej spotkań ówczesnych intelektualistów możemy podziwiać równolegle na kopii obrazu Jana Matejki pt. Rzeczpospolita Babińska. Dźwięki i odgłosy zabawy wypełniają przestrzeń i pozwalają na wspólnie w niej uczestnictwo wraz z Mikołajem Rejem, Andrzejem Fryczem Modrzewskim, Andrzejem Trzecieskim i samym Mistrzem Kochanowskim. 20

22 Hilary Gilewski, Jan Kochanowski Tren X, obraz namalowany na podstawie rysunku Juliusza Kossaka. 21

23 Temat folwarku czarnoleskiego zaprezentowany został poprzez szkicowe rysunki z przedstawieniem typów zabudowy wiejskiej z końca XVI wieku oraz powiększone drzeworyty, przedstawiające scenki w ogrodach, polach i zabudowie folwarcznej wraz z grządkami, drzewami, postaciami. Pozwalają one na ukazanie życia Poety w Czarnolesie jako szlachcica, gospodarującego na własnych łanach. W tej części młodsi i nieco starsi widzowie mogą oddawać się grom i zabawom interaktywnym o tematyce czarnoleskiej. Autograf Jana Kochanowskiego złożony pod listem do Stanisława Fogelwedera z 1571 r. 22

24 Aleksander Hałat, Głowa Jana Kochanowskiego. 23

25 Tekst: Maria Jaskot Zdjęcia: Zbiory Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie Na okładce zdjęcie obrazu Henrietty Beyer Apoteoza Kochanowskiego, 1830 r. oraz grafika Napoleona Ordy Czarny Las z końca XIX w.

26